Slager bidt
voor eigen
GATEN
moskee
Rob Far wiek
weer thuis
FERDINAND BOLSTRAAT
AJAX: TWEE
Ombudsteam
Damstraat
KWARTJES
Buitenlandse kunstenaars
wandel-
te gast” op Prinseneiland
Europaboulevard verlengd
I
o
1
promenade?
ACHTER „TROPENJAREN”
„JÉN” VULT
„RODE” PATER DELEMARE ZET PUNT
f
wi
s
4
f
■IR
lil
12
13
DONDERDAG 20
SEPTEMBER
1973
ONDER REDACTIE VAN ROLF STALLINGA/
59
•z
ZE NOEMEN hem in Amsterdam de rode pater. De zielsherder, die zon
der zalfjes werkt en beter naar de verlangens van de arbeiders luistert dan
naar Rome. De anti-paus van de Indischebuurt, die macht haat „omdat ze
zo ontzettend veel vernietigt” en met een woest gezicht naar de gemeente
lijke burelen kon stappen als hij vond dat „zijn” mensen daar onrecht was
aangedaan. De man ook, cue nu zegt: „De paus kan ik in deze buurt niet
gebruiken”. Dat is pater B. Delemarre ten voeten uit. Maar op 1 oktober
stapt ook deze laatste buurthuispater van de hoofdstad op en de stafleden
van het clubhuis „De Meevaart” rouwen daar nu al om.
buurt niet gebruiken
Marton Varo
Roy Holt
Dat sociale centrum heette nog Fran-
ciscus Liefdewerk, toen pater Delemarre
er in april 1959 kwam. Hij veranderde
dat omdat hij de naam te eenzijdig, te
rooms vond. Een kaalgevreten geobuw,
dat al een half jaar leeg stond. Toen de
mensen hem zagen in zijn priesterkeding
(„pas later gingen we op fantasie over”)
zeiden ze:„Wat een ouwe...” Nu zijn er
bewoners, die zich somber afvragen wat
ze straks zonder die ouwe moeten begin
nen.
AUTOMOBILISTEN doen er ver
standig aan de Ferdinand Bolstraat
maar te vergeten, want er zijn verge
vorderde plannen om deze „onveilig
ste straat van Amsterdam” voor het
verkeer af te sluiten. De ingreep zou
betekenen, dat het drukker zal wor-
ALS DE plannen worden uitgevoerd, zal men uit zuidelijke richting in de
toekomst nog sneller naar de RAI kunnen komen. Wel per auto dan, want in
het bestemmingsplan voor Buitenveldert is er rekening meegehouden dat de
Europaboulevard de vierbaansweg van de RAI in zuidelijke richting, zal
worden doorgetrokken tot in Amstelveen. De prijs: een stuk groengebied bij
de Kalfjeslaan.
<5
CJ
a
g
o
“5
2
LIAKAT ALI Dilmohammed en zijn
broer spreken gebeden als zij in hun
(riuele) slagerij in de Campertstraat
aan het werk zijn, want „slachten
gebeurt in de naam van God”. Dan ia
een gebed op zijn plaats. De broers
zijn orthodoxe moslims, behorend tot
de Nederlandse Islamitische Sociëteit,
die in of om Amsterdam een eigen
moskee wil bouwen. Compleet met
koepels en minaretten.
ZIJN ENIGE geloof geldt het evange
lie en niet de veie kerkelijke wetten. Hij
zegt dat hij deze paus niet in zijn buurt
zou kunnen gebruiken, ’’want ik zou
teveel tegen hem aanschoppen omdat ik
niet meer tegen macht kan. Ik zie de
dienstbaarheid ervan niet en zoals deze
mensen het allemaal opzetten, krijgt het
evangelie een wangestalte. Dan zeg ik:
gooi asjeblieft dat boek dan dicht”.
„Hier hebben we een lithurgische
groep, waarin alle geloofsrichtingen -
ook leken - zijn vertegenwoordigd. Eens
in de zes weken hou je dan een experi-
menteerdienst in de bar of toneelzaal
van De Meevaart. Ik sta daar dan in
nodig had om je kop financieel boven
water te houden”.
Acht jaar Roterdam en een periode
Bergen op Zoom volgden, voordat hij
naar Limburg wer gedirigeerd om ,.in
een sjieke buurt” als kapelaan te funge
ren. Die eer was van korte duur want al
spoedig trok Amsterdam aan de nood
rem. „Nou, dat was geen probleem. Wel
iswaar zat ik in een geklofte wijk met
fijne mensen, maar een volksbuurt trok
me toch meer dan de gegoede stand”,
zegt Delemarre in plat Amsterdams.
