Bethlehem komeet of
Ster van
supernova
André
den Heuvel
van
Familie Alberti
Harry Mulisch
Willem Nijholt
Wina Born's
feestrecepten
Gijsbert Nieuwland
Cri Stellweg
■w
Lea Smulders
ZATERDAG
2 2
DECEMBER
1973
22
Erbij
Kerstdessert
van
Ananas granita
Jaartelling
Nevel
Supernova
Halley
SC*
k*
sinaasappel
V9
9
MK
Kip met pruimen
o
ANDRÉ VAN DEN HEUVEL
WILLY EN WILLEKE ALBERTI
CRI STELLWEG
LEA SMULDERS
HARRY MULISH
derde sterrenstelsels,
op
om
c
nog
vruchtemoes,
1500
aan
(Van onze wetenschappelijke
medewerker)
„Het tussendoortje wordt gefileerde kabeljauw-
mootjes die je op stukjes foliepapier legt. Een
beetje tomatenketchup, marjolein, tijm, heel veel
en
kan
de
de
en
„Waarschijnlijk gaan we met Kerstmis niet uit,
misschien krijgen we een van die dagen gasten.
Wat het eten betreft, ik hoop dat het lekker zal
zijn, maar dat is het meestal wel. We eten in elk
geval niet meer en niet fundamenteel anders dan
op gewone dagen. Ik ben geen grote drinker,
alleen elke dag een fles wijn, misschien kies ik
voor de kerst een heel goede wijn. Verder trek ik
gewoon mijn dagelijkse kloffie aan en geen deftig
pak.”
Wij kennen thans de Gregoriaanse
kalender, die vrij aardig klopt met
een „echt” jaar, maar dat is in het
verleden lang niet altijd het geval
geweest. Bovendien waren de kalen
ders eertijds van land tot land en
van godsdienst tot godsdienst ver
schillend. Ook daarom staat het hele
maal niet vast, dat er inderdaad de
zer dagen 1973 of 1974 jaren zijn
verlopen sinds de verschijning van de
ster van Bethlehem. Twee aantallen
jaren? Ja, twee mogelijkheden. Want
wij weten ook niet, waar men van
uitgegaan is toen men aan de christe
lijke jaartelling begon. Heeft men het
jaar 1 laten ingaan toen Jezus één
jaar oud werd, of heeft men zijn
„Verder natuurlijk waanzinnig veel eten en
snoepen en zuipen. En je daar niet eens voor
schamen want op de achtergrond zit de gedachte
„hoe lang nog?”. Aan de feestelijk gedekte tafel
houden we om de beurt een speech je, een jaar
lijks evenement. Het diner beginnen we met
echte kippesoep en het hoofdgerecht wordt waar
schijnlijk de lamsbout uit „lekker eten, eenvoudig
koken” van Henriette Holthausen”.
eerste levensjaar, dus van de geboorte
tot eerste verjaardag het jaar 1 ge
noemd? Dat laatste zou het meest
logische zijn, en dan zijn er 1973
jaren verlopen. Maar het kunnen er
dus ook 1974 zijn geweest, wanneer
men de andere redenering volgt.
Met al die onzekerheid wordt het
best mogelijk, dat de komeet van
Halley indertijd de ster van Bethle
hem is geweest, maar voor hetzelfde
geld kan het een andere geweest zijn,
bijvoorbeeld een die wij sindsdien
niet meer gezien hebben en waarvan
de periode dus onbekend is.
SCHRIJVER
Kerstmis met
Anna:
Snijd aan een zijde het kapje
van vier grote sinaasappelen en
hol ze met een scherp mesje uit.
