Over tien jaar ben ik
misschien goed actrice
Toneelgroepen beoordeeld
MENGELING WEENSE NOSTALGIE
EN KOLONIALE TENNISLOOK
a
Ut
Josine van Dalsum uit „Mens van goede wil”
TENDENZEN
fvoor onze nieuw te installeren
heidelberg SORM offsetpers
vragen wij met spoed een
Ie klas offsetdrukker
Argenta” Super Lux:
de lamp met 30 °/o
meer licht op tafel
99
Omstreden advies aan minister
voor dezelfde stroomkosten
Si!
1UPS_
ZATERDAG
2 6
JANUARI
19 7 4
9
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM In de toneelwereld
is een fikse rel gaande over het ad
vies aan de minister van CRM over
de gezelschappen in het seizoen ’74-
'75. De gebeten hond is de afdeling
toneel van de Raad voor de Kunst,
die in dat advies goede rapport
cijfers geeft aan bijvoorbeeld Thea
ter Centrum en het Werkteater,
maar slechte aan de Haagse Co-
medie, Globe en vooral de toneel
groep Podium van Bob de Lange,
die niet in aanmerking moet komen
voor een rijkssubsidie. De beschul
digingen en insinuaties zijn niet van
de lucht. De adviseurs van de mi
nister, allemaal uit de toneelwereld
zelf, zouden niet objectief zijn, hun
advies zou voorbarig zijn, gevaar
lijk en betuttelend.
'1
bel voor een afspraak: drukkerij haerlem
delistraat 18/haarlem/telefoon (023) 257129
11
moet
ADVERTENTIE
JOSINE VAN DALSUM
PETER HUYSMAN.
ROKLENGTE: Op of een handbreedte over de knie.
KLEURENBeige, abrikoos, gifgroen, hemelsblauw.
THEMA: Tennis-look van de jaren ’30.
ADVERTENTIE
Crêpe de chine rok in zwart, beige en groen van Tita Rossi
met boerenblouse.
AMSTERDAM Josine van Dalsum, 25 jaar, 1.64 lang, geboren in
Breda, heeft de naam „een lastige tante” te zijn. Die naam heeft zij onder
meer te danken aan haar optreden vorig jaar in het KRO-program-
ma „Dwars talent”, waarin zij, zonder veel diplomatie in acht te nemen,
uit de doeken deed wat zij op het toneelbestel en de instelling van de ac
teurs tegen heeft. Daar keek de gevestigde theaterwereld van op: Dat was
me een grote mond van een meisje dat nauwelijks de toneelschool achter
de rug had.
het
pu-
PAKJES: Combinaties van plooirokken, blouses en V-hals-
vesten.
SCHOENEN: Klassieke, tweekleurige open sandaaltjes met
smalle elegante hakken of wreefbandpums met vrij spitse
neuzen.
STOFDESSINS: Strepen, mozaïeken, art-deco en klassieke
bloemenprints.
COCKTAIL: Lange enkelvrije japonnen met boothalzen,
gesmokte tailles en veel ruches. Creaties geïnspireerd op de
tienerjurken uit de jaren ’50.
Alleen bij prinses Galitzine en Lan-
cetti kregen de inkopers van confec-
Achteraf gelooft Josine van Dalsum
dat wat zij in dat KRO-programma zei
„moeilijk te pruimen” was voor de ou
dere acteurs. „De moeilijkheid was, dat
ik inderdaad weinig had gedaan. Ik ver
telde hoe mijn ontwikkeling was ge
weest sinds de toneelschool, waar ik de
eerste twee jaar ontzettend hard had
gewerkt. Toen kwam de Tomaat-ont-
wikkeling. Je stelde je de vraag: wat wil
ik, waar ben ik mee bezig. Ik heb toen
een concreet plan voor projectonderwijs
ingediend. Dat gebeurde in het kader
van het hele democratiseringsproces. Ik
wilde niet alleen praten, maar vooral
doen. En dat kón binnen de opleiding”.
