WP-ENCYCLOPEDIEMAKER K.WITH
door onverbiddelijkheid van
alfabet
Vlaanderen
Winkler Prins
van
Vlaamse cultuur
WERELDATLAS VAN ALLURE
het dierenrijk
hnp
Encyclopedie van
Registratie van
„Wij worden in ons werk geregeerd
W-P atlas
Snel achterhaald
Voorbereiding
ZATERDAG TT NOVEMBER' 1973
IK L
en
„Als je een encyclopedie maakt, kun je niet onder de actuele problemen uit. Met de letters van
het alfabet komen die problemen je redactielokalen binnen. Wij worden geregeerd door de on
verbiddelijkheid van het alfabet en ook ons geweten”. Het zijn uitspraken van Winkler Prins
maker K. A. With, hoofd van de redactie van Winkler Prins encyclopedische uitgaven. Hij is
omgeven door een wal van naslagwerken, neerslag van honderd jaar vorsen en vastleggen van
begrippen. Een bolwerk van betrouwbaarheid en gezag. Wat de WP zegt is waar. Dat is het
imago, dat ook de naam Elsevier draagt.
Erbij
,K
Het is een moeilijke tijd voor encyclo-
den
HANS ROMBOUTS
CEES STRAUS
H.R.
HANS ROMBOUTS
AAAAAA/MVVVVWWVVVVtAWVVVVVVVIAAAWVMWWVIAAIVVMMAAiVIAAWWMVWlAAAnAfVVIAMAA^VVWlAAAAAMVWVVWWMVVWWMVVtAnfMVMMWVVtAMAMAfWVW
erbij 73
Hetgeen dan jammer is voor de inte
kenaars van het eerste uur, die wél de
eerste, achterhaalde editie in hun boe
kenkast hebben. Maar dat is nu eenmaal
het risico van het kopen van een ency
clopedie. De tijd draait sneller dan de
persen van het Elsevier-concern, dat op
zijn beurt de tijd weer te lijf gaat door
het samenstellen van Jaarboeken.
Per slot van rekening is daar de laatste
tijd ook het een en ander over te doen
geweest. Zo is de Mercator-projectie pas
nog aangevallen. De Times-projectie be
houdt in bepaalde richtingen, zo zegt
prof. Heinemeyer, op de kaart een juiste
vorm en oppervlak, maar legt het in
andere opzichten bij de werkelijkheid af.
De projecties in deze atlas gebruikt, zijn
niet uniform; zij zijn uitgekozen om
zoveel mogelijk met een bepaald onder
werp of gebied in overeenstemming te
zijn.
nas
is
dan
van
voon
een
ü-
51-
»e-
in
en
en
dit
:ht
:e-
el-
aal
Besloten werd de zevende druk Sele
en"
>rdt
ken
aan
■rij-
met
>eet
nen
'dut
I en
nen
ms-
van
Me
al-
i en
Je
ma-
•.ast
ikje,
lad-
oer-
ieuw
Beu-
ictief
ikle-
stra-
jbar*
orten
ieeën
Is de
uit-
omer
i aud
it is
a in-
an de
Het zijn weinige smetten op een com
pendium dat voor het eerst op een
dergelijk uitgebreide schaal de neerslag
weergeeft van een uiterst rijke cultuur.
Niet het huidige Vlaanderen dat uiter
aard veel kleiner is dan vroeger,
wordt belicht, maar een gebied dat loopt
van Den Bosch tot Duinkerken. De en
cyclopedie is daarmee niet alleen inte
ressant voor degenen die specifiek be
lang stellen in België, maar ook voor
hen die zich betrokken voelen bij een
cultuur die deel uitmaakt van de onze,
onze.
De zevende druk van de grote WP is
eigenlijk uniek tot stand gekomen. Nor
maal wordt een nieuwe encyclopedie
voortgebouwd op de oude. Maar dat
bleek in 1965 geen goed uitgangspunt.
