Madrigalen op hoog
Het foto-realisme van Kanowitz
niveau vertolkt
interessante vragen op
werpt
A VRO-T V-serie
CARNAVALESK KOEKOEKSEI
Jean Martinon
Prijzen Friese
schrijvers
eerste dirigent
in residentie
„De verlossing”
van Elschot als
Bouwens Autoverhuur
■i
7
Specialisten brengen eer aan Monteverdi
IN UTRECHTS „HEDENDAAGSE KUNST”
VARA-matinee met Omroepkoor en -orkest
aantal bezoekers
I
Ella Fitzgerald weer
naar Nederland
Nieuwe produktie
Anne Marie Prins
BENZINE OP DE BON??
„Pompeii” trok record
HSL-lid tweemaal
in de prijzen
14
MAANDAG
JANUARI
1974
Haarlem
Ruime keuze uit 100 auto’s:
personenauto’s, bestelwagens
en personenbussen.
Kampervest 23
Telefoon 312638
ONBEPERKT auto’s huren bij
UTRECHT „Hedendaagse
kunst” in Utrecht (Achter de Dom)
herbergt tot 27 januari een bijzon
der interessante expositie. Howard
Kanowitz exposeert er zijn super
realistisch of foto-realistische schil
derijen. Hij was een van de eerste
Amerikanen die zo werkte in een
stijl, die aanvankelijk een zijlijn
was van de beeldende kunst in de
laatste tien jaar, maar inmiddels
een der hoofdlijnen is geworden.
Ook ons land telt ze, de super-rea-
listen, zoals bijvoorbeeld Eric de
Nie er een in Haarlem is. Begrijpe
lijk, dat in ons land zo’n stijl weer
klank vindt, want ondanks het mo
dernisme is het een herleving van
een realisme dat in ons land altijd
beoefenaren heeft geteld. Ik verlies
daarbij niet uit het oog, dat de uit
gangspunten tussen toen en nu
maar ook van de beoefenaren van
thans geheel verschillend kun
nen zijn.
AMSTERDAM „Is deze mu
ziek van u om welke reden dan ook
van enig belang?” Deze tactloze
vraag stelde de grote schrijver Leo
Tolstoj aan de mismoedige Rach
maninof, die hem volgens vrienden
uit de geestelijke nood zou helpen.
Tolstoj meende Rachmaninof te
kunnen helpen door een negatieve
vraag te stellen, maar daar had de
componist geen enkel verweer
tegen. Rachmaninof was een buiten
gewoon begaafde pianist. Zijn com
positorische aanleg stelde hij op de
achtergrond wegens zijn grote be
wondering voor Tsjaikovsky én als
dirigent had hij weinig vertrouwen
in zichzelf, maar een dagelijkse be
handeling van de Moskouse psycho
therapeut dr. Dahl had meer resul
taat. Deze hield hem voor dat hij
met het grootste gemak zou gaan
werken en dat hij weldra zijn beste
en mooiste pianoconcert zou compo
neren. Dat was in 1900 en in dat
jaar ontstond het Tweede Piano
concert (in c), dat hem inderdaad
een plaats gaf temidden der on-
sterfelijken.
lilt
ierne-
HEIN STEEHOUWER
)0-
■to-
n
ënt,
het
to
en,
e,
ver-
i-
veer dertig
ADVERTENTIES
J. H. MOOLENIJZER
aantal
g van
kun-
t haar
Zaterdag hebben het Tweede-Kamerlid
Koekoek en de zanger Pierre Kartner,
beter bekend als Vader Abraham, een
nieuwe carnavalsschlager op de plaat ge
zet met als titel „Den Uyl is in de olie”.
Woensdag komt de plaat in de handel.
landse tournees
mofoonplaten.
3ij-
es
itje
iuille-
'uca-
voor
jam-
hou
ia ze
!n
itai-
i en
■ie.
i hout
k van
Dan doet zich ook een vraagstuk voor,
dat slechts zijdelings met het „kunstzijn”
van een afbeelding te maken heeft,
maar wel met de appreciatie en waarde
ring door de kijker. Kanowitz schildert
de voorzijde van een zakje, waarin zich
bijvoorbeeld het zaad van een roos be
vindt. Hij schildërt de gefotografeerde
roos met het garantiezegel van de firma.
