a
k
Tom Poes
is ons
etiketje
s
het hart,
Een strip
om
als je ziet wat de wetenschap
mag nooit
werkelijkheid
benaderen
fth
„De schrik slaat je
met je werk doet”
Een Seth-hoofd
Frustrerend
CEES STRAUS
Meer verhaal
W X JP
Astrologie
©I
A
■F
1
I
J
'1
list
M
Hl
r” 'iiS
M5
546
<1
j
ff - f
k**-
1
S MARTEN TOONDER
F
rijd
:rde
A
ste verhaal werd
een
zal
Waarom niet vaker?
Ollie B. Bommel en Tom Poes?
t-
>t
ffl
I
le
’S
1
er bi i 73
Toonder: „Tom Poes is eigenlijk meer
verhaal dan strip. De tekeningen zijn
meer een ondersteuning van de tekst.
Een strip steunt op balloons, zo gauw je
ten en weer overdoen vind je terug in
Het Overdoen (verschenen in de pocket
Altijd dezelfde). Dat is de enige keer
geweest dat ik gebruik heb gemaakt van
dit thema”.
Toonder: „Ik vrees dat Bommel een
Stier is met Jupiter als planeet: opschep
perig en dikdoenerig. In Bommel vind je
het vaak verkeerd geplaatste idealisme
terug. Tom Poes is zo’n abstract figuur,
twee dimensionaal, moeilijk te vangen.
Ik vind hem een elementaaltje.
Mag in Toonder de kunstenaar het van de zakenman winnen, hij stapt niet licht
vaardig over de waarde van het geld heen. „Je moet wel degelijk er voor werken,
het ervaren dat er een prestatie voor nodig is. Het komt niet zomaar naar je toe”
dat is gezocht. Dergelijke insinuaties zijn
onvolwassen”.
Toonder: „Grote delen van de wereld
van Tom Poes zijn nog onbekend. Als j«
dus in een wereld zit die daardoor ge
kenmerkt is, zit je goed”.
Willy Vondersteen gebruikt bij Suske
en Wiske bepalade figuren of objecten
(de tijdmachine) om zijn hoofdfiguren
naar een andere wereld te transponeren.
Bij de Bommelstrip is dat niet nodig?
eer,
>23-
k.
an-
aor
jns
aor
te
an-
er-
te
69,
Uw belangstelling voor astrologie?
„Je moet een verhaal hebben met een
begin, tussenmoot, climax en eind dat zo
goed mogelijk op het begin moet rijmen.
Het komt er op neer dat je in het begin
het evenwicht dient te verstoren (zo
begint iedere strip van Toonder - red.).
Als er niets gebeurt, raak je tot volledi
ge stilstand. Daarom moet je van een
balans uitgaan en die moedwillig versto
ren. Dan stel je je de opgave om het
evenwicht dat je verbroken hebt weer te
herstellen. In een verhaal kan je dit
lekker doen. Het thema van evenwicht
en onrust was ook de basis voor Holle-
wijn. Ik vond hem een hele zware om te
maken, hij had pretenties. Om het over
een koning te hebben is best, maar hij
mag niet van onze wereld zijn- Holle-
wijn leunde zo zwaar tegen de realiteit
aan, dat net gevaar bestond dat hij reëel
zou worden. Daarom ben ik ermee ge
stopt”.
verliezen in een strip. Dat zie ik bij Eric
de Noorman gebeuren, ook bij Flash
Gordon, waar ik veel waardering voor
heb. Althans voor Rip Kirby. Tegen
woordig is hij niet slecht nagetekend,
maar wel ongelooflijk vervelend. Kirby
kon een eigen wereld scheppen. In dat
geval heb je magie gepleegd”.
Toonder: „Ik heb hef voorrecht in "een
wereld te zitten, die niet deze is. Toen ik
geboren werd, waren grote delen van de
wereld nog niet bekend. Tarzan werd in
onbekend, „wit”, Afrika geprojecteerd.
Nu is de wereld helemaal bekend”.
GREYSTONES is een rustig plaatsje in Ierland, aan
ree gelegen, een klein uur gaans vanaf de hoofdstad
Dublin. Marten Toonder woont er in een oude, in an
tieke stijl opgeknapte en rustieke woning. Hoewel er
enig contact met de autochtonen is, begrijpen de dor
pelingen niet zo goed wat hij precies doet. Veel meer
is Marten Toonder een begrip in eigen land als de
geestelijke vader van een lange reeks stripfiguren die
al voor de oorlog van zich deed spreken. Sommigen
zijn allang dood en begraven (Japie Makreel en kort
geleden nog Hollewijn, van wie in 1969-1970 het laat-
ife-
Hoewel het lang geduurd heeft, dat de
strip in ons land werd geaccepteerd, is
de waardering voor Tom Poes waar
schijnlijk onvergelijkbaar groot. Er wor
den zelfs door Neerlandici en andere
geleerden wetenschappelijke onderzoe
ken ingesteld naar aanleiding van de
geestesgesteldheid en de avonturen van
het onafscheidelijke duo. Wat vindt
Toonder van een dergelijk wetenschap
pelijk onderzoek van zijn werk?