Het eerste deel opent met drie alge
meen gerichte hoofdstukken, te weten
het fysisch milieu, de bevolkingsgeogra-
fie en de economie. Aldus heeft een
(hedendaagse) situering van Vlaanderen
in Europa plaats. Vervolgens wordt het
alfabetische naslaggedeelte behandeld.
Wat de heer Antony Winkler Prins,
predikant te Tjallebert en Veendam, pu
blicist en journalist, in de periode van
1869 tot 1882 alleen klaar maakte (een
Geïllustreerde encyclopedie van achttien
delen) doet nu de redactionele staf van
dertig man plus 1500 medewerkers.
Waarbij natuurlijk wel opgemerkt moet
worden, dat er in de loop van honderd
jaar wel wat aan begrippen, weten
schappen. kunsten, sporten, maatschap
pelijke verschijnselen enz. enz. is bij geko
men.
Ik bedoel maar: je zit in de stroom van
de tijd en zijn verschijnselen, die snel
wijzigen. We streven naar een weten
schappelijk gefundeerd modern oordeel.
Daar houden we ons aan vast”.
rest (Bucuresti). Voorafgaande aan de
kaarten is er een royaal uitgemeten
toelichting (ook weer geïllustreerd) op
veertig pagina’s van allerlei geografische
aspecten, zoals het ontstaan en de geolo
gie der aarde, de klimatologie, begroei
ing, hulpbronnen, mineralen, bevolking-
patronen, handel, industrie, energiever
bruik, verkeer en toerisme. Ook het
milieu is niet vergeten. Opmerkelijk zijn
ook de kaarten van maan en sterren van
de noordelijke en zuidelijke hemel.
Tenslotte nog iets over de projectie.
Wie naar het kunstzinnige verleden
van de zuidelijke Nederlanden in dit
compendium zoekt, zal voor een zeer
belangrijk deel aan zijn trekken komen.
Schilderkunst, muziek en de letteren,
maar ook de architectuur worden niet
alleen rijkelijk in woord gebracht, maar
deze onderwerpen zijn ook van veel
illustraties voorzien. Bij belangrijke ste
den en dorpen volgt steeds een foto van
het meest opvallende bouwwerk dat in
de afgelopen eeuwen is nagelaten. De
stedennamen zelf worden vaak ver
klaard, hetgeen een vooruitgang is met
betrekking tot de grote WP. Merkwaar
dig genoeg onthoudt de redactie ons een
Afbeelding van de Sedes Sapientiae in
de St. Maartenkerk in het Belgische
Beek. Een van de vele illustraties in de
Vlaamse Winkler Prins.
De bergen artikelen en documenten
groeien bij het vervaardigen van een
encyclopedie razendsnel. De redactie
moet uit die berg een handzaam en
degelijk boek vervaardigen. Dat bete
kent: herschrijven, inkorten, discus
siëren. Dan tot tweemaal toe een soort
gestencilde uitgave maken in een oplaag
van zo’n 150 stuks. Die gaan dan
verknipt meestal naar specialistische
adviseurs. De teruggekomen en van vele
amendementen voorziene teksten worden
dan opnieuw geredigeerd. Weer moet er
gepraat, gediscussieerd en ingekort wor
den (sommige medewerkers komen weer
opdraven met de originele, veel te lange
tekst). Dat gaat zo twee keer, totdat
uiteindelijk na een strenge controle de
definitieve tekst met illustraties wordt
samengevoegd in de befaamde banden,
de trots van vele studeer- en huiska
mers.
WP’s With: „Toen wij in 1970 negen
delen van de zevende druk van de grote
WP klaar hadden besloten we de eerste
delen te actualiseren, zodat er een twee
de oplage van de zevende druk tot stand
kwam. Na 1970 hebben we zo dertien
delen vernieuwd, terwijl de volledige
encyclopedie pas in 1975 gereed komt”.
De Grote Winkler Prins atlas van
Elsevier is van een heel andere opzet.
