samen een toneelstuk maken
Nachtradio
weinig
beluisterd
kitsch en wansmaak
Stipendia voor
kunstenaars
KvanVEEUN
•TWCW
OlNRUllKORTING
„Wat een planeet!”
„Sterf de moord” produkt van
Improvisatie basis
clavecimbelspel
Schrijver Bernlef: „Pas als het stuk van de acteur is, is het van mij’'
BAVOKOOR
i
SINT of KERST
I
1
Gustav Leonard meesterlijk
AANKOMST DIONNE
Santana in Rotterdam
Goed uitziende musical oppervlakkig
Bij aanschaf van een nieuwe KELTUM Edelstalen cassette geeft KELTUM bij
inlevering van oude cassetteonderdelen een inruilpremie van 20% op de verkoopprijs.
Vraag uw juwelier om nadere inlichtingen.
1
9
ZATERDAG
1 O
NOVEMBER
19 73
1.
2.
MOZART IN DE KATHEDRAAL
CONCERT IN DE KATHEDRAAL
Z’n show „Wat een planeet!” ziet er
goed uit. De bezetting is uitstekend
met Willem Nijholt, Ronnie Bier
man, goeie ouwe Conny Stuart en
Jennifer Willems (al kan die nog
niet zingen, spelen kan ze wel).
Ronduit fantastisch is het koor van
dansers en danseressen in de weer.
Regisseur Paddy Stone heeft eer
van zijn werk.
HAARLEM Het bijzondere
aan „Sterf de moord”, een toneel
stuk dat toneelgroep Centrum don
derdag 15 november in de Haar
lemse stadsschouwburg uitbrengt,
is de manier waarop het is ontstaan.
Het is een toneelstuk van de schrij
ver J. Bernlef en een aantal toneel
spelers samen. Het is het eerste pro-
dukt vari het Instituut voor Thea
teronderzoek te Amsterdam een
soort laboratorium waar schrijvers
zich kunnen oefenen in toneel
schrijven dat door een gezel
schap op het repertoire is genomen.
Voor Bernlef, die vanaf 1960 ge
dichten, romans en verhalen heeft
geschreven, is het zijn toneel
debuut.
EERSTE IJMUIDER
MARKIEZEN FABRIEK
i
F
EEK' PLAAT VAN HET
II
17,50 per plaat en 2,50 porto worden overgemaakt na ontvangst nota.
NAAM:
CHRISTIAAN NORTIER
J. HEUER
een
Pr ZWAANSWIJK
J. BERNLEF
(Van onze rtv-redactie)
ADVERTENTIE
JAC HEIJER
De Amerikaanse zangeres Dionne War
wick kwam gisteren op Schiphol aan
voor een nachtconcert in Amsterdam.
AMSTERDAM Producer John
de Crane is echt wel in staat een
Nederlandse musical het uiterlijk te
geven van een internationale allure.
TIJDENS DE voorbereidingstijd heeft
de schrijver opnieuw aan het stuk ge
werkt, nu met regisseur Christiaan Nor-
tier en andere spelers: Polio Hamburger,
Ad van Kempen, Rutger Weemhoff en
Elias van Zanden. Van Kempen speelt al
enige seizoenen bij Centrum. Hamburger
heeft na een onvoltooide opleiding aan
de Maastrichtse toneelschool gespeeld bij
de Noordercompagnie en de Nieuwe Ko
medie. Weemhoff en Van Zanden komen
vers van de toneelschool, resp. Amster
dam en Arnhem.
In het titellied zingt Conny Stuart
met veel vuur dat de Club van Rome
met z’n onheilsvoorspellingen voor het
jaar 2000 dood kan vallen, omdat zij, u
en ik handen aan onze lijven hebben,
waarmee we waarachtig toch wel een
VOOR
DEN HAAG. (ANP) De Mexicaanse
groep van Carlo Santana doet op haar
Europese tournee op 8 december sport
paleis Ahoy in Rotterdam aan. De groep
produceert muziek met een sterk ritmi
sche, Afro-Cubaans-Mexicaanse grond
slag. waarmee alom successen werden
geboekt. De groep zal het volledige pro
gramma verzorgen.
Annie M. G. heeft een goed oor voor
modieus taalgebruik, maar ze observeert
niet meer dan borreltafelpraat (van
links zowel als rechts). Daar doet ze
echter niks mee, zoals Kees van Kooten
noteerd, opnieuw gespeeld en bewerkt,
tot er na drie maanden werken een
soort afgerond geheel kwam.
ADRES
Stuur coupon aan Koorschool St. Bavo
Wilhelminapark 6 - Haarlem
Stuur mij plaat 1 2
Anderzijds omdat het over vereenzaming
gaat. Ik ben nu begonnen aan een ver
halenbundel, die allemaal gaan over
reële oude mensen. Ik wil daar geen
realistische case-stories van maken. Op
een indirecte manier bevatten ze een
stuk kritiek op de neiging om alles wat
een probleem is weg te stoppen. In de
behandeling van de ouderdom vind je de
mentaliteit van deze maatschappij te
rug”.
