Raephorst:
anjke
Margriet Heymans en
van
haar Gouden Penseel
LEVEN VOOR SPROOKJES
EN ANDERE LITERA TUUR
DYNAMISCHE
PROPAGANDISTE
VOOR HET BOEK
Weer gouden griffel
voor Jan Terlouw
EEN WERELD APART
OOK EEN WETENSCHAP
JEUGDROMANS
ONTVING El
boekenboeken
boekenboekenboekenboekenl
b oekenboekenboekenboekenI
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenj
V R IJ D A G
r//////ï
f
tf F
(Nan onze kunstredactie)
weer
MARIJKE VAN RAEPHORST
HEIN STEEHOUWER
VOORZITTER MAO EN
DE VERZETTE BERGEN
H.S.
S'-
Een pagina uit „De man die bergen ver
zette”, geschilderd door Monique Michel-
Dansac.
„DE MAN DIE BERGEN VERZETTE”
van Monique Michel-Dansac is een bij
zonder mooi sprookjes-prentenboek. Elke
dubbelpagina wordt gevormd door een
grote kleurige illustratie die je zou uit
knippen om in te lijsten voor de kinder
kamer. Naast die illustratie staat dan de
tekst van een kort en heel eenvoudig,
maar ook wijs en mooi sprookje.
Monique Michel heeft zich door dit
D'66
maar
Via een geleidelijke overgang ontstaan
dan de kunstprookjes, vertelt Marijke
van Raephorst. Soms is er een auteur,
die een sprookje zijn vaste vorm geeft
en als de schepper wordt aangemerkt,
terwijl hij het aanvankelijk ook maar
van horen zeggen heeft.
En zo. zegt voorzitter Mao, moeten we
de moed hebben om aan onbegonnen
werk te beginnen, want wie doorzet zal
bonden. Maar daarop zijn dan
uitzonderingen.
Volks- en kunstsprookjes zijn eigen
lijk bestemd voor volwassenen, althans
zo bedoeld, of om door volwassenen op
kinderen te worden overgedragen.
Sprookjesachtige verhalen worden mees
tal geschreven of herschreven voor het
kind. Een herschreven sprookje gaat er
nogal eens op achteruit qua intentie,
maar wint weer door de bruikbaarheid
voor het jonge kind.
BLOEMENDAAL „Mijn hele leven ben ik met boeken bezig”, ver
telt Marijke van Raephorst in een kamer vol boeken naast andere kamers
vol boeken en achter een bureau met boeken op stapels naast haar schrijf
machine. Toch niet wat men noemt een boekenwurm of iemand „met een
boeckske in een hoeckske” zoals Geert Groote (of was het Thomas van
Kempen?) aanraadde aan zoekers naar zieleheil. Bij Marijke van Raep
horst ligt dat anders. Zij is een van de meest dynamische propagandisten
van het boek in het algemeen, maar jeugdboeken die ze zelf schreef
en sprookjesboeken in het bijzonder.
maar
en
Het volgende, waaraan Marijke van
Raephorst gaat werken is „Vom klugcn
Esel und andere Tierfabeln”, een raam
vertelling met honderd kleine dierfabel-
tjes om aan kleuters voor te lezen.
tenslotte de hulp vinden die hij nodig
heeft.
Sprookjes de echte oude dan
zijn altijd anoniem gebleven en dragen
de namen van de verzamelaars, zoals de
gebroeders Grimm, taalhistorici van pro
fessie. Echte kunstsprookjes worden
„gemaakt”, zijn creaties van figuren als
een Hans Andersen. De bovengenoemde
typen sprookjes zijn altijd eenvoudig,
zijn of lijken archaitypisch en hebben
als kenmerk, dat ze overal ter wereld
kunnen zijn ontstaan. Ze hebben ook
iets ti.jdeloos. Sprookjesachtige verhalen
zijn langer, ingewikkelder en meer ge
kunsteld. Ze zijn ook iets meer tijdge-
prijs aan Margriet Heymans toekwam
op grond van het feit, dat ze tekende
én schreef op een overrompelend
geestige manier. Haar „Hollidee en
Circuspony”, uitgegeven door Lemni-
scaat in Rotterdam achtte de jury
een levendig en humoristisch geheel
op een wijze, die kleuters sterk moet
aanspreken-
Margriet komt uit een Brabants
gezin. Ze is de oudste van vijf kinde
ren. Hun moeder was altijd met hen
allemaal bezig vanaf hun kleutertijd.