Men vindt hier minder kaarten, maar
nog niet aan toe gekomen en wellicht zou
meer een naslagwerk, waarin men bijv
van elk land een al of niet korte
karakteristiek vindt. Ook deze WP-atlas
is goed bij gewerkt met de nieuwste
gegevens en namen. Hij begint met een
royaal overzicht algemene geografie en
behandelt veel onderwerpen zoals plan
ten- en dierenwereld, wereldruimte
structuren, ontwikkelingshulp enz. De
atlas zit vol kleuren- en zwartwitfoto’s
en tekeningen.
maal opnieuw op te zetten. De algemene
WP van tien delen werd een soort
warming up voor de redactie, die twee
jaar bezig was om de zaak voor te
bereiden. Aanvankelijk meende men aan
vijfhonderd medewerkers voldoende te
hebben, maar dat legertje groeide uit tot
vijftienhonderd man. Toen men eenmaal
gestart was en het principe-besluit had
genomen om elk half jaar een deel te
laten verschijnen, begon de race tegen
de tijd, al te schrijfgrage medewerkers
en onzorgvuldigheid.
Het Engelse dagblad The Times geeft al sedert
1895 de Times Atlas of the World uit, een standaard
werk (voor de aardigheid: 12 kg zwaar) vooral voor
wetenschappelijke instituten en bibliotheken. De
laatste jaren ontstond er behoefte aan een goed
kopere en compactere (plus minder zware) uitgave.
In 1972 kon aan die vraag worden voldaan. De Con
cise was een feit. De Nederlandse uitgeverij Kluwer
Algemene Boeken b.v. in Wageningen nam het voor
treffelijke aardrijkskundige werk over in een Neder
landse uitgave: De ..Oosthoek-Times Wereldatlas”
Hoe objectief een dergelijk naslag
werk kan zijn, op sommige punten le
vert die neutrale visie uiteraard de nodi
ge kritiek op. Een kleine greep daaruit
Het hoofdstuk o”er amnestie (het kwijt
schelden vao gevangenisstraf aan
Vlaamse collaborateurs in de twee we
reldoorlogen) is met name onvolledig
waar het de periode van na de oorlog
betreft. De kwestie rond de amnestie
heeft uit politiek en sociaal oogpunt
dieper in de samenleving ingegrepen dan
dat het met enkele regels mag worden
afgedaan. De stijl’ is keurig verzorgd,
maar lijkt soms wat al te consequent te
zijn aangepast, waar het in het Vlaams
aanvaarde germanismen (zoals hinter
land is achterland) betreft. In
verhouding met de belangstelling voor
de oude kunst lijken de hedendaagse
uitingen er bekaaid af te komen.
dat zelfs bij het aanhouden van de
geëigende plaatselijke spelling zoals
Köln of Roma de toevoegingen Keulen
en Rome zijn geplaatst. Voor die Neder
landse bewerking zorgde het redactiebu-
reau van de encyclopedie van uitgeverij
Oosthoek onder leiding van prof. dr. W.
F. Heinemeyer. Voor Nederland en Bel
gië werden speciaal nieuwe overzichts
kaarten gemaakt.
Een groot probleem vormt de spelling
van de buitenlandse namen. Daar tobben
o.a. ook de krantenredacties altijd weer
mee. Denk maai’ aan de verschillende
spellingen van de naam Chroetsjev. De
redactie van de Oosthoek-Times Wereld
atlas heeft het fonetische systeem,
zoveel mogelijk klankgetrouwe omzet
tingen van de vreemde letterschriften,
aangehouden. Men zal niet Sebastopol
aantreffen, maar Sevastopol (dat merk
waardigerwijs niet in het register is
terug te vinden). We noemen het regis
ter. Er is allereerst het hoofdregister
met meer dan 90.000 namen (met lands-
vermelding en kaartverwijzing), maar
daarnaast ook nog een uitgebreide lijst
van vernederlandste namen zoals Boeka-
pedie-makers. „Want”, zegt de heer
With: „De normen wankelen. Waar ligt
je houvast? En wij zijn, denken we,
voor vele mensen een van de weinige
stukjes zekerheid geworden. Wij moeten
emotieloos werken, wat ergens wel jam
mer is. Wij hebben naar buiten geen
gezicht. Wij zijn meer een mythe. En in
feite heb je een enorme verantwoorde
lijkheid, want je weet wat men van een
WP eist: volledige betrouwbaarheid.
