Pax Christi neemt deel
aan Russell-tribunaal
Godsdienstoorlog dreigt in Italië
Mystiek, tantra
en
yoga
1
051/ 1
ziONJÏaRiö
Geestelijk
Leven
- -mis
toWTO’.
j
i
I
-
r, |(O
U’S
i
11 t 51 r'.” lid d
L
F
Multinationals
Verscherping
OOSTERSE LEERLINGEN IN BOEKENSTROOM
Document
rat
l
Pluimage
icimouci
ZATERDAG 9 MAART
1974
Erbij
18
ZA
door Willibrord Nieuwenhuis
Cultus der extase
Ademhaling
Opnieuw dreigt een godsdienstoorlog in Italië en voor het eerst is de
uitslag onzeker. Terwijl er nogachterhoedegevechten geleverd worden om
aan een volksstemming over de afschaffing van de echtscheidingswet te
ontkomen, zal de stemming toch voor juni gaan plaatsvinden. Maar nie
mand kan voorspellen of de wet ook werkelijk afgeschaft zal worden en
wat de gevolgen zullen zijn van dit referendum voor de Italiaanse politiek
en voor de minder soepel geworden verhoudingen tussen kerk en staat in
dit land.
Magie of niet
WH/H* tl
IiGlT
E Ml
Pax Christi-internationaal en Pax
Christi-Nederland zullen actief
meewerken aan het tweede Ber
trand Russell-tribunaal, dat dit
maal over onderdrukking in Latijns
Amerika gaat. Pax Christi heeft
haar leden in binnen- en buitenland
opgeroepen deel te nemen aan de
landelijke voorbereidingsgroepen en
is verder nog op zoek naar een voor
aanstaand jurist uit haar gelederen
om zitting te nemen in de jury. Het
tribunaal komt 30 maart voor het
eerst bijeen in Rome.
„Onderdrukking in Latijns-Amerika niet eenzijdig belichten"
HET IS EEN sympathiek boek:
„De acht poorten der zaligheid”
met als ondertitel „Wegen en
vormen der mystiek”. Drs. H.
van Praag schreef het en A. J.
G. Strengholt in Naarden heeft
het goed geïllustreerd uitge
geven. Het boek is sympathiek
omdat drs. Van Praag niet alleen
een kenner is van de verschil
lende vormen van mystiek, maar
omdat hij zijn onderwerp ook
met een grote voorliefde be
nadert. Anderzijds is het boek
niet meer dan een inleiding, om
dat acht typen mystiek nauwe
lijks in één band degelijk kunnen
worden besproken. Het is een
aansporing om zelf verder te
gaan zoeken. Dat wordt mede
gestimuleerd door de bloem
lezing van mystieke gedichten
en uitspraken, die zeer goed zijn
gekozen.
Referendum over echtscheidingswet onontkoombaar
I
I
■rawKïjöÈw
De
i
HEIN STEEHOUWER
Praag
meestal
De echte „ademhalingstechnieker" schenkt natuurlijk grote aandacht aan zijn
neus. Er zijn reinigingsmethoden voor, zoals deze foto uit „Pranayama” laat zien.
Zo’n oefening wordt „jala neti” genoemd en wordt met contemplatieve aandacht
verricht.
Het ondervinden van lichamelijk en
geestelijk heil door middel van het
„absorberen” van prana via ademha-
lingstechnieken is natuurlijk in wes
terse ogen een omstreden zaak. In
veel culturen kent men echter het
prana-begrip, zij het onder andere
namen. In het oosten, waar men tot
Ik keer tot slot weer terug tot de
mystiek via een boekje van J. M.
Hondius, een bekende publicist op dit
terrein, die nu „Bewustzijn en toper
varing in hindoeïsme, boeddhisme en
existentialisme” schreef, een uitgave
van Ankh-Hermes in Deventer. Dit
goede boekje is even serieus als het
eerstgenoemde van Van Praag. Maar
Hondius schrijft eerder vanuit een
psychologische invalshoek en boven
dien kiest hij een beperkter gebied.