DE DOORWERKING van de actie-
Tomaat is volgens Josine bijzonder be
langrijk geweest. Hoewel het publiek er
misschien minder blij mee was, heeft
Tomaat de toneelspelers uit hun ingesla
pen toestand gehaald. Er werden initia-
DAAR KWAM NOG bij dat» zij het lef
had een proces te beginnen tegen het
toenmalige Nieuw Rotterdams Toneel.
De raad van beroep in Den Bosch stelde
Josine november vorig jaar in het gelijk.
Maar de bedrijfsvereniging van wat toen
NRT heette, laat die uitspraak niet op
zich zetten: zij wil de zaak tegen de
jonge dame uitvechten tot in hoogste
instantie (Hoge Raad van Beroep in
Utrecht). Josine is ervan overtuigd dat
zij zal winnen. En ten slotte heeft zij
dan nog de euvele moed alleen die
rollen aan te nemen waarin zij iets ziet.
Josine van Dalsum: een lastige actri
ce? Josine zelf denkt er anders over. ..Ik
heb dat etiket opgedrukt gekregen. Oké,
Het gaat de afdeling toneel van de
Raad voor de Kunst eerder om de maat
schappelijke zinnigheid en de artistieke
kwaliteit van het toneel. De afdeling
toneel wenst dat elk gezelschap een
duidelijk gezicht heeft. Dat wil zeggen
dat uit de opvatting van het gezelschap
over zijn taak en de daarmee bereikte
resultaten „duidelijk een bepaalde keu
ze” zal blijken. Die gezelschappen die
hun taken in vage bewoordingen hebben
omkleed krijgen dan ook danig op hun
kop. Sommigen stuurden helemaal geen
taakstelling in. Ook wat de begrotingen
betreft hield niet iedereen zich aan het
voorgestelde schema, zodat de afdeling
toneel geen goede vergelijking kon ma
ken tussen verschillende onderdelen, als
b.v. de topsalarissen enscenerings- en
representatiekosten.
„Het gaat mij in eerste instantie niet
om het stuk of de produktie. Het doet er
voor mij niet toe wat ik speel, als ik er
maar de juiste instelling in kan vinden.
Als ik er maar de mogelijkheden in zie
om relaties te leggen met deze tijd, om
te kunnen spelen op een manier die past
in deze tijd. In die zin voel ik er
bijvoorbeeld niets voor plotseling heel
erg klassiek te gaan spelen. Het interes
seert me ook minder. Bovendien kan ik
het ook niet: ik heb daarvoor een enorm
gebrek aan techniek. Ik moet nog heel
veel leren. Misschien dat ik over tien
jaar werkelijk een goede actrice ben”.
KLEURENCOMBINATIES: Kameelbruin met abrikoos,
leverbruin met wit, oud-rose met custard-geel, fuchsia-rose
met hemelsblauw, abrikoos met gifgroen, beige met marine
blauw, fuchsia-rose met marine-blauw, lila met zilvergrijs,
leemgroen met abrikoos.
JURKEN: Tennisjurken met plooirokken en halflange
mouwen. Overhemd japonnen met aangerimpelde rokken en
ronde schouderpas.
tiefabrieken, die per show zo’n 2000
tot 6000 voor een entreekaartje
moesten betalen, waar voor hun geld.
Prinses Galitzine bleef haar oude tra
ditie trouw en showde kleren-met-
allure. Haar „oceanlook” bestond
voornamelijk uit gifgroene jurken,
mantels, truien en jakken met hori
zontale, tussengezette banen van ma
rineblauwe stof. Ze liet bij vrij wijde,
rechte pantalons blouses met spencers
en korte jasjes met vleermuismouwen
dragen. Voor ’s avonds lanceerde zij
mysterieus gedessineerde glamourjur-
ken met meterswijde, bijna doorzich
tige mousseline rokken en ondeugen
de. tot aan de navel reikende V-
halsdecolletés.
