Hoe en wat
GESLACHTSZIEKTEN HEBBEN OOK IN
van
NEDERLAND EPIDEMISCH KARAKTER
VOORLICHTING
IS DE BESTE
PREVENTIEVE
MAATREGEL
en de oorlog in het Midden-Oosten
Spionagesateliieten
gonorroe
en syfillis
IE
I
jk!
NA-CONTROLE
PREVENTIE
N
Vliegtuigen
Midden-Oosten
4 Verschillen
ANONIMITEIT
M T E R D A’ G 2 7
19
Erbij
OKTOBER
1973
nu
n.
ng en
kunt u
aarten
arts”. Aldus ontkent dokter H. P. Verbrugge het
idee dat er geen kanalen zijn om een geslachts
ziekte te laten behandelen. Want ze zijn er wel
degelijk: De huisarts en de huidarts, de polikli
nieken bij het gewone of het academisch zieken
huis of de diensten voor geslachtsziekten bestrij
ding.
„Het is vooral een psychologische drempel, die
men over moet. Een drempel, die de man of vrouw
met een geslachtsziekte zelf opwerpt uit een ge
voel van angst of schaamte. Onterecht, want
over het algemeen staat een arts er vrij neutraal
tegenover en doet hij niet aan sociale bestraffing.
De weerstand gaat echter vaak van de patiënt uit.
Hij projecteert zijn gevoel van schaamte op die
leeftijdsgroep van 15 tot 19 jaar
was de schatting van 200 tot 774.
Maar ook onder de nog jongere
jeugd zal het aantal toenemen
getuige het alarm dat onlangs
één van de Zeeuwse Kruisver
enigingen sloeg. Een aantal fei-
len niet wordt gemeld levert dat
een werkelijk aantal van 2 mil
joen zieken op.
Het meest verontrustend is
wel dat ongeveer een half mil
joen Amerikanen met een onbe
handelde syfillis rondloopt en
dat éénvijfde van de gonorroe-
patiënten jonger is dan 20 jaar.
In 1971 waren er 5.000 gevallen
bekend bij kinderen tussen 10 en
14 jaar en 2.000 bij kinderen
onder de negen. Een Amerikaan
se medicus stelde dan ook: De
kans dat men een geslachtsziekte
heeft gehad voor men 25 is zal
ongeveer 50 percent zijn. Andere
problemen zijn de houding van
de patiënt „het is niet erger
dan een verkoudheid. Je moet
gewoon niet met elkaar naar bed
gaan tot het over is” en het
feit dat van regeringszijde nog
veel te weinig fondsen beschik
baar worden gesteld voor bestrij
ding van geslachtsziekten en
voor research om vaccins te ont
wikkelen.
Maar niet alleen de Verenig
de Staten heeft een VD-pro-
bleem. Het afgelopen jaar heb
ben tenminste twee deskundigen
de toeneming van het aantal ge-
Dick Cavett bracht deze zomer
op de Nederlandse televisie een
show met nu eens niet een spe
ciale gast maar een speciaal
onderwerp: De geslachtsziekten,
in het Engels VD (Venerial Di
seases) geheten. Het onderwerp
werd niet in de vorm van een
zwaarwichtige documentaire of
in een uitleg a la dokter Van
een
ten, die voor één onzer verslag
gevers aanleiding waren tot een
gesprek met de epidemioloog en
sociaal-geneeskundige H. P.
Verbrugge, projectleider voor
de geslachtsziektebestrijding in
Noord-Holland.
vallen van gonorroe en syfillis
epidemisch genoemd. Dr. H. Bij
kerk, hoofd Afdeling Besmette
lijke Ziekten van de Geneeskun
dige Hoofdinspectie van de
Volksgezondheid vorig jaar.
„We zitten wat betreft de go
norroe met een groot probleem.
We weten er eigenlijk alles van
af, we kunnen de ziekte zij
het vaak na herhaalde onderzoe
kingen diagnosticeren, we we
ten hoe we haar moeten bestrij
den, hoewel gebleken is dat er
steeds grotere hoeveelheden
penicilline voor nodig zijn en
toch neemt de ziekte hand over
hand toe, zodat men kan spreken
van een duidelijke epidemie”.