Hij is zelf lang in een ashram in
India geweest en dat geeft zijn ge
schrift natuurlijk ook een bepaalde
kleur. Hondius legt goede verbindin
gen tussen het oosten en een modern
westerse wijsbegeerte als het existen
tialisme. Het boekje blijft echter te
beknopt om het anders te zien dan
een „side-line” op een gebied, waar
over al zoveel andere en meer funda
mentele boeken zijn geschreven, o.m.
door figuren als Erich Fromm, Mas
lov en andere psychologen. Het is
goed om het erbij te hebben, meer
niet.
Voor hen, die yoga vooral zien als
een geestelijk avontuur, zij het met
inbegrip van het beheersen van licha
melijke vermogens is er „Yoga en
meditatie” door Ton Alberts van Uit
geverij De Driehoek in Amsterdam in
samenwerking met de Stichting Yoga
Nederland. Het boekje geeft handige
en zakelijke informatie, heel serieus
en meer dan het hierboven genoemde
prana-boek gericht op een dagelijks
uitvoerbare praktijk. De moeilijkste
zak'en komen dan ook niet aan de
orde. Het boekje eist ook geen totale
„bekering” en een herwaardering van
alle waarden tot het weren van
plastics uit je omgeving toe, zoals het
prana-boek van de lezers verwacht.
I
J
Tot voor kort bediende het Vaticaan
zich van stromannen om de wet te laten
V
zi
Veel andere boeken op dit ge
bied worden echter helaas al
leen maar uitgegeven om een
oppervlakkige nieuwsgierigheid
te bevredigen. Uit de grote
stroom van boeken op dit ge
bied heb ik er een paar opge
pikt om een leidraad te geven.
Nederland zal trouwens een niet-on-
belangrijk bijdrage leveren aan het tri
bunaal. De Nederlandse afvaardiging on
der voorzitterschap van NOVIB-direc-
teur Sjef Theunis, moet materiaal verza
melen over de invloed van de multinati
onale ondernemingen en over de ver
houding kerk-staat. Daarnaast heeft het
tribunaal Nederland de taak toebedeeld
de mensen te informeren, te interesse
ren.
de druk van hun kiezers nog wel met
redelijke argumenten kunnen afwijzen.
De linkse vleugel van de christen-demo-
craten is zelf verdeeld over de wijsheid
van het besluit om een volksstemming
te houden. Om te winnen moeten de
christen-democraten zich opnieuw koes
teren in de steun van de neo-fascisten,
en daarvoor, zo vreest men, zal straks
een prijs betaald moeten worden, in
welke vorm dan ook.
Bij de oprichtingsbijeenkomst van het
tribunaal in Brussel is vastgesteld dat
onderdrukking is: standrechtelijke exe
cuties, moorden, martelingen, maatrege
len die de persoonlijke vrijheid beper
ken, ontbreken van grondwettelijke
rechten, het instellen van buitengewone
procedures voor de rechtspraak, aansla
gen op de vrijheid van meningsuiting,
van vakbeweging en organisatie.
pe koppen bekeek aan de hand van het
Neurenberg-proces tegen Duitse oorlogs
misdadigers na de Tweede Wereldoorlog
of en in hoeverre dedeelnemers aan de
Vietnam-oorlog van dergelijke misdaden
konden worden beticht. Het was alle
maal te moeilijk, te elitair”.
tuurlijke extatische éénwording met
het goddelijke, het sacrale, het „gans
andere” of hoe men het ook mag
noemen. De mysticus is de mens die
dit bereikt via twee wegen: ten eerste
de „genade” of de plotselinge openba
ring waardoor men een „tweemaal
geborene” wordt, zoals William James
het noemt en ten tweede door
oefening.
Velen, die de mystieke extase niet
per genade ontvangen gaan toch op
zoek naar die „staat van zaligheid”.
Zij oefenen zich op dezelfde wijze als
de zogenaamde magische mens, na-
Ik ben op dat laatste niet alleen
ingegaan om der wille van het boek
van Van Praag. Het gaat ook om een
ander type boeken. Bij De Haan in
Utrecht kwam namelijk uit „Tantra,
de Indiase cultus der extase” door
Philip Rawson en vertaald door R. J.
Demarrée. Het is het eerste deel uit
een serie over dergelijke onderwer
pen.