Week vier blaadjes gelatine vijf
minuten in koud water en los ze
op in ruim twee kopjes sinaasap
pelsap dat u wel dient te ver
warmen, maar dat niet mag ko
ken. Neem vooral zelfgeperst sap
en zoet het met ongeveer drie
eetlepels suiker. Laat het sap
afkoelen, giet het in de lege
sinaasappelen en zet deze in de
koelkast. Het kan soms twee uur
duren voordat het gelei is ge
worden. Schep dan in elke si
naasappel op de gelei een eetle
pel vanille-ijs, daarop een lepel
rodebesse-gelei en ten slotte een
lepel stijfgeklopte slagroom. Leg
de kapjes er weer op en zet de
sinaasappelen in de koelkast en
liefst nog even in het vriesvak.
Vlak voor het opdienen snijd u
ze met een zeer scherp mes van
boven naar beneden in vier par
ten of in tweeën.
toevallige passage op betrekkelijk
korte afstand is gewijzigd, zodat ook
de periode niet altijd 76 jaar geweest
hoeft te zijn. Bovendien is die periode
ook thans niet precies 76 jaar, wat
over een tijd van 25 omlopen om de
zon ook weer heel wat scheelt.
DE FAMILLIE ALBERTI, genoegzaam bekend
in Nederland, is eerste kerstdag met de kinderen
thuis. Mevrouw Alberti: „Dan draaien we platen
en zingen mee. Ook onze kleindochter Danielle,
die we vrij weinig zien, zingt dan natuurlijk, dat
leert ze wel op het schooltje. We hebben een
video-installatie en daar zijn we de hele dag mee
bezig. De kerstboom wordt waarschijnlijk door
mijn zoon versierd, die is daar erg goed in. Mijn
man trekt z’n donkere pak aan en wij gaan wel
in ’t lang. Ik trek een nieuwe lange rok aan, met
allemaal kleurtjes, met een lila bloes erop. En
dan eten we kalkoen. Die braad ik aan en ik vul
’m met pruimen en appels en kaneel. In de oven
bedruip ik hem steeds tot-ie gaar is. Daar serveer
ik er compote en appelmoes en spruitjes en
allerlei andere groenten bij en puree en patatjes.
Geen diner voor de slanke lijn”.
„Tweede kerstdag brengen we door bij Willeke
of bij onze zoon, dat moet nog uitgevochten
worden. Het is bij allebei gezellig, dus het maakt
ons niet uit. We hebben met kerst nooit andere
mensen erbij. Wij vinden dit een feest dat je
onder elkaar viert. In het gewone leven zijn er al
zo vaak vrienden en kennissen”.
CABARETIER WILLEM NIJHOLT, die mo
menteel met veel succes een rol speelt in „Wat
een planeet”, de nieuwe musical van Annie M. G.
Schmidt, werkt met Kerstmis. „Eerste kerstdag
sta ik vrij vroeg op om te ontbijten, waarschijn
lijk in m’n eentje. Ik ontbijt dan met suikerbrood
of zo, als dat in huis is. Dan ga ik naar Carré
voor de matinee-voorstelling en trek m’n witte
kostuum aan. Daarna ga ik een hapje eten met
de collega’s, vervolgens weer naar Carré voor de
avondvoorstelling. Misschien gaan we ’s avonds
met een paar mensen nog en glaasje wijn drin
ken en dan ga ik naar huis en naar bed. De dag
daarop ben ik ook alleen. Ik ben eraan gewend,
ik heb al zo vaak met kerst gespeeld, bij Wim
Sonneveld was dat ook zo. Ik vind het niet erg,
het hoort bij dit vak. Thuis steek ik wel veel
kaarsen aan, dat doe ik trouwens vaak, maar ik
heb geen kerstboom. Ik heb een heel goede
vriendin met wie ik voor de avondvoorstelling
In de tweede plaats moet in aan
merking worden genomen, dat onze
jaartelling wel eens niet helemaal in
orde zou kunnen zijn. Pas lange tijd
na de geboorte van Christus werd dit
moment, en dan nog slechts in een
deel van de wereld, als begin van een
nieuwe jaartelling gekozen. In vroe
ger tijden, toen niet alles zo nadruk
kelijk en nauwkeurig geboekstaafd
werd, kan men zich bij de bepaling
van het begin van de jaartelling best
enige jaartjes vergist hebben. Een
beetje slordig is het in ieder geval
toegegaan, want 1 januari is volgens
de kalender zes dagen na de geboorte
van Christus. Er zijn zelfs historici
geweest, die op allerlei gronden tot
de conclusie zijn gekomen, dat men
zich bij het vaststellen van het begin
van de jaartelling zeven jaren zou
hebben vergist. Daar komt nog bij,
dat men in de loop der eeuwen nogal
gescharreld heeft met de kalender,
waardoor ook de jaartelling wat in
het ongerede kan zijn geraakt.
