Gedupeerden huisvesting nemen resolutie aan
uit elf verschillende
Vrijheid bevordert interesse in het werk
Energietekort is maar tijdelijk
Prijswijzer
wordt voltooid
„Is het echt waar, ABN,
dat ik bij u kan kiezen
Wetenschapsmensen
niet onder censuur
spaarvormen, met
tot Q rente?”
I
I
BELA meubelen, niet duur
en toch geweldig goed! J|
REKENWONDER
Algemene Bank Nederland
e
1
BELA DIEMEN
Proefschrift over situatie in bedrijven
FUTUROLOOG DR. HERMANN KAHN:
Alle vrijheid tot publiceren
--ijgs
- -
„Sterker nog, niet elf maar twaalf!”
21
MAART
1 974
1 5
20
VRIJ D A G
t U, 1
1
Resolutie
Jammer
=5
r
■H
Macht
F W
Arabieren
S
een keus uit
onze rijke kollektie
De ABN schenkt voor de Nationale Puzzelactie 1973/74
iedere week 5 spaarboekjes met een eerste inleg van f500,-
en 25 spaarboekjes met een inleg van f 100,-.
BELABOS EN LOMMER, Gulden Winckelplantsoen.
maandag geopend!
BELA HAARLEMMERDIJK 1, Amsterdam, donderdag koopavond.
BELA UTRECHT Kanaleneiland, Dromedarislaan, hoek Europalaan. Aan snelweg
Oudenrijn-Arnhem, afrit Utrecht/Jutphaas. donderdag koopavond.
(Van onze correspondent)
DEN HAAG „Over vijf jaar is er weer voldoende en goedkopere
energie. Er wordt nu in feite te veel in energie geïnvesteerd”. Dr. Herman
Kahn, futuroloog en schrijver van tientallen boeken en rapporten over
kernbewapening, thermonucleaire oorlogen en de Japanse superstaat, is
niet bang voor opmerkelijke uitspraken.
GRONINGEN Interesse en betrokkenheid bij het werk worden ster
ker naarmate de werknemers meer vrijheid wordt gelaten in het zelf
standig bepalen van het tempo en de manier waarop het werk wordt ge
daan. Dat is een van de conclusies uit een onderzoek van Jan Schouten (33),
die woensdag aan de Rijksuniversiteit in Groningen promoveerde tot doctor
in de sociale wetenschappen.
(Van een onzer verslaggevers)
DEN HAAG Zelden is overtuigender bewezen hoe groot de kloof is
die tussen bestuurden en bestuurders gaapt als gisteravond in Den Haag,
waar het Landelijk werkverband huisvestingsnood een landelijke demon-
stratie-avond had georganiseerd over globaal gezegd de bouw- en
woonproblematiek in ons land.
Muiderstraatweg19-21,
vrijdag koopavond.
Logisch
Belasting
Heftige emoties over slecht wonen
Prijswijzer
J
W
él
mensverschillen beschouwt als de „facts
of life”.
In Nederland kan dat nog niet: de
satellieten die de Amerikaanse technolo
gie in de ruimte heeft gebracht, zijn nog
niet beschikbaar voor dit soort telefoon
verkeer. Zodat Kahn misschien tijdens
de conferentie in De Baak af en toe bet
antwoord schuldig moet blijven.
T
Kahn, sinds een aantal jaren directeur
van het Hudson Institute, een van de
bekendste „think tanks” denkfabrie-
ken in Amerika, werd als getuige
aangeroepen door „The Economist” toen
dit gezaghebbende Britse blad in decem
ber, toen de oliecrisis nog volop om zich
heen greep, voorspelde dat er over vijf
tot tien jaar weer energie in overvloed
zou zijn.
duktiewerkers zich moedeloos en mach
teloos voelt. Men weet niet waarvoor
men werkt krijgt geen inzicht in de
produktie, en zit bovendien ingepakt in
een organisatiestructuur die maar weinig
ruimte laat voor het zelfstandig nemen
van beslissingen.
