oorlogsvloot zat vol met frustraties
ACTIVITEIT KRIEGSMARINE
COLDITZ ’40-’42: DE GROOTSTE
ONTSNAPPINGSCLUB ÜIT HISTORIE
Europa tussen
tWO.Q_.-QO.fl OgO.D.
GORING GROOTSTE REM OP
Maritieme
Encyclopedie
„Vervloekte zee” wijst uit: Duitse
IN WOEDE
GESCHREVEN
ET
Hitler woedend
Machteloze winnaar
Verbijsterend
Verkeerde schepen
■te
F
F C
a
BT W
26
Erbtj
1973
ZATERDAG
NOVEMBER
17
o
-
.1 i w
i
„DIT BOEK is het verhaal van
Colditz”. „Ik was één van de man
uien!’. zo zegt deschrijver P. R.
Heid, „dïe er gevangen zat. ^vij
noemden Colditz het „bad boys’
camp” en de Duitsers noemden het
een Straf lager”. Het Saksische kas
teel Colditz, gelegen op een hon
derd meter hoge, steile rotspunt,
was eeuwenlang een onneembaar
bolwerk voor vijandelijke aanval
lers geweest. Van deze Duitse ves
ting met zijn metersdikke muren,
ging het wijdverbreide verhaal, dat
eruit ontsnappen tot de onmogelijk
heden behoorde. Pogingen daartoe
van krijgsgevangenen tijdens de
oorlog 1914-1918 waren inderdaad
op niets uitgelopen en de opper
machtiger! van het Derde Rijk
gingen eveneens van de voor hen
geruststellende gedachte uit dat
zulks gedurende de Tweede Wereld
oorlog evenmin zou lukken.
te*. s.
i
F.
HANS ROMBOUTS
SsssS
J.B.
A.W.
gekomen aan de activiteiten van De
et object 1 miljoen gulden.
B et het voltooien van de Maritieme
Voorts verhaalt hij over het Front Po
pulaire in Parijs en over het Spanje van
Franco met zijn Moorse legioenen, over
de bommen op Guernica.
cijf rs: 250.000 regels, anderhalf miljoen
woi
tie I
de 1
En rclopedie is er op dit gebied geen
ein
Bo Men gaat daar elk jaar een Mari-
tiei Journaal,
me
aan
en
Rechtsboven: Opvarenden van de Bis
marck, die 27 mei 1941 tot zinken werd
„Vervloekte Zee, ondergang van een
oorlogsvloot”, door Ca jus Bekker, verta
ling C. Castendijk, uitgeverij Unieboek,
Bussum.
hele contingent .kreeg
meer.
„De verzen zijn niet alleen te kwalifi
ceren als „in woede geschreven”, schreef
Bos in januari aan zijn uitgever Bert
Bakker in Den Haag. Dat was toen kort
na het kerstbombardement van de Ame-
rikanen op Hanoi. Maar vermoedelijk
was woede toch wel een van Ben Bos’
belangrijkste drijfveren. Het is inmiddels
bijna weer Kerstmis. We vergeten snel.
Daarom zou het misschien aanbeveling
verdienen straks deze regels nog eens te
lezen: „Nooit te vergeten-de bommen-
grens-straten dakloos vol gruis”.
,„Uie Wfigds gracht weinig woonden
voort, weinig leestekens ook, maar wel
is elke bladzijde doordrenkt met een
dodelijk gif. Luister maar: „Na Ausch-
witz-Hanoi-na Hitler-Nixon de ratel-Het
ijzeren wiel-loopt de as warm”.
in
de
en
ge-
„IN WOEDE GESCHREVEN”. Dat is
de kwalificatie die Ben Bos zelf gebruikt
voor zijn bundeltje „Het ijzeren wiel”
gedichten in verband met Vietnam.
1
1
1
1
1
(men kent dit soort berichtgeving actueel van de oor
log in het Midden-Oosten). Totdat radio-Oranje en de
illegale pers voor zover mogelijk de andere kant van
de krijgsmedaille lieten zien. Wanneer je nu het boek
„Vervloekte Zee, de ondergang van een oorlogsvloot”
leest, dat de Duitse oorlogshistoricus Cajus Bekker
heeft samengesteld aan de hand van de originele
documenten en verslagen, dan kan je alleen maar
zuchten en zeggen: Hadden we dat, die achtergronden,
tóén maar geweten.
