HET ZIEN VAN DE „WERKELIJKHEID
Miep Diekman
een
doorbraak
de jeugdliteratuur
„Total Loss"
r
z
door
Vier eeuwen
varen
Nederlanders
in
ich (met fotos) te
Veel gegevens
over optisch
bedrog
Sfeervol portret
S
V i
SJ»
19
1973
DECEMBER
VRIJ D A G
1 4
mi .mi ïwwiI'vwai wjm
------T ------
a
Slavenhandel
HET IS ALWEER heel wat
jaren geleden dat wij Miep Diek
mann leerden kennen als de
schrijfster van kinderboeken die
gretig werden gelezen. Denk
maar aan de Annejet-serie, nog
steeds herdrukt door West-Fries-
land in Hoorn. Daarna volgde
een groot aantal jeugdromans,
gesitueerd in Suriname en de
Antillen, waar zij zelf is opge
groeid. Het begon met „De boten
van Brakkeput” (dat haar in 1956
de CPNB-prijs bezorgde, dat wil
zeggen het beste kinderboek van
het jaar) en werd gevolgd door
„Padu is gek”, „Gewoon maar
een straatje”, „Nooit meer een
lampion” en andere. Haar uit
gever Leopold in Den Haag vond
in Jenny Dalenoord een unieke
tekenares voor de illustraties.
Deze maakte een tocht langs alle
eilanden en kreeg daarna geluk
kig ook de opdracht de school
boeken, die Miep Diekmann voor
de Antillen had gemaakt, te il
lustreren.
„Total Loss,weet je wel"
w
ft 15!
E. VAN H.
en
A.W.
HEIN STEEHOUWER.
T~~—- --"T--
DE BOEKERIJ-BAARN
dit
B.V.
Een der illustraties van The Tjong-
Khing in „Total Loss, weet je wel”
van Miep Diekmann.
Heel zuiver voelde zij de sfeer en
het heel-eigene van deze mensen en
kinderen aan. De serie heet „Cu Luz
Na Man”, d.b. met een licht in je
een
en
waartse richting te krijgen. De ver
storing van het beeld is zo sterk, dat
men zelfs moeite heeft de cirkels met
een potloodpunt na te trekken, in de
mening dat men met een spiraal te
maken heeft.
o
il>18
UITGEVERSMAATSCHAPPIJ
WEST-FRIESLAND B.V.
Marjorie Holmes: „Twee uit Galile-
a”, het liefdesverhaal van Maria en
Jozef. De roman is ontsproten aan
een visioen, dat de schrijfster kreeg
toen zij een kerstnacht alleen in een
kerk vertoefde.
Wat dit boekje nou exact is? Me
moires van een beroemd Nederlan
der? Nou nee, daar is Van Duinhoven
te jong voor en daarvoor heeft hij
nog te veel voor de boek. Laten we
zeggen: een warrige carrièrebeschrij-
ving altijd leuk voor de volgende
opdrachtgever, voor zover die dan
niet op de hoogte is van wie Ton van
Duinhoven is. Maar wie weet dat
eigenlijk wel?
Herbert Schober (professor en drie
maal doctor) heeft de leiding van het
instituut voor medische optiek aan de
universiteit van München. Dr. Ingo
Rentschler werkt aan hetzelfde insti
tuut. Ze zijn beiden uitmuntend op
de hoogte van de serie vraagstukken,
die ze aan de orde stellen. Dat doen
ze niet altijd op een even gemakke
lijke manier, maar gelukkig zijn er
dan de talloze zwart-wit afbeeldingen
als voorbeelden bij hun tèkst.
sumenten is gekomen. Al die kieken
stopte hij, met niet hinderlijke, soms
aardige, doch volstrekt vrijblijvende
teksten, in één boekje en dat boekje
heet dan „Dit ben ik geloof ik zelf”.
Een kreet die slaat op de omslagfoto,
De Grote Acteur, gecompliceerd-ont-
spannen zittend, met gloeiende siga-
rettepeuk tussen de vingers boven de
kruin geklemd. Het is een foto van
Nico van der Stam.
