Philharmonisch Orkest van
Israel speelde grandioos
Amati-kwartet toont
BARTELINK: MEESTERSCHAP
Onverstaanbaar toneel
Stroef optreden
Rob van Reyn
muzikale rijkdom
Armeense dansers met huiselijke
voorstelling vol verrassingen
RORY GALLACHER
SFEERVOL
I
I
Menuhin en Perlman uitzonderlijk violistenduo
Koffieconcert voor groot publiek
La Nativité du Seigneur van Messiaen
Ouderwets kijkspel
SPECTACLE COUPE DIE VEEL APPLAUS LOSMAAKTE
Geslaagde literaire
dag voor jongeren
Vereniging opgericht
voor tekenfilmers
„PENTHESILEA” IN ROTTERDAM
7
1973
DECEMBER
MAANDAG
17
l
ROTTERDAM Een paar jaar
geleden kregen we onder de titel
Estrada vrij regelmatig Russische
voorstellingen te zien, samengesteld
uit muziek, dans, acrobatiek en
zelfs af en toe een goochelnummer.
Het niveau van de optredenden va
rieerde daarin van de allerhoogste
virtuositeit tot vriendelijke middel
matigheid. Het karakter was altijd
zeer ongedwongen, wat voor lief
hebbers zeker een van de charmes
van Estrada betekende. De laatste
jaren heb ik ze niet meer gezien,
maar nu verschijnt er in ons land
opeens een groep Armeniërs, die
een zelfde formule hanteren. Ik zag
ze zaterdagavond in de Rotterdam
se Doelen, waar ze vooral na de
pauze een bijzonder plezierige in
druk maakten.
HAARLEM Het concert, dat
zondagavond door het Philharmo
nisch Orkest van Israel in het
Haarlemse Concertgebouw werd
gegeven ten bate van de Collectieve
Israel Aktie is in alle opzichten een
grandioos succes geworden. In fi
nanciële zin heeft het geheel aan
de verwachtingen kunnen voldoen,
omdat de concertzaal vrijwel uit
verkocht was. Daarbij was hetgeen
door het orkest met zijn eminente
dirigent Moshe Atzman en de
medewerkende solisten: de violis
ten Yehudi Menuhin en Itzhak
Perlman aan muziek geschonken
werd van een uitzonderlijk hoog
niveau.
MM
P. ZWAANSWIJK
s
P. Zwaanswijk.
(Foto Frans Verpoorten jr.)
■nE'xna-l.
CONRAD VAN DE WEETERING
e
n
a
In totaal werden door 416 jongeren
1054 werkstukken ingestuurd. Het me
rendeel was poëzie. De bekroonde wer
ken zijn gebundeld in een brochure. Er
werden zaterdag tien zgn. aanmoedi
gingsprijzen van 50 en tien ontmoe
tingsprijzen van 100 bekendgemaakt.
De jury bestond uit Patricia Lasoen
en Willy Spillebeen, beiden uit België en
Hanneke Paardekooper-Van Buuren en
Wim Hazeu uit Nederland.
de
er
de voordracht van de symfonie heeft het
Philharmonisch Orkest van Israel zich
doen kennen als een ensemble van in
ternationale betekenis en van groot ar
tistieke allure.
AMSTERDAM (ANP). In Amster
dam is de vereniging Holland Animation
opgericht. Doel van de nieuwe organisa
tie is het scheppen van optimale moge
lijkheden voor de Nederlandse tekenfilm
en dergelijke.
Er is een aantal werkgroepen in het
leven geroepen die zich onder andere
zullen bezighouden met de bevordering
van onderling contact, inrichten van een
gemeenschappelijke werkplaats en deel
neming aan internationale filmfestivals.
Het is bekend, dat deze componist een
religieus zeer bewogen kunstenaar is.
Zijn composities worden door hem voor
gesteld als muzikale, uiteraard volstrekt
door een waarop dan ook berustende
extatische bewogenheid en door een
vaak onstuimig verloop.