MAX GALLO IS zowel historicus als
romanschrijver. Zijn roman „De stoet
der overwinnaars”, uitgegeven bij Else
vier in Amsterdam, is daar een synthese
van. In dit boek tekent Gallo op boeien
de wijze de bewogen levensloop van de
Italiaan Marco Naldi die op zeventienja
rige leeftijd, in het laatste jaar van de
Eerste Wereldoorlog, het onbezorgde mi
lieu van zijn welgestelde ouders vaarwel
zegt om dan als vrijwilliger in het leger
dienst te nemen.
Zijn commandant, de kapitein Ferri,
brengt hem in de jaren twintig in aan
raking met de toen pas gestichte fascis
tische partij en op meeslepende wijze
beschrijft Gallo hoe Naldi, meegesleurd
door de maalstroom der gebeurtenissen
waarin hij gewild of ongewild betrokken
raakte, van nabij de stormachtige ont
wikkeling van het fascisme meemaakte
en verwerkte.
„De stoet der overwinnaars” is een
aangrijpende „autobiografische” roman,
die een indringend beeld geeft van het
politieke klimaat van het Europa tussen
de beide wereldoorlogen. Een stukje his
torie waarin onder anderen een Mussolini,
een Hitler, een Franco, een Ciano, een
Goering en een Heydrich een niet uit te
wissen rol hebben gespeeld. Een geschie
denis waarin weinigen over het lot van
vele miljoenen hebben beslist en waa
een breed, bloedig spoor doorheen i>
gebracht, werden opgepikt door Britse
jagers.
Dreigend en met een ontmoedigend effect kwamen
tijdens de oorlog de extra-weermachtscommuniqués
brallend uit de radio: Weer zo- en zoveel bruto-
registerton tot zinken gebracht. Het leek er op ten
slotte was je als oorlogsonbekende Nederlander niet
getraind in het juist interpreteren van dat soort
nieuws dat de hele geallieerde vloot door een ge
weldige Duitse suprematie in de pan was gehakt. En
wel in een razend snel tempo. Totdat je door had, dat
de cijfers al te gek waren en dat er meer schepen tot
zinken werden gebracht dan de geallieerden hadden
Dé Maritieme Encyclopedie is af. Het
zev nde en laatste deel (van Tanker tot
en
Pas in de herfst van 1938 een jaar
voor het uitbreken van de oorlog
ontwikkelde de marine het concept
voor een oorlog tegen Engeland, die niet
dan na zes jaar werd verwacht. Toen de
oorlog wel snel uitbrak had de Kriegs-
marine zonder twijfel de verkeerde
schepen gebouwd. Men zag meer heil in
het gebruik van grote slagschepen (pres
tigekwestie) dan in dat van onderzeebo
ten in de bevoorradingsoorlog.
Interessant in het boek is het hoofd
stuk, waarin de breuk tussen Hitler en
Rader wordt beschreven. Hitler geeft
na het mislukken van een grootscheep
se actie op de Moermansk-route een
vernietigend oordeel over de marine.
Anderhalf uur lang overlaadt Hitler zijn
admiraal met verwijten. Rader: „Ik
achtte het beneden mijn waardigheid de
meestal onzakelijke beweringen stuk
voor stuk te weerleggen”. Rader liet de
Führer weten, dat hij aftrad (het was
januari 1943). Hitler draaide bij, maar
Rader bleef bjj zjjn besluit. Dönitz werd
zijn opvolger. Deze voorkwam, dat Hit
lers eis: de zware schepen slopen, werd
uitgevoerd.