Nu zijn er bedrijven waar de arbeider
meer vrijheid krijgt en waar inspraak
enigszins op gang is gekomen. Die slech
te en die iets betere bedrijven zijn
onderling vergeleken. Ten eerste leidde
dat tot de conclusie dat een grotere
zelfstandigheid, meer vrijheid (autono-
DEN HAAG. In een bijeenkomst
met de vaste Tweede-Kamercommissie
van economische zaken heeft minis.ter
Lubbers gisteren meegedeeld dat de con
sumenten voorlichtingsac.tie
sal worden voltooid.
binnen 40 seconden de vierdemachtswor-
tel te trekken. Hiertegen was zelfs
computer niet opgewassen.
Over de ontwikkeling in de kleuter
leeftijd heeft hij een stelling geformu
leerd. „Het is gewenst dat de speelgoed-
industrie zich richt op de ontwikkeling
van spelletjes waarbij de samenwerking
tussen de spelers wordt beloond.” En in
de door hem geschetste democratisering
met grotere vrijheden voor het in de
huidige situatie niet zelden „onderdruk
te” individu, zal het vermogen tot
samenwerken van het allergrootste be
lang zijn.
Er zijn nu vijf vn de tien campagne-
weken verstreken. Wat er daarna op dit
gebied zal gebeuren, is nog niet bekend.
De gang van zaken met de Prijswijzer,
de manier waarop deze overkomt en de
vele kritiek worden met het oog op
eventuele voortzetting aan een onder
zoek onderworpen.
Mede naar aanleiding van eerdere uit
spraken van de minister werd in deze
vergadering die meer het karakter
van een gedachtenwisseling had uit
voerig gesproken over mogelijkheden
voor wat meer concrete methoden van
consumentenvoorlichting. Gesteld werd
dat met een actie als Prijswijzer nooit
een volledige voorlichting zal worden
bereikt. Met name werd gewezen op het
gemis aan kwaliteitsinformatie, die van
wezenlijk belang wordt geacht.
„Daar weten ze nog zo verdraaid wei
nig van. De meeste arbeiders weten niet
eens dat in andere bedrijven onder veel
gunstiger omstandigheden wordt ge
werkt dan zij iedere dag in hun eigen
bedrijf ontmoeten. Daarvoor zou bij
voorbeeld een Teleac-cursus gemaakt
andere aanpak best behouden hadden
kunnenn blijven. De oorzaak is dat ge
meenten alleen dan de maximale subsi
die krijgen voor sanering, wanneer er
kaalslag en vervolgens nieuwbouw
plaatsvindt, een bepaling, die oorspron
kelijk niet zo bedoeld is, maar die wel
op die manier heeft gefunctioneerd.
Met bestuurders wordt dan in dit
geval niet alleen bedoeld de overheid,
maar al die instanties, die een beslissen
de invloed hebben op de gang van zaken
in de samenleving, zoals ondernemers en
vakbonden.
Eindhoven, die onder meer bezig is met
onderzoekingen op het gebied van de
zonne-energie, ir. E. J. Tuininga, verbon
den aan TNO Delft, belast met de be
oordeling van technologische projecten
en een der samenstellers van de alterna
tieve kernenergienota van de VMD; drs.
W. Turkenburg, medewerker van het
FOM-laboratorium voor molecuul- en
atoomfysica in Amsterdam. Van de zijde
van deze instellingen is verklaard dat
vrijheidsbeperking van de medewerkers
op maatschappelijk gebied door het op
leggen van bepaalde verboden niet met
het beleid van het bestuur overeenkomt.
De uit India afkomstige mevrouw Sha-
kuntala Devi maakt momenteel een
rondreis door Canada en verbaast daar
iedereen, dank zij het feit dat zij in staat
is om een computer „eruit te rekenen”.