Toch een fenomeen, diezelfde Ton
van Duinhoven, want er is geloof ik
niet een enkele figuur in onze thea
terwereld die zoveel verschillende
creaties en creaturen op de planken
heeft gezet.
we
die
We
waarnemen, kijken,
ze ook sluiten en beelden voor
geven door Hollandia in Baarn, na
tuurlijk zeer ruim geïllustreerd met
talloze voorbeelden, want daar moet
een boek over de functie van het zien
het van hebben.
In veel non-figuratieve kunst van
de laatste jaren wordt nog veel meer
gebruik gemaakt van „waarnemings
fouten”. De gehele op-art is ondenk
baar zonder kennis van het illusoire
zien. Maar ook al daarvoor, vanaf de
middeleeuwen pasten schilders en te
kenaars het optisch bedrog toe.
Het is een heel interessant boek,
met tal van voorbeelden van op-art
van Vasarely en anderen. Natuurlijk
komt ook Maurits Escher met zijn
wonderlijke vormenspel aan de orde
en ook Salvador Dali met sommige
afbeeldingen. Vooral liefhebbers van
beeldende kunst hebben veel aan de
ze goed gebrachte informatie.
bandtekening
Tjong-Khing zien wij Total Loss in
aan
een
Nou, exact hetzelfde vroeg Ton van
Duinhoven zich ook af na het uitzoe
ken van al die oude en nieuwe kiek
jes van zijn gezicht, zoals dat of op
de planken, of op de TV hetzij bij
serieus toneel, hetzij bij Hadimassa,
hetzij in de reclame tot ons con-
„MIJN MICHAEL” van de Israëli
sche schrijver Amos Oz is de sfeer
volle portrettering van de jonge jood
se vrouw Channa, die de voortduren
de aanwezigheid van haat, wantrou
wen en latente oorlogsdreiging in
haar land niet kan verwerken.
C. C. Bergius: „Het Medaillon”. Ei
genlijk vijf liefdesverhalen in één
boek, die alle vijf worden opgeroepen
door het medaillon: een blauwe sca-
rabee. Vijfmaal stelt het noodlot een
liefde op de proef: in het Egypte van
Echnaton; in het Rome van Nero; in
het Spanje van de Inquisitie; in het
Frankrijk van de Revolutie; en in het
Zwitserland van vandaag.
Ton van Duinhoven, zoals hij in de
Nonsens en Treurniet-show ver
scheen in de schets „Interview met
ZKH de Prins”, een van zijn talloze
imitatie-creaties.
schrijven. Wij wisten toen niet dat
later het autobiografische boek „De
dagen vah Olim” nog zou verschijnen
en het geestige kinderboekje „Het
geheim van Dakki Parasol”.
Hierboven de bekende spiraal van
Fraser. Het is helemaal geen spiraal,
maar een aantal concentrische cir
kels, gevormd door losstaande
„tekentjes”. Door de vorm daarvan
lijken de cirkelbogen een binnen-
Ze geven eerst een algemene inlei
ding over de mogelijkheden van het
oog met ook een stukje historische
beschouwing en daarna over het
psychologische proces. Het oog geeft
namelijk tamelijk vage beeldei
door, die door de hersens worden
„bewerkt” en in veel gevallen gecor
rigeerd tot bruikbare beelden. Het
oog faalt namelijk door alle mogelij
ke „fouten”.
Alice Ekert-Rotholz: „5 uur in de
middag”. Een roman, die zich afspeelt
in de tropische havensteden van het
Caraïbische gebied. Een verhaal vol
hartstochten, menselijk geluk en
menselijk falen.
Dr. H. J. Verschuyl, die al verschil
lende boeken met honderdduizenden
puzzelwoorden heeft samengesteld,
heeft nu „Verschuyls Puzzel-encyclo-
pedie” het licht doen zien. Een lijvig
boek met meer dan een half miljoen
puzzelwoorden en veel gevraagde ru
brieken. Een ware puzzelbijbel voor
de hartstochtelijke puzzelaars. Met
dit boek bij de hand is elke puzzel
oplossen een peuleschil!
CENTAUR-OMEGA BOEK
AMSTERDAM
In de Salamander-reeks weer een
paar heruitgaven ^gn bekende schrij
vers. S. Carmiggelt: „Kroeglopen”.