(Voor de tweede maal grijpt hij in de
theemuts naast zijn stoel om de dorst
van zijn gasten te lessen om vervolgens
uitnodigend naar de sigaren te wijzen.
„Daar heb ik bergen van. Ik krijg ze nog
beter dan de mensen zelf roken”)
Terug naar de Indischebuurt met zijn
30.000 bewoners. Volgens Delemare de
blindedarm vam Amsterdam. „De buurt
telde bijna niet mee, een stukje vergeten
gebied”. Daar heeft hij bijna 15 jaar
lang voor geknokt.
Delemarre is altijd een veldwerker
geweest. Eerst in een internaat voor
voogdijkinderen, later als directeur en
pastoraal verzorger van de NSB-jeugd.
Toen „die hap” was verdwenen, begon
hij na de oorlog met het buurthuiswerk.
DIRECTEUR van de Stichting Om
budsteam Stadsvernieuwing is gewor
den het oud-Kamerlid Nypels van
D’66. De „LOS” houdt kantoor aan de
Stroomarkt en wil actiegroepen advi
seren, die zich bezig houden met het
bewoonbaar houden van hun buurten.
HOE SOCIAAL bewogen is hij? - „Je
moet goed begrijpen ik ben hartstikke
gek. Je bent dag en nacht bezig, omdat
je gewoon gek bent van die mensen en
ieder mens toch de moeite waard is.
Hier in huis hebben we alle richtingen:
hoe de mensen denken, denken ze. Ik ben
voor een totale vrijheid van geloof en
meningsuiting en alleen op die manier
kun je een fijn menselijk verkeer op
bouwen. Ik heb altijd proberen te voor
komen dat niet een beeld ontstond van:
je moet die man in de gaten houden,
want anders maakt- ie nog een katho
liek van je. Het ging er mij om dat ze
me in alle kieren vertrouwden”.
BEWONERS en middenstanders in
de Damstraat voelen er veel voor om
van deze regelmatig verstopte ver
keersader een wandelpromenade te
maken. Zij deden deze uitspraak na
dat het gemeentelijk verkeersbureau
een proefballonnetje had opgelaten
om hier eenrichtingsverkeer voor au
to’s door te voeren. Erg eenvoudig
ligt het allemaal niet en een eventue
le afsluiting van de Damstraat zal
een nadere studie vergen ten aanzien
van de afsluiting van meer straten in
het gebied tussen Damrak-Rokin en
de Kloveniersburgwal. Volgens Luud
Schimmelpennink, voorzitter van het
wijkcentrum d’Oude Stadt, zal een
beslissing hierover zeker nog een jaar
op zich laten wachten.
ROB FARWICK is weer „thuis”,
terug in zijn geboortestad. De dertig
jarige hotelmanager, die groten der
aarde als Frank Sinatra, Bob Hope,
Ella Fitzgerald, Liz Taylor ontving,
die ooit een verjaardagsfeestje voor
wijlen John Kennedy organiseerde, in
het Parijse George V, het New York-
se Waldorf Astoria maar ook voor
Hilton op Hawaii heeft gewerkt, gaat
nu vanuit Amsterdam de marketing
leiden van de Crest Hotel Groep. Dat
is niet zo’n heel erge kleine, want
inclusief de Esso Motor Hotels gaat
het tenslotte om 116 hotels en motels.
Die bevinden zich in West-Europa,
maar thans zijn onderhandelingen
gaande om aansluiting te zoeken met
de hotelketen in Amerika waardoor
men elkaar over de Atlantische Oce
aan heen het toeristenballetje kan
toewerpen. Rob Farwick ziet dat wel
zitten. Minder Amerikanen? „Goed”,
zegt hij, „maar we moeten ook naar
andere markten kijken. Het Verre
Oosten, maar ook Europa zelf. Het is
altijd verkeerd te zeer op een land,
een markt te mikken”.
Vier jaar geleden kwam Liakat All
uit Suriname naar Nederland. In zijn
Bijlmer flat bewaart hij een 100 jaar
oude koran, gewikkeld in een doek.
