Dolle pret in uitverkocht Concertgebouw
Nederland faalt op
Grieks filmfestival
met popgroep Focus
over
C. Spierdijk schreef boeiende
historie over oude horloges
Ralph Inbar in
Israëlisch leger
Conflict Paul Acket
Mm
Cox's. Die smaakt.
Cox's. Die smaakt.
Cox’s. Die smaakt.
FIGUREN UIT HAARLEMSE SINT LUCASCILDE
Noordhollands Philharmonisch Orkest
du
TV-PRODUKTIE WEGGEFLOTEN
Uitstel première
Kostbaar tapijt op
expositie in Apeldoorn
SERIE C
MEESTERCOMPONISTEN
VAR DE 20e EEUW
g aan
J Impresario spant kort gedin
toneelgroep Baal
^ffA^^,napPe/
WOENSDAG 10 OKTOBER
17
1973
I
1
Haarlems werk
Fantasie-horloges
'0r,
Haarta
station),
emandvat
ezig, die je
i dingen
Irijf vertelt
illig niet
i even nas
aken van
:oon (020)
maken
spraak Uil
Dirigent: ANDRÉ VANDERNOOT
Concertgebouw Haarlem 20.15 uur
6 vrijdagavondconcerten op 19 okt.,
30 nov., 21 dec., 25 jan., 22 febr., 22 maart
SHAPIRRA,
Naar meer precisie
G. SPIERDIJK: Horloges en
Horlogemakers. Uitgave H. J.
W. Becht’s uitgeversmaatschap
pij, Amsterdam. Prijs 45,
„ONZE HORLOGES WIJZEN
tot op een duizendste van een
seconde nauwkeurig de tijd aan.
Mocht u na een paar maanden
een afwijking van het radiotijd-
sein constateren dan deugt het
radiotijdsein niet”. Met deze
woorden prees enige tijd gele
den een Zwitserse uurwerkfa-
briek haar produkten aan. Een
aardig grapje, denkt u misschien.
Maar zo was het toch niet be
doeld. Het is tegenwoordig mo
gelijk dergelijke horloges te ver
vaardigen, dankzij de stormach
tige ontwikkeling van de elec
tronica, welke, om maar een
spectaculair voorbeeld te noemen
de reizen naar de maan mogelijk
heeft gemaakt.
w.
f-j
Bij Walden en Muyselaar is
de tijd stil blijven staan
(Van een medewerker)
ADVERTENTIE
WILLY WALDEN EN PIET MUYSELAAR
ADVERTENTIE
ADVERTENTIE
DEN
ADVERTENTIE
SJ. K
Het is te begrijpen dat verzame
laars van antieke horloges voor der
gelijke unieke kunstwerkjes enorme
bedragen over hadden. In 1964 werd
bij Sotheby in Londen een dergelijk
Het Filmfestival in Thessaloniki, dat
afgelopen zaterdagavond is geopend, is
vooral opmerkelijk door de deelneming,
igenlijk confrontatie, van verschillende
ideologieën. De meeste belangstelling ging
THESSALONIKI (ANP). Voor Ne
derland was het gisteren geen grote dag
op het Tweede Internationale Filmfesti
val in Thessaloniki. Door een technische
moeilijkheid liepen beeld en geluid van
de (niet officiële) Nederlandse inzending
ettelijke seconden a-synchroon. Dat was
vooral hinderlijk omdat het produkt van
de Nederlandse TV-filmer Robert Klin-
kert „Ach, een zonnebloem”, in hoofd
zaak bestond uit monolgen van de Ame
rikaanse dichter Allen Ginsberg en de
min of meer hippe figuren die hem
omringen. Klinkert, 35 jaar, had de film
gemaakt voor de Westduitse televisie. De
film werd bijna van het doek gefloten,
Klinkert zelf was niet aanwezig.
In de negentiende eeuw ontstonden
grote veranderingen in de horlogema-
kerij. De schrijver citeert uit het in
1937 uitgegeven boekje van de bij
oudere Haarlemmers nog welbekende
horlogemaker C. ten Boom ter gele
genheid van het honderdjarig bestaan
van diens (nog bestaande) horloge-
zaak in de Barteljorisstraat. dat na
1800 het uit de hand vervaardigen
van horloges niet meer zo lonend wTas
en dat de horlogemakers zich vooral
toelegden op het repareren van uur
werken.
De overige leden van het gezelschap
kennen het klappen van de zweep. Mie-
ke Bos en Aase Rasmussen weten waar
zij gaan en staan moeten en zingen
daarbij het hoogste lied uit. Jessica van
Olden, Helen List, Tilly van Duykeren.