Aan de ontzaglijk zware uitvoeringsei
sen, die deze muziek stelt, heeft Bernard
Bartelink met groot meesterschap vol
daan, niet alleen in technische zin, maar
ook voor wat de fantasie betreft, die
vereist wordt bij het registreren. Het
Willibrord-orgel leende zich voortreffe
lijk voor het verkrijgen van een doel
treffende klank, Helaas waren te weinig
toehoorders getuigen van deze gedenk
waardige vertolking.
n-
e-
ot
op
ist
op
e
>r
n
De joyeuze Variaties over het oude
Franse kerstlied „Je suis l’archange de
Dieu” van Daquin werden door de orga
nist met een zeer geslaagde registratie
van tongwerken en labialen ter inleiding
van het concert gespeeld.
Drie Noëls in de zetting van César
Franck werden als kleine verhalen
daaraan toegevoegd en zij klonken als
een sfeerrijke verkondiging.
Een uitzonderlijke prestatie leverde
Bartelink hierna met de uitvoering van
een zeer omvangrijk orgelwerk „La na-
tiivté du Seigneur” genaamd, van Oliver
Messiaen.
De groep is samengesteld uit folklore-
dansers, klassiek geschoolde dansers en
een aantal dansende kindertjes. Daar
naast speelt een aantal musici een rijk
geschakeerd programma, variërend van
middeleeuws tot redelijk modern (Kat-
chaturian) en van folklore tot klassiek
(Komitas-kwartet).
Als je als binnenkomer een „Dans van
de Russische poppen” neemt, uitgevoerd
door twee 12-jarige kindertjes, die zich
gedragen als opgewonden figuurtjes op
een speeldoos, heb je eigenlijk het pleit
al gewonnen en kan de groep het eerst
volgende half uur bij het publiek geen
kwaad meer doen.
Bijzonder innemend was ook de zan
geres Loesine Zakarjan, die met haar
natuurstem zonder enig vibrato ’n prach
tige middeleeuwse melodie ten gehore
Armeense dansers in een buiten opge
nomen scène.
Voordat het orkest naar Israel terug
keert, zal het nog twee concerten in
Europa geven: één in Amsterdam en één
in Bonn.
Sebastian Bach vertolkt. Dit dubbelcon
cert heeft grote bekendheid verkregen.
Dat men Bachs vertrouwde muziek nu
door twee meesterviolisten heeft mogen
horen spelen, was een zeldzame artistie
ke belevenis, waarvoor met geestdriftige
bijval grote erkentelijkheid werd be
toond. Het is eigenlijk wonderbaarlijk
hoe hecht het muzikale contact inzake
de interpretatie van het concert bij deze
eerste podiumontmoeting van beide kun-
senaars direct al tot stand gekomen is.
Men hoorde het in de met nobele reser
ve gebrachte uitdrukking en de daarbij
aangepaste beheerst bewogen loonvor
ming en de gelijkheid van de spelont-
wikkeling. In uitnemende eenheid sloot
zich de gave begeleiding van de dirigent
en het hiervoor gereduceerde strijkor
kest bij de vertolking der twee solisten
aan.
bracht. Na een oud Armeens volkslied,
De Nachtegaal, moest ze ook nog een
toegift geven: het Ave Maria dat Char
les Gounod componeerde bij Bachs eer
ste prelude.
Na een soloviolist en enkele piano-
nummers kregen we het muzikale hoog
tepunt van de avond met het Komitas-
kwartet, dat eerst variaties over een
passacaglia van Handel speelde en toen
nog een Armeense dans. Als de tweede
violist bij deze laatste dans niet een
snaar had gebroken, had ook dit kwartet
zeker niet aan een toegift kunnen ont
komen. Wat vooral opviel was de sonore
klank van alle vier de strijkinstrumen
ten. Hoe vind je vier zulke instrumenten
bij elkaar? Maar het kwartet is dan ook
al drie generaties oud.