De komst van de radar aan geallieerde
zijde gaf maritiem de doorslag. De on
derzeeboten, die de geallieerde konvooi
en zware verliezen hadden toegebracht,
hadden geen passend antwoord op het
electronische detectie-systeem. In het
jaar 1943 was de oorlog een keerpunt
gepasseerd. Het mislukken van de over
val op Rusland en de geallieerde over
winning in de slag om de Atlantische
Oceaan (de luchtslag was al eerder ver
loren) maakte het duidelijk dat Duits-
heftige beroeringen in Rome toen de
fascisten de macht grepen. Hij neemt
ons mee naar Berlijn toen het nieuws
van de spectaculaire Reichtagsbrand alle
voorpagina’s haalde. Naldi laat de ver
volgingen en de moordpartijen in Duits
land herleven tot in de eigen gelederen
van het nationaal-socialisme: de nacht
van de lange messen, Hitler contra
Roehm en zijn S.A. Hij voert ons naar
Addis Abeba, en Tirana, dat door Itali
aanse bommenwerpers werd bestookt.
Foto links: Een beeld van de verschrik
kingen, waaronder de schepen op de
Moermansk-aanvoerroute te lijden had
den. IJs op de bak van een jager tijdens
een gevecht.
A/WWWVWWWAIWWVWWbWWWVWWWWW
land naar de nederlaag rende.
De Duitse marine ging ten onder. De
hogere staven waren niet opgewassen
gebleken tegen de technische revolutie.
Pas laat, en bijna alleen als reactie op
de toenemende tegenslagen, kwam een
nauwe samenwerking tot stand tussen
de militaire leiding aan de ene kant en
wetenschap en techniek aan de andere.
De laatste taak van de Kriegsmarine in
deze oorlog was de redding van twee
miljoen mensen over de Oostzee bij het
aanstormen van de Russische wals. Voor
het echte oorlogswerk was de vloot toen g
al lang uitgeschakeld.
Een belangrijke negatieve factor
het Duitse oorlogsapparaat was
voortdurende strijd tussen marine
luchtmacht (Rader-Göring) over het
bruik van vliegtuigen boven zee. Nage
noeg alle Duitse oorlogsoperaties ter zee
zijn daardoor zwaar belemmerd. Februa
ri 1940 was daarvan een duidelijk voor
beeld: de katastrofe van twee Duitse
jagers, die door eigen bombardements
vliegtuigen werden aangevallen en tot
zinken gebracht. Dat de Duitse marine
in het begin door een offensieve instel
ling successen boekte is naast de stout-
Verbijsterend is te lezen hoe zwak de
organisatie rond de vlootbewegingen wa
ren‘op het gebied van de verkenningsbe-
richtgeving. De luchtmacht bleef volle
dig in gebreke. Het doorzenden van de
gegevens aan de vloot, die er om zat te
springen, liep via omslachtige kanalen
en duurde vaak onverklaarbaar lang. Zo
kon het in de gevechten rond Noord-
-Noorwegen, gebeuren dat de Duitse
vloot opstoomde om de Engelse zee
macht in Narvik en omgeving aan te
vallen, teneinde de druk op de Duitse
landstrijdkrachten te verlichten, en dat
die Britse schepen al lang vertrokken
waren. De enige inlichtingendienst, die
goed werk voor de Kriegsmarine lever
de, was de zg. B-dienst, die de Engelse
telegrafie-boodschappen ontcijferde en
doorgaf. Voor de geallieerden was het
gelukkig dat de Duitse vloot te zwak
was en bovendien door de staven (Hit
ler) aan de wal te veel werd gebonden
en beperkingen kregen opgelegd. Rader
trad hier te weinig tegen op.
Oorlog tegen Engeland stond in 1939
niet op het programma van Hitler, die
grootadmiraal Rader telkens weer de
verzekering gaf, dat het voor 1944 niet
tot een gewapend conflict in het westen
zou komen. Duitsland rekende er op, dat
Engeland en Frankrijk ook weer zouden
blijven toekijken (zoals bij de bezetting
van Tsjecho-Slowakije) bij het binnen
trekken van de Duitse troepen in Polen.
Rader vertrouwde blindelings op de
Führer: voorlopig geen oorlog met En-
geand.
Hierboven: Overlevenden op de romp
van een Britse jager, die na een ram
paging tegen de Duitse kruiser Hipper,
^kapseisde.