Hij is een van de mensen, die het
hardst aan de komst van een moskee
trekken en hoopt dat-ie er over twee
jaar zal staan. Duizend mensen moe
ten er kunnen bidden. De sociëteit
telt nu 500 leden. Ze komen uit alle
islamitische hoeken van de wereld.
„Wij leven strikt volgens de koran,
al kunnen we de verplichtingen niet
allemaal nakomen. Een man moet
volgens de regels vijf keer per dag
naar de moskee, maar de omstandig
heden in Nederland, het werk, laten
dat gewoon niet toe”. Zo zou Liakat
Ali op vrijdag tussen 12 en 2 graag
vrij willen hebben voor het sabbath-
gebed („dat is erg belangrijk voor
ons”) en het feest na de 30-daagse
vasten. „We willen proberen gedaan
te krijgen dat moslims voor dat soort
gelegenheden doorbetaald verlof krij
gen”.
Hij praat bij die dingen alleen over
mannen. „Dat wil niet zeggen dat de
vrouw minder zou zijn. Volstrekt niet
want iedereen is gelijk. Alleen, de
vrouw is niet verplicht naar de mos
kee te gaan. Het is trouwens beter
als een huisvrouw thuis leest en bidt
haar werk ligt thuis”.
IN DE Amsterdamse Pijp spraken
ze hem aan met „Jén” en staatssecre
taris Jan Schaefer vain Volkshuisves
ting vond dat best leuk. Hij was naar
deze saneringsbuurt gekomen om
spijkers met koppen te slaan en
waarom dan niet gewoon in spijker
pak? In de Govert Flinckstraat gaf
hij een flinke mep op de eerste paal
voor 33 woningen in de „open gaten”.
Geen onbelangrijke daad want voor
deze gaten in de gevelwanden, die de
actiegroepen als toekomstvisioen van
een complete kaalslaag niet pruimen,
hebben particuliere bouwers weinig
interesse. De huren van deze wonin
gen (twee en drie kamers) bedragen
175 gulden per maand en Schaefer
zei dan ook niet zonder trots: „Er
worden nu gaten gevuld en voor het
eerst in Amsterdam ook met betaal
bare woningen”.
„De paus kan ik in deze
In die vijftien jaar kreeg de „rode”
pater dan ook met de nodige ellende te
maken. Van mensen, die van het lopen
de handwerk hoorndol werden, niet
meer tegen het leven in een sanerings
buurt konden, vereenzaamden, gediscri
mineerd werden en zich uitgestoten
voelden.
„Dat zijn de grote vlekken die in de
zogenaamde geoliede maatschappij diep
snijden. Ik heb altijd de kant van de
zwakken gekozen. Daar kan ik niet meer
langs en ik zal altijd voor die mensen
opkomen, soms tegen het idiote aan. Aan
de andere kant werd je ook door die
den op de als alternatieve routes
aangewezen Hobbemakade en Mu
seumstraat. De Ferdinand Bol is ech
ter te lang om alles lopend af te
doen en daarom wordt bekeken of er
behalve een fietspad ook een vrije
baan voor tramlijn 16 te maken is.
DE BEZOEKERS van het Ajax-
stadion in de Meer moeten twee
kwartjes extra betalen omdat de ge
meente voor die wedstrijden extra
bussen en trams laat rijden. De toe
schouwers, die van dat openbaar ver
voer gebruik maken, zitten goed
maar anderen die op de fiets of
per vliegtuig komen moeten voor
noppes dieper in hun beurs tasten.
De D’66-raadsleden Martini en Van
Antwerpen, die daar pittige vragen
over stelden, hebben nu van B. en W.
te horen gekregen, dat die kwartjes
moeten worden gezien als een bereik-
baarheidsbijdrage. Het college vindt
het redelijk, dat ook de fietsers, wan
delaars etc. daarin bijdragen „omdat
een goede openbare vervoersvoorzie
ning direct of indirect aan alle bezoe
kers ten goede komt”. B. en W.
sluiten het niet uit dat straks ook bij
andere grote evenementen met dit
pientere bereikbaarheidsbijltje zal
worden gehakt.
„Een geweldige ervaring” zeggen de
Hongaar Marton Varo (30) en de Engels
man Roy Holt (31) over dit naar Euro
pese maatstaven unieke initiatief van
museumdirecteur E. de Wilde. Want hij
was het die vooral kunstenaars naar
Amsterdam wilde halen, die in hun
eigen land in een artistiek isolement
verkeren. Roemenen, Finnen, Italianen.