glorieuze terugkeer van het smok-
werk, want ze lanceerde niet alleen
voor een echt kleuren-vuurwerk
zorgde en die met zijn vrolijk ge
streepte en geblokte plooirok'jurken
en z’n zeer slank gesneden mantels
en jasjes, tot verrassende kleuren
combinaties kwam. Bij de meeste
ROME Wat is nu eigenlijk mo
de? De 500 journalisten uit meer dan
25 landen, die deze week speciaal
naar Rome zjjn gekomen om de
voorjaarsshows van de Italiaanse
ontwerpers te zien, hebben er nog
geen duidelijk antwoord op ge
kregen. Tijdens de meer dan 30
shows in de boetieks rond het Piazza
di Spagna verschenen de mannequins
tot dusver in weinig opzienbarende
kleren op het plankier. Met een sa-
menveegsel van saaie plooirokmantel-
pakjes en lijzige kostschooljurken, die
je aan niemand cadeau zou durven
doen, probeerden de Italiaanse mode
koningen voor zomer 1974 een men
geling van Weense nostalgie en een
soort koloniale tennislook te lanceren.
Zelfs met een formidabele subsidie
van de staat en de steun van een
hele reeks erecomités en overheidsbu
reaus lukte het hun vrijwel niet op
nieuwe ideeën te komen.
vier maanden van zijn acteurs gehouden
heeft en dat dit nu op de kijkers
o verkomt. Dat houden van John is bij
mij doorgegaan na de produktie”, zegt ze
lachend.
Liever wil zij er niet over spreken,
maar dit kan zij toch niet binnenhou
den: „Er is gezegd en geschreven dat ik
er door mijn verhouding met Van de
Rest ben ingedrukt. Nou, ze vergissen
zich. Ik ben er altijd nog zelf bij en ik
maak zelf uit wat ik doe. Mijn privéle-
ven en mijn werksituatie houd ik strikt
gescheiden. En daar ben ik trots op. Als
de mensen er een andere mening op
na houden, dan doen zij dat maar. En
John?. Nou, ik hou van hem. Ik heb geen
zin daar veel meer over te zeggen. Het
is het meest simpele dat er bestaat”.
„Veel meer aandacht moet besteed
worden aan de ensemblevorming en aan
het stimuleren van een voortdurend in
tern bewustwordingsproces dat in alle
werkprocessen gestalte krijgt. Dan is de
kans groter dat een gezelschap meer is
dan zijn ideologie of zijn leider”.
Globe en de Haagse Comedie zullen
het beleid totaal moeten ombuigen,
meent men. Verstarring en afbrokkeling
van kwaliteit dreigen daar. Podium doet
niets anders of beters dan andere reper
toire gezelschappen. Complimenten krij
gen Theater (voor het ensemblewerk) en
Centrum (voor het bevorderen van het
Nederlandse toneel). Van De Appel. Baal
en The Family verwacht men een beter
inzicht in de werkwijze. Van het Pu-
bliektheater laat de homogeniteit nog te
wensen over. Het Amsteltoneel werkt
hard en voorziet de diepste provincie
van toneel. Lyrisch wordt de afdeling
toneel over het Werkteater: „Als één
groep in Nederland zijn taakstellingen
waarmaakt taakstellingen die helder
omschreven zijn zonder cliché’s of vrij
blijvende uitvluchten dan is het deze
groep”. Over andere gezelschappen heeft
de afdeling nog geen oordeel, omdat
materiaal nog niet binnen was. Volgende
week komen we nader op het advies
terug.
„Vaak berust het bestaan van een
gezelschap op een of ander vaag credo,
of het hangt vrijwel uitsluitend af van
de aanwezigheid van één leidersfiguur.
De gevaren hieraan verbonden kunnen
levensgroot zijn”. Globe en The Family
lijken te bestaan bij de gratie van met
name het koppel Bloemkolk-Lutz, res
pectievelijk Lodewijk de Boer.
ruzies is iets walgelijks. Vier maanden
lang hebben John, Kitty Courbois, Hugo
Metsers en ik een hecht team gevormd.