En prof. dr. C. H. Beek (hoofd
van de kliniek voor huid- en ge
slachtsziekten van de Rotterdam
se medische faculteit) zegt in Ge
zond Gezin: „Nederland vormt
geen uitzondering op het alge
meen waargenomen beeld van
toeneming”. De Rotterdamse GG
en GD schatte dat het aantal go-
norroegevallen in de leeftijd 20
tot 29 jaar in de Maasstad in
1972 van 586 tot 702 per 100.000
inwoners zou toenemen. Voor de
Swol behandeld, maar in
show met naast informatie ook
sketches en liedjes. Wie
denkt dat de geslachtsziekte
ook voor medici in de Verenigde
Staten een luchtige zaak is zit er
faliekant naast.
Het Amerikaanse weekblad
Newsweek bracht vorig jaar een
uitgebreid verhaal over ge
slachtsziekten en dat onder de
titel: De Epidemie. Het blijkt dat
na de gewone verkoudheid de
geslachtsziekte de meest voor
komende kwaal is in de Verenig
de Staten; het aantal gevallen is
groter dan dat van kinkhoest,
roodvonk, mazelen, bof, lever
ontsteking en tbc samen. Men
verwachtte dat vorig jaar 624.000
nieuwe gevallen zouden worden
geregistreerd en als men dan be
denkt dat drie van de vier geval-
ft
A
Drempelvrees nog altijd het grootste
probleem bij aanpak gonorroe en syfillis
I
iden
BERT VAN PANHUIS
P. BOK
Er zijn wel opvallenae verschillen
Amerikaanse
pleegt jaar-
Rusland ontplooide een opmerkelijke
activiteit voor het begin van de oorlog
in het Midden-Oosten. Op 3 oktober
werden acht Kosmos-kunstmanen in een
baan om de aarde gebracht met behulp
van één raket, waarna nog tot dusver de
Kosmossen 596 tot en met 601 naar de
ruimte werden gestuurd: veertien spio
nagesateliieten binnen drie weken.
De retour-procedure van de filmcas
settes maakt het voor Rusland en Ame
rika vrijwel onmogelijk eikaars gege
vens te verkrijgen. Dit ligt iets anders
met de andere transmissiemogelijkheid,
de radiografische vanuit de ruimte. Deze
zijn weliswaar in code en kunstmatig
gestoord, maar het is denkbaar dat codes
worden ontcijferd door de tegenpartij en
dat de storing volgens een bepaald pa-
si.
ar
Öf
bruik van een folder, waarin op tame
lijk populaire manier („Wat is het ver
schil tussen een druipneus en een drui
per”) uit de doeken wordt gedaan wat
syfillis en gonorroe zijn, hoe men ze
oploopt en wat men moet doen om ze
weer kwijt te raken. In die folder, die
oorspronkelijk uit Groningen afkomstig
is staat een aantal - ook anonieme be-
handeladressen. Verbrugge vraagt zich
echter wel af of deze hippe folder voor
iedere categorie mensen geschikt is.
Die preventie is één van de zaken,
waar dokter Verbrugge zich samen met
een projectgroep mee bezig houdt. Ver
schrikkelijk veel materiaal is er nog
niet; in Noord-Holland maakt men ge-
bevatten veel meer retour-capsules dan
de Russische. Rusland laat ook vaak een
spionage-Kosmos slechts één of twee
banen om de aarde maken alvorens hem
in zijn geheel naar de aarde te laten
terugkeren. Zo’n Kosmos heeft dus
blijkbaar een zeer beperkte taak. De
laatste van de Amerikaanse spionagesa
teliieten van het type Samos werd op 27
september gelanceerd. Nog deze maand
volgt een nieuw type dat veel zwaarder
is en met veel meer retour-capsules aan
boord: de Big Bird. Deze spionagesatel-
lieten lanceert Amerika vanaf de mili
taire basis Vandenberg in Californië.