De nieuwe eerste dirigent is ook muzi
kaal directeur van het Orchestre Natio
nal van de ORTF (de Franse radio en
televisie). Hij leidde het Residentie-Or-
kest voor het eerst in 1956. Na een
jarenlange afwezigheid stond hij in het
Holland Festival 1972 weer voor het
Haagse Orkest. In ons land dirigeerde
hij ook het concertgebouworkest en het
Rotterdams Philharmonisch orkest. Als
componist heeft hij een groot aantal
werken van uiteenlopende aard op zijn
naam staan.
Het schilderij „The opening”, waarvoor
drie groepen, elk „The people” genoemd,
hier voor het eerst samen opgesteld. Ze
zijn ook zo door Kanowitz bedoeld, maar
niettemin als afzonderlijke fragmenten
in verschillende kunstcollecties terecht
gekomen.
Het lijkt een aardigheidje, hierboven,
maar het is het in feite niet. In H
werkten bloemenschilders in vorii
wen. Denk maar aan het pas di
Frans Halsmuseum aangekochte r.
boek van Judith Leyster, die in ft
vroege vorm van de affichekuns
fende met super-realistische aft
gen, die nu als beeldende kunst
aanvaard.
Kanowitz heeft natuurlijk vee
gedaan dan alleen vraagstukken
bovenstaande actualiseren. Zijn
realisme is in sommige gevallen e
duidelijke eigen vertaling van h
gisch realisme, als hij een simpel
fnet een kapotte jalouzie volkom
soleerd schildert in grijzen en
die een naargeestige sfeer oproept
dan ook nog spiegels gebruikt om de
werkelijkheid nog sterker van zichzelve
te doen vervreemden, ging in feite nog
verder.
Het is verleidelijk om over Kanowitz
nog veel meer te schrijven. Beter is het,
om te gaan kijken naar deze niet om
vangrijke, maar wel heel boeiende expo
sitie.
Omdat Martinon voor het nu lopende
----1 een groot
s sa-
Rekening houdende met het feit dat
zijn eerste opera „Aljeko” een soort
examen-opgave voor hem was, kan men
niet anders dan bewondering hebben
voor deze prestatie van een achttienjari-
Kanowitz immers hanteert een oude
techniek uit de reclametekenarij. Hij
projecteert een dia of een toto op een
vlak en schildert of spuit die zorgvuldig
na, zonder het feit te verdoezelen, dat
het een foto is, dan wel een tijdschrift-
omslag. Op dat moment schakelt hij bij
de beschouwer een merkwaardig dilem
ma in. Wij kijken immers niet met de
ogen, maar met de geest, die het oog als
het ware slechts als „kijkvlees” hanteert.
Het wéten, dat het. geen foto of dia is,
maar niettemin een schilderij, dat zich
als zodanig presenteert, wekt een schis-
matisch gevoelen op verwant aan het
kijken naar „ogenbedriegertjes” in
de ouderwetse zin van het woord. Uiter
lijk is er zo goed als geen verschil
tussen de dia en de enorm „opgeblazen”
schildering daarvan, maar het weten
doet je de betrekkelijkheid van de ver
banden tussen werkelijkheid en de af
beelding van de afbeelding, enzovoort,
beseffen.
In 1892, toen Rachmaninof zijn studie
aan het conservatorium in Moskou af
sloot, componeerde hij zijn befaamde
Prélude in cis en als proeve van be
kwaamheid voltooide hij zijn eerste ope
ra „Aljeko” naar een gegeven van Poesj-
kin. Deze opera in één bedrijf werd
zaterdagmiddag in concertvorm uitge
voerd op dé VARA-matinee in het con
certgebouw en inderdaad zou men de
vraag kunnen stellen: „is déze muziek
om welke reden dan ook van enig be
lang?” Maar nu, 100 jaar na zijn geboor
te, stelt niemand deze vraag omdat de
feiten anders liggen. Voor ons is Rach
maninoff niet meer een fameuze pianist
of een beroemde dirigent. Wij kennen
hem slechts als de componist van het
Tweede Pianoconcert en de Prélude in
cis en daarom stellen wij ook belang in
zijn onbekende composities.