Engelsen, Zwitsers en Polen hebben in
de sobere ateliers reeds hun sporen ach
tergelaten, maar ook in Frankrijk wer
kende Nederlandse schilders als Corneil
le en Martin Engelman.
„Ze zijn ontzettend enthousiast en
vinden het Amsterdamse klimaat de
vrijheid en de schaal van de stad erg
geschikt om te werken. Het inspireert
gewoon”, aldus de Amsterdamse kunst
schilder Jan van Goethem, die de bui-
Ook het verzet tegen sloopplannen
valt daaronder en volgens Nypels zijn
de inspraakmogelijkheden van de be
volking nog een wassen neus. „Als de
plannen eenmaal door de gemeente
zijn ontwikkeld is het vrijwel onmo
gelijk daar nog iets aan te verande
ren, vooral ook- omdat de zaak dan
direct in de prestige-sfeer wordt ge
trokken”.
m’n gewone pak en probeer de mensen
tenminste een stukje perspectief mee te
geven”.
Vooral dat het perspectief, houdt pater
Delemarre nu voor zijn vertrek sterk
bezig. „Dat pastorale is mijn grootste
zorg. Je kunt over wijkvernieuwing en
inkomensnivellering praten, maar daar
mee houdt het niet op. Het gaat in het
leven ook om diepmenselijke waarden.
Het feit dat een mens ook recht heeft
op zijn laatste stukkie adem. Dat hoeft
niet door een priester te gebeuren, maar
laat zo’n mens niet alleen. Neem nou
bejaardendie worden opgeborgen in
een bejaardenhuis ver weg van het open
leven. Ik vind ze afschuwelijk die konij-
nehokken. Het zijn de schroothopen van
onze samenleving”.
De dingen die hij heeft gedaan heeft
Delemarre niet op het seminarie geleerd.
„Nee”.zegt hij, „deze mensen zijn mijn
opleiding geweest. Je kwam als een
porseleinen ventje in de maatschappij
en je dacht iets te kunnen brengen, maar
het omgekeerde was waar”.
Pater Delemarre is nu zestig en na
zoveel „tropenjaren” in de Indischebuurt
vindt hij het welletjes. Wat gaat hij
doen? „Een beetje uitblazen. Ik ben een
waterval geweest en moet nu een beetje
tot mezelf komen. De doktoren hebben
gezegd, dat ’t idioot was wat ik allemaal
gedaan heb en het kan gewoon niet
meer. Aan de andere kant moet je ook
niet het moment afwachten dat ze zeg
gen: wat moet ik met die ouwe.Want
dan is het te laat”.
DILMOHAMMED windt zich dui
delijk op over de vele misverstanden
die er over het lot van de moslim
vrouwen bestaan. „Kletskoek is het
als iemand beweert dat een moslim
er vier vrouwen op na mag houden.
Ja, het mag, maar je moet wel de
voorwaarden weten. Als een man een
tweede vrouw wil, moet de eerste
daar geen bezwaaar tegen hebben en
zo geldt het ook voor de derde en de
vierde. Anders gaat het niet door. En,
de man is gehouden om aan allemaal
precies het zelfde te geven en hen
evenveel aandacht te schenken. Dat
kan gewoon niet want één is je
favoriet. En dan zit je al fout”.
Op dit punt hoeft hij zichzelf geen
illusies te maken, want zijn eigen
vrouw is tegen een concurrente op
het amoureuze vlak. Dilmohammed:
„Daarom staat het voor mij vast dat
veel mannen, die zeggen dat ze de
islam aanhangen en die meer vrou
wen hebben, geen goede moslims
zijn”. Hij vertelt hoe deze „vrijbrief”
in de wereld is gekomen. „De koran
werd geschreven toen er veel oorlo
gen werden uitgevochten. Dat kostte
veel mannen het leven, waardoor er
veel weduwen waren. Om deze vrou
wen en kinderen niet onverzorgd te
laten zei de koran: neem ze op in uw
huis en verzorg ze. Een verplichting
en niet voor het plezier”.
IN HET tijdelijk onderkomen in de
Bijlmer is men druk bezig met cur
sussen over het wezen van de Islam
en de kennis daarvan te verdjepen.
„De Islam die al vanaf Adam bestaat.
Mozes is er de profeet van geweest.
Ook anderen. Jezus was er een. Hij
heeft de bijbel gewijzigd en de mensen
gingen hem als God zien. Mohammed
is toen gekomen om dat weer recht
te zetten. Hij was degeen die het
laatste woord sprak al wordt dat
niet overal erkend”.