Philip Rawson is een kenner van
het tantrisme. Hij heeft er een dik
boek over geschreven, prachtig geïl
lustreerd. Deze uitgave hier is een
uittreksel, een korte tekst, maar met
behoud van de illustraties. Het is dus
een mystiek kijkboek geworden.
Tantra omvat veel meer, maar een
van de meest kenmerkende zaken is
toch wel het bereiken van mystieke
extase via erotiek en orgasme. Er zijn
ingewikkelde ritualen, leringen om
trent Krishna Shiva en zijn shakti en
Mystiek, magie, parapsycho
logie zijn de laatste jaren „tref
woorden” geworden in ons cul
tuurpatroon. Andere als yoga,
tarot, astrologie eveneens. In
navolging van andere landen
zijn de Nederlandse uitgevers
zich op die gebieden geducht
gaan weren. Het is eerlijk ge
zegd een modeverschijnsel. Er
zijn goede kanten aan, maar
ook minder goede. Dat houdt
gelijke tred met de aard van de
uitgegeven boeken. Slechts een
enkel boek is de moeite waard.
Beter zou het zijn indien op dit
gebied echte standaardwerken
werden herdrukt of vertaald.
Nu gaat het in vele gevallen
om lectuur, die uit complicaties
van fragmenten uit andere boe
ken bestaat. Ze zijn dan alleen
geschikt voor iemand, die zich
voorlopig wil oriënteren om via
de literatuurlijst achter in zo’n
boek zich te gaan specialiseren
op een bepaald studiegebied.
Onder agressie, zo vond men in Brus
sel, moet voortaan ook worden verstaan
aanslagen op de economie (economische
blokkade) en op de politieke stabiliteit
(medeplichtigheid bij het omverwerpen
van een regering), tenminste als landen
met een wettige, dus democratisch geko
zen regering, het slachtoffer zijn. Verder
dient er in het vervolg van volkeren
moord (genocide) te worden gesproken
als het „openleggen” en industrialiseren
van bepaalde gebieden gepaard gaat met
de ondergang van bevolkingsgroepen.
Hierbij is uiteraard gedacht aan de Indi
anen in Brazilië.
Ook werd gevonden dat voortaan als
onderdrukking moet worden aange
merkt: wetsveranderingen die verkregen
rechten en vrijheden teniet doen, zoals
verlaging van de „arbeidsplichtige” leef
tijd, beperking van de vakbeweging, in
voeren van censuur. Tevens is bepaald
dat het systematisch arm en dom hou
den van het grootste deel van het volk
op één lijn moet worden gesteld met
martelen.
De wet-Fortuna, die voor het eerst
echtscheidingen in Italië mogelijk maak
te en waar met grote schroom de laatste
jaren gebruik van werd gemaakt, gaat
in tegen het concordaat tussen de Itali
aanse staat en het Vaticaan. Nadat deze
wet in 1970 werd aangenomen, begon de
campagne onder druk van het Vaticaan
om echtscheiding opnieuw onmogelijk te
maken. Met handige trucs slaagde men
erin de volksstemming steeds uit te
stellen, maar toen Amintore Fanfani na
de laatste verkiezingen de christen-de-
mocratische partij opnieuw ging leiden,
dacht hij met dit referendum de macht
beter in handen te kunnen krijgen in
zijn zo sterk verdeelde partij.
Met de hulp van de clerus zou schoon
schip gemaakt worden in de grootste
politieke partij van het land- „Wie wel
hervormingen wilden, moesten het maar
voelen”, zo was de redenering. De neo
fascisten op hun beurt zagen de kans
schoon om hun postitie te versterken.
Zij wijzen op de verslapping van de
zeden en de noodzaak om Italië niet
verder te laten af glijden, en met hun
oppositie tegen de echtscheidingswet
worden zij zo de trouwste bondgenoot
van de christen-democraten.
Wie nu over prana en ademha
lingsoefeningen meer wil weten leze
„Pranayama, de dynamiek der adem
haling” van André van Lysebeth, ver
taald door dra. C. Keus. Het is een
breed informerende en ruim geïllus
treerde uitgave van Ankh-Hermes in
Deventer.