Wat hij ook doet, wordt door
gedemonstreerd. Hij schildert e
Amerikaanse kunstpausen te
blauwe achtergrond in de beker
tratieve stijl van de Saturday
Post. „The Opening” heet het
een mild-ironische kijk op de v
van een expositie. Hij heeft d
tegenover geplaatst een
zaagde figuren in foto-ri
die kijken naar de co
naar hen kijken. Er ontstaat da
zo’n merkwaardig spanningsveld
de groeperingen, afbeeldingen v
verzonnen werkelijkheid die in m
tweedimensionale vlakken geplaa
nieuwe driedimensionale werkej
vormen. Nieuw is het overigen
want een figuur als de Belg Rav
binnen zijn expressionistische fi
maatschappij. In die kringen moet men
het beginpunt van de kunst van Kano
witz en vele anderen zoeken. Zij hebben
de grens tussen het illustratieve en
„Het Schilderij” (met hoofdletters) doen
vervagen. Zij gingen nog verder, door de
grens tussen de fotografie en afficheuze
beeldende kunst eveneens illusoir te ma
ken. En dan doemen onmiddellijk de
nogal intrigerende vraagstukken op, die
verbonden zijn aan het wezen van de
ons omringende werkelijkheid en het
afbeelden ervan.
De verbindingen tussen die twee zijn
namelijk veel ingewikkelder, dan men
zich meestal bewust is. In feite is er een
spanningsveld tussen werkelijkheid en
afbeelding en binnen dat veld kan van
alles gebeuren. Het is voor een deel het
oude vraagstuk van de zogenoemde „o-
genbedriegertjes”, zoals ze in vroeger
eeuwen werden geschilderd, maar nu
ook nog door figuren als Jean Paul
Vroom (die in olieverf een schilderij
maakt, dat er uit ziet als een waterverf
achter gebarsten glas) of sommige Ne
derlandse superrealisten.
DEN HAAG (ANP). —De tentoon
stelling „Pompeii, uit de as herrezen”, in
het Haagse gemeentemuseum, die zon
dagmiddag werd gesloten, heeft 226.593
bezoekers getrokken.
Hiermee heeft een tentoonstelling in
dit museum het grootste aantal kijkers
gehad. De tentoonstelling werd eind sep
tember geopend. Zaterdag was een top
dag: 5517 bezoekers. Zondagmiddag kwa
men 4000 mensen kijken.
De tentoonstelling wordt door een uit
stekende catalogus begeleid', met inlei
dingen van Wouter Kotte (die „Heden
daagse Kunst” leidt) en van Peter Sager
Uitstekend in de zin van verhelderend,
omdat beidfe inleiders diep ingaan op de
functie van deze vorm van realisme en
de achtergronden ervan.
Kanowitz is in 1919 in Fall River
geboren, studeerde beeldende kunst,
werkte onder meer bij de bekende Franz
Kline, doceerde ook zelf. Hij was in het
reclame-vak werkzaam. Er zijn natuur
lijk veel meer gegevens, maar binnen dit
kader zijn ze voldoende om de afkomst
van het foto-realisme van Kanowitz te
schetsen tegen een meer algemene ach
tergrond.
In Amerika is een sterk realistische
stijl van schilderen altijd b lijven be
staan, ondanks de na-oorlogse invloed
van Mondriaan, later van Pollock, Wil
lem de Kooning, Lichtenstein en al die
anderen, die bijna van jaar tot jaar een
nieuwe stijl „op de markt wierpen”.
Want inderdaad speelt de mode in het
Amerikaanse galeriewezen en dat is
een miljardenzaak annex windhandel in
ideeën een overheersende rol.
Zijdelings daarvan was er dan net
typisch Amerikaanse realisme, sterk ge
bonden aan de overgrote vraag naar
illustraties voor de vele tijdschriften en
kalenders en de behoeften aan het affi
che voor de Amerikaanse consumptie-
AMSTERDAM. Gisteravond had in
de Doopsgezinde Kerk een bijzonder
concert plaats, dat uitsluitend gewijd
was aan de madrigalen van Monteverdi.
De belangstelling voor dit concert was,
zoals algemeen verwacht werd, weer
uitzonderlijk groot. Tussen half acht en
acht uur liep de kerk volkomen vol
er bleef geen plaats onbezet. De honger
naar muziek van Monteverdi is niet
gemakkelijk te stillen. Of dit nu een
mode-verschijnsel is, of dat het allemaal
pure liefde is voor de Italiaanse meester,
is moeilijk vast te stellen, maar verheu
gend is het wel.