HARRY MULISCH over zijn
echtgenote Sjoerdje en dochter
„We halen wel een kerstboom in huis
natuurlijk: het is een heidens feest, dus moeten
we er een heidens symbool bij hebben om te
vieren dat de dagen weer langer worden, de
terugkeer van het licht. Ik weet niet of we zullen
zingen, mogelijk dat mijn dochtertje van twee
jaar opeens in zingen uitbarst. Naar de kerk ga ik
niet. Toen dat allemaal nog in het Latijn werd
gedaan had het iets toverachtigs. Nu begrijp ik
het allemaal en dat vind ik niet zo leuk”.
ANDRÊ VAN DEN HEUVEL, acteur, brengt de
kerstdagen in het pak van Sebastien in het stuk
„Vrouw zoekt moordvent” door. „Ik weet niet
zeker of we eerste kerstdag in Diligentia in Den
Haag ook matinee hebben; in dat geval blijven
we gewoon in het theater en dan eten we daar
wat. We hebben wel een kerstboom in huis en
daarmee het plezier ervan, dat typisch bij de tijd
vlak voor Kerstmis hoort. Heel bijzonder en heel
gezellig eten zal er voor ons dit jaar niet bij zijn,
maar af en toe zullen we wel gelegenheid hebben
om even stilletjes bij de boom te zitten”.
Ook via de televisie maakt Gijsbert Nieuwland
de nachtmis mee. Hij mist die niet graag, maar
moet in verband met zijn gezondheid een beetje
uitkijken met het trotseren van avondlijke kou.
„Tweede kerstdag is voor ons tweetjes. Dan lezen
we fijn en we kijken zeer geselecteerd televisie.
We hebben ruime keuze, want we ontvangen ook
de Duitse stations erg goed. Verder hebben we
een hoop mooie platen om naar te luisteren”.
„MIJN VROUW kan goed koken, maar we zijn
geen culinaire wellustelingen”, zegt Gijsbert
Nieuwland, jarenlang dirigent van de Mariniers-
kapel en nu al weer tijden bij het AVRO
Promenadeorkest. „We maken het niet te gek met
het kerstmaal. Op mijn verzoek eten we konijn,
maar op wat voor manier dat bereid wordt, is het
geheim van mijn vrouw. De eerste kerstdag is de
familie compleet, dan zijn de kinderen er. We
zijn dan gewoon net gekleed, maar niet overdre
ven netjes, ik trek er per se geen smoking voor
aan. We brengen de dag door met kouten, bijpra
ten en we hebben een kerstboom. We zingen niet.
Dat deden we vroeger toen de kinderen klein
waren bij de piano. Een collega kwam dan ook
met z’n kinderen en het gezang werd dan bege
leid op een blokfluit en cello. Maar nu de
kinderen al zo rijp zijn, neuriën we hooguit een
mooie melodie mee die we via de radio of
televisie horen”.