Een opmerkelijk aspect van de hele
voorstelling is de huiselijkheid waarmee
iedere solist rustig het toneel komt op
stappen. De violist kwam zelfs „joviaal
opsloffen”.
Na de pauze kregen we het folkloristi
sche aanbod uit Armenië te horen en
vooral te zien. Drie danseressen, die in
het klassieke deel voor de pauze nogal
tegenvielen, zagen er in een „lyrische
vrouwendans” met zijn oosterse kos
tuums werkelijk beeldschoon ui.t Ook de
mannen kwamen in het nummer De
Vesting bijzonder verrassend te voor
schijn, maar overtroffen zichzelf nog in
een Armeense mannendas die vooral
bij de opkomst met zijn zeer strakke
bewegingen erg indrukwekkend was. Na
deze laatste dans ging het publiek zoda
nig tekeer dat de dansers het geheel nog
een keer herhaalden, waarbij ze van
begin tot eind door ritmisch geklap van
het publiek werden begeleid.
Er waren niet minder dan drie dansen
voor het kinderensemble: De Slofjes,
dat op een soort klompjes gedanst werd,
Sneeuwwitje en de zeven dwergen, en
als klapstuk een „Russische Dans”, uit-
1800 en het is een speels, ongecompli
ceerd werk, waarin geen grote conflicten
aan de dag treden.
Daarom was het jammer dat de ac
centen in het eerste deel iets te zwaar
werden aangezet. In de doorwerking
echter kwam al meer soepelheid in de
speelwijze en werd het ritme van het
allegro niet meer aangetast. Het adagio
was een subtiel weefsel van fijn gescha
keerde figuren. Het Scherzo was naar
mijn mening iets te traag, maar in „La
malinconia” (de zwaarmoedigheid 4e
deel) werd de juiste toon getroffen. Het
laatste deel werd subliem gespeeld, zodat
alle voorgaande bezwaren naar de ach
tergrond verschoven werden.
De primarius heeft de neiging om zo
nu en dan te tonen dat het spelen van
bepaalde passages hem niet de minste
moeite kost, waardoor een bijna on
merkbare nonchalance in zijn spel valt
waar te nemen. Er ontstaat dan een
ritmische afwijking, die in conflict komt
met het exacte begeleiden van de 2e
viool en de alt en dat is niet bevorder
lijk voor het samenspel. Daar staat tegen
over dat Jacques Holtman een geboren
leider is, die de ongelijkheid onmiddel
lijk weet te herstellen.
De inzet van het kwartet opus 125 no.
1 in Es van Franz Schubert was onver
gelijkelijk mooi. Dit kwartet werd vol
tooid in 1817, Schubert was 20 jaar en
componeerde met een onbegrijpelijk ge
mak. Het componeren van een kwartet
kostte hem niet meer dan drie of vier
dagen, maar wat er uit zijn pen vloeide
was van de allerhoogste muzikale waar
de. Het luisteren naar deze muziek geeft
de toehoorders een geluksgevoel, dat ge
loof ik met geen enkele geesteservaring
te vergelijken is.
Bijzondere aandacht van de toehoor
ders kreeg Perlman, toen hij met het nu
symfonisch bezette orkest het Vioolcon
cert in e kleine terts van Felix Mendels
sohn Bartholdy ten gehore bracht en
met al zijn grote muzikaliteit en zijn
indrukwekkend technisch meesterschap
alléén verantwoordelijk kon zijn voor
het solospel.
De medewerking van de befaamde Ye
hudi Menuhin aan dit concert was een
overrompelende verrassing, ook voor het
orkest.
Samen met Itzhak Perlman heeft hij
het Concert voor twee violen en strijk
orkest in d kleine terts van Johann
HAARLEM. Niettegenstaande
kille storm- en regenvlagen waren
zondagmorgen meer dan driehonderd
toehoorders naar de Concertzaal geko
men om te genieten van geurige koffie
en goede muziek. De spelers van 't Ama
ti-kwartet moeten mij maar niet kwa
lijk nemen, dat zij in één adem genoemd
worden met een kopje koffie, maar zij
zouden waarschijnlijk ook geen noot
kunnen spelen «onder het „Kaffee trin-
ken”, dat al door Bach geprezen werd.