GRONINGEN. Anne Marie Prins
heeft voor de Stadsschouwburg in Gro
ningen een nieuwe voorstelling voorbe
reid: „De plundering van de rouwka
mer” op teksten van Han Meijer- Het
toneelwerk gaat over de ontdekking van
Amerika en wat er op volgde. Daarbij
wordt de vraag gesteld: waarom ging de
westerse cultuur er van uit, dat zij de
enige was en zo alle andere beschavin
gen vernietigde, waarmee zij in contact
kwam.
Anne Marie Prins regisseerde ook de
eerste produktie „Waark” van de Gro
ninger Stadsschouwburg. „De plundering
van de rouwkamer” wordt gespeeld
door: Naomi Duveen, Bruce Gray, Han-
W van der Linden, Anne Marie Prins,
-■ontse Robben en Gerard Thoolen. De
première is op 25 januari.
natuurlijk de vraag of er in Montever
di’s tijd een vrouwelijke sopraan aan te
pas kwam, maar het is in deze tijd bijna
onmogelijk een dergelijke hoge mannen
stem te vinden. Voor de van niets we
tende luisteraar is het wel even moeilijk
aan de falset-zingende mannen te
wennen, maar wie de smaak er eenmaal
van te pakken heeft kan zich moeilijk
aan de charme van deze stemsoort ont
trekken.
Er werden een twaalftal madrigalen
gezongen uit verschillende perioden van
Monteverdi’s werk. Begonnen werd met
„Si ch’io vorrei morire” een smarte
lijk vijfstemmig liefdeslied, dat diepe
indruk maakte. Hierna volgde „Lamento
d’Ariana” in een vijfstemmige zetting,
die Monteverdi neerschreef omdat de
eenstemmige zetting in zijn opera „Aria
na” een geweldig succes bleek te zijn.
Het is een heftige klacht van Ariana, die
door Theseus alleen wordt achtergelaten
op een eiland.
Ik zal U verder niet vervelen met het
opsommen van alle madrigalen (een-
tot vijfstemmig), maar ik wil volstaan
met het vermelden van het éénstemmige
madrigaal „La mia Turca”, dat op mees
terlijke wijze door René Jacobs werd
gezongen. De meeste madrigalen zijn
droefgeestige minneklachten, maar het
driestemmige „Alla danze, alle giole”
was een overrompelende uitzondering
die tot algemene vreugde leidde.
De inspirator en dirigent van dit con
cert, Gustav Leonhardt, leidde zijn solis
ten vanachter het clavecimbel onopval
lend maar uiterst waakzaam.
J.H. MOOLENIJZER.
en het volgende seizoen al cc~
aantal verplichtingen heeft, zal de
menwerking tussen hem en het Haagse
orkest pas in het seizoen 1975/76 tot
volledige ontwikkeling kunnen komen.
Het Residentie-Orkest hoopt Jean Marti
non in zijn nieuwe functie aan het
publiek te kunnen voorstellen in het
aanstaande Holland Festival.
Jean Martinon zal niet in Den Haag
wonen. De afstand tussen Parijs en Den
Haag is klein genoeg om gemakkelijk
intensief contact te kunnen houden.
Voor dat schilderij is een burgermans-
kapitaal neergelegd omdat het een zo
geheten nieuwe stijl vertegenwoordigt.
In ons land echter zijn jaar en dag door
knappe schilders als vader en zoon Rol
in Nieuwkoop (maar ook door anderen)
precies zulke verpakkingen geschilderd
voor bollenfirma’s in onze omgeving.
Henk Rol deed in niets onder voor
Kanowitz. Integendeel, in de begintijd
van de kleurenfotografie is gepoogd die
bloemen te fotograferen, maar men
kwam er aanvankelijk van terug, omdat
de bloemen van Rol veel „super-realisti-
scher” waren. Is Rol nu een vroege
super-realist? Wordt hij later als een
vergeten voorganger ontdekt? Wordt
het tijd om zijn reclamewerk in musea
te hangen? Het zal wel nooit gebeuren,
want hij is nooit door de internationale
markt ontdekt.