gemaakt). Maar de beroemdste fi
guren leven nog in volle glorie: Tom Poes met Ollie
Bommel, Panda en Kappie. Voor deze bijlage had het
geen zin om met een biografie over Toonder te komen,
zijn levensverhaal is in allerlei toonaarden bezongen
en vorm gegeven. Veel aardiger is om met de schrijver
te zoeken naar de uitgangspunten, de drijfveren die
belangrijk zijn voor zijn werk. Het zal in dit verhaal
blijken dat astrologie, een onderwerp waarvan Toon
der een zeer ruime kennis heeft, een belangrijke rol
speelt in zijn werk.
Stripkenners menen te moeten opmer
ken dat de invloed van Ierland (met
name het landschap) na Toonder’s komst
aldaar duidelijk in de strip is gaan
toenemen. Toonder is het daar beslist
niet mee eens- „Wat ik probeerde in de
verhalen te doen, vond ik hier in Ier
land. Toen ik met'Tom Poes begon (vlak
voor de Tweede Wereldoorlog - red.)
wetenschap, zelfs de grafologie niet, die
zo zuiver het karakter, zelfs van
onbekende weet vast te stellen”.
Wat stelt Toonder als uitgangspunt?
Marten Toonder: .„Een strip mag nooit
de werkelijkheid benaderen- Dan neem
je de pretentie op je iets serieus te doen.
En de strip is uit hoofde van zijn vorm
niet serieus. Een realistische (dit' in te
genstelling met de humoristische strip)
is alleen te genieten als hij qua onder
werp science-fiction is. Anders wordt ie
veel te pretentieus”.
Toch is er in Tom Poes wel een reële
wereld aanwezig?
Toonder: „Tom Poes heeft zijn eigen
realiteit, er gelden andere wetten en
mogelijkheden. Dat is niet wat wij reëel
noemen”.
Toonder, zelf een Stier met Stier als
ascendant, vindt het vaststellen van ka
rakters de dankbaarste en zuiverste taak
van de astrologie. „Ik ken geen andere
Toonder: „Die heb ik van jongsaf aan
gehad. Ik vond het interessant, dat geldt
voor alle jongeren die hun toekomst
willen weten. Ik kreeg mijn eigen horo
scoop die goed bleek te kloppen. Ik heb
er een intuïtieve kijk op. Ik zit er al
zolang in dat ik me niet meer afvraag
of astrologie wetenschappelijk is vastge
steld. Ik heb voor de waarde van astro
logie al zo veel bewijzen gekregen, dat
maakt me onkwetsbaar voor al die tegen
argumenten. Van mijn broer Jan Ger
hard krijg ik altijd op mijn verjaardag
mijn jaarhoroscoop. Dat klopt allemaal
zo verrekt goed, wat zou ik nou praten
of het kan of niet”.
Zo’n karakter uit de astrologie is bij
voorbeeld de saturnusfiguur, de oude
Seth uit de Egyptische mythologie. „Seth
is degene die vorm geeft- De uiterste
vorm van Seth is de asfaltering van de
natuur. Seth is ook de god van de dood
(asfalt is zwart, 'hééft geen: kleur). Je
ziet soms oude mensen die een Seth-
hoofd hebben waarin de dood te herken
nen is. Seth is op verschillende manieren
in de Bommelverhalen gepersonifieerd.
Je vindt hem terug in de Zwarte Zwad-
derneel. Een figuur die altijd rampspoed
brengt. „Alles komt door winderigheid,
ijdelheid en voosheid”. Ook in prof.
Sickbock vindt je elementen van Seth
terug”.
Toonder: „Ik ben geen stripfan, ik
vind de meeste strips slecht, ze zeggen te
weinig, oppervlakkig en veel flauwekul.
Ik stel als maatstaf dat je je kunt
Tom poes is nodig om het verhaal
rond te maken. Bij de opzet van een
nieuw verhaal begin ik steeds meer de
behoefte te voelen hem te plaatsen, een
achtergrond mee te geven- Waar woont
ie, hoe komt ie aan zijn geld. (Toonder’s
vrouw: „Misschien krijgt ie stiekem
geld van Bommel”). Er is beweerd dat
Bommel en Tom Poes homo’s zijn, maar
Kappie en Panda?
Toonder: „Dat zijn echte stripverha
len, veel meer dan Tom Poes. Ze zouden
net zo goed met balloons gemaakt kun
nen worden.
Bij Kappie vind je de gewone avontu-
renproblemen, een heel geijkte vorm. Er
is een schip verdwenen, een eiland onder
water geraakt, het opzoeken van een
schat. Het is allemaal veel fantasti
scher”.