Door de strenge selectie en controle zijn
echte blunders dan ook uitgesloten”.
Wat heeft die Oosthoek-Times-atlas te
bieden? Allereerst is het belangrijkste
dat de kaarten overzichtelijk goed ge
drukt en zo volledig mogelijk zijn (Dij-
kerbuurt en Munnikeburen liggen er
evengoed op als Hoshangabad in India,
om maar iets te noemen. Er zijn 350
landkaarten, stadsplattegronden (vande
grootste steden, waar ook ter wereld),
die vervaardigd zijn door de Schotse
cartografen John Bartholomew and
Sons. Natuurlijk is het eerste wat je doet,
ais je een nieuwe atlas en zeker zo’n
uitgave als deze (die bepaald in alle
opzichten kan wedijveren met „onze”
vertrouwde Bos-atlas) bekijkt, opzoeken
of de nieuwste namen en landen en
steden er in staan. Vooral Afrika is
tegenwoordig een aardig testgebied. Wel,
het is helemaal bijgewerkt (dat (Guinee
Bissau er nog niet als zodanig opstaat
wel Portugees Guinee kan men de
makers natuurlijk niet kwalijk nemen:
de onafhankelijkheid is pas uitgeroepen)
Maar Zaire bijvoorbeeld is er wel. Wat
je je ook direct afvraagt bij een Britse
atlas, die in een Nederlandse uitvoering
verschijnt, is hoe dat met de nomencla
tuur zit. Of je Engelse namen vindt,
waar je Nederlands verwacht? Gezegd
moet worden, dat er nauwgezet op gelet
is, dat er zoveel mogelijk Nederlandse
namen zijn opgenomen voor bergen, rivie
ren, steden, zeeën, meren, landen enz. en
With: „Dat zijn moeilijke zaken. We
hebben een vrij jonge redactie, die en
thousiast werkt. Je gaat bepaalde, en
met name eigentijdse problemen met
zijn allen te lijf. Je gaat er uitvoerig
over praten. Je trekt een team adviseurs
aan. Neem nou de Kabouterbeweging. In
het begin waren er redactieleden, die er
wel iets in zagen. Anderen oordeelden
het een zeepbel. Je moet het wel in je
encyclopedie hebben. Je loopt dan de
kans dat je uitglijdt. Je moet elk onder
werp zo objectief mogelijk bekijken en
plaatsen. Kijk, als het over de planten
wereld, natuurkunde of scheikunde gaat,
dan is het niet zo moeilijk. Maar als je bij
de echte hete hangijzers komt, dan doe
men de problemen op. Als je die verdoe
zelt bedrijf je een schijn-objectiviteit. Je
kunt niet zwijgen over euthanasie, ho
mofilie, tolerantie, manipulatie, drugs,
In dit verband kan de encyclopedie
gezien worden als een welkome aanvul
ling op de reeds bestaande Grote en
Algemene Winkler Prins encyclopedie,
die zoals bekend ook informatie geeft
(zij het schaarser) over de Zuidelijke
Nederlanden. Gedeeltelijk bestrijken bei
de naslagwerken dus een bepaald ter
rein, maar wat elkaar zou overlappen is
tot een uiterste beperkt. Hoofdzakelijk
komt dit voort uit het feit dat de
Vlaamse Winkler Prins zich richt op het
sociale en culturele verleden van de
Zuidelijke Nederlanden. Met name het
cultureel-historische perspectief dat
wordt gegeven, is in het eerste deel dat
van AA tot BIJ loopt, bijzonder volledig
te noemen.
Maar men kan toch niet om de maat
schappelijke problemen heen en moet
daar toch ook een soort uitspraak ex
cathedra doen. Kan men eigenlijk wel
objectief een encyclopedie maken trou
wens?
toponymische verklaring van Brussel.