Marga Jansen en Monica Tjen-a-Kwoei
vormen met elkaar een goed getraind
balletje, dat de vaart erin weet te hou
den.
Toen het eigenlijke uurwerk geen
problemen meer opleverde lieten de
horlogemakers hun fantasie de vrije
loop. Zij maakten horloges die niet
alleen de tijd, maar bijvoorbeeld ook
datums, maanstanden en dergelijke
aanwezen. Gedirigeerd door het uur
werk kwamen er wijzerplaten met
dansparen, musicerende gezelschap
pen, berglandschappen met een stro
mende waterval en zelfs indécente
voorstellingen...
Van deze zeer gecompliceerde en
kostbare horloges zijn er vrij veel
bewaard gebleven, onder meer een
beroemd uurwerk van de Franse fir
ma Brequet, dat aan Marie Antoinet
te zou hebben toebehoord. Het werd
in 1783 door een officier van haar
lijfwacht besteld, maar kwam pas in
1802 gereed, volgens sommige schrij
vers zelfs pas in 1823. Het werd
tijdens het dragen automatisch opge
wonden en bevatte een repeteerslag-
werk, een altijddurende kalender en
een centrale seconden wijzer. Het was
geheel van goud op enkele stalen
onderdelen na.
bereikt toen de kleine Karei de Rooy
opkwam met een levensgrote trombone
en even later geheel onverwacht Peter
de Jong met een boemketel. Karei de
Rooy bleek een ware virtuoos te zijn op
de trombone en Peter de Jong sloeg er
lustig op los, dwars door het vel heen!
Het repertoire van deze twee is mis
schien nog niet groot genoeg om een
hele revue te laten draaien, maar als
Muyselaar en Walden ermee ophouden,
kunnen zij het vaandel rustig aan „mini
en. MAXI” overdragen.
APELDOORN (ANP). Van vrijdag
tot en met zondag wordt in de schouw
burg Orpheus in Apeldoorn een tentoon
stelling gehouden van Perzisch tapijten.
Er zal een tapijt worden geëxposeerd
dat een waarde verte-enwoordigt van
ongeveer een half miljoen gulden.
Dit tapijt is nog nooit uit Perzië
geweest, doch met medewerking van
verschillende instanties is hiervoor toe
stemming verkregen, zo meldt de organi
sator van de expositie. De opening vrij
dagmiddag wordt verricht door de han-
delsattache van Perzië in ons land, drs.
Hazemi.
Het dubbeltj esdrama dat zij opvoeren
voor een telefooncel groeit uit tot lach
succes waaraan geen einde schijnt te
komen en zij weten precies wanneer zij
ermee op moeten houden. De andere
sketches zoals „de ideale Vrouw”, de
kegelcub „Alle Negen” en „Volgende Pa
tiënt” brachten ons toch op het idee ons
af te vragen „Waar blijft de tijd”, want
het was of de tijd heeft stilgestaan. Er is
eigenlijk niets veranderd, Walden en
Muyselaar zijn dezelfden gebleven en
het publiek reageert nog net als 30 jaar
geleden ook al zijn er veel jonge
mensen bij die nooit eerder een revue
gezien hebben. Samen vormen zij een
grote gelukkige familie, die een gezellige
avond op prijs weten te stellen.
I hoopt het Shaffy-theater in januari van
I het volgend jaar te kunnen beginnen.
Veel meer houvast over vroegere
uurwerkmakers, hun werkplaatsen en
hun vaak primitieve gereedschappen
hebben oude gildeverordeningen de
schrijver geboden. Merkwaardig is
onder meer een oude Duitse gildebe-
paling, dat een leerling, die na drie
jaren gezel was geworden en dan nog
een proeftijd van twee jaren moest
doormaken, die tijd kon bekorten
door met de dochter of de weduwe
van de meester-uurwerkmaker te
trouwen... Meester kon hij echter pas
worden als hij zijn vakkundigheid
door een examen had bewezen. In
Den Haag bestond dat examen, zo
blijkt uit een gildebrief van 1688 van
het plaatselijke „oorogiemakersgilde”,
uit het vervaardigen van een „sac-
koorlogie, gaende en slaende acht en-
de twintig uuren.” Ook in Haarlem
was er toen een gilde van smeden,
slotenmakers en uurwerkmakers, Sint
Lucas geheten.