Erich Kastner: „Fabian”. Breton de
Nijs: „Vergeelde portretten.” (uit een
Indisch familie-album). Marianne
Philips: „Bruiloft in Europa”.
UITGEVERIJ LUITINGH - LAREN
UNIEBOEK, met name gespeciali
seerd in maritieme uitgaven, heeft
onder de titel „Vier eeuwen varen”
een boek laten samenstellen over het
tijdperk, dat Nederland een rol van
betekenis speelde als zeevarende natie
en dat aan de hand van twintig
geschreven portretten, twintig profie
len van in die vier eeuwen belangrij
ke figuren. Zoiets blijft altijd een
riskante onderneming, want je hebt
maar een beperkt raam voor zo’n
historische schets. En zoals men weet
zijn er nogal wat aspecten rond de
zeevaart. We noemen maar handels
vaart, visserij, oorlogsbedrijvigheid te
water, ontdekkingsvaart, kaperij,
zeesleperij, het overgaan van zeil- op
stoomvaart. De redactie van dit boek
(de twintig personages werden allen
door andere schrijvers toegelicht met
het oog op hun specialisaties) is zich
terdege bewust geweest van deze be
perking, die voor sommige takken
van zeevaart een onvolkomenheid in
Harry Kemelman: ,,’s Maandags
ging de Rabbi weg”. Het verhaal van
Rabbi David Small’s reis naar Israel
en zijn veel omstreden verblijf daar.
Van dezelfde schrijver verscheen al
eerder de „Rabbi-Omnibus” met drie
andere verhalen over de rabbi: „Die
vrijdag sliep de rabbi lang.„Za
terdag kreeg de rabbi honger”
„Zondag bleef de rabbi thuis”.
H. G. Konsalik: „Verboden Offer”.
Geen echte zogenaamde „doktersro
man”, maar wel een roman over een
medische ingreep: transplantatie van
levend hartweefsel bij een jonge
veelbelovende beeldhouwer als laatste
redmiddel voor zijn tot dusver onge
neeslijke hartkwaal. Zijn moeder, die
nadrukkelijk en bewust donor voor
haar zoon wenst te zijn, overleeft
haar offer niet, maar redt haar zoon.
De verantwoording en consequenties
voor de behandelende geneesheer zijn
pijnlijk.
MET ONZE OGEN kunnen
zien, maar ook staren en met
open ogen eigenlijk niets zien,
kunnen er mee
maar
het geestesoog laten verschijnen. In
onze droom zien we vaak beter dan
in onbewaakte ogenblikken overdag.
We zien namelijk niet met de ogen,
maar met de geest, die van de ogen
als hulpmiddel gebruik maakt. En
nog wel een gebrekkig hulpmiddel,
dat zeer gemakkelijk te misleiden is.
Het is natuurlijk een algemene
waarheid hierboven. We weten het,
maar denken er niet zo vaak aan.
Totdat je dan het boek „Waarneming
en werkelijkheid”, met als ondertitel
„Optische misleiding in wetenschap
en kunst” in handen krijgt. Het is
geschreven en illustratief samenge
steld door Herbert Schober en Ingo
Rentschler. In een vertaling van H.
C. E. de Wit-Boonacker is het uitge-
De volgende deeltjes heten „Sjon
Karko” en „De schoonste dag.” Steeds
is een jongetje de hoofdpersoon. Tot
1964 wisten de kinderen op de Neder
landse Antillen (evenals die hiér) niet
beter of: in een leesboekje voor de
laagste klassen treden altijd een jon
getje èn een meisje op. Deze school
boekjes hebben heel wat losgemaakt.
De kinderen van de verschillende ei
landen leerden elkaar kennen; een
maal verkrijgbaar in de Nederlandse
boekhandels, ontdekten de kinderen
hoe hun leeftijdgenootjes in het verre
land leefden en speelden. Daarbij slo
ten de boekjes aan bij ontwikkelings
projecten: toerisme, cultuurhistorie,
sociale ontwikkeling, etc.