Ze leerde hen poppetjes uitknippen
Dit jaar voor het eerst is op voor
dracht van een jury, bestaande uit
drie illustratoren, een schrijfster en
een onderwijsdeskundige door de
Werkgroep kinderboek van de CPNB
de Gouden Penseel uitgereikt- Wij
schreven daar reeds over. Ook, dat
Margriet Heymans de eerste bekroon
de is. Morgen ontvangt ze haar prijs
uit handen van de CRM-staatssecre-
taris W. Meijer, tegelijkertijd met de
winnaars van de Gouden Griffels,
Is Marijke van Raephorst nu uitver
teld Nee, nog lang niet. Omdat ze
jeugdromans wilde schrijven is ze na
haar opleiding voor boekhandel en uit
geverij en als neerlandica gaan werken
op de boekenafdeling in de Rotterdamse
Bijenkorf. Ze wilde een paar verhalen
schrijven over jonge mensen in het boe
kenvak. Het werden twee boeken voor
de tieners van destijds. Later volgden er
nog vijf, waarvan een zich af speelde in
een weeshuis, ook als studieterrein geko
zen. Het laatste is ..Rosalind” geweest,
niet zo lang geleden geschreven en ook in
het Duits vertaald.
houdt voor de Kamer ze alleen kijken
of je neus wel recht is. Maar ik
geloof in die partij, ik geloof in de
soort benadering. Dit werk is op mijn
weg gekomen en ik moet het doen.
Maar ik wil beslist weer gaan schrij
ven, want als je te lang in de politiek
zit word je oud. Als ik weer ga
schrijven, zal het denk ik wel weer
over maatschappelijke problemen in
verleden of heden gaan. Ik zou wel
wat voelen voor een roman over een
groot project dat door de overheid
wordt uitgevoerd en waarvan ik vind
dat het niet moet worden gedaan, een
project dat de natuur aantast”-
Wat wordt dan de boodschap? „Dat
de natuur beschermd moet worden.
Hierin kan ik weinig concessies doen.
De mensen moeten dichter bij de
natuur komen, ze moeten er werke
lijk van overtuigd zijn dat lopen
fijner is dan in een auto zitten; ja ik
heb wel een auto. De mensen zouden
meer gevoel voor materiaal moeten
ontwikkelen, het moet ze door de ziel
snijden iets weg te gooien in plaats
van het opnieuw te gebruiken”.
JUDIT ESSER
En zo komen we dan terecht in de
zeer gespreide belangstelling van Marij
ke van Raephorst, die voordrachten,
cursussen en lezingen geeft voor oude
ren, maar die al jaren in jury’s voor
jeugdboekenbekronigen zit, kinderboeken
recenseert en sprookjesboeken vertaalt
voor verschillende uitgevers.
En daartussendoor? Een hele serie ra-
dio-rubrieken over boeken en de mede
werking aan een ongekend aantal bla
den. Maar dan ging het niet om jeugd
boeken. We komen er wel op terug,
omdat Marijke van Raephorst overvol
zit met inside-information over die be
langrijke zijtak van de literatuur, het
her en der propageren van boeken voor
jong (en oud.
Voor Lemniscaat in Rotterdam doet ze
hetzelfde type werk. Daar verscheen van
haar hand een boek over kinderfeesten,
„Van Sinterklaas tot Sintemaarten”,
Marijke van Raephorst is altijd dol op
sprookjes geweest, vertelt ze. Niet alleen
om het plezier, maar ook wetenschappe
lijk is ze erin thuis. Een van de meest
gelezen „standaardwerken” in jeugdbi
bliotheken is „De oude sprookjes” van J.