Het Amati-kwartet, bestaande uit Jac
ques Holtman, Richard Kilmer, Ton
Wilmes en Ben de Ligt, heeft het pu
bliek vijftig minuten muziek geschon
ken, die niet licht vergeten zullen wor
den. Wat de toehoorders betrof hadden
zij nog best een uur door kunnen gaan,
maar het is altijd goed om te beseffen
dat de goede dingen des levens aan een
beperking onderhevig zijn.
De zes strijkkwartetten opus 18 van
Beethoven zijn opgedragen aan vorst
Lobkowitz, één van zijn vele adellijke
beschermheren, die er zelf een orkest op
nahield en bovendien een uitstekend vi
olist was. Het kwartet no. 6 ontstond in
Moshe Atzmon (rechts) leidt het Israë
lisch Philharmonisch Orkest in het
Dubbelconcert van Bach. Links de vio
list Yehudi Menuhin, geflankeerd door
Yitzhak Perlman.
HAARLEM.Het orgelconcert, dat
de organist Bernard Bartelink zondag
middag op het Willibrord-orgel van de
kathedrale-basiliek Sint-Bavo aan de
Leidsevaart gegeven heeft, kreeg door de
programmakeuze het karakter van een
muzikale Kerst-viering.
(marxistische) graat zijn. En ook dat is
nooit weg natuurlijk. Ons toneelbestel
mag best eens een anti-burgelijke prik
hebben.
Goed, ik wil aannemen dat Marquardt
een uitstekend gangmaker is bij het
proces een hechte groep te smeden en
deze bewust te maken van de gezamenlij
ke verantwoordelijkheid voor de uit
gangspunten van een produktie. Dat was
ook wel aan de voorstelling te zien .Er is
oprecht gespeeld met alle middelen
waarover de spelers beschikken, al was
dat bij velen weinig. Van irritante
ijdelheid als uit het optreden van die
andere Tonelraad-groep (Reehuis/Corso)
bleek, was geen sprake. Diane Lensink,
Ger Thijs en Tom Jansen hadden rede
lijk goede momenten.
Het is mij een raadsel waarom Mar
quardt deze nieuwe groep onmiddelijk
moest belasten met een „Penthesilea”
van Heinrich von Kleist (1777-1811), hier
vooral bekend door zijn stuk „De gebro
ken kruik”. Von Kleist mag dan de pest
aan het burgerdom van zijn tijd gehad
hebben, de idealen van de Franse revo
lutie hebben gekoesterd en een hart
stochtelijk mens geweest zijn, hij blijft
een intellectueel schrijver die zich in
klassieke dichterlijke trant uitdrukt.
„Penthesilea” bestaat grotendeels uit
boodschappers verhalen, over veldslagen
en andere gebeurtenissen, die zich elders
dan op het toneel hebben afgespeeld.
Dat alles is nodig voor de dramatische
kracht van twee inderdaad grootse scè
nes: de ontmoeting tussen de Griekse
held Achilles en de Amazonenkoniging
Penthesilea en haar terugkomst van het
slagveld met het lijk van Achilles. Zij
heeft hem als een teef temidden van
haar jachthonden doodgebeten. Mar
quardt en de bewerker van het stuk, de
bekende Heiner Müller die zowat alles
aan klassiek toneel marxistisch heeft
opgepoetst, zetten in „Penthesilea” met
nadruk de conservatieve mannenwereld
van de Grieken tegenover de geëmanci
peerde vrouwenwereld van Penthesilea.