De Duitse staatsprijs won Miep
Diekmann met haar boek en de
groeten van Elio” (Leopold). Een kos
telijk verhaal dat als een film aan
ons voorbijglijdt. De arme Elio wordt
onverwacht rijk, hij kan schrijven
en, om een jongens wiens vader is
verdwenen te helpen, schrijft hij een
boèk over hem. In „Andere mensen
zijn ook gewoon” laat de schrijfster
een jongen, als prijswinnaar in een
opstellenwedstrijd, een reis door Su
riname maken. En dan is daar de
jeugdroman „Driemaal scheepsrecht”,
waarin een knaap wiens vader en
grootvader in hun zeemanschap ver
ongelukt zijn, toch naar zee trekt. Ik
denk dat jonge Onedin-kijkers ook
aan dit boek hun hart kunnen opha
len.
EM. QUERIDO’s
AMSTERDAM
beschrijving inhoudt. Dr. J. de Bruijn
geeft dat namens de readactiecom-
missie ridderlijk toe in zijn voor
woord.
Het neemt niet weg, dat het toch
een interessant boek is geworden,
omdat de meeste pikbroeken en zee
helden (of mensen achter die helden
zoals cartograaf Blaeu) eigenzinnige
of buitenissige figuren waren. En
men krijgt toch wel een aardig beeld
van Nederland ter zee door de eeu
wen heen.
Wie er behandeld worden? Jan
Abels (een watergeus). Steven van der
Haghen (een admiraal) Jacob van
Heemskerck, Lambert van Tween-
huysen (koopman) en dan verder be
kende figuren als Piet Heyn, Michiel
de Ruyter en Karei Doorman. Maar
ook mensen als de zeesleep-pionier
Jos Wijsmuller, visserijdeskundige
Adriaan Maas, sociale „brugfiguur”
Paul Nijgh en reder Willem Ruys.
H.R.
„De zon is de zon, de maan is de
maan en Jossy is een Indiaan. Hij
klimt op een berg, hij kruipt in
een grot en slaat de lamp van
Bruno kapot! De zon is de zon, de
maan is de maan. Gelukkig dat die
*i«t kapot kuna** (/a&n.’”
Er zijn veel manieren om de
„zwakheden” van het oog of het zien
uit te buiten. De schrijvers leggen al
die manieren zorgvuldig uit. Voor
zover men van de werking althans op
de hoogte is, want in sommige geval
len weten onderzoekers nog altijd
niet hoe het komt dat de geest ma
thematische vormen verkeerd inter
preteert en „erin vliegt”.
Het meest ontroerende van
overigens zo stoeire boek vind ik de
avond waarop naar de televisie geke
ken wordt, waar de ouders van Total
Loss op zullen verschijnen. Zielsge
lukkig, met een hart vol heimwee, zit
de jongen met zijn hoofd bijna tegen
de buis. Zijn moeder gaat hevig te
keer (het is een interview) over de
tMutand V Land waar zij met
Thera Coppens heeft haar trilogie
van beroemde Engelse koninginnen
afgerond met „Maria Stuart, Konin
gin van Schotland”. Na „De zes vrou
wen van Hendrik VIII” en „Elizabeth
R”, die beide met groot succes in
televisie-serie zijn gebracht, het
schokkende verhaal van het tragische
levenslot van de grote rivale van
Elizabeth R, Maria Stuart. Thera
Coppens schrijft boeiend. Het boek is
weer uitstekend verzorgd en voorzien
van goede foto’s.
HOE KAN EEN MENS, die toch
vastzit aan één lijf en één kop, zoveel
verschillende gezichten hebben? Van
verbitterd politicus, voetbalsuppoost,
Chinees, Japannees, verlopen Hage
nees, prins en schlemiel, douanier en
patser, ziekelijke lustmoordenaar,
verlopen popidool, koekjes etend re-
clamebaasje tot Lou Bandy-achtige
lolbroek toe? En wie is nu eigenlijk
wie, vraag je je dan bekommerd af
bij het zien van een kaleidoscopische
hoeveelheid aan gevarieerde foto’s
van één en dezelfde man?