Riemens-Reurslag, een uitgave van Hol-
landia in Baarn, waarin sprookjes van
Grimm, Andersen, Moeder de Gans,
maar ook sagen zijn verzameld. In de
loop van de jaren verschenen er twaalf
drukken, maar het verouderde meer en
meer. Nu is er de eerste nieuwe bewer
king met aan deze tijd aangepast taalge
bruik en een inleiding van Marijke van
Raephorst. Zoiets is een karwei, waar
voor alle uitgevers in Nederland op dit
speciale terrein haar weten te vinden.
Wat Marijke van Raephorst nu bezig
houdt is het verschijnen van „De schar
laken vis’,’ Egyptische sprookjes, naver
teld door Joan Grant, de bekende
schrijfster van „Gevleugelde Farao”.
Van die sprookjes houdt ze het meest
om de eenvoud, gepaard aan diepzinnig
heid. Joan Grant is een overtuigde reïn-
carniste en dat klinkt in de sprookjes
door. Het is nu pas vertaald en komt
nog dit jaar uit.
gen. Wat te doen. Joe Kong spreekt zijn
zonen moed in. De donkere bergen moe
ten worden verzet. Allen gaan ze aan
het werk om de twee bergen af te
breken. De andere dorpelingen lachen
Joe Kong uit. De goede god ziet het
hopeloze gezwoeg en zendt twee engelen,
die tenslotte de bergen voor het gezin
verzetten. „En de volgende morgen voor
het eerst, scheen de zon op het land en
verwarmde de aarde!”
waarop we in onze boekenbijlage in
november terugkomen.
Een van die uitgeverijen is Ankh-
Hermes in Deventer. Die geeft een
prachtige serie volkssprookjesboeken uit
in co-produktie met een uitgever in
P: aag. Marijke van Raephorst vertaalt
daardoor uit het Duits sprookjes van
overal. Zo is „Chinese sprookjes ver
schenen, dat een enorme opgang maakte
en later Japanse, Aziatische en nog meer.
Het meest na aan het hart in deze serie
Voor de tweede achtereenvolgende
maal krijgt Jan Terlouw de Gouden
Griffel voor het beste jeugdboek van
het jaar. Ditmaal wordt Oorlogswin
ter bekroond, vorig jaar kreeg hij de
Gouden Griffel, ingesteld door de
Stichting Collectieve Propaganda
voor het Nederlandse Boek (CPNB),
voor Koning van Katoren.
De kinderboekenschrijver en D’66~
fractievoorzitter Jan Terlouw: „Het
was dit jaar een volstrekte verras
sing. Het is natuurlijk ontzettend
aardig, daar blijkt ook wel uit dat
het vorig jaar geen toevalstreffer
was. Maar behalve de bedoeling het
Nederlandse jeugd- en kinderboek te
propageren, moeten deze prijzen ge
zien worden als een stimulans om
door te gaan en ik ben wel de laatste
die dat nodig heetf. Ik heb in de
eerste plaats helaas geen tijd om te
schrijven, ik heb die prijs al een keer
gehad en ik beschik ook over genoeg
geld”.
„Oorlogswinter is een anti-oorlogs-
boek omdat ik dnti-oorlog ben. Er
zijn zoveel boeken, films en tv-pro-
gramma’s pro-oorlog. Zo gauw er
oorlogshandelingen in voorkomen zijn
ze al pro, omdat dat appelleert aan
spanning en opwinding. Ook ik heb
de spanning en de anti-verveling niet
uit mijn boek kunnen houden maar
op de een na laatste bladzij zegt de
hoofdpersoon: „Als we maar geleerd
hebben dat oorlog niets oplost”. En
op de laatste bladzij worden zo’n 30
landen opgesomd waar in de 25-30
jaar nadat hij die woorden uitsprak
weer oorlogen zijn geweest”.
De anti-oorlogsroman verhaalt van
een jongen van 15 jaar die in de
tweede wereldoorlog door een toeval
de zorg krijgt voor een piloot die zich
in deze bossen verborgen moet hou
den. „Deze jongen is bepaald geen
held. Hij denkt dat hij het helemaal
niet goed doet, dat alle dingen die
mislopen zijn schuld zijn”, aldus Ter
louw- „Een oplossing biedt het boek
niet, ik heb ook niet uitgelegd hoe en
waarom de oorlog begonnen is”.