„KERSTNACHT GAAN WE naar de kerk
Hendrik blijft thuis, dekt de tafel, bakt kippele-
vertjes en zorgt dat er dennetakken op het vuur
liggen en dat het „Stille nacht, heilige nacht”
door het huis schalt als we terugkomen van de
kerk. Na het eten gauw het bed in”, zo vertelt
Saartje Burgerhart-Cri Stellweg (Volkskrant-
Avenue) dat zij het eerste deel van de kerstdagen
doorbrengt. „Verder gaan we beslist het bos in,
het liefst wil ik een speurtocht maken, de oude
padvindster aan d’r trekken laten komen. En
kerstliedjes zingen oh, en pantomime. Dat doen
we nu wel eens met Jok, de enige dochter die
nog thuis is. Maar als we met zijn allen zijn, is
dat nog veel leuker. Dat deden we altijd met
kerst. Zegswijzen, boek- en filmtitels uitbeelden
zonder woorden”.
verse peterselie, een klontje boter, een ringetje
ui, en een kwakje mosterd. Dan vouw je de folie
dicht tot een tuutje en schuift die dingen een dik
half uur in een hete oven. Met een takje hulst
komt die zilveren tuut op het bord. Bij de
lamsbout tuinbonen en sperzieboontjes, die we
van de zomer hebben ingevroren, zelfgemaakte
appelmoes met slagroom, dat doen we alleen met
kerst. Daarna vruchtensalade met slagroom en
toe een lekker bakje Angola-koffie Wat de
kleertjes betreft, vind ik niet zo’n punt dat ik er
al over heb nagedacht. Dat wijst zich wel. Iets
leuks en makkelijks dat je anders ook aantrekt
als je er leuk uit wilt zien. Ik ga er zeker niet
iets speciaal voor kopen”.
Er is zoals in het begin gezegd nog
een andere mogelijkheid: de ster van
Bethïehem was een supernova.
Sommige sterren bereiken in hun
ontwikkeling een stadium waarin zij
in een gigantische explosie „sterven”.
Niet helemaal, want van sommige
blijft een raadselachtig restant over,
dat ineenschrompelt tot neutronen
ster en later tot „zwart gat”, Over
zwarte gaten hoeven we nu niet te
schrijven, want het gaat thans niet
om dat restant maar om die explosie.
Bij die explosie slingert een s ter
vrijwel al haar materie met ontzag
wekkende snelheden de kosmische
ruimte in, snelheden van tienduizen
den kilometers per seconde. Daarbij
komt een enorme hoeveelheid stra
ling vrij, ook als licht. Indien zo’n
supernova optreedt in het zichtbare,
niet door stofwolken verduisterde
deel van ons sterrenstelsel, het Melk
wegstelsel, wordt de ster zó helder
dat zij zelfs overdag als een zeer
helder lichtpunt te zien is. Des nachts
overstraalt zij de gehele sterrenhe
mel.
LEA SMULDERS, internationaal bekend kin
derboekenschrijfster (bijvoorbeeld Narretje Note-
dop) vindt Kerstmis vooral een fijn feest om bij
elkaar te zijn en „familieleden die je vaak een
tijd niet hebt gezien, weer bij je te hebben. Het is
voor mij ook een herinnering aan hoe het vroe
ger was. Hoe mijn moeder in de oorlogsjaren
ondanks alle armoede er toch in slaagde een paar
leuke dingetjes in huis te halen, waardoor het
toch een feestelijke gebeuren werd. Die traditie
trachten wij voort te zetten. We trekken het goeie
goed aan, mijn man haalt zijn smoking uit de
mottenballen, we gaan naar de kerk, naar de
nachtmis en als we verkleumd thuiskomen, eten
we worstebroodjes van de warme bakker. Dan
gaan we slapen, maar niet te lang want dat is
zonde”.