Bekker beschrijft de geschiedenis van
de oorlog ter zee vanuit de Duitse hoek,
objectief. Waar je van de buitenkant
kijkend altijd gedacht had dat het
zeker in het begin van de tweede
wereldoorlog allemaal gedisciplineerd
en uitstekend georganiseerd toeging bij
de Wehrmacht en de Kriegsmarine, lees
je bij Bekker dat het bepaald wel an
ders lag en dat er met name in de top
een enorm gekrakeel was, dat onder
meer leidde tot het aftreden van de
vlootbevelhebber admiraal Rader. Het
totaalbeeld is, dat Hitler vooral ook
door de influisteringen van luchtmaar-
schalk-praalhans Göring de Duitse
oorlogsvloot in feite nooit serieus ge
noeg heeft willen nemen. De Führer
had op dit gebied een enorm complex
ten opzichte van de langdurige Britse
maritieme geschiedenis. Bovendien was
er direct bij het uitbreken van de oorlog
al het allesbeslissende feit, dat de
Kriegsmarine niet klaar was voor een
totale oorlog ter zee.
n even te illustreren hoeveel infor
ms e er op overzichtelijke wijze samen-
gep opt is in deze encyclopedie, wat
OKA (1(1(1 «.awaIo nwVioïf mil
•den, tien miljoen letters. De redak-
rerkte er 25.000 uren aan (exclusief
t rerkuren van de honderden mede
werkers). Uitgeverij De Boer investeerde
in
moedigheid van de acties ook te danken
(voor ons te wijten) geweest aan de
argeloosheid van de Engelsen en de
(voor de geallieerden) nog onbekende
magnetische mijn. De kansen keerden
toen de Duitse torpedo-lanceerinrichtin-
gen door technische fouten in het sy
steem niet goed werkten. Het bespaarde
de Royal Navy enorme verliezen, het
bezorgde de Duitsers frustraties.
deden „goed” werk, maar waren te
gering in aantal om de aanvoerlijnen
(Moermansk, Noord-Afrika) te kunnen
afstoppen. Rader bleef hinken op twee
gedachten: zware schepen en onderzee
boten gebruiken. Maar de beslissingen
door zeeslagen werd een verouderd be
grip. Bovendien werden het gebrek aan
stookolie en de groeiende luchtmacht-
kracht van de geallieerden fataal voor
de Kriegsmarine. De zware schepen wer
den in de havens al uitgeschakeld. Met
name het bezit van de Franse havens als
uitvalsbases werd een fiasco, omdat ze
te dicht onder het bereik van de Britse
luchtmacht lagen
Toen duidelijk werd, dat er geen lan
ding op de Engelse kust zou komen
wees de vlootleiding Hitler op het be
lang van de Middellandse Zee, naast de
Atlantische Oceaan Engelands tweede
levensader. Hitler bleef maar vasthou
den aan het aanpakken van Rusland.
Pas toen bleek, dat de Italiaanse bond
genoot het in de Middellandse zee moest
■MM
Een van de weinige keren, dat Hitler
het met zijn vlootvoogd eens was, was,
dat een landing in Engeland tot de onmo
gelijkheden hoorde. Er werd wel een actie
„Zeeleeuw”, op stapel gezet, maar die
werd nooit echt uitgewerkt, laat staan
uitgevoerd. Hitler geloofde de oorlog al
te hebben gewonnen na de snelle vero
veringen in het westen. Hij bleek een
machteloze winnaar. Hij meende dat
Groot-Brittannië geen vrede wilde slui
ten, omdat het zijn hoop op Rusland had
gevestigd. Daarom besloot de Führer
eerst Rusland aan te pakken, ook al
teneinde de olie-aanvoer uit de Krim
zelf vast in handen te krijgen.
„Colditz ’40-’42 is een authentiek ver
haal. Zinloze heldeverering werd geluk
kig vermeden. Het werd een boeiende
beschrijving van de grootste ontsnap-
pingsclub uit de geschiedenis en haar
geslepen bewakers. Een verhaal dat de
lezer van de eerste tot de laatste blad
zijde in ademloze spanning houdt. Het
boek dat door de Zuid-Hollandse Uitge
versmaatschappij in Den Haag werd uit
gebracht, is voorzien van talrijke foto’»
uit de tv-serie van de BBC, die wekelijke
meer dan negentien miljoen Engelsen
aan de beeldbuis kluisterde.
afleggen, zag Hitler zich gedwongen tot
een ingrijpen van de Duitse strijdkrach
ten daar. Dat Malta, de Engelse sleutel
positie, niet werd uitgeschakeld en bezet,
kreeg voor de Duitsers rampzalige con
sequenties voor het Noordafrikaanse
front.
i
Marco Naldi fungeert in het verhaal
als ooggetuige van een wereld waarin
hij voortdurend heen en weer wordt
geslingerd tussen loyaliteit en afwijzing.