„IK BEN EEN HEEL ERNSTIG MAN”
U bent de vader van een groot aantal
beroemd geworden stripverhalen- U
houdt ook van andere strips?
was ik nog nooit in Ierland geweest. Het
werd een soort herkenning, het déja-vu
effect. Ik vind het daarom onzin als er
nu wordt geschreven dat de Zwarte
Bergen de Wicklow Mountains (aan de
voet waarvan Greystones ligt - red.)
zijn”.
1
Marten Toonder: „Als je ziet wat ze
met je werk doen, slaat de schrik je om
het hart. Het is erg frustrerend, je gaat
je eigen werk zo bekijken dat je er
bevangen van wordt. Anderzijds is het
ook complimenteus. Er is ook een soort
verbazing over me gekomen: heb ik dat
nu wel bedoeld, is het waar?
Het bevangen worden is een reëel
gevaar. Je loopt de kans dat je zo’n
wetenschappelijk onderzoek als een
sorot evangelie gaat aannemen. Dat is
een gevaar met alles wat geaccepteerd
raakt. En je hebt natuurlijk ook het
gevaar dat je denkt dat je werk geac
cepteerd is. Je moet je er iedere keer
weer in verplaatsen dat het een opgave
is”. En: „Succes brengt met zich mee dat
je de kans loopt onmachtig te worden,
je gaat jezelf herhalen”.
Toonder: „Nee, ik geloof aan het lot.
aan reïncarnatie. Het leven heeft geen
zin als je niet in de vrije wil gelooft
Als je meer inzicht krijgt, bestaat de
kans dat je op een keer een goede
beslissing neemt. Daar hoort de hele
astrologie in: het geeft karma, lot. Nu
kan je zeggen dat je lot vastligt. Maar
er staat ook heel duidelijk dat je een
keus moet maken, of dat je de tijd moet
nemen om te wachten, passief te blij
ven”.
met onderteksten gaat werken wijk je
af van de strip. Tom Poes is niet in
balloons te vertellen. Bij Kappie kan je
de dialogen, die zeer vlak zijn, makke
lijk in een balloontje persen. Geert Lub
berhuizen van de Bezige Bij heeft altijd
gezegd dat Tom Poes geen strip was,
maar tekst. Daarom konden de tekenin
gen ook kleiner in de pockets verschij
nen. Ik was daar vooral in het begin erg
tegen, dacht dat Tom Poes een strip was.
We hebben in Nederland de neiging te
etiketteren, ik vind het nu niet zo be
langrijk allemaal meer. Tom Poes is ons
etiketje uitgelopen”.
■Mg .wg ig
Rr -
„Geld speelt geen rol” een gevleugelde en vaak gehanteerde uitspraak van de heer
Bommel. Gaat hy ook voor Toonder op? „Geld verdienen als doel, als doelstelling
in je leven is een misseljjke zaak, waarin ik niet geloof”, is Toonders stellige over
tuiging.
Houdt u rekening met die jaarhoro
scoop, in de zin dat je
leven?
Toonder: „Ik zie er tegen op. Dan
begin je weer met een boodschap, dat
wil ik niet. Als ik mezelf serieus ga
nemen, krijg ik tijdens het maken van
het verhaal al de pest aan mezelf. Een
voorbeeld vind je in een aantal verhalen
van ongeveer tien jaar geleden. Die zijn
halverwege de nek omgedraaid”. Toch
valt het met de serieuze instelling van
Toonder best mee.
In de loop van het gesprek zal hij
opmerken: „Ik ben een heel ernstig man,
ik neem mijn werk ook ernstig. Ik zou
daarom ook niet willen zeggen dat ik
een humoristische strip maak, als we het
hebben over de scheiding tussen de hu
moristische strip en de realistische”.
er naar gaat
ffffsff
i.
Zijn afkeer van geld als doelstelling in het leven deed hem in 1965 naar Ierland
gaan. „Mijn eigen (teken)werk werd in die jaren steeds kleiner, de zakelijke betrok
kenheid steeds groter. Dat zakendoen begon ik steeds weerzinwekkender te vinden”
Toonder is nu geen eigenaar meer van de studio’s in Nederhorst den Berg, hij heeft
alleen een artistieke inbreng. Die bepaalt zich tot het tekenen en schrijven van Tom
Poes. En eigenlijk niet helemaal, want zijn vrouw, Phiny Dick, tekent op een licht
surrealistische manier de omslagen van de Bommels in de Literaire Reuzenpockets
reeks van de Bezige Bij. De oplettende lezertjes zal het daarbij zijn opgevallen
dat Bommel noch lom Poes ooit de omslagen siert. Tekent Toonder dus de Bommel
strips, zijn zoon Eiso. eveneens in Greystones wonend, op het terrein van zjjn
vaders huis nader gepreciseerd, levert aan de studio’s de ideeën voor Kappie et-
Panda die vervolgens worden uitgewerkt.
Over zijn geloof in reïncarnatie, merkt
Toonder op: „Wat je fout hebt gedaan,
moet je overdoen- Een verkeerde beslis
sing heeft eigen gevolgen en inzichten
die nadelig zijn. Dat zou je in een
volgend leven kunnen overdoen.
Die visie van het verbeteren van fou-