„Sterf de moord” zal er anders uitzien
dan toen het op het Instituut voor
Theateronderzoek afgerond werd. Nor-
tier: „Toen ging het over vier mensen
met gebreken. Nu gaat het om meer
wezenlijke zaken. De vier mannen wor
den eerder geestelijk vermoord. In de
trant van: „Je kan doodvallen; je kan de
tering krijgen”. En Bernlef: „Het wordt
geen realistische weergave. Het gaat ei
genlijk over vier oude mensen, maar ze
worden juist gespeeld door jonge. Je ziet
dus mensen met een verleden en een
berusting, die ze gezien hun leeftijd niet
kunnen hebben. Door de stylering wordt
het heel moeilijk je als toeschouwer met
hen te vereenzelvigen. Dat zou maar
af leiden van waar het om gaat, namelijk
dat die mensen in een machtsstrijd ge
wikkeld zijn, waarin ze elkaar de moord
laten Sterven”.
en Wim de Bie dat zo voortreffelijk
kunnen. „Wat eefi planeet” haalt zowat
alles overhoop wat de afgelopen tien
jaar in de Nederlandse samenleving naar
boven is geborreld (milieuverontreiniging
en protestacties), maar Annie M. G. laat
daarvan niet meer dan de buitenkant
zien aan de hand van een ondramatisch
verhaal over een aantal anonieme cliché-
figuren.
ra
MARKIEZEN ZON NESCHERMfN
ROllUIKEN/LUXAFLEX JALOUZIEEN
Middenhavenstraat 27
IJmuiden - Telefoon 02550-1 41 08
Na 18.00 uur telefoon 02550-1 12 02
HAARLEM. De klavecinist Gustav
Leonhardt heeft vrijdagavond in de
tuinzaal van het Haarlemse Concertge
bouw het eerste concert gegeven van de
Klavier-serie, die door de stichting
„Stadsschouwburg en Concertgebouw
Haarlem” voor dit seizoen werd ontwor
pen. Het was te verwachten, dat voor dit
concert speciaal de minnaars van barok
muziek en in het bijzonder zij, die bij
voorkeur bekoord worden door de klank
van de klavecimbel en door de muziek,
welke hiervoor geschreven werd, belang
stelling zouden tonen. Gezien de flinke
bezetting van de tuinzaal zijn zij niet
gering in aantal.
Maar waarom moet Annie M. G.
Schmidt in ’s hemelsnaam doorgaan met
musicals te schrijven waarin kitsch en
slechte smaak schering en inslag zijn?
En waarom moet Harry Bannink daar
nog op voortborduren met z’n hoerenmu-
ziek, plastic aftreksels van de rock en
met veel getetter georkestreerde caba-
retmuziekjes van 20 jaar terug?
Duitse componist Johann Jakob Frober-
ger (1626-1667). Louis Coupérin, een ze-
ventiende-eeuwse telg van de beroemde
muzikantenfamilie Coupérin, schreef een
„Prélude non mesuré”. Aan deze titel
voegde hij toe: „a l’imitation de Frober-
ger. Men kan zich afvragen: „Was het
stuk als hulde en erkenning bedoeld of
was het een charmante, maar zeker niet
onduidelijke kritiek?”
Gustav Leonhardt had dit Prélude in
zijn programma opgenomen. De uitvoe
ring ervan beantwoordde in alle opzich
ten aan voorschrift van de componist.
Tot de werken, die op deze avond
verder nog ten gehore werden gebracht
behoorden Toccatas, vijf Gagliarden en
een Capriccio di durezze van Girolamo
Frescobaldi, de Partita in D grote terts
van Johann Sebastian Bach en een reeks
„Pièces de clavecin”, waarmede de Fran
se componist Antoine Forqueray, die
reeds als knaap van vijftien jaar bij
koning Lodewijk de Veertiende „als kind
in huis” was, een aantal bijzonder onin
teressante vrouwen heeft getypeerd, al
thans wanneer men wil aannemen, dat
de typering door Forqueray adequaat
geweest is.
Met feilloze technische beheersing
heeft Gustav Leonhardt al deze compo
sities vertolkt en daaraan een subjectie
ve inhoud gegeven. Mij hebben zijn
uitvoeringen niet de verwachte voldoe
ning gegeven. Ik ben er van overtuigd,
dat bij vertolkingen met ensembles het
gedemonstreerde principe niet gehand
haafd kan worden.