Monteverdi (1567-1643) heeft zich van
af het begin van zijn muzikale loopbaan
bezig gehouden met het componeren van
madrigalen en hij is het madrigaal zijn
hele leven trouw gebleven. Reeds sinds
plm. 1300 was het madrigaal (voortgeko
men uit de herdersliederen) een zeer
geliefde muzikale vorm in Italië, (twee
regelig met een refrein). Langzamerhand
groeide het uit tot een meestal vierstem
mig minnelied. Zijn eerste boek met
madrigalen publiceerde Monteverdi al op
vijftienjarige leeftijd.
In die tijd begon het madrigaal een
experimenteel karakter te vertonen en
de componisten leefden zich uit in chro
matiek en in illustratieve toonschilderin-
gen. In de loop der jaren heeft Monte
verdi minstens negen boeken met madri
galen gepubliceerd en zijn schrijfwijze
nam zeer moderne vormen aan. Hij was
een overtuigd aanhanger geworden van
de zogenaamde „seconda Prattica” de
moderne muziek van die dagen. Maar
bij Monteverdi is het gebruik van disso
nanten, chromatiek èn allerlei andere
vrijheden nimmer een doel op zichzelf
geweest, maar altijd een middel om tot
een juiste uitdrukking van de tekst te
komen.
De madrigalen werden gisteravond ge
zongen door vijf solisten: de sopraan
Marjanne Kweksilber, de counter-teno-
ren René Jacobs en Marius van Altena,
de tenor Michiel ten Houte de Lange en
de bas Floris Rommerts. Zij zijn specia
listen in de manier van zingen die
Monteverdi vereist en hun prestaties
grensden aan het ongelooflijke. Het is
De Verlossing, oorspronkelijk bedoeld
als TV-spel, werd geschreven door Wil
lem Elschot. Het stuk speelt zich af in
1920. In een dorp ontstaan twee partijen
doordat een oude pastoor en een winke
lier geweldige ruzie met elkaar krijgen.
Wanneer de oude pastoor sterft, blijkt
dat de vete tussen beide partijen zich
nog verder toespitst.
In De Verlossing zullen o.a. scènes te
zien zijn van huwelijken en begrafenis
sen. Een beroep werd gedaan op het
plaatselijke jongenskoor en op vier mis
dienaars. Omdat het stuk speelt in 1920
moesten de misdienaars, in de afgelopen
dagen hun haren kort laten knippen.
De binnenopnamen voor De Verlossing
worden in de studio’s in Hilversum op
genomen. Tot de acteurs en actrices die
hieraan meewerken, behoren Piet Ka-
mermans (pastoor Kips), Kees Brusse (de
graaf), Pleuni Touw (madame Janssens)
en Robert Borremans (Robert).
De eerste prijs in de afdeling romans
is toegekend aan het manuscript „Wibe
Professor”, geschreven door A. Jousma
in Den Haag. De tweede prijs werd
toegekend aan ds. Th. Kuiper te Opeinde
voor zijn romanmanuscript „Lette Bi-
kentenis”. De prijzen zijn respectievelijk
2500 en 2300. Beide boeken zullen
worden uitgegeven in een oplaag van
elk ruim 10.000 exemplaren.
Het beste ingezonden handschrift voot
de rubriek kinder- en jeugdlectuur was
van mevrouw H. Heeringa-Seepma,
huisvrouw te Oostrum. De prijs is ƒ700.
Ook dit boek wordt dit jaar uitgegeven.
Geen van de drie auteurs was een onbe
kende.
De KFFB is een vereniging, die het
uitgeven van Friese lectuur wil bevorde
ren door het aantrekken en uitgeven
van handschriften. In het afgelopen jaar
was er een omzet van 24145 romans en
gedichtenbundels en van 1431 kinderboe
ken.
(Van onze RTV-redactie)
ELSLOO. Het Limburgse EIsloo is
door de AVRO uitgekozen voor de bui
tenopnamen van de nieuwe tv-serie „De
Verlossing”, die dit najaar op het scherm
komt. Nog deze maand, van 21 tot 24
januari, zijn in EIsloo de opnamen voor
deze driedelige serie. Een groot aantal
Elsloonaren zal als figurant fungeren in
deze nieuwe tv-serie.