Een andere taak van de projectgroep
komt tevoorschijn nadat de patiënt een
maal de drempel van de dokterskamer
of de kliniek over is. In de eerste plaats
is het dan nodig dat er nacontrole blijft,
iets wat lang niet overal gebeurt. Een
syfillis, die sluipend blijft kan nare ge
volgen hebben. De patiënt houdt zich
echter lang, niet altijd aan die nazorg,
niet in de laatste plaats omdat hij niet
van de noodzaak daarvan op de hoogte
is. D'e nazorg is één van de dingen,
waarmee zich de districtsverpleegster
van de provinciale kruisverenigingen be
zig houdt. Zij wordt ook betrokken bij
de opsporing van de besmettingsbron en
van de mensen, waarmee de patiënt
daarna weer sexueel contact heeft gehad
Er zijn weinig gegevens bekend over
de omvang, die het verschijnsel „ge
slachtsziekten” in Nederland heeft aan
genomen maar zeker is wel dat het
aantal toeneemt. Epidemische vormen?
Dokter Verbrugge: „Het is een sociaal
moeilijke ziekte en dan spreekt men al
gauw van een epidemie.” Er zijn volgens
hem een aantal factoren te noemen voor
deze toename. „Men heeft veel meer
sexuele contacten dan vroeger, het is
wat vrijer en minder gezinsgebonden.
Vooral bij jongeren komt spontaan
sexueel contact voor en als men veel
contacten heeft breidt de ziekte zich
snel uit. Tussen het ogenblik dat men
besmet wordt en het moment dat men
het ontdekt zijn er dan al meer sexuele
contacten geweest.”
De voorlichting is mogelijk de beste
preventieve maatregel om uitbreiding
van de geslachtsziekten te voorkomen.
onder een volledige behandeling stellen.
Het ziek-zijn in die sector is echter nog
erg belast want je krijgt het van een
ander en dan voel je je gefopt”, aldus
dokter Verbruggen, die ook de onbekend
heid met de verschijnselen aanstipt.
Vooral bij vrouwen is die herkenbaar
heid er lang niet altijd. „Bij de minste
of geringste afwijkingen na sexueel con-
Maar ook het werk van de districtsver-
pleegsters inzake de opsporing van con
tacten en de voorlichting die de behan
deling ondersteunt is een weg om het
probleem aan te pakken, zo meent hij.
„Je kunt wel zeggen „stuur je vriendje
of vriendinnetje maar langs om na te
gaan of zij ook ziek zijn” maar voorlich
ting vóór die tijd zonder de mensen
angst aan te jagen is beter. Voorlichting
aan opgroeiende kinderen? Best, maar
dan wel thuis in de geïntegreerde opvoe
ding. Het kan natuurlijk ook wel op
school maar men moet niet vooruitlopen
op het gezin.” Als voorlichtingsmogelijk-
heden in het algemeen ziet hij ook de
gewone huis-, tuin- en keukenliteratuur
(„wat wordt in de dames- en weekbla
den soms nog een onzin verkocht”) en
de media (radio en tv), die op verant
woorde wijze feitenmateriaal zouden
kunnen aandragen
Een andere factor is dat men het
hebben van een geslachtsziekte als iets
negatiefs beschouwt, iets dat moet wor
den weggedrukt. Over een verkoudheid
wordt wel met anderen gesproken maar
over een geslachtsziekte niet. „En dat
terwijl alle geslachtsziekten in het be
ginstadium uitstekend te behandelen
zijn. Maar dan moet men zich ook wel
vanuit de ruimte. Men kan via een
zender bijvoorbeeld televisiebeelden naar
de aarde seinen en men kan in de
ruimte foto’s maken die met de satelliet
of met een capsule uit die satelliet naar
de aarde worden gestuurd.