Het gaat daarin om Achilles en Penthe
silea die allebei hun eigen systeem ver
raden om zich over te geven aan de alles
verslindende liefde. Maar hoe dat nu
precies uit de voorstelling blijken moet, is
mij duister gebleven. Op een gegeven
moment zet een der meisjes een masker
op met Von Kleists portret en tilt haar
rok op om haar schaamhaar te laten
zien. Zij vertelt dan hoe de amazonen
koningin haar geliefde vermoordt. Waar
om de regisseur dit kennelijk als keer
punt of hoogtepunt beschouwt is mij in
de voorstelling niet duidelijk gemaakt.
Ik heb de tekst erop na gelzen, ipaar
kan zo gauw geen sleutel vinden. Kort
om ,ik wil onmiddellijk toegeven dat ik
te onervaren ben om de noties die de
twee Duitse intellectuelen in zo’n 19e
eeuws stuk hebben gelegd te begrijpen.
Maar dan had het spel mij moeten
helpen en dat is niet gebeurd.
De groep mag volgend seizoen van de
Toneelraad Rotterdam doorgaan. Mar
quardt gaat naar Berlijn terug; zijn
assistent Gerard Rijnders pas afgestu
deerd wordt de regisseur. Misschien
slaagt hij er in de groep voor te gaan in
de idealen en werkwijze, die men van
Marquardt heeft opgestoken. Maar ik
hoop dat ook het repertoire op even
organische wijze door de groep zelf
gekweekt kan worden, zodat men niet
alleen in technische, maar ook in intel
lectuele zin, verstaanbaar wordt voor
gewoon publiek.
ROTTERDAM. „Er moet harder
gesproken worden”, riep iemand zaterdag
avond in de Rotterdamse schouwburg
bij de première van „Penthesilea”. Hij
riep het beleefd, maar het werd er niet
noemenswaard verstaanbaarder op.
Wanneer er koren gezegd werden, was
er leedvermakelijk gelach en na afloop
klonk luid boe-geroep. „Penthesilea" is
gevallen als een baksteen. Sneu, sneu,
sneu.
De Toneelraad Rotterdam trok de
Oostduitse regisseur Fritz Marquardt
aan voor het werken met een jonge, niet
belaste groep toneelspelers, die hij zelf
op audities kon uitkiezen. Hij is aange-
prezen als iemand die bijzondere resul
taten heeft behaald met onervaren spe
lers ,als studenten en arbeiders. Boven
dien heft hij interp...ertaties van klas
sieke stukken gegeven, die zuiver op de
persoonlijke reacties op eigen verbeel
dingen van heilsfeiten, op geloofsgedach-
ten en op overgeleverde bijbelgeschiede
nissen.
Zo werden de gedeelten van het door
Bartelink uitgevoerde orgelwerk krach
tens de titels in relatie gebracht onder
andere met „La Vierge et l’enfant”, „Les
bergers, „Desseins étemels (Eeuwige
beschikkingen), „Les enfants de Dieu’,’
de Engelen en de Wijzen.
De muziek, op zich zelf beschouwd, is
verrassend van harmonische opbouw,
klankwerking door volume en door een
grote verscheidenheid van timbres en
Jammer ook dat Van Reyn een me
despeler had gevonden in Gerard Ver-
wer die nog geen tiende van de mimi
sche mogelijkheden bezit van de leider
van het theatertje en die niet veel
verder kwam dan min of meer bijpas
sende bewegingen maken op de muziek
en het verhaal, verteld door Wim Berk-
hemer. Toch blijft de voorstelling van
het sprookje van James Thurber, op
muziek van Jurriaan Andriessen, als al
tijd bij Van Reyn een charmant geheel,
dat ongetwijfeld succesvol zal blijken.
JUDITH ESSER
HAARLEM. Je moet wel Rob van
Reyn heten om op een autoloze zondag
en met zulk slecht weer de volste zaal
te halen in de serie kindertoneel in de
Toneelschuur. De première van het
sprookje „De Dertien Klokken”, die nu
nog wat stroef verliep, was weer eens
een echt ouderwets kijkspel.