Geen ellebogenwerk, geen herrie. Door
het werktempo was er niet eens tijd
voor intriges. Het was gewoon sec, kei
hard werken: janken als er gejankt
moest worden, lachen als er gelachen
moest worden, getrouwd als er getrouwd
moest worden. Geen flauwekul, recht
voor z’n raap. En dat alles, de buitenop
namen in België althans, in een onge
lofelijke bloedhitte van 32 graden Celsi
us. Na afloop van zo’n dag gingen we
altijd met een van de Belgische acteurs
of technische mensen mee naar huis.
Om tien uur viel je doodmoe in bed. En
om zes uur ’s ochtends begon het lieve
leven weer. Ik geloof dat John in die
■;A‘
Het advies van de afdeling toneel is
voor iedereen te lezen, nu het gepubli
ceerd is in het bulletin van het secretari
aat van de Raad voor de Kunst. Het is
de eerste keer dat dit in deze vorm
gebeurt. Dat is een gevolg van de roep
om openbaarheid, die in alle kunste
naarsacties in dit geval de actie-
Tomaat van zo'n vijf, zes jaar geleden
heeft geklonken.
Tijdens de actie-Tomaat is met
instemming van een groot deel van de
publieke opinie gesteld dat de vaste
toneelgezelschappen niet zomaar auto
matisch elk jaar hun subsidie moeten
krijgen. Ze moesten zich maar eens goed
bezinnen op wat ze nu eigenlijk aan het
doen zijn. Het ging en gaat om
gemeenschapsgeld, dat elke belastingbe-
AVONDJURKENKleurige, meterswijde mousseline-
gewaden met vrijwel tot aan het middel reikende V-hals
decolletés of een soort luxueuze nachtjaponnen van pastel-
kleurig satijn.
„In het verleden konden de al langer
bestaande repertoiregezelschappen vol
staan met een algemeen gehouden om
schrijving van doel en activiteiten.
Daarentegen waren de experimentele
groepen verplicht van hun doen en laten
uitvoerig verslag te doen en alle voorne
mens met deugdelijke argumenten te
steunen.”
OOK DE NAAM „Van Dalsum” is
voor haar iets waar ze niet graag over
spreekt. „Ja, ik ben een achternicht van
Albert van Dalsum. Maar wat doet het
ertoe. Ik ben Jos, voor mijn vrienden
Josje, voor mijn vader Sien, en meer
ben ik niet. Bovendien heb ik mijn oud
oom helemaal niet goed gekend”.
Het is moeilijk vol te houden dat
Josine, die na haar schooltijd twee jaar
lang aan een ernstige nierziekte leed, uit
een kunstenaarsfamilie komt. Haar va
der deed aan amateurtoneel. Daar is
eigenlijk alles mee gezegd. Haar oudste
zus, Damiët, heeft in Dordrecht het pop
pentheater „Ej, Ej”, een broer is litho
graaf, een andere broer edelsmid. Weer
twee andere broers zijn beroepsmilitair.
In totaal heeft Josine vier zusters en
vijf broers.
Josine’s voorkeur gaat vooral uit naar
televisie en film. Meer nog dan toneel.
„De manier van acteren voor tv en film
ligt mij goed. Dat stille spel, in die zin
ben ik mij bewust van mijn expressivi
teit, al klinkt dat ijdel. Ach een expres
sief gezicht, het is fijn als je het hebt,
maar je kan er geen carrière op bou
wen”.
taler moet opbrengen. Sinds enige tijd is
het zo, dat de minister van CRM van
elk gezelschap elk seizoen een begroting
vraagt en antwoorden op een lijst van
14 vragen over de taak, die het gezel
schap zichzelf stelt.
De begroting en de antwoorden wor
den beoordeeld en aan de resultaten
(opvoeringen) getoetst door de afdeling
toneel, die zich laat bij staan door een
zogeheten beoordelingscommissie, waar
van de leden rapport uitbrengen over de
voorstellingen die ze bezoeken. De afde
ling toneel en de beoordelingscommissie
bestaan uit mensen uit de toneelwereld
(schouwburgdirecteuren, leiders van ge
zelschappen).