Beide methoden hebben hun specifieke
voor- en nadelen. Het voordeel van
radiografisch overbrengen van waarne-
mingsgegevens is, dat zij sneller ter
beschikking komen. De spionagesateliie
ten bevinden zich vrijwel alle in banen
waarin één omwenteling om de aarde
nog geen anderhalf uur duurt. De banen
zijn zó gekozen, dat een zeker aantal
kunstmanen vrijwel de gehele wereld
bestrijkt en tevens zó, dat zij in iedere
omloop binnen het bereik van een
grondstation komen dat hun ingeblikte
signalen kan opvangen. Het nadeel van
dit systeem is echter dat de transmissie
mogelijkheden naar de grondstations de
detailrijkdom van de observaties ernstig
aantasten. Alleen meer omvangrijke za
ken zijn op deze manier vast te leggen.
De andere methode, het sturen van
tact, jeuk bijvoorbeeld of afscheiding,
moet men naar de dokter gaan.”
De persoonlijke hygiëne en het ge
bruik van de pil zijn nog twee factoren.
Dat de pil het aantal geslachtsziekten
kan doen toenemen ligt voor de hand
want het condoom dat vroeger een veel
grotere plaats innam tussen de anti-
conceptionele middelen heeft een be
schermende invloed, die bij de pil maar
bijvoorbeeld ook bij het spiraaltje wordt
gemist. De persoonlijke hygiëne in zijn
totaliteit speelt ook mee. Dokter Ver
brugge: „We zijn momenteel niet zo op
de hygiëne-toer; luis en schurft zijn
weer in opmars. En vooral in groepen,
waar men dicht bij elkaar leeft en
minder waarde hecht aan die persoonlij
ke hygiëne zijn de kansen om een ge
slachtsziekte op te lopen groter.” Een
goede hygiëne zou volgens hem dan ook
al een preventieve maatregel zijn.
troon kan worden geëlimineerd. Dit
komt ongeveer overeen met wat vroeger
werd gedaan met het decoderen van
radiografische, of geschreven geheime
stukken. Dit is allemaal zeer moeilijk
werk voor de geheime diensten, waaro-
bewegingsrichting van de kunstmaan in,
ver nimmer iets uitlekt.
Vanaf het begin van het ruimtevaarttjjdperk in 1957, was het duidelijk dat het
daarbij niet alleen om vredelievend ruimteonderzoek zou gaan. Weliswaar is daarop
in de publiciteit de meeste nadruk gelegd en zijn resultaten en baten van bemande
en onbemande ruimtevaart onvoorstelbaar groot geweest, maar op de achtergrond is
men koortsachtig bezig geweest deze nieuwe technologie ook in te bouwen in het mili
taire apparaat. Het is niet met zekerheid bekend in hoeverre de grote ruimte-mogend-
heden Amerika en Rusland al de beschikking hebben over defensieve of offensieve
ruimtewapens hoewel dit bij internationale verdragen verboden is maar op
één ander terrein van militaire ruimteactiviteit zijn zeker grote vorderingen ge
maakt: De verkenning, of zo men wil: Spionage.
Overigens hebben de nieuwe technie
ken van de ruimtespionage de verken
ningsvluchten met vliegtuigen niet ge
heel overbodig gemaakt. Aanvankelijk
dacht men dat de provocerende vluchten
zoals die van de Amerikaanse U-2
met Powers als piloot, die boven Rus
land op 20 kilometer hoogte werd neer
geschoten, hetgeen een ernstige crisis
tussen Amerika en Rusland veroorzaakte
voortaan overbodig zouden zijn. Om
bepaalde technische redenen zijn derge
lijke vluchten echter hervat.
Amerika beschikt hiervoor over de
SUR-71, een verkenningsvliegtuig dat
opereert vanaf een hoogte van niet min
der dan 30 kilometer en dat driemaal de
snelheid van het geluid bereikt. Het
toestel, dat al boven het Midden-Oosten
is gebruikt, is onbereikbaar voor de
gevreesde Russische Sam-raketten. Rus
land gebruikt voor dergelijke verkennin
gen de Mig-25-toestellen, die echter een
plafond hebben van slechts 21 kilometer.
tussen het Russische en
spionagesysteem. Rusland
lijks ongeveer 40 kunstmanen voor dit
doel in de ruimte te lanceren: alle onder
de naam Kosmos, die ook de lading
dekt voor andere, zuiver wetenschappe
lijke satellieten. De Amerikanen brengen
per jaar niet meer dan tien stuks in de
ruimte en gedurende enkele jaren zelfs
aanzienlijk minder.