Van die fouten kan ook gebruik
worden gemaakt bij het z.g. „optische
bedrog”. Ook kunnen via die fouten
alle mogelijke illusies worden opge
wekt. De wetenschap, bijvoorbeeld de
psychologie, kan daar gebruik van
maken bij haar onderzoek. Meer nog
wordt dat in de beeldende kunst
gedaan. Dat is zelfs een voorwaarde
bij schilderijen en grafiek, omdat
daarin als het om figuratieve
kunst gaat een driedimensionale
werkelijkheid in een tweedimensiona
le, het platte vlak, moet worden
weergegeven. We ondergaan alle mo
gelijke kunstmatige perspectiefvond-
sten zelfs niet meer als optisch be
drog.
Wil den Hollander: „Boerin in
Frankrijk”. Een vierde druk van de
Omnibus van haar vier bekende boe
ken in verkorte vorm: „Land van zon
en wijn”; „Volwassen mensen huilen
niet”; „En de boer hij ploegde voort”
en „Mijn vallei in Frankrijk”.
UITGEVERIJ -
lijke gebeurtenissen in dit verhaal.
Maar daar gaat het niet in de eerste
plaats om. Het gaat om die grote
kinderen zélf, die beschreven worden
zoals ze zijn en in een situatie leven
die de meesten van ons absoluut niet
kennen. En ze zijn raak getekend.
Total loss, altijd in zorg om de
„oude mensjes”, die regelmatig mijn
heer Straatman opzoekt, omdat diens
hart niet goed is en hij altijd alleen zit.
En de ongemakkelijke omaatje Piet
je, die door Helena gepedicuurd
wordt, onder luid gefoeter maar toch,
ze kan weer lopen! Het zijn jongelui
die alles over hebben voor elkaar
maar tegelijkertijd warm lopen voor
de derde wereld en het milieupro
bleem in ons eigen land. Op de zeer
sprekende bandtekening van The
m;m -
een boom zitten, z’n schooltas
een tak „Demonstratie voor
boom.”
haar man werkt. Tot zij plotseling
Total Loss recht in z’n ogen kijkt
Het is of hij een groet, een zoèn van
haar krijgt.
Waarom ik blij ben met dit boek
en het in bepaalde opzichten een
doorbraak noem? Omdat hier, on
danks het feit dat de fantasie en de
humor Miep Diekmann soms op
vreemde paden brengen, een deel van
de jeugd hier wordt afgeschilderd
zoals die werkelijk is. Jongeren die er
zelf bij horen zullen plezier beleven
aan de verrassende ontknoping. An
deren krijgen een boek in handen
dat, in zuiver Nederlands geschreven,
toch alle termen en kreten bevat die
deze jeugd nu eenmaal eigen is. En
ouders en onderwijzers die dit boek
in handen krijgen? Als je té lange
haren ziet, erg kleurige of vunzige
kleren en een houding die je niet
thuis kunt brengen, loop je gemakke
lijk een straatje om. Tot nu toe is
daar in ons land alleen maar over
geschreven in „ernstige beschouwin
gen”, geloof ik. En nu dan in een
gewoon jeugdboek, waarin je niet
over hen leest maar met hen ver
keert. En van gaat houden.
MARUKE VAN RAEPHORST
hand (uitgave Wolters-Noordhoff in
Groningen). Op iedere omslag ziet u
de kinderen aandachtig voortstappen,
een brandende kaars of lampion
meedragend. Het eerste deel heet
„Nildo en de Maan”, het, is een
nachtverhaal. De plaatjes zijn uitge
voerd in zwart, paars en diep-oranje.
Tekat en illustraties zijn avontuurlijk
en vol humor. Deel twee, „Jossy
wordt een Indiaan” is helemaal op de
letter A gebouwd, in allerlei samen
stellingen. Ook in het liedje dat de
gitarist, die iedere week met al zijn
vrienden op een vrachtwagen muziek
maakt. Het heeft het ritme van de
Antilliaanse tumba’s. Echte, populaire
spotliedjes! Zoals:
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboeken
boekenboeken WIJ ONTVINGEN
boekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
In het lege huis van Total Loss
heeft zich inmiddels een heel stel
hippe vogels genesteld. Lui die dagen
en nachten in hun slaapzak gewik
keld blijven, moe van het wereld ver
beteren! Maar ook Herman, de on
derwijzer van Total Loss, progressief,
idealistisch, één op wie je kunt bou
wen. Daar is Helena, het fotomodel,
schatrijk en nieuwsgierig, denken de-
anderen (in feite is zij net zo arm als
de rest) maar zij bezit de geest en de
middelen, om aan het eind van het
boek, het grootste probleem tot een
oplossing te brengen. En ook de va
der van Herman strijkt er neer, zee
man, eenzaam, moeilijk hanteerbaar.