IN 1971 WERKTE Bernlef aan het
instituut. Hij gaf ideetjes aan een aantal
spelers, die ze via improvisatie nader
uitwerkten. Wat daaruit kwam werd ge-
„TAAL IS ER VOOR het misver
stand”, schrijft Bernlef in het Centrum
programmaboekje, waarin de complete
tekst van „Sterf de moord”is afgedrukt.
Hij verklaart nader: „Veel is conversa
tie. Taal functioneert alleen om langs
elkaar heen te praten. Het zijn schijnge-
sprekken. Aan de oppervlakte lijkt het
of men het tegen elkaar heeft, maar
ieder is met zijn eigen verhaal bezig”.
Bernlef is bij het Instituut voor Thea
teronderzoek gaan werken, omdat Jan
Kassies een der oprichters ervan
het hem vroeg. „Uit nieuwsgierigheid
heb ik ja gezegd. Maar al werkend
heb ik ontdekt dat toneel ook voor mij
interessant was. Vroeger dacht ik niet
zo, omdat toneel voor mij het nadoen
van de werkelijkheid bleef. Ik ga ervan
uit, dat theater illusie is”.
VREEST BERNLEF in een hokje te
worden ingedeeld door de toneelcritici:
bijvoorbeeld in ’t absurdistische hokje?”
Ze doen maar”, zegt hij, „Het paradoxale
van dit stuk is dat het taalgebruik zeer
realistisch is, maar door de stylering
daarvan afwijkt. Absurdistisch kun je
het niet noemen”. Maar hij meldt dat
Ionesco, van wie hij „De Stoelen” jaren
geleden zag, wel van invloed is geweest,
„Ook al is dat absurdisme bij mij ad
absurdum doorgevoerd.”
Gustav Leonhardt stelde het program
ma voor dit concert samen met compo
sities uit de zeventiende en de achttien
de eeuw. Zij droegen het kenmerk van
de renaissancistische muziekstijl en van
de barokstijl. Het verschil in muzikaal
karakter werd bij de vertolkingen goed
deels genivelleerd door de uitvoerings-
stijl, die de werken onder één interpre-
tatienoemer bracht, welke door de solist
zelf werd vastgesteld.
Leonhardts spel kreeg een improvise
rend karakter vrijwel voor elke compo
sitie, die hij onder handen nam. Daar
voor koos hij de vrijheid, die een impul
sief geaarde ontwikkeling toeliet met
variabel verkozen ritmiek en onbesten
digheid van de muzikale karakteristiek
als gevolg.
Voor de toehoorder, die een voorstel
ling had gevormd van hetgeen hij aan
geordende klank verwachten kon, ging
door dit interpretatieprincipe verwach
ting plaatsmaken voor afwachting.
Gustav Leonhardt moet ongetwijfeld
redenen hebben om in deze zin de mu
ziek te brengen. Het lijkt, dat hij een
voorganger gehad moet hebben in de
I
KELTUM
„Voor mij was de periode dat ik aan
het Instituut werkte een soort spoedcur
sus toneelschrijven. Ik hoefde niet op
goed gezag van een regisseur aan te
nemen dat iets niet klopte; nee, ik kon
het zelf zien en leerde zo in betrekkelijk
korte tijd in toneelbeelden denken,” al
dus Bernlef.
Het stuk kwam bij Centrum terecht,
waar het een tijd circuleerde bij de
dramaturgen en de leiding, totdat men
besloot het op het repertoire te zetten,
geheel in het kader zoveel mogelijk
Nederlands toneel te spelen.
„Sterf de moord” laat vier mannen
zien. Een blinde, een dove, een doof
stomme en een lamme. In een soort
conversatiezaal van een vakantieoord
wachten zij op de boot die hen naar
huis zal brengen. Zij reageren voortdu
rend op elkaar maar geven niet thuis als
ze elkaar nodig hebben. Ze laten elkaar
barsten.
DEN HAAG. (ANP) Voor het ko
mende jaar heeft het ministerie van
CRM 2.035.000 beschikbaar voor stipen
dia, toelagen, werkbeurzen en uitleen-
vergoedingen voor letterkundigen en let
terkundige vertalers, voor stipendia aan
componisten en voor opdrachten aan
choreografen. Dit totaalbedrag is bijna
een half miljoen gulden groter dan dat
voor dit jaar.
De uitkeringen gaan naar letterkundi
gen, om het hun mogelijk te maken meer
tijd aan scheppende letterkundige arbeid
te geven. Willen zij er voor in aanmer
king komen, dan moeten zij zich voor 7
januari tot het bestuur van het Fonds
voor de Letteren hebben gewend.