Het terugbrengen van de fotografische
opnamen naar de aarde geschiedt meest
al door een cassette met de opnamen
uit de satelliet weg te schieten tegen de
zodat de cassette onvoldoende snelheid
heeft om in een baan om de aarde te
blijven. Bij daling in de dampkring ont
vouwt zich dan een parachute waaraan
het laatste deel van de afdaling plaats
vindt.
Rusland laat die kostbare mini-capsu-
les landen in Karaganda, het gebied
waar ook vrijwel altijd de kosmonauten
weer op aarde terugkeren. Amerika, dat
minder uitgebreid zeer dunbevolkt
grondgebied ter beschikking heeft waar
het geen zoeken naar een speld in een
hooiberg is, past een andere techniek
van terugkeer toe. De Amerikaanse foto-
capsules worden tijdens hun parachute-
daling, meestal boven de Stille Oceaan,
door speciaal hiervoor ingerichte C-130-
transportvliegtuigen opgevangen in de
lucht. De toestellen zijn gestationeerd op
Hawaii.
Amerika lanceert veel minder spiona
gesateliieten dan Rusland, maar de
Amerikaanse zijn aanzienlijk groter en
Rusland en Amerika houden elkaar en
andere potentiële vijanden zoals China
voortdurend vanuit de ruimte nauwlet
tend in de gaten en ze hebben daarbij
Inmiddels haast ongelooflijk nauwkeuri
ge technieken ontwikkeld. Zonder enige
twijfel zijn zij dank zij deze ruimtetech-
nieken thans ook precies op de hoogte
van wat zich in het Midden-Oosten af
speelt en zelfs is het waarschijnlijk dat
hun waarnemingen van directe invloed
zijn op het verloop van de strijd.
Vrijwel zeker is zelfs dat Egypte dank
zij inlichtingen uit Rusland, gebaseerd
op satellietwaarnemingen, nauwkeurig
op de hoogte was van de sterke en
zwakke plekken in de Israëlische verde
digingslinies toen het zijn aanval lan
ceerde. Even waarschijnlijk was Israël
kort tevoren volkomen zeker van de
komende aanval, doordat het gewaar
schuwd was door Amerika; ook al weer
op grond van satellietwaarnemingen.
Er zijn in principe twee methoden
voor het verkrijgen van waarnemingen
fotografische opnamen in een capsule
naar de aarde, is veel verfijnder. Maar
het is ook een veel gecompliceerder en
kostbaarder procedure. Zo verbeterd zijn
de fotografische technieken, dat op foto’s
van spionagesateliieten die vanuit de
ruimte naar de aarde worden terugge
bracht voorwerpen van ongeveer een
meter kunnen worden geïdentificeerd.
Haast ongelooflijk wanneer men be
denkt dat deze foto’s gewoonlijk van
zo’n 200 tot 300 kilometer hoogte worden
genomen. Bovendien zijn deze technie
ken zó verbeterd dat ook ’s nachts en
door wolkendekken heen, bijvoorbeeld
in het infrarode spectrum, zeer duidelij
ke en gedetailleerde waarnemingen mo
gelijk zijn.
Een evident nadeel van de methode is,
dat over het algemeen dergelijk fotoma
teriaal pas na enige tijd ter beschikking
komt en niet binnen anderhalf uur,
zoals bij de radiografische overbrenging.
Zowel d e Russen als de Amerikanen
werken daarom met beide systemen: ge
baseerd op grove directe waarnemingen
door het radiografische systeem, worden
gedetailleerde spionageprogramma’s door
middel van het terugkeer-systeem uitge
voerd ten aanzien van de meest interes
sante gebieden, zoals ditmaal het Mid
den-Oosten en in de afgelopen jaren ook
in hoge mate het Indochinese strijdto
neel Vietnam.
en waarbij ze dan de noodzaak van
behandeling onderstreept.