Kr ’«*♦1 stom» VmhtI
Maar nu het nieuwe boek, versche
nen bij Querido, dat wij in zekere zin
een doorbraak kunnen noemen. Een
doorbraak in de jeugdliteratuur, die
steeds meer facetten vertoont maar
waar het om tieners gaat meestal
verzandt in liefdesproblemen, een
zaamheid, het wel en wee van een
klas middelbare school-kinderen, het
moeilijk volwassen worden Ouders
kunnen door deze boeken hun eigen
kind soms beter leren kennen. Jon
gens pikken ze weleens stiekum in
om op deze manier wat meer van
„die gekke meisjes” te weten te ko
men. Maar de meeste tieners gaan er
aan voorbij en echt iets nieuws bie
den ze niet. (Die dat wél doen komen
meestal uit het buitenland).
En nu staat daar ineens die Total
Loss voor ons. Hij is elf jaar, zijn
ouders zijn naar een ver land getrok
ken om daar als verplegers de oor
logsslachtoffers te helpen. Total Loss
wordt ondergebracht bij Lola, een
zorgzame en originele vrouw die ge
varen heeft. En daar krijgt Total
Loss al gauw het vriendinnetje Katja,
dat een paar jaar ouder is dan hij.
Een pienter kind, wier vader politie
agent is (die nota bene de ouders van
Total Loss eens heeft ingerekend tij
dens een demonstratie). De buurt
wordt echter onveilig gemaakt door
de sterke „Edgar met het mes.” De
kinderen zijn gewoon bang voor hem
en hij heeft ze allemaal in zijn
macht. Ook Katja.
Haar boek „Geen mens is als de
ander” (11 jaar en ouder) brengt ons
bij de 18’eeuwse slavenhandelaren in
Suriname (Van Goor). Wat later werd
voortgezet in een lijvige jeugdroman
waar heel wat studie aan was voor
afgegaan, getiteld „Marijn bij de Lor-
redraaiers” (Leopold). Het is in het
betreffende land op de literatuurlijst
van de scholen gezet en vond ook in
Nederland veel belangstelling. Ik her
inner mij nog goed hoe het boek in
december 1965 werd aangeboden, in
het Haagse Antillenhuis, aan de ge
volmachtigd minister W. F. M. Lam
pe. Met een joviale klap op haar
schouder zei deze: „Miep was negen
toen ik haar op Curacao leerde ken
nen. Ze heeft bij mij op school geze
ten.”
Miep Diekmann beschouwde dit
boek over de slavernij op Curasao als
m ïlroodina «ie haar twtntig iaw
Zij is daardoor een duidelijk voor
beeld voor de velen in deze wereld,
die vertwijfeld tot paranoide reageren
op de ontwikkeling naar een Orwelli
aans toekomstbeeld. Channa vlucht
weg in dromen, ook van haar man
Michael, die haar wel wil, maar niet
kan volgen in haar fantasiebestaan,
dat niet aanvaardbaar is in een land
als Israel, waar uitsluitend „dayaan-
se” rationaliteit bestaansrecht schijnt
te hebben.
Oz’ boek, dat uitgegeven werd door
H. Nelissen in Bloemendaal in een
fraaie vertaling van M. van Tijn.
levert het bewijs dat onder de meest
Spartaanse omstandigheden er in ie
der land individuen zullen blijven,
die voor verzoening of compromis
zullen kiezen. Of, zoals Channa in dit
verhaal begint te vertellen: „Ik
schrijf omdat mensen die ik heb
liefgehad gestorven zijn. Ik schrijf
omdat ik als kind vol was van de
kracht om te beminnen, terwijl mijn
kracht om te beminnen nu stervende
is. Ik wil niet sterven”.
ZUID-HOLLANDSE UITGEVERS
MAATSCHAPPIJ B.V. - DEN HAAG
Gü «ui.
(!m
la
1 .ij
j 1 |L__JjB