„Ik wil altijd veel lezen op zulke dagen en
koop stapels kranten en tijdschriften, maar aan
dat lezen kom ik nooit toe, er is altijd zoveel te
praten. We dekken de tafel, feestelijk, het zilver
is gepoetst, het kristal gewreven. Misschien gaat
onze zoon van 17 zelfs naar de kapper en trekt
hij een jasje aan, dat zou leuk zijn, maar als hij
’t niet doet, maken we er geen punt van. We
praten veel en zijn gezellig met elkaar als
eenmaal de ergernis van het kopen, binnenbren
gen en versieren van de kerstboom achter de ru"
is.
Ik denk dat we het kerstmaal beginnen met een
paté met vruchtjes erop en stokbrood erbij,
daarna een „potage lady Curzon”. Het hoofdge
recht wordt „rable de lièvre Jean Renard”, een
voudig gezegd hazeruggen. Toe hebben we „pêche
flambée au kirsch”.
In één enkele seconde straalt een
supernova evenveel energie uit als de
zon in een reeks van jaren. Haar
helderheid neemt in een of twee
dagen vele miljoenen of meer dan
een miljard maal toe. Zo sterk is de
straling ook, dat supernova kunnen
worden waargenomen in ververwij-
De meeste poeliers verkopen in
de feestelijke decembermaand
tegen een schappelijke prijs
stukken haas, die geschikt zijn
voor een hartige hazepeper. Voor
vier personen hebt u minstens
anderhalve kilo nodig, afhanke
lijk van het gehalte aan afval
Bestuif de stukken met bloem en
bak ze boven flink vuur snel
goudbruin, in halfom olie en bo
ter en neem ze dan van het
vuur.
Fruit apart in vier eetlepels
boter 150 gr blokjes mager ont
bijtspek, te zamen met een ge
snipperde ui, een stuk gesnipper
de winterwortel, een volle thee
lepel tijm en minstens 12 ge
kneusde jeneverbessen. Leg de
stukken haas op dit geurige
kruidenbedje, voeg zout naar
smaak en met royale hand vers
gemalen peper toe en giet er
een flesje licht bier over uit. Dit
bier mag vooral niet uit de koel
kast komen! Leg een deksel op
de pan en laat de stukken haas
zo twee uur heel zachtjes stoven.
Roer een dun papje van een
afgestreken eetlepel bloem, vier
eetlepels lauwe koffieroom, een
flinke eetlepel preisselbeeren, en
kele lepels van het stoofvocht en
een eetlepel gin, eventueel te
vervangen door cognac. In plaats
van preisselbeeren kunt u ook
bessegelei of bosbessenjam ge
bruiken. Roer het papje door het
stoofvocht, boven laag vuur, tot
dat dit licht bindt. Geef er rode-
kool, appelmoes of spruitjes bij.
komen met een volle dikke buik. Ja, het
eigenlijk wel een sober kerstfeest dat ik vier”.
Geen van die kometen heeft een
periode die een verschijning precies
het begin van onze jaartelling
mogelijk heeft gemaakt. De befaamde
komeet van Halley komt er wel dicht
bij. Deze verscheen voor het laatst in
1910 en heeft een periode van 76 jaar.
Wanneer deze omlooptijd door de
eeuwen heen dezelfde is gebleven,
zou het verschijnsel ook in het jaar
10 te zien zijn geweest, 25 omwente
lingen voor de verschijning in 1910.
Hoewel dat niet precies klopt, is
Halley als kandidaat voor de ster van
Bethlehem niet definitief uitgescha
keld. In de eerste plaats is het zeer
wel mogelijk dat de baan van de
komeet in de loop der eeuwen ooit
onder invloed van de aantrekkings
kracht van de grote planeten bij een
van tweede kerstdag mogelijk wat ga eten. Maar
dat kan echt geen uitgebreide schranspartij wor
den met wijn, want ik kan het toneel niet op
- t een volle dikke buik. Ja, het is
Een van die uitdijende nevels, de
Krabnevel, is de rest van een sterex-
plosie in het sterrenbeeld de Stier in
1054. Men heeft in oude Chinese kro
nieken aantekeningen over die ster-
rexplosie gevonden en precies op de
plaats waarvan sprake was bevindt
zich de Krabnevel met een kléin
restant-sterretje in het middelpunt.