Meldingsplicht van een geslachtsziek
te in Nederland overigens nog niet
ingevoerd heeft volgens dokter Ver
brugge het voordeel dat men een beter
epdidemiologisch inzicht krijgt maar het
nadeel dat het voor de patiënt een
remming kan zijn om zich onder ade
quate medische behandeling te stellen
(„hoe zou u zich voelen als u met een
geslachtsziekte in een kaartenbak gere
gistreerd zou zijn”). En dat is wel het
laatste wat hij wil. Bovendien betekent
aangifte nog niet dat daarmee ook de
contacten bekend zijn. Voor deze con
tacten heeft men enige tijd geleden een
soort couponboekjes samengesteld. Hierin
wordt dan in code de ziekte genoteerd
en men vraagt de patiënt om de „slips”
te geven aan diegenen met wie hij of zij
dé afgelopen tijd sexueel contact heeft
gehad. Zij kunnen zich dan bij de arts
melden en zich laten onderzoeken. Dok
ter Verbrugge: „Die boekjes zijn in Ne
derland nog niet volledig in gebruik. De
ervaringen, die de diverse artsen er mee
hebben zijn wisselend en daarom gaan
we met een aantal evalueren wat de
respons is geweest.”
Nog eenmaal de behandeling. Verdient
het geen aanbeveling in de grote plaat
sen een polikliniek op te zetten waar
men zich anoniem kan laten behandelen,
net zoals in Amsterdam mogelijk is?
Dokter Verbrugge: „Het is de vraag of
er ook bij huisartsen en dermatologen
een dergelijke wens leeft. Het is wel zo
dat er ’s zomers meer gevallen van
geslachtsziekten zijn dan 's winters.
Daarin speelt natuurlijk de vakantie
mee en mensen, die hier vreemd zijn
hebben niet een vaste medicus tot wie
ze zich kunnen wenden. Zo’n kliniek
voor vakantiegangers zou dan wel de
hele dag geopend moeten zijn. Maar of
er een kliniek voor speciaal de mensen
uit de omgeving van de grote plaatsen
moet komen... Ik heb thans nog te
weinig argumenten om haar bestaans
recht aan te tonen. Tja, als er een
aangifteplicht zou zijn dan kon je na
gaan hoeveel niet-Amsterdammers nu
voor een anonieme behandeling naar
Amsterdam gaan.”
De grote moot van de geslachts
ziekten wordt gevormd door de lues
of syfillis, ook wel harde sjanker
genoemd, en de gonorroe of druiper.
Ook al zijn ze wel bekend als be
roepsinfectie bij artsen en verpleeg
sters, de besmetting geschiedt in de
regel door geslachtsverkeer zodat
verontschuldigingen als „het zal wel
van het toilet komen” naar het rijk
der fabeltjes kunnen worden verwe
zen. Syfillis wordt veroorzaakt door
een bacil, die tiert in de vochtige
omgeving van slijmvliezen (geslachts
organen, anus, mond), zich zeer snel
in het menselijk lichaam vermenig
vuldigt en inwendige infectie veroor
zaakt. Enige tijd na de besmetting
openbaart zich de syfillis door een
niet pijnlijke zweer op de penis, in de
vagina, de anus of de mond. Ook de
klieren in de schaamstreek kunnen
gezwollen zijn. Blijkt bij onderzoek
dat het een geslachtsziekte is dan
volgt een behandeling met injecties
anti-biotica. Na een paar dagen ver
dwijnt de zweer maar de bacil ver
spreidt zich door het bloed en kan
verschijnselen als krankzinnigheid,
verlamming of blindheid veroorzaken.
De gonokokken, die de gonorroe
veroorzaken leven ook bij de slijm
vliezen. De besmetting openbaart zich
bij de man door pijn bij het urineren
of pusafscheiding; bij vrouwen hoeft
er echter nauwelijks pijn op te tre
den. Een extra probleem is dat een
gonorroe de eerste dagen veel op een
gewone infectie kan lijken- Een ver
waarloosde gonorroe kan steriliteit
bij man en vrouw veroorzaken.
4h‘