Voor de kinderen die er een maand
geleden niet bij waren, gaf Rob van
Reyn eerst nog wat staaltjes weg van
het „toneelspelen zonder woorden” en
„dingen laten zien die er niet zijn”. Door
die nadrukkelijke uitleg van wat panto
mime is, viel het een beetje tegen dat
daarvan zo weinig was terug te vinden
in „De Dertien Klokken”. Er -erden wel
erg veel, overbodige, hulpmiddeltjes ge
bruikt terwijl op het publiek juist de
mime-oefeningen de meeste indruk ble
ken te maken.
De zwakke nummers die verder in het
programma voorkwamen ben ik inmid
dels eigenlijk al weer vergeten. De Ar
meniërs komen op 19 december in de
Oosterpoort in Groningen en op 22, 25
en 26 december in het RAI Congrescen
trum in Amsterdam. De laatste twee
dagen zelfs ’s middags en ’s avonds.
gevoerd door zes kleine meisjes op spit
sen.
Tussen dit alles door hoorden we een
Armeense volksmelodie op drie schal
meien: een trommelsolo op twee trom
mels, die vooral veelbelovend begon
maar toen opeens uit was en, wat het
publiek tot waanzinnige toejuichingen
bracht, een solo op een klein fluitje,
waarmee de muzikant achter elkaar een
groot aantal verschillende vogels nadeed.
Ik herkende zonder meer een koekoek,
Zijn vertolking muntte uit door vol
strekte gaafheid, voortreffelijke opbouw
en structurele vorming en door zuiver
heid van uitdrukking. Het samenspel
met het orkest was onberispelijk en zo
kwam een onvergetelijke uitvoering tot
stand, die langdurig werd toegejuicht.
Als dank voor de hartelijke waarde-
ringsbetuigingen, gaf hij nog een Caprice
van Nicolo Paganini als toegift in een
uitvoering, die verbluffend was door vir
tuoze beheersing.
Het orkest, dat de avond geopend had
met het spelen van de nationale hymnen
van Nederland en Israel, had als eerste
nummer van het programma het tweede
deel „Psalm” genaamd van de eerste
Symfonie van de componist Paul Ben
Chaim gekozen. Onder leiding van Mos
he Atzmon gaf het een klankrijke uit
voering van dit religieus-melodische,
ernstig-bewogen werk.
Voor een omvangrijker taak stonden
dirigent en orkest na de pauze met de
vertolking van de eerste Symfonie van
Johannes Brahms. De romantische es
sentie van dit werk trad bij deze uitvoe
ring aan de dag in een bewogen fraaie
orkestklank, die voortreffelijk in al zijn
instrumentale kleurcontrasten of combi
naties van timbres tot stand kwam. Met
EINDHOVEN (ANP). „Het aantal
inzendingen van hoige kwaliteit maakt,
dat wij de toekomst althans op het
litteraire vlak rooskleurig kunnen
bezien”. Tot deze slotsom kwam de jury
van de litteraire prijsvraag voor jonge
ren uit Nederland en Vlaanderen tot 21
jaar, waarvan zaterdagmiddag in Eind
hoven tijdens een litteraire dag de prij
zen werden toegewezen.
een duif, een kauw, kanaries en mussen.
Ok hij moest natuurlijk zijn kunsten
nog een keer vertonen, wat hij met
plezier deed.
Voorafgegaan door een optreden van
de Engelse groep Strider, heeft de Ierse
bluesgitarist Rory Gallagher vrijdag
nacht een uitstekend concert in Amster
dam verzorgd. Gebruikmakend van een
grote reeks gitaarinstrumenten, varië
rend van een Fender tot mandoline, koos
Callagher zowel voor oudere nummers
als zeer recente nummers uit zijn reper
toire. „I wonder who” en „Going to my
hometown" waren daar voorbeelden van.
Het leidde in de uitverkochte zaal van
het Concertgebouw tot een bijzonder
sfeervolle nacht.