De snelheid waarmee de nevel zich
steeds uitbreidt, en die vrij
nauwkeurig gemeten kan worden,
klopt precies met een begin van uit
dijen in 1054.
Het is zeer wel denkbaar, dat de
ster van Bethlehem een dergelijk he
melverschijnsel is geweest. Restanten
van een dergelijke explosie bijna 20
eeuwen geleden zijn niet gevonden
maar men heeft zich nog onvoldoen
de verdiept in snelheden van uitdij
ende nevels om met zekerheid te
kunnen zeggen, dat geen van de be
kende nevels van deze aard bijna
twintig eeuwen geleden ontstaan
moet zijn. Bovendien is het helemaal
de vraag, of bijvoorbeeld de Krabne
vel, die pas ruim negen eeuwen oud<
is, over elf eeuwen nog duidelijk
waarneembaar zal zijn.
Een andere verklaring van de ster
van Bethlehem, komeet of supernova,
is niet goed denkbaar, behalve na
tuurlijk wanneer het een eenmalig,
niet natuurlijk maar bovennatuurlijk
verschijnsel zou zijn geweest. En de
keus tussen die twee „natuurlijke”
verklaringen is niet moeilijk, Er ont
breken te veel gegevens. Er is geen
enkel argument, dat voor een van de
antwoorden pleit.
Dit koele en verfrissende nage
recht doet het vooral goed na
een nogal zwaar kerstdiner met
wild. Snijd het bovenste kapje
van een verse ananas en snijd
het vruchtvlees er met een
scherp mes uit. Snijd ook een
dunne plak van de bodem om de
vrucht beter te laten staan. De
plak moet dun zijn, anders gaat
de bodem lekken. Verwijder de
harde kern van het vruchtvlees
en hak het vruchtvlees fijn of
doe dit met een mixer. Zet de
ananasmoes op met enkele lepels
water, een paar druppels citroen
sap, een stukje citroenschil en
vrij veel suiker. Kook dit even
op en laat het afkoelen. Verwij
der de citroenschil. Schep de af
gekoelde ananasmoes in een
vrieslaatje en zet dit in het
vriesvak van uw koelkast. Zorg
dat de kast vrij is van ijsafzet
ting en schakel de laagste vries
temperatuur in. Roer van tijd tot
tijd in de vruchtemoes die niet
echt steenhard moet bevriezen.
Zet ook de lege ananas in
koelkast. Vul de ananas met
halfbevroren
dien snel op.
Veel uitspraken in de bijbe. moeten
In overdrachtelijke zin worden geïn
terpreteerd en niet letterlijk worden
genomen. Een duidelijk voorbeeld
daarvan is, dat de wereld beslist niet
letterlijk in zeven dagen is geschapen.
Natuurwetenschappelijk is vastge
steld, dat alleen al de vorming van
ons zonnestelsel en dus ook de aarde
heel wat meer tijd hebben gevergd. Zo
hoeft men ook de „ster van Bethle
hem” niet als een bovennatuurlijk
verschijnsel te interpreteren maar als
een normaal kosmisch verschijnsel.
Wat voor soort verschijnsel het dan
is geweest zullen wij waarschijnlijk
nooit met zekerheid weten, maar er
rijn twee voor de hand liggende mo
gelijkheden: een komeet of een su
pernova.
Laat 100 gr. gedroogde prui
men een nacht weken in koude
thee. Heus, dit komt de smaak
enorm ten goede! Giet ze af en
kook ze in zeer weinig water,
samen met een handvol blauwe
rozijnen, een stukje citroenschil
en een afgestreken eetlepel sui
ker, boven een zeer laag vuur en
niet langer dan een kwartier.