LEEUWARDEN (ANP). In de Pro
vinciale bibliotheek te Leeuwarden is
zaterdagmiddag de uitslag bekend ge
maakt van de jaarlijks door de Kristlik
Fryske Folksbibleteek uitgeschreven
Friese romanprijsvraag en de prijsvraag
voor Friese (d.i. Friestalige) kinder- en
jeugdlectuur.
ge, al moet daar direct aan toegevoegd
worden dat hij links en rechts geleend
heeft van zijn tijdgenoten. Rachmaninof
schreef in 1906 nog twee andere opera’s
„Francesca da Rimini” en „De gierige
Ridder”, die ook geen repertoire hebben
kunnen houden.
De solisten, die zaterdagmiddag dé
„Aljeko” zongen, waren voortreffelijk.
Onze landgenoten Robert Holl, Hubert
Waber en Tine Appelman, behoefden in
geen enkel opzicht onder te doen voor
de Roemeense sopraan Cornelia Pop en
de wereldberoemde Russische tenor Ni-
kolaj Ogrénisj. Maar helaas moet gezegd
worden dat Rachmaninof de zangpartij
en ten achter heeft gesteld bij het
orkest, dat verreweg het grootste aan
deel had. Ook de koren staken in muzi
kaal opzicht uit boven de solo-partijen
en daarmee leverde hij een voldoende
bewijs van zijn kunnen. Met alle respect
voor de Engelse dirigent Edward Dow
nes (Covent Garden) moet opgemerkt
worden dat het orkest de solisten meer
malen overstemde. Zelfs Robert Holl, die
toch een formidabele basstem heeft,
werd bijwijlen weggespeeld door het
orkest, zoiets mag toch niet gebeuren.
Na de pauze hoorden wij een veel
rijper werk van Rachmaninof „De Klok
ken” (1914), een symfonische cantate
naar een gedicht van Edgar Allan Poe.
Dit werk is opgedragen aan Willem
Mengelberg en het Concertgebouworkest.
Jarenlang is het een succesvol repertoi-
restuk geweest, maar na zestig jaren is
wel gebleken, dat het niet tegen de tand
des tijds bestand is. Toch had geloof ik
niemand een onvoldaan gevoel na afloop
van het concert al was het alleen
maar omdat er uitstekend gezongen en
gespeeld werd door het Groot-Omroep-
koor en het Omroeporkest.
LOS ANGELES (Reuter). De be
kende jazzzangeres Ella Fitzgerald begint
op 22 januari een rondreis door Europa
waarbij zij ook in Nederland zal optre
den. Dit heeft zij zondag on Los Angeles
bekendgemaakt.
In augustüs 1972 moest de nu 55-
jarige zangeres een reis door Europa
afbreken voor een spoedoperatie aan
haar linkeroog. Zij zal nu 42 steden in
West-Duitsland, Frankrijk, Zwitserland,
Oostenrijk, Zweden, Denemarken, Ne
derland, .België en Engeland bezoeken.
Haar eerste concert is op 22 januari in
Munster.
DEN HAAG (ANP). De 63-jarige
Parijzenaar Jean Martinon is benoemd
tot vaste eerste dirigent van het Resi-
dentie-orkest. Per seizoen zal hij onge
veer dertig concerten van het orkest
leiden, buiten de concerten op buiten
en opnamen voor gram-
HAARLEM. De amateurcineast Th.
van Ree heeft vrijdag twee maal een
prijs gewonnen op een wedstrijd van
journaalfilms en films voor juniorleden,
die werd georganiseerd door de Haar
lemse Smalfilm Liga (HSL).
De heer Van Ree kreeg de eerste prijs
bij het onderdeel journaalfilms voor een
reportage over een brand bij Meer en
Bos. De tweede prijs ging naar het HSL-
lid A. L. Schravendijk voor zijn opna
men van een vliegfeest, terwijl een film
van de heer R. V. Otto over een bezoek
van prinses Beatrix en prins Claus aan
Alkmaar de derde prijs behaalde.
De heer Van Ree ontving de derde
prijs in de juniorenafdeling voor „Fiets
tocht naar Madurodam”. In deze klasse
ging de eerste prijs naar de heer P. L.
A. L. Hofmans voor „Mens en dier”.
Deze film was tevens goed voor de
wisselprijs.
een
weer
een
een