Een van de vele kleurenillustraties
in „Tantra”. Het tantrisme heeft veel
oosterse kunstenaars geïnspireerd.
Deze negentiende-eeuwse aquarel op
papier stelt de godin Kali voor, de
godin van de dood, die een grote rol
speelt in de tantristische ritualen.
De rol van de communisten is opmer
kelijk. In talloze kleinere plaatsen waar
zij de dienst uitmaken is massaal gete
kend vóór het referendum- De Italiaanse
CP wil liever geen onenigheid met de
kerk. En hoewel de partij nooit van
haar idee is afgestapt eens Italië te
regeren, werkelijkheidszin heeft haar
gedwongen om in ieder geval geen ruzie
te maken met de christen-democraten.
Een bondgenootschap moet mogelijk
blijven.
herroepen. Vervolgens werd geschermd
met het begrip „theologische stellingna-
me”, maar nu wordt de strijd openlijk
gestreden. De Italiaanse bisschoppen
hebben nu plechtig verklaard dat de
Italiaanse katholieken de plicht hebben
om voor hun familieleven op te komen
en zo straks voor het afschaffen van de
echtscheidingswet te stemmen. In een
document wordt de eenheid van het
gezin een goed genoemd, waarvan men
geen afstand kan en mag doen. Echt
scheiding wordt aangeduid als een ern
stige sociale plaag.
De reactie daarop was fel en bitter.
De bisschoppen werden aangevallen om
dat zij „een wet van de staat behandelen
alsof het een sacrament is”. De liberale
partij schrijft in de partijkrant: „Dit
opent opnieuw de weg naar een gods
dienstoorlog en de bisschoppen dringen
aan op kruisiging”.
Dat de christen-democratische partij
benauwd is dat het wel op een gevecht
zou kunnen uitlopen, werd duidelijk be
wezen toen eind vorige week de televisie
voor Italiaans sprekend Zwitserland
door een Italiaanse minister van de
christen-democratische partij werd be
naderd om garanties te krijgen dat de
volksstemming niet behandeld zou wor
den. De Zwitsers, met de voorzichtigheid
die hun eigen is, beloofden plechtig niets
over de echtscheidingskwestie in het
buurland uit te zenden.
Pax Christi besloot tot medewerking,
nadat door de organisatoren onder
wie de Italiaanse senotor Basso die
daarover met kardinaal Alfrink heeft
gesproken positief was gereageerd op
haar verzoek, ook getuigen van de te
genpartij aan het woord te laten. Pax
Christi wil namelijk een zo breed moge
lijk publiek bereiken en in ieder geval
van haar kant voorkomen, dat het tribu
naal een te elitair karakter krijgt, een
verwijt dat het eerste Russell-tribunaal
dat over Vietnam ging heeft ge
troffen.
En de kerken?
Theunis: „We willen onderzoeken in
hoeverre de kerken met de machtheb
bers in de Latijns-Amerikaanse landen
collaboreren, heulen en in hoeverre er
een tegenstroom is die het voor het volk
opneemt en/of de machthebbers be
strijdt.”
onder redactie van Ronald Kraayeveld
aan yoga. Het zijn precies dezelfde
prana-oefeningen en asana’s als je
vindt in het type boeken van de
Stichting Yoga Nederland. En dan
doemt dezelfde vraag op: is yoga
magie, een der wegen tot mystiek, of
is het beide. Yoga is in diepste wezen
immers een methode tot een volledige
controle over alle functies van li
chaam en geest (lees: bewustzijn).
Het verscherpt ook de tegenstellingen
binnen de katholieke kerk in Italië. Niet
dat deze kwesties zo serieus worden
genomen als in Nederland (per slot van
rekening voelt slechts 35 percent van de
katholieken zich betrokken bij wat er in
de kerk gebeurt). Maar toch was er de
laatste jaren ook hier een discussie mo
gelijk. Dappere kardinalen als Pellegrino
van Turijn verboden dat de kerken en
de verenigingsgebouwen gebruikt wer
den in de campagne om echtscheiding
opnieuw onmogelijk te maken. Die en
kelingen wordt nu de pas afgesneden
door de verklaring van de bisschoppen
conferentie dit weekeinde.