Giet af en vul de buikholte van
een braadkip met pruimen en
rozijnen. Braad de kip in halfom
olie en boter boven flink vuur
aan alle kanten aan en temper
het vuur na 20 minuten tot ma
tig. Zorg dat de vulling bij het
keren niet eruit glipt. Leg een
stuk ui in de braadboter en Iaat
dit wat kleur aannemen. Blus
dan af met een flink glas sherry,
leg een deksel op de pan en laat
de kip in ruim een half uur
gaarstoven. Verwijder het stuk
ui. Geef er gebakken aardappelt
jes bij of aardappelpuree.
Het gaat hierbij uiteraard om een
zuiver academische vraag, waarop
geen antwoord mogelijk is dat op
steekhoudende gronden rust. Niette
min is het aardig, zich eens in het
vraagstuk te verdiepen, nu andermaal
omstreeks Kerstmis een vermoedelijk
zeer opzienbarend hemelverschijnsel
te bewonderen zal vallen, de komeet
van Kohoutek.
Er zijn geen oude kronieken, die
melding maken van het verschijnsel
omstreeks het begin van onze jaartel
ling, zoals dat in de bijbel wordt
vermeld. Die bijbelse vermelding
biedt overigens ook nauwelijks enig
aanknopingspunt zoals u uit de tekst
in het evangelie van Mattheus, de
enige plaats waar de bijbel over de
ster spreekt, kunt lezen. Die tekst
geven wij elders.
Het kan dus een komeet geweest
zijn. Wat pleit daarvoor? Niet de
oude tekeningen, waarop de ster met
een geweldige staart staat afgebeeld.
Die afbeeldingen dateren namelijk
niet uit de tijd van de geboorte van
Christus, maar van vele honderden
jaren later. Vermoedelijk zijn die
staarten op oude prenten ontsproten
aan de fantasie van de maker. Op z’n
Wat u zelf met Kerstmis gaat doen, wilt eten en aan zult trekken, hebt u waarschijnlijk
al besloten. Hoe anderen die feestelijke dagen door gaan brengen, dat weten we vaak niet van elkaar.
Een aantal bekende Nederlanders was bereid om iets over hun kerstfeest te vertellen.
Misschien brengt één van hen u nog wel op een aanvullend idee om de feestvreugde nog te verhogen.
op miljoenen
lichtjaren afstand, omdat hun stra
ling dan plotseling die van de andere
miljarden sterren van dat stelsel let
terlijk in de schaduw stelt.
Meestal duurt dit vuurwerk kort,
een paar dagen. Dan rest nog een
flauw waarneembare honderden ja
ren lang expanderende nevel, be
staande uit het weggeworpen materi
aal.
allerbest maar bijzonder onwaar
schijnlijk zouden zij kunnen berusten
op mondelinge overleveringen om
trent een staartster. Want de bijbel
zelf vermeldt niets over een staart,
waaruit men zou kunnen opmaken
dat het een komeet is geweest. In
ieder geval hebben de artiesten uit de
Middeleeuwen hun vrijheid royaal de
vrije loop gelaten, wanneer men ziet
dat de staart veelal in de meest
onmogelijke richtingen is getekend,
terwijl die staart altijd van de zon af
gericht is.
Niettemin, het kan een komeet ge
weest zijn. Nu is het echter met
kometen zo, dat zij elliptische banen
de zon beschrijven. Die banen
kunnen zo langgerekt zijn, dat zij
slechts eens in de honderden of zelfs
vele duizenden jaren in de buurt van
de zon komen en pas daardoor vanaf
de aarde zichtbaar worden. Wij ken
nen echter slechts een betrekkelijk
gering aantal kometen, die zulke kor
te periodes hebben, dat zij al enkele
malen zijn waargenomen en geregi
streerd. Voor 1500 werden er 44 „eer
ste verschijningen” van kometen ge
registreerd, na 1500 tot 1950 niet
minder dan 498.
Cl