Begrijpelijk is dat die oude uur
werken geen aanspraak op grote
nauwkeurigheid konden maken. Dat
was trouwens in die tijd geen groot
bezwaar. Alleen zeelieden hadden be
hoefte aan een zo nauwkeurige tijd-
bepaling voor het vaststellen van de
lengtegraad. Daarom loofde in 1714
de Engelse regering een voor die tijd
fabelachtige beloning van 20.000 pond
Het Concertgebouw was totaal uitver
kocht en er moesten heel wat mensen
teleurgesteld worden aan de kassa. Pas
tegen half twaalf stonden wij weer op
straat „Waar blijft de tijd”, dachten
wij de avond was omgevlogen.
Het grootste succes was weggelegd
voor „mini MAXI” Karei de Rooy
en Peter de Jong. Wat deze twee dwazen
de toeschouwers voorschotelen is werke
lijk bijzonder de moeite waard. Prachtig
was hun duo voor viool en piano, waar
uit bleek dat zij nog meer kunnen dan
alleen maar gek doen.
Het maximum aan vrolijkheid werd
„Horlogiers” moesten in vroeger
tijden zowel hun gereedschappen als
de uurwerkonderdelen zelf vervaardi
gen. In een keur van het Haarlemse
Sint Lucasgilde uit 1702 staat te lezen
dat zij toestemming kregen het voor
hun handwerk benodigde koperwerk
zelf te gieten.
Volgens Spierdijk is het zeer moei
lijk te achterhalen wanneer in Ne
derland de eerste horloges zijn ver
vaardigd, maar zij waren er waar
schijnlijk reeds in het begin van de
zestiende eeuw bekend. Er bestaat
een horloge, gesigneerd door Jan Ja
cobs te Haarlem en gedateerd 1560.
In het register van het Sint Lucasgil
de komt deze Jan Jacobs voor als
„ijzerman.” De in Haarlem zetelende
Hollandsche Maatschappij van We
tenschappen loofde in 1786 een prijs
van twaalf dukaten uit „aan den
maaker van eene machine waarop
stukken vervaardigd konden worden
tot het samenstellen van een horlo
ge”
Spierdijk maakt in zijn boek ook
melding van een merkwaardig testa
ment van de horlogemaker Johannes
Colombie in de Kleine Houtstraat te
Haarlem, gestorven in 1804. Hij liet
zijn slaapmuts na aan zijn oudste
knecht. Al zijn andere bezittingen,
bestaande uit enige onroerende goe
deren en 16.000 in contanten, ver
maakte hij aan het Gereformeerd
Diaconiehuis, het Lutherse Weeshuis
en aan het Sint Jacob Godshuis, on
der voorwaarde dat gedurende twee
honderd jaren kapitaal en rente on
aangetast moesten blijven en dat in
het jaar 2005 van de totale som
fabrieken moesten worden opgericht.
Maar hij stelde ook de lonen vast, die
de arbeiders in die fabrieken zouden
moeten verdienen. Hij deed dit vol
gens de daarvoor in 1800 geldende
normen
Onze beroemde landgenoot Christi
aans Huygens blijft in Spierdijks
boek uiteraard niet onvermeld, want
hij heeft door toepassing van de slin
ger en van de balans-spiraalveer in
uurwerken een van de allerbelang
rijkste bijdragen voor de ontwikke
ling van het uurwerk door de eeuwen
heen. Bewonderenswaardig is de col
lectie van niet minder dan 118 fraaie
foto’s van kostelijke produkten van
vakmanschap en kunstzin uit vervlo
gen eeuwen, sommige in kleurendruk,
die dit boek tot een begerenswaardig
werk voor kenners en verzamelaars
maken.
horloge geveild. De koper had er
27.500 pond sterling voor te betalen.
sterling uit voor een uurwerk dat zo
precies mogelijk de tijd aanwees. Een
dergelij k fortuin lokte vele geleer
den maar ook veel warhoofden aan
met als resultaat dat de speciale be
oordelingscommissie „ongelooflijke
hoeveelheden kaf moest ziften waarin
absoluut geen koren te vinden was.”
Pas vijftig jaren later kon de belo
ning worden toegewezen aan.... een
timmerman, Harrison, die dertig ja
ren had gewerkt aan zijn later be
roemd geworden chronometer. Nog
meer precisie kon pas in de loop van
de negentiende eeuw worden bereikt
door toepassing van de zo genoemde
ankergang. Talrijke minder nauw
keurige constructies, hoewel van veel
vernuft getuigend, waren daaraan
voorafgegaan. De werking ervan
wordt in het boek duidelijk gemaakt
door een aantal verhelderende teke
ningen.