De fractievoorzitter van
schrijft een anti-oorlogsboek
zijn partij wil niet uit de NAVO?
„D’66 wil, maar dat zegt natuurlijk
elke partij als je dat vraagt, alles
doen om ontspanning en vrede te
bevorderen. Wij willen niet uit de
NAVO omdat wij denken dat je de
vrede meer dient door te proberen
van binnenuit die NAVO om te bui
gen, dan door eruit te lopen”.
Wat wordt het volgende boek? „Ik
hoop dat ik weer tijd vind om te
schrijven, ik heb er wel zin in. Maar
de bittere werkelijkheid is dat ik
naast de politiek niet meer kan
schrijven. In de politiek verdien ik
nu eenmaal mijn boterham en het
werk als fractievoorzitter is een volle
dagtaak. Ik heb weleens het gevoel
dat ik met mijn boeken meer bereik
dan in de politiek, maar ik weet niet
of dat gevoel vals is”.
„De maatschappijkritiek in Koning
van Katoren bijvoorbeeld blijkt wel
goed door te komen. Er wordt op
scholen veel in projectgroepen mee
gewerkt. Terwijl als je een toespraak
ligt haar „De Zonneroos”, een sprookjes
boek uit de Oekraïne. De beste Poolse,
Tsjechische en Russische illustrators
werken er aan mee en ieder van hen
tracht het landseigene van de sprookjes
te treffen. Zo is „De Zonneroos” geïllu
streerd met prenten, die op ikonen lij
ken.
VENTER
Eef Schamhardt maakte een heel
grappig en kleurig boekje over ..Ma-
rietje, het Wijzende Meisje”. Fantasie
en avontuur vastgelegd in bonte sug
gestieve plaatjes. Beata Brunet:
„Vrouwtje Hupsekee”. Zij komt te
recht bij de dieren en de kabouters
in het grote bos, die zij op alle
mogelijke manieren helpt, de zieken
en de zieligen vertroetelt en dan ook
nog tijd heeft om lekkere jam te
maken! Als zij dan op een dag ont
voerd wordt is heel het bos in rep en
roer... Een nieuwe roman voor oudere
meisjes van Leni Saris: „Zo maar een
dak”. De hoofdpersoon is een twee
ling, twee meisjes, die volkomen ver
schillen, innerlijk zowel als uiterlijk.
Zij gaan ieder hun eigen weg, onaf
hankelijk van elkaar. Maar als er
wat gebeurt... gaan ze door dik en
dun om elkaar op te vangen en zijn
zij de enige die elkaar begrijpen.
UITGEVERIJ FONTEIN-DE BILT
De Dolfijn-Paperbacks, een serie
van avontuurlijke en/of spannende
boeken voor tieners is weer met eni
ge deeltjes uitgebreid. Joan Brüne-
man vertelt in twee delen de bele
venissen van een tiener-meisje in
„Isabels Ontdekkingen” en Isabel
van de Witte Wimpel”. Geert de Jong
(Uiltje) schreef twee spannende ver
halen over „De Zwalkers”: ..Helden
van Het Kanaal” en „Kaping op de
Waddenzee”. Voor wat oudere meisjes
is het romantische verhaal „Voorjaar
in Parijs” van Eve Lijn.
Chinese sprookje, dat al eeuwen lang tot
de rijke verhalenschat van China be
hoort, laten inspireren. Maar zij niet
alleen. Het heeft ook voorzitter Mao
genspireerd. Zo men weet heeft het
bekende Rode boekje een wisselend in
houd. Het groeit met de jaren mee en
na de
van de
de eigen
ooekenboekenboekenbockenl
boekenboekenboekenboekeul
boekenboekenboekenboekenl
boekenboeken boekenboeken!
boekenboeken
UITGEVERIJ ANKH-HERMES - DE- hopelijk ook met het nu weer
culturele revolutie opleven
Chinese belangstelling voor
eeuwenoude waarden.