Liakat Ali beoefent na een tijdje
programmeur te zijn geweest nu
weer zijn oude ambacht. Dat van
slager. Maar niet van varkensvlees.
Het is ritueel slachten geblazen
want de koran zegt dat het bloed
moet vloeien. De rite schrijft voor
dat het mes door de keel van het
levende dier moet. Mishandeling?
„Nee”, meent hij. „Is het dan geen
mishandeling als ze een beest een pen
door de kop slaan. Dan snijden ze
ook de keel open, terwijl het ook nog
niet dood is”.
Enkele actiegroepen vinden het
overigens een achterhaalde zaak, wat
de LOS wil gaan doen. „Ome” Joop
Beaux, de man van het Bickerseiland,
is één van hen. Daar heeft men de
inspraak op eigen houtje geregeld en
het resultaat is de bouw van 28
woningen, waarmee volgende week
wordt begonnen. Het is tevens het
eerste project van de stichting Lieven
de Key, die - een beetje van het
monumentale sfeertje ontdaan nu
nieuwbouw gaat plegen met lage hu
ren. Op het Bickerseiland heeft men
niet alleen de stoelpoten van het
stadsbestuur proberen door te zagen,
maar ook iets positiefs laten zien.
Vooral de architecten Jouke van den
Bout en Paul de Ley speelden daarin
een belangrijke rol. Ome Joop: „Ik
zegen de dag dat die architecten op
het eiland kwamen”.
tenlanders bij het leggen van contacten
en zaken van meer praktische aard
(„een hamer en een strijkijzer nemen ze
niet mee”) behulpzaam is. Dat blijkt ook
te kloppen, want de moderne sculpturen
makende Hongaar Varo meent: „Het is
een enorme gewaarwording zo ontvan
gen te worden door mensen, die je niet
kende”. Hoe de Hongaarse autoriteiten
op de invitatie reageerden? „Oh, die
vonden het uitstekend. Ze riepen: bra
vo”. Roy Holt, schilder en leraar uit
Liverpool, werd eind vorig jaar door een
landgenoot met de „Amsterdamse kunst-
ziekte” besmet. Opgetogen vertelt hij
„Ik was in Stockholm en in Parijs, maar
nergens vond ik deze sfeer. Daarom kan
ik ook meer inhoud geven aan mijn
werk”.
Binnenkort moet het tweetal weer
plaats maken voor andere vakbroeders.
Dat is een normale zaak, maar in hun
hart betreuren ze het. Jan van Goethem:
„Dat is ook wel logisch. Je ziet dat ze na
twee maanden pas goed op gang komen;
hun ritme dan te pakken hebben. Op dat
moment moeten ze alweer hun koffers
gaan pakken”. Roy Holt op de vraag of
die drie maanden te kort zijn: „Ja,
misschien wel. Drie jaar zou beter
zijn.
„Dat was in Schiedam. Hier heb je
een tent, zeiden ze en ik werd er zo
ingekegeld. Sociaal-culturele werkers
waren er toen nog niet en ook geen
subsidie, zodat je schooierspraktijken
mensen opgevreten: ze willen je overal
bij betrekken en je hoort dat ze steeds
weer hun kop stoten tegen instanties en
in wezen dienstbaar zouden moeten zijn.
Maar ja, hoe zit dat? Onze mensen
stoten altijd hun kop. Het is ook geen
kunst om iemand, die zwak is van het
loket weg te jagen, want die kan niet
precies uitbrengen wat in hem leeft en
dan is-ie weg. Daar word ik dan razend
over want ook deze mensen hebben hun
rechten. Ze worden evenwel vaak niet
serieus genomen en dan kun je je in
denken wat dat voor gezinsklimaat
geeft. Ook mij kunnen ze een bende
wijs maken en het is mij ook overko
men, dat ik werd afgekat”.
DE JONGE Rembrandts van deze
eeuw zitten vooral op het Prinseneiland,
waar befaamde pakhuizen van weleer
nu als atelier dienst doen. Twee daarvan
nu worden sinds 1965 permanent be
woond door buitenlandse kunstenaars,
die daar op kosten van het Stedelijk
Museum drie maanden lang kunnen
werken zonder daar ook maar iets tegen
over te stellen dan serieus te werken.
'dr. -yh-3
iy
j1