Gastdingen ten: LIBOR PESEK, ELYAKUM
HANS KOX, WILLEM FREDERIK BON
Solisten:
SHULAMIT RAN, CLAUDE HELFER, MARJA BON - piano
HERMAN KREBBERS, THEO OLOF - viool
MARILYN TYLER, HENK SMIT - zang
Abonnement 6 concerten 20,(a.i.) c.j.p. geldig.
Losse kaarten 4,(a.i.).
Abonnements- en kaartverkoop aan de kassa van het Concert
gebouw, Lange Begijnestraat 13, Haarlem, van 1015 uur.
Telefonisch 320994 van 1215 uur.
daarom tot nu toe uit naar wat de grote
mogendheden te bieden hadden. Ameri
ka trok op de openingsavond belangstel
ling met „Godspell” van David Green,
zondag kreeg Rusland alle aandacht
voor de science fictionfilm „Solaris”, een
wat mystieke variant op A space Odys
see, zoals Amerika dat enkele jaren
geleden op de markt bracht, en dinsdag
heeft men met veel belangstelling ken
nis genomen van een Chinese documen
taire over vondsten in een tweeduizend
jaar oud graf en een lange film „Het
Rode Vrouwendetachement”.
De laatste film is een gefilmd ballet
dat het aandeel der vrouwen weergeeft
in de vestiging van het nieuwe China.
Van de socialistische landen oogstten de
inzendingen van Tsjecho-Slowakije,
Hongarije en Roemenië tot nu toe veel
lof. De Duitse Bondsrepubliek presen
teerde zich met een film „De stof voor
dromen”, een verhaal over de spionage
tussen Oost en West en spelend in de
atmosfeer van de op sensatie drijvende
grote geïllustreerde weekbladen.
Amerika gaf Thessaloniki verder de
eer van de wereldpremière van „Once
upon a Scoundrel”, een speelse film over
de verwikkelingen tussen een grote he-
reboer en landarbeider, die beiden
dezelfde dorpsschone begeren. De maker,
James Elliot, zei in een toelichting op
zijn film dat hij er mee waar wilde
maken dat hij sex, sensatie, en geweld
moe is.
Maandagavond tenslotte trok Frank
rijk een volei zaal met „Nacht in -
merika” van Francois Truffaut.
(Van onze Haagse redactie)
DEN HAAG. Ralph Inbar, regisseur
in dienst van de TROS, is dinsdagmiddag
vertrokken naar Tel Aviv om dienst te
nemen in het Israëlische leger. De heer
Inbar heeft een dubbele nationaliteit: hij
is Nederlander én Israëli. Omdat hij
tevens reservist is van het Israëëlische
leger, heeft hij dezer dagen een mobili-
satieoproep ontvangen, waaraan hij ge
volg heeft gegeven.
Een van de consequenties van het
vertrek van Inbar is dat het zaterdag uit
te zenden programma „Musical-In” moet
worden overgenomen door regisseur Job
Pannekoek. Als Inbar lang wegblijft,
zpllen nadere „vervangings”-maatregelen
moeten worden getroffen.
Hoewel de TROS gelooft dat Inbar bij
het vervullen van zijn militaire plichten
nauwelijks daarvoor tijd zal hebben,
heeft de omroepvereniging hem toch een
bandrecorder meegegeven voor het ma
ken van radio-reportages over het ver
loop van de strijd in het Midden-Oosten.
Ït tDiMi
4WL m Ii)
I L II
t ib. jffl
Tin*/ rtli r
Over dergelijke hypermoderne uur
werken zal men vergeefs iets vinden
in het jongste boek van C. Spierdijk
„Horloges en Horlogemakers”, uitge
geven door H. J. W. Becht in Amster
dam, een pendant van het eerder
verschenen „Klokken en Klokkenma
kers.” De schrijver heeft zich name
lijk vooral beziggehouden met het
verleden van het draagbare uurwerk
sinds het einde van de vijftiende tot
het einde van de achttiende eeuw en
zich, als zovelen vóór hem, verdiept
in de vraag, wie toch wel de uitvin
der van het eerste horloge is geweest.
En ook hij is tot de conclusie geko
men dat een juist antwoord niet te
geven is. Drie landen, Duitsland,
Frankrijk en Italië maken er aan
spraak op de bakermat van het hor
loge te zijn geweest, maar concrete
bewijzen daarvoor zijn er niet. Het
oudste bekende document over „klei
ne uurwerken die men bij zich
draagt” dateert uit 1462, geschreven
door een Italiaan, Bartolomeo Man
fredi, die markgraaf Gonzaga aan
biedt een „klein uurwerk dat men bij
zich draagt” te vervaardigen. Het
oudste nog bestaande gesigneerde en
in 1551 gedateerde horloge is van
Franse makelij.