melijk meditatie, concentratie, leven
in afzondering soms, diëten of in
het beroerdste geval drugs en
daarnaast divinatoire „systemen” als
tarot, esoterische astrologie, I Tjing en
wat al niet meer. Sommigen bereiken
met een of meer van die middelen
inderdaad bepaalde doeleinden. Dat
kan gaan van een rijker intuïtie in
het algemeen tot aan mystieke bele
vingen toe. Bijproducten of „ver
schijnselen van heiligheid” zoals men
ze vroeger noemde, zijn dan vaak
paranormale vermogens.
Van Praag nu ziet dat laatste als
verkregen uit de machtsdrift van de
magische mens. Het lijkt mij beter
een andere scheiding aan te brengen.
Het verschil zit niet in de middelen,
maar in het doel. Ook de magische
mens kan zich de mystieke extase als
doel stellen en de via bewustzijnsstra-
tegie want daar komen toch bijna
alle gebruikte technieken op uit
verkregen vermogens als daaraan on
dergeschikt. Een oefenende yogi bij
voorbeeld, die zijn ademhaling onder
controle heeft om daardoor tot een
stijging van de zuurstof spiegel in
bloed en hersencellen te komen als
middel tot een mystiek-extatische er
varing hanteert een magische tech
niek. Tijdens die ervaring is hij mys
ticus, maar als hij tevens een helder
ziende of paranormaal genezer is ge
worden door dezelfde oefeningen is
hij een magiër. Allemaal natuurlijk
daargelaten, dat velen inderdaad aan
bewustzijnsstrategie doen uit machts
drift en dus magische praktijken be
oefenen in de zin die Van Praag er
aan geeft. In feite gaat het om het
oude onderscheid tussen „witte” en
„zwarte” magie.
Er is ook nog een specialiteit, „Yo
ga voor vrouwen” van Nancy Phelan
en Michael Volin. Het is voor de
Wereldbibliotheek in Amsterdam ver
taald door M. J. M. Janson en bevat
ook foto’s van de asana-houdingen.
Er staan nuttige regels in, bijvoor
beeld ten aanzien van de voeding
tijdens zwangerschap, maar eveneens
asana’s ter bevordering van het vrou
welijk beleven van de erotiek en
andere zaken, die in algemene yoga-
boeken niet zo gauw aan de orde
komen. Het boekje is meer op de
lichamelijke gezondheid gericht dan
op mystiek beleven.
Eigenlijk is het zo, dat beheersing
van de ademhaling voorafgaat aan
elke andere beheersing van lichaams
functies. En in het uiteenzetten van
de oorzaken en redenen is dit boek
zeer uitvoerig en voor zover mogelijk
ook „westers” wetenschappelijk. Het
is in zijn soort een goed standaard
werk.
Secretaris-internationaal Cees ter
Maat: „We zijn wel niet zo naïef te
veronderstellen dat de president van
Brazilië naar Rome komt, maar dat
moet principieel wel kunnen”.
Hij gelooft niet dat dit zo gauw met
het komende tribunaal zal gebeuren.
Niet alleen zijn de deelnemers afkomstig
uit diverse politieke kampen (waarop
ook Pax Christi dus staat), ze zijn ook
wat betreft hun vakgebied van verschil
lende pluimage. Bovendien wordt er niet
alleen op de onderdrukking in landen
als Brazilië en Chili ingegaan, maar
vooral ook op de achtergronden. En die
reiken veel verder dan Latijns Amerika.
Vooral de socialisten hebben hun
afkeer uitgesproken over de inmenging
van de bisschoppen en de campagne van
de christen-democraten. Zij zaten in de
regeringscoalitie, maar de vraag is of zij
veel gevoeliger definities weet te ko
men in het merkwaardige grensge
bied van geest en stof, is prana zo’n
welomschreven zaak, dat het kennis
nemen ervan bijzonder de moeite
waard is.
Hoe staan de drie vakcentrales hier tegen
over?
Theunis: „Ze sympathiseren, maar
stellen zich niet officieel achter het
tribunaal. De Stichting Ontwikkelingssa
menwerking van de vakcentrales heeft
ons hulp toegezegd”.