Zijn politieke loopbaan brengt hem in
nauw contact met alle kopstukken van
H.R. Wij volgen Naldi door de tijd van
Het is eigenlijk onbegrijpelijk, dat het
Duitse opperbevel niet meer aandacht
besteedde aan de versnelde aanmaak
van onderzeeboten, waarop admiraal
Dönitz, hoofd van de U-bootdienst,
steeds maar weer aandrong. Die U-boten
Een mislukte vluchtpoging per was
mand, zoals die na de oorlog voor de
film opnieuw werd geënsceneerd.
pende bewakers. AI met al een burcht,
die men volkomen „escape-proof” zou
kunnen noemen.
Niettegenstaande alle genomen voor
zorgsmaatregelen hadden er in de vieren-
een half jaar dat Colditz als krijgsge
vangenkamp dienst deed meer dan drie
honderd ontsnappingspogingen plaats. De
Duitsers hadden namelijk over het hoofd
gezien, dat succesvolle ontsnappingen
grotendeels afhangen van een samenvoe
ging van ontsnappingstechnieken. Die
kwamen toentertijd op één plaats samen
in Colditz waar alle ontsnappingstechni-
ci der geallieerden zaten. Daarnaast be
zaten deze lieden in hoogst denkbare
schaal van wat men moreel pleegt te
noemen.
De auteur Pat Reid was zoals gezegd
één van deze mannen die ontsnapten. In
zijn boek „Colditz ’40-’42” onthult hij
tot in details hoe tientallen mannen
werkelijk van alles probeerden om vrij
te komen; hoe zij tunnels groeven, uit
ramen klommen, als bewakers vermomd
de hoofdpoort uitliepen, voorwendden
gek te zijn en aan de onderkant van
trucks hingen en hoe op talrijke gehei
me plaatsen in het bastion Colditz ge
reedschappen, sleutels, kompassen, kaar
ten vervalste documenten, burgerkle
ding en Duitse uniformen werden ver
vaardigd.
Werden echter ontsnappingvoorberei-
dingen ontdekt of werd men door de
Duitse „snoopers” (spionnen) met een
verboden vijl of zaag ontdekt, dan kreeg
de betrapte en alle anderen met hem
met Zijzwaard) is uitgekomen en
daaS^nee is een einde gekomen aan de
act! riteit van het redactieteam, dat on
der de bezielende invloed van Anthony
van Kampen in pijlsnel èn toch be-
troi wbaar tempo gewerkt heeft. Pijlsnel,
war l het is eigenlijk onvoorstelbaar,
datl.de encyclopedie de eerste ter
weMi
stam
demi
Bel
dm
eer
hoi
een jaarboek, uitgeven
Het aantal garnizoensleden ,een com
pleet bataljon van de Wehrmacht was te
allen tijde omvangrijken dan de dertien
honderd gevangen genomen geallieerde
militairen. Het kasteel stond ’s nachts,
ondanks de verduisteringsvoorschriften,
in geel schijnwerperlicht en wel vanuit
iedere denkbare hoek. Ondanks de lood
rechte wanden onder de stevig getraliede
vamen van zeker dertig meter, stonden
er om het hele kamp schilwachten bin
nen een palissade van prikkeldraad.
.„..__.'.vgn,rf/’.erscriillencle hoogten. Op de wacht-
J. B. torens stonden met mitrailleurs bewa-
ild in haar genre in 2*/s jaar tot
1 is gekomen. Er is veel voorberei-
werk verzet door Nederlanders en
ten het was een geslaagde copro-
le en er moest tegen het einde
ifikse moeilijkheid opgelost worden:
alles in een redelijk aantal delen te
buni elen. Het werden er tenslotte zeven.
i 1». -**