Uitgangspunten voor de afdeling to
neel waren o.a.: wat is de speciale plaats
van elk gezelschap in het totale landelij
ke toneel-aanbod; vervult het een eigen,
specifieke taak naar genre toneel of
naar de regio; bezit het een unieke
werkwijze. „Uiteraard is daarnaast de
kwaliteit van het gebodene of van de
plannen in de beoordeling betrokken”.
Zeer belangrijk is de vraag of er
publiek komt kijken. Nu heeft de afde
ling Toneel daarover een (wat men
noemt) „genuanceerd oordeel”. Ze han
teert het publiekscriterium wel, als het
om het bereiken van een speciaal pu
bliek ging, maar niet als het om het
getal ging, d.w.z. de al dan niet volle
zalen. De afdeling huldigt niet
standpunt, dat de vraag (van het
bliek) het aanbod moet bepalen.
Dit is een belangrijke stelling,
ik ben een felle. Maar niet voor mijn
eigen plezier. Ik wil ontzettend graag
toneelspelen. Ik hou ongelooflijk veel
van dit vak. Dat is ook de reden waar
om ik niet langer aan de kant kon
blijven staan en die rol in „Een mens
van goede wil” heb aangenomen. Maar
juist omdat ik zoveel van toneel houd,
ben ik zo kritisch. En heb ik destijds
gezegd en die mening ben ik nog
steeds toegedaan dat er zoveel aan de
mentaliteit van de meeste acteurs ont
breekt. Die mentaliteit is voor mij het
allerbelangrijkste. Veel belangrijker dan
de vorm”.
ontwerpers vielen de rokken een
flink stuk over de knie, maar prinses
Galitzine en Mila Schoen hielden hun
creaties een stuk korter: net op de
knie. Bij Mila Schoen overheerste de
tennislook haar nogal lijzige collectie.
De Milanese ontwerpster, die vorige
seizoenen nog voor schitterende kle
ding zorgde, was het duidelijk niet
gelukt om de stoffen geleverd te
krijgen die zij voor het voorjaar had
besteld, want in haar jurken, jassen,
pakken en avondjurken zat weinig
variatie.
Mila Schoen zorgde echter voor de
glorieuze terugkeer van het smo-
kwerk, want ze lanceerde niet alleen
jurken met gesmokte tailles, maar
ook mantels met gesmokte zakken.
De overige Italiaanse mode-coryfeeën
wisten voor de zomer niets beters te
bedenken dan plooirokmantelpakjes
in beige, zachtoranje, marineblauw,
gifgroen en kaneelbruin. Modellen die
zij afwisselden met combinaties van
vrij nauwe rokk’en met blouses en
wollen v-halsvesten.
MET DIE TELEVISIE gaat het nu dus
best. Vóór „Een mens van goede wil”
speelde ze de rol van Marianne in Hero-
des, waarover ze slecht te spreken is. „Ik
heb daarin gefaald. Bij de voor-verto-
ning ben ik ongelooflijk geschrokken. Ik
was te jong voor die rol. Ik heb de fout
gemaakt dat ik koningin speelde met
mijn nek omhoog”.
In de NCRV-produktie „De zoon van
het oude volk” van Gerrit Pleiter, over
het jodenprobleem, doet zij de rol van
Mirjam. Het stuk is al opgenomen.
Voordat het is uitgezonden, zegt zij nu
al: „Ik ben er niet tevreden over. Het
script was niet goed. Het zijn geen
karakterrollen”. Op het ogenblik is zij
bezig met opnamen voor „De Verlossing”
van Elsschot (regie: Walter van der
Kamp, AVRO), waarin zij Anna speelt,
een vrome vrouw die opkomt voor haar
atheïstische vader, die strijd levert met
de dorpspastoor. Ten slotte maakt de
Belgische BRT-tv in februari opnamen
voor een chansonprogramma, waarin zij
samen met de Belgische acteur Jo de
Meyere (in „Een mens van goede wil”
Karel, de man van Rosa) acht chansons
zingt met begeleiding van het orkest van
Francis Bay.