HAARLEM. „Waar blijft de tijd” is
een vraag waar niemand antwoord op
I’ hoeft te geven. Willy Walden en Piet
r Muyselaar hebben die vraag alleen aan
I zichzelf gesteld -r in verbazing om-
dat zij niet begrijpen kunnen dat zij al
I 36 jaar samen optreden. In 1937 zijn zij
r begonnen en werden beroemd als de
O dames Snip en Snap. Nu, anno 1973,
worden zij nog steeds toegejuicht als zij
I verschijnen in hun soepjurken en met
I; die gekke hoedjes op. De moppen die zij
5 vertellen zijn stokoud en soms in een
K nieuw jasje gestoken, maar dat doet er
I' niet toe, want het gaat om de manier
S waarop. Daar kennen zij alleen het ge-
I heim van.
genomen voor de volgende tournees. Dat
was gebeurd met toestemming van Ac
ket. De commissie hoefde daarom vol
gens mr. Aerts niet meer aan Acket
worden betaald, maar aan MAM, die
nog twee Engelse en een Amerikaanse
tournee organiseerde, waarbij Focus
vooral in Amerika furore maakte.
Mr. Ekelmans stelde zich op het
standpunt dat het contract is blijven
gelden en dat ook commissie moet wor
den betaald aan Acket. Volgens hem
waren alleen bepaalde werkzaamheden
door Acket overgedragen aan MAM.
Het tweede twistpunt was de vraag of
het tot juni lopende contract al dan niet
verlengd was. Acket zegt van wel, zij
het met de beperking dat het nieuwe
contract, slechts mondeling overeengeko
men, alleen betrekking heeft op het
continent. Toen Acket een schriftelijke
bevestiging van het gesprek van eind
april naar De Jong stuurde, kwam er
pas 3 maanden later antwoord. De Jong
stelde dat het contract niet verlengd
was. Een van de medewerkers van Ac
ket getuigde dat er bij het gesprek was
overeengekomen dat het contract voor
Europa verlengd zou worden mits Acket
zich meer moeite voor Focus zou ge
troosten en niet meer over de commis-
siegelden gepraat zou worden.
De rechtbankpresident, mr. J. H. C.
Slotemaker, zal op dinsdag 23 oktober
uitspraak doen.
AMSTERDAM (ANP). De Toneel
groep Baal, een van de vier nieuwe
Amsterdamse toneelgroepen, heeft haar
eerste première „Baal” van Bertold
Brecht, moeten verschuiven van 12 ok-
r tober naar 2 november. De gemeente
Amsterdam, die financiële hulp had toe
gezegd bij de noodzakelijke verbouwing
van de Shaffy-concertzaal, bleek d eze
subsidie niet tijdig te kunnen verstrek-
D ken, zo deelt de toneelgroep in een
I communiqué mee.
De toneelgroep, die uitsluite o deze
concertzaal is aangewezen en het Shaffy-
■- theater hebben besloten enige noodvoor-
I zieningen in de zaal aan te brengen,
E zodat de serie van Baal, zij het later en
onder geheel andere omstandigheden
dan voorzien, toch kan doorgaan. Met de
5, feitelijke verbouwing van de concertzaal
HAAG (ANP). De Haagse
impresario Paul Acket heeft gisteren in
een kort geding voor de president van
de rechtbank in Den Haag geëist dat de
manager van de popgroep Focus, Yde de
Jong, zal worden bevolen het onlangs
verlengde contract tussen hen na te
komen. Ook wil hij dat De Jong een
bevel krijgt aan Acket de afrekeningen
ter inzage te geven van de inkomsten
van de popgroep bij twee tournees door
Engeland en één tournee door de Vere
nigde Staten.
Namens Acket stelde mr. J. Ekelmans
dat De Jong aan Acket commissie moet
betalen van tien percent over de ƒ450
duizend die de tournees aan gages heb
ben opgebracht. Acket had van juni 1971
tot juni 1973 blijkens een contract met
De Jong exclusieve rechten wat betreft
de optredens van Focus, aldus mr. Ekel
mans. Namens De Jong werd dit betdist
door mr. W. Aerts, die te berde bracht
dat zijn cliënt na een eerdere Engelse
tournee niet tevreden was geweest over
het werk van Acket en het Engelse
organisatiebureau MAM in de arm had