Theunis: „Voor het tribunaal proberen
we ook na te gaan in hoeverre multina
tionals als Philips, Unilever, Shell, Akzo
en Bruynzeel invloed hebben op de
slechte situatie in Latijns Amerika. Om
een goed discussiestuk daarover te krij
gen moet je over nogal wat gegevens uit
die bedrijven kunnen beschikken. Je
hoeft er niet op te rekenen dat de
directies daarmee zelf komen aandragen.
Maar misschien kunnen we bereiken dat
de mensen, de arbeiders in die onderne
mingen gaan praten over wat ze doen,
wat de rol is van die onderneming in de
rest van de wereld. En wat het lot is
van de mensen van diezelfde onderne
ming in Latijns Amerika.”
Van Praag heeft het boek mede
geschreven, omdat er onder jongeren
veel belangstelling voor mystiek is.
Een oudere doorknede theosoof zal er
bijvoorbeeld niet veel nieuws in vin
den. Bij de jongeren zal dit boek ook
aanspreken omdat Van Praag modern
wijsgerig geschoold is en logisch re
deneert.
Na een inleiding over de wegen der
mystiek en de nadruk op algemeen
menselijke psychologische en andere
overeenkomsten in verschillende ty
pen mystiek, volgt een uiteenzetting
over de eigen aard van mystieke
leringen. Men maakt doordoor kennis
met mystiek uit China, India, Japan,
Perzië, joodse en christelijke mystiek.
Gelukkig stelt Van Praag zich daarbij
niet sectarisch op, integendeel het
universele karakter van alle mystiek
houdt hij in het oog. Het is in dit
bestek natuurlijk niet mogelijk Van
Praag op de voet te volgen in al zijn
beschouwingen.
Wel echter een opmerking over iets
anders. Mystiek is het bereiken van
een buitenzintuiglijke of bovenna-
Net als Pax Christi wil ook Sjef
Theunis vermijden dat de zaak te een
zijdig zal worden bekeken en een te
elitair karakter krijgt.
Theunis: „Het Vietnam-tribunaal
kwam ondanks de enorme aandacht in
de wereldpers nauwelijks over bij brede
lagen van de bevolking. Dat kwam door
dat het nogal dogmatisch-marxistisch
was. Ook niet iedere marxist herkent
zich in Jean Paul Sartre en Simone de
Beauvoir. Daarbij komt dat het een
strikt juridische aangelegenheid werd
Een aantal internationaal erkende knap-
Demonstratie in 1970 te Rome voor echtscheiding.
Van Praag ontkent in zijn
boek meestal maar ook weer
niet altijd de waarde van de
magie. Hij ziet die als in tegenspraak
met de mystiek. Magie zou slechts
het leren beheersen door oefening
zijn van buitenzintuiglijke vermo
gens ter verkrijging van mentale
macht. Hij volgt daarmee overigens
de algemene defintie in de gods-
dienstfenomenologie. Toch komt hij
er niet geheel mee uit.
de godin Kali voor nodig benevens de
bereidheid om ingewikkelde seksuele
technieken toe te passen. Oosters-
ingestelden in het westen verwerpen
tantra in het algemeen omdat de
seksualiteit centraal zou staan. We
moeten het echter los van de wester
se moraal zien, hoezeer bepaalde tan
tristische gebruiken sommigen tegen
de borst stuiten. De merkwaardigste
excessen zijn het tantrisme niet
vreemd.
Wat echter overeind blijft staan is
het feit, dat tantra door de gelovigen
wordt beoefend om tot sacrale extase
te komen. En het lukt: er is mystiek-
erotische literatuur te over waaruit
die extase blijkt. Zijn deze ongetwij
feld magische handelingen een legale
weg tot de mystiek? Is het louter
foutief gerichte magie? Hebben de
vele aanhangers gelijk of moeten we
ons richten naar een westerse deni
grerende definitie inzake magie?
De genoemde tantristen in oost en
west, want onder jongeren die het
zen-boeddhisme trachten te beoefe
nen komt de erotische „maithuna-
techniek” eveneens voor, doen ook
V
f-