MET FILMEN HEEFT Josine tot nu
toe pech gehad. „Ik werd laatst gevraagd
voor een rol in een nieuwe film van
Paul Verhoeven. Daar moesten proefop-
namen voor worden gemaakt. Maar ik
voel er niets voor om samen met 50
andere gegadigden op te draven. Ik vind
dat zo’n regisseur moet zeggen: ik wil je,
of ik wil je niet. Ik werd door een
secretaresse opgebeld of ik de proefop-
namen wilde doen. Ik heb „nee” gezegd.
Ik matig mij dit aan, omdat ik niet als
een vod behandeld wil worden. Ik moet
wel nodig, maar niet zó nodig. Ik heb de
indruk dat filmregisseurs bang voor me
zijn”.
|^na kantoortijd onze hr meier (023) 2668 13
(de
basis van alle overheidssubsidies), waar
over eindeloos te bekvechten valt. Carl
van der Plas, wiens Haagse Comedie een
fikse kat krijgt in het advies, wijst erop
dat zijn gezelschap zich verheugt in
steeds vollere zalen, terwijl elders de
traditionele gezelschappen te kampen
hebben met dalende bezoekersaantallen.
tieven genomen die voordien niet werden
genomen. De theatermakers werden ge
stimuleerd om nieuwe dingen aan te
pakken. De schuld alleen aan een slecht
bestel geven, is oneerlijk. De acteurs
moeten door het bestel wel in staat
worden gesteld veranderingen aan te
brengen. Maar verder moet het van de
theatermensen zelf komen”.
Op een gegeven moment moet het
publiek kunnen zien dat wat jij beweert
ook concreet uitgewerkt kan worden.
Als dat niet lukt, ligt de schuld bij ons,
niet bij de mensen, of alleen het bestel.
Wij verwijten ons publiek te veel stom
miteiten. Het is unfair om te zeggen:
Jan-met-de-pet is een grote nul, die wil
ons niet. Dat is de schuld afschuiven.
Als het publiek niet naar ons wil komen
kijken, is dat vaak terecht. Af gezien van
een paar goede initiatieven valt er ook
niet veel goeds te bekijken...”.
„Heel voorzichtig proberen we nu uit
die stinkput te komen. Daar moeten we
voor knokken. Maar dat is alleen maar
goed. De acteurs, dat is het probleem
niet in ons land. Er zijn voldoende
goede. Maar waren er maar meer regis
seurs die bereid waren ons te coachen.
Er zou een soort carrière-opbouw moe
ten komen, zoals je in het buitenland
manage-bureaus hebt. Je hebt hier óf
acteurs bij gezelschappen, óf free-lan
cers. Voor de laatste groep hangt het af
van de liefdadigheid van de NOS of de
omroepverenigingen of ze iets krijgen
aangeboden. Ér zit totaal geen beleid in.
Er wordt niet gekeken naar de juiste ac
teur voor de juiste rol”.
Josine van Dalsum wil op een goede
manier hard zwoegen. Zij is de eerste
die toegeeft dat zij er nog lang niet is.
„Ik kijk erg kritisch naar mezelf. Ik heb
gewoon nog gebrek aan techniek. Om
die te vervolmaken heb ik tijd nodig. De
basis is er dacht ik wel, maar ik moet
die basis uitbreiden. Volgens mij heb je
de techniek nodig om de zuiverheid van
spelen die je nastreeft te beschermen. Ik
mag bijvoorbeeld niet blijven hangen in
de Let-figuur van „Een mens van goede
wil”. Ik moet ook in zo’n rol mijn eigen
waarachtigheid zo goed mogelijk naar
voren brengen. Ik mag me niet door
uiterlijke omstandigheden laten beïn
vloeden, niet onzeker worden. Ik moet
geloof in mezelf houden en spelen van
uit een rust, waarin je ook fouten durft
te maken. Daarom moet ik mijn tech
niek bijschaven en nog gedisciplineerder
acteren”.
ER IS TIJDENS de opnamen een
uitstekende sfeer geweest. „Dat is be
langrijk. hoor! Een produktie met veel
BROEKPAKKEN: Combinaties van wijde, rechte pan
talons, blouses en wijde houthakkersjasjes.