De stipendia om componisten in staat
te stellen zich gedurende een bepaalde
periode vrij te maken om zich intensie-
ver aan hun compositorisch werk te
kunnen wijden, belopen voor 1974
350.000. Wie voor een stipendium in
aanmerking wil komen kan zich tot het
ministerie wenden. Wie geïnteresseerd is
in een opdracht voor een choreografie
kan zich hiervoor bij de rijksadviescom-
missie aanmelden. De commissie wil de
opzet van het ballet voor 1 december
weten.
innof
handkar kunnen voortduwen. Dat is dan
alles wat Annie d’r studie heeft opgele
verd.
Dat is kitsch, zonder een enkele inner
lijke overtuiging. En de wansmaak van
mevrouw Schmidt blijkt uit haar
woordgebruik. Woorden als „reet” en
„klootzak” vliegen over het toneel, maar
ze heeft er geen notie van waarom die
woorden tegenwoordig op het toneel ge
bruikt worden.
Het enige positieve aan de inhoud kan
ik vinden in een enkel liedje, dat
herinnert aan Schmidts werk uit haar
cabarettijd. „Ceremoniemeester” bijvoor
beeld en „Schaarste”, waarin Conny Stu
art op haar onnavolgbare manier over
Willem Nijholt en Conny Stuart in een
van de betere nummers uit „Wat een
planeet”: „Daar staat een emmer”.
heimwee zingt naar „ontbering, vliegen
de tering, kraamvrouwenkoorts en
kaantjes van vroeger”.
Carré heeft gisteravond bij de premiè
re. langdurig geapplaudisseerd voor een
stuk theater, dat we over 20 jaar wel
licht typerend zullen vinden voor het
geestelijk klimaat van de jaren 70. Op
pervlakkige prietpraat, die voorgesteld
wordt als de zegeningen van het libera
lisme. Treurig.
ADVERTENTIE
WlUllllllllllllllllllllllUlllillllllllllUI/lllllllllllll/llflIlll/IIIIIIIIIIIIU.
HILVERSUM. Hoewel blijkens een
NIPO-onderzoek slechts weinigen
’s nachts na één uur naar de radio
luisteren, ziet minister Van Doorn van
CRM deze nachtuitzendingen niet als
een experiment. De bewindsman heeft
namelijk afwijzend beschikt op een
voorstel van de Omroepraad en het
NOS-bestuur om de nachtuitzendingen
te plaatsen in een nadrukkelijk als ex
perimenteel bedoelde tijdsperiode.
Volgens het NIPO-onderzoek luistert
85 percent van de ondervraagde 1016
personen vanaf 18 jaar ’s nachts nooit
naar de radio en denkt 69 percent dat
ook nooit te zullen doen. Van de jonge
ren (18-24 jaar) luistert 75 percent niet
en denkt 51 percent dat ook niet in de
toekomst te zullen doen. Bij de oudere
leeftijdsgroepen is de belangstelling nu
en in de toekomst nog geringer.
De resultaten van het NIPO-onder
zoek staan wel in scherp contrast met
de opvatting van minister Van Doorn,
die in zijn brief aan het NOS-bestuur
als zijn mening te kennen geeft dat de
zendtijduitbreiding in beginsel perma
nent moet zijn. Door de radio-nachtuit-
zendingen experimenteel te maken, zou
men daaraan een te tijdelijk karakter
geven. Maar de mogelijkheid bestaat na
tuurlijk altijd, aldus de minister, het
zendtijdschema te herzien.
Christiaan Nortier regisseerde bij Cen
trum o.a. „Baas boven Baas”, „Kwartet”
en „Jarig in plastic”. Met „Sterf de
moord” heeft hij weer kunnen werken
zoals hij dat wil: namelijk als deel van
een collectief. Hij zegt: „Ik ben erg voor
een collectieve verantwoordelijkheid,
waarbij niet iedereen dezelfde functie
heeft, maar wel een eigen functie, zodat
er een gezonde inspirerende werking op
elkaar ontstaat. Het stuk bestaat pas op
het moment dat het van die vier acteurs
zelf is”. En de schrijver zegt: „Pas als
het van de acteur is, is het stuk van
mij”.
Het is een manier van werken die
vooral bij de nieuwe generatie toneel-
makers vorm krijgt, maar bij de geves
tigde gezelschappen nog sporadisch kan
sen heeft kunnen krijgen. De wisselwer
king tussen schrijver, regisseur en spe
lers is van invloed op hefa eindresultaat
en de groep meent dat darweër invlóed
heeft binnen het gezelschap en op het
publiek. In ieder' geval ga'Sn Bernlef en
Nortier volgend jaar op deze manier
weer met Centrumspelers in de slag
voor een nieuw stuk.
0
BERNLEF ZIET EEN verband tussen
dit toneelstuk en zijn andere werk.
Enerzijds omdat het over oude mensen
gaat, die proberen greep te krijgen op
hun bestaan door van hun herinneringen
losstaande verhaaltjes te maken, zoals
ook in mijn roman „Sneeuw” gebeurt
R---E