Maar destijds had Mao Tse Toeng die
belangstelling ook. Hij nam het sprookje
op in zijn teksten van 1945 en het
verscheen later in zijn Selected Works
III en het Rode Boekje. Mao deed dit,
om zijn strijdende partijgenoten aan te
moedigen om de „drukkende bergen”
imperialisme en feodalisme te lijf te
gaan.
Wie het sprookje leest, begrijpt die
voorkeur van Mao Tse Toeng. Het gaat
namelijk om een arme landarbeider met
sterke zonen. Allen zijn in dienst van
een uitbuitende rijke heer. De oude Joe
Kong heeft heimwee naar zijn geboorte
streek aan de voet van de Noordelijke
Bergen. Het gezin maakt zich vrij en
trekt erheen. Maar eilaci, twee bergen
zijn zo hoog, dat hun schaduw de
vruchtbaarheid ontneemt aan het stuk
grond waarop het gezin zich wil vesti-
„Ik zie die straffe scheiding tussen
boeken voor de jeugd en voor volwasse
nen niet zo erg”, zegt ze. „Ook tal van
ouderen lezen jeugdboeken en sprookjes
en in ieder geval leest de middelbare
schooljeugd ook alle „volwassen” boe
ken. Die staan op hun literatuurlijst. Ze
lezen Jan Wolkers naast de boeken voor
tieners. Tal van boeken, vroeger voor
volwassenen geschreven denk
aan Jules Verne, Charles Dickens
Daniël Defoe zijn altijd al door het
opgroeiende kind gelezen”.
Over sprookjes vertelt ze. dat we on
derscheid moeten maken tussen volks
sprookjes en sprookjesachtige verhalen.
Volkssprookjes worden verzameld. De
auteurs zijn onbekend. Ze zijn min of
meer collectief ontstaan uit wat vertel
lers rond het vuur voordroegen. Heel
vroeger de open vuren in het veld, want
sommige sprookjes zijn zo oud als de
godsdienst en de mythen. Andere ont
stonden later op dezelfde wijze, vaak in
de vorm van epische gedichten, zoals
„De vos Reinaerde”, verteld in de kaste
len en middeleeuwse boerenhoeven. Ei
genlijk kunnen sprookjes nu net zo
ontstaan, maar het gebeurt zelden.
de
Een der illustraties uit „Hollidee
Circuspony”.
en opplakken. Het werden een soort
miniatuurtoneeltjes, waarbij de kin
deren zelf hun verhalen moesten ver
zinnen. Later werd het zelf tekenen
in plaats van uitknippen en ook
groeiden de teksten tot echte verha
len- Dat vertellen leerden ze van hun
vader, die eindeloos vertelde en voor
las.
Toen ze volwassen waren namen
twee van de meisjes het besluit om
beroepsmatig verder te gaan, Mar
griet en haar iets jongere zuster An-
nemie. Samen hebben ze als eerste
kinderboek „Het Poppenfeest” voor
Lemniscaat gemaakt. Later tekende
Annemie voor Het Spectrum in
Utrecht haar eerste eigen boek „Emi
ly’s Ei”. Toen volgde dan van Mar
griet fyet bekroonde „Hollidee”, waar
van we hierbij een tekening afdruk
ken.
De Gouden Griffels worden telkens
toegekend voor het beste boek dat
verschijnt in het jaar, voorafgaande
aan de bekroning. Het is een publiek
geheim, dat de jury daar wel eens
moeilijkheden mee heeft. Dan zijn in
een bepaald jaar buitenlandse boeken
eigenlijk beter, maar buitenlanders
komen alleen voor een Zilveren
Griffel in aanmerking.
Met de Gouden Penseel is het an
ders gesteld. Dat is een aanmoedi
gingsprijs, die niet aan de beste kin
derboekenillustrator of illustrative
behoeft te worden uitgereikt. De jury
beselfte dan ook wel, dat er gere-
nommerde namen zijn van betere
illustratrices als bijvoorbeeld Veroni
ca van Vliet en Jansje Fluit. Maar
bekendheid mocht in dit geval niet
geldend zijn, het ging nu om de
aanpak en originaliteit van een begin
nende illustratrice. En daarom werd
Margriet Heymans uitverkoren.
De jury was van oordeel dat
12
er
en