Voor de nieuwsgierige lezer zij vermeld
dat Brussel waarschijnlijk is afgeleid
van Broekzele, hetgeen duidt op een
doorwaadbare plaats (in het Zennedal).
Uitvoerig hebben wjj bij het verschijnen van het eerste deel
geschreven over de Winkler Prins Encyclopedie van het
Dierenrijk. Het tweede van de zes delen is nu uitgekomen en
de eerste indruk wordt bevestigd: Dit naslagwerk is een
prachtig bezit met wetenswaardigheden over dieren, die ver
uitgaan boven zo maar op alfabetische wijze gerangschikte
gegevens. Dank zij met name de schitterende kleuren- (en
zwartwit) foto’s krjjg je een indrukwekkende kjjk op de na
tuur. Het toegepaste systeem van catalogiseren bljjkt goed te
voldoen. Als je een dier zoekt kun je dat ook gemakkeljjk
vinden. Daarnaast zjjn er ook in dit deel weer algemene
<dieren-)onderwerpen aan de orde zoals bijvoorbeeld galvor-
mende insecten, het geheugen, het gehoor, het hart, insecten
bestuiving. kannibalisme (waarbij een gruwelijke, maar toch
prachtige momentopname van een Afrikaanse bidsprinkhaan
(een wijfje, dat een mannetje consumeert).
Een encyclopedie maken is een apart
vak, waarbij ervaring een zeer belang
rijke factor is. En waarbij op het
mentale vlak door de vervaardigers ge
vochten moet worden tegen de a’smaar
binnensluipende frustratie van het snel
achterhaald worden en verouderen van
het product. De redactie van de WP
(met name de Grote WP; er is ook nog
een algemene WP. die veertien delen telt
en een minder statische sfeer ademt; ei
is ook nog een kleine WP) schijnt het
middel gevonden te hebben om het na
slagwerk zo actueel mogelijk te houden.
IN EEN PERIODE dat ook in de
Noordelijke Nederlanden begrip werd
getoond voor het streven van de Vlaam
se bevolking naar een eigen identiteit, is
bij uitgeverij Elsevier-Sequoia te Brussel
het eerste werk uit de vijfdelige Winkler
Prins Encyclopedie van Vlaanderen ver
schenen. Met deze encyclopedie staat
hoofdredactie en uitgever voor ogen een
materie te belichten die rechtstreeks
met Vlaanderen of de Zuidelijke Neder
landen heeft te maken.
IGHN
With: „De zesde druk was wel een
voor die tijd (vlak na de tweede
wereldoorlog) achtenswaardig werk,
maar de opbouw was door omstandighe
den weinig evenwichtig. Men leefde na
de bevrijding in de roes van ieder de
vrijheid te gunnen om te leven en te
werken, zoals hij wilde. Dus liet de
redactie ook de medewerkers vrij in hun
schrijfdrang, hetgeen tot gevolg had dat
men de helft van de vastgestelde delen
opgesoupeerd had en toch niet verder
gevorderd was dan het begin van het
alfabet. De trefwoorden in de laatste
delen van de zesde druk moesten dan
ook een heel wat soberder behandeling
ondergaan”.
Met de letters komen de problemen.
Neem nu de homofilie. Juist toen wij
aan de H werkten werd homofilie een
„open” onderwerp, waarover men ging
praten. Je moet dan een, noem het
moderne visie op het onderwerp geven.
Je wordt er in zekere zin door overval
len. Je wordt boven op het probleem
gezet. Was het een trefwoord, beginnend
met een V geweest, dan waren we er
nog niet aan toe geweest en wellicht zou
er in de encyclopedie weer een andere
benadering van het begrip homofilie zijn
genoteerd dan men er nu in kan vinden.
Lonkwmj
JTAJ
Odïl
•vitfl
ft port
’FasJ
Nu>t|
^XlffideulMNsr
*op'<iyue
blip n*
Oee» PwA 1
W«t flb
tntr
Kj*
yhrrrih-m
e Uwe
Xking^Farfc*
iporf y
SdufKtOWl
BranvR
''3VG.e*