Onlangs slaagde zij erin om voor een
groep studenten uit een 39-cjjferig getal
de
Schoutens onderzoek werd gehouden
in 72 grote en kleine Nederlandse me
taalbedrijven. In totaal waren er ruim
2000 mensen bij betrokken; daarvan
verrichtten ruim 1300 produktiewerk. De
aard van dit werk varieerde van een
voudig handwerk aan de draaibank tot
monotoon lopende handwerk. Het wel
zijn van de mensen stond in het onder
zoek voorop. „Welzijnseisen in een be
drijf zijn heel belangrijke toetsen om te
beoordelen of de zaak goed functio
neert”, aldus dr. Schouten. Hij heeft
ervaren dat het merendeel van de pro-
|t’T'
„Vijf jaar”, corrigeert Kahn nu beslist,
als tenminste de olieconsumerende lan
den, verenigd in de OESO (Organisatie
voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling) zich sterk maken om de
stijging van de olieprijs „die te laag
was” enigszins een halt toe te roepen
Herman Kahn, even moeilijk ver
staanbaar als zwaarlijvig, is enkele da
gen in Nederland als inleider op een
conferentie over het Zakenmilieu in de
komende jaren”, die het VNO-manage-
ment studiecentrum „De Baak” in
Noordwijk geeft ten dienste van enkele
tientallen Nederlandse managers.
„Opmerkelijk” noemt Kahn zelf zijn
constatering „dat er zo weinig interesse
bestaat in kolen als energiebron. In de
Het doel van de avond was om dege
nen, die het ergste van de huisvestings
nood te lijden hebben, duidelijk te ma
ken dat een zo ingewikkeld lijkende
zaak als het „integrale structuuronder
zoek naar de gebouwde omgeving” niet
alleen dringend noodzakelijk is en op
korte termijn dient plaats te vinden,
omdat voor een bouw- en woonbeleid
nu eenmaal gegevens nodig zijn, maar
ook dat een dergelijk onderzoek strikt
onafhankelijk dient te zijn en dat in
vloeden van belangengroepen daarbij ri
goureus geweerd dienen te worden.
„Zo krijgt de werknemer meer macht.
Uiteindelijk zal het zo ver moeten ko
men dat de werknemers, samen met
afdelingschefs, managers en directie,
gaan uitmaken of een bepaald produkt
al of niet gemaakt zal worden.” Als
voorbeeld zou hier kunnen gelden dat de
produktiewerkers weigeren een voor het
milieu schadelijk of een ondeugdelijk,
misschien zelfs onveilig produkt in het
programma op te nemen.
„Aan het eind van deze ontwikkeling
zullen werknemers mede-eigenaars van
het bedrijf moeten zijn en samen met de
leiding het produktieproces in handen
moeten hebben.” Tijdens het gesprek
vraagt Schouten een paar keer: „Komt
dat over als een utopie?” Hij voegt er
dan direct aan toe: „Voor mij is het dat
namelijk helemaal niet.” Dan is het
volgens hem nodig, wil die democratise
ring op gang komen en willen de arbei
ders gaan vechten voor een grotere vrij
heid, dat ze geïnformeerd worden over
de diverse organisatiemogelijkheden.
moeten worden, om die bewustwording
op gang te brengen.” Hopelijk wordt die
cursus dan wel op een voor arbeiders,
die moe van hun werk thuiskomen en er
’s morgens vaak weer op tijd uit moeten,
acceptabel tijdstip uitgezonden.
Landelijk Werkverband „leugens en ver
draaiing van feiten” te verwijten. Het
PvdA-Tweede-Kamerlid Paul Jansen
verliet de zaal voortijdig. Later bleek
dat hij een briefje voor de voorzitter
had achtergelaten met de woorden: „Hoe
kun je nu inGodsnaam een bijeenkomst
over een dergelijk ingewikkeld onder
werp beleggen met een „dergelijk” pu
bliek”. P. Bulterman maakte duidelijk
dat Jansen het niet begrepen had. want
dat het nu juist dit geëmotioneerde pu
bliek was dat het meeste van het con
flict rond het structuuronderzoek te lij
den heeft.
Het gaat in dit geval om onderzoekers
die bekendheid hebben verworven door
dat zij in het kader van de Vereniging
Milieu Defensie, de Bond van Weten
schappelijke Arbeiders, of de Vereniging
van Wetenschappelijke Onderzoekers,
deelnemen aan publikaties waarin het
nut van kernenergie in twijfel wordt
getrokken en waarin wordt gewezen op
de gevaren van deze energiebron en de
voordelen van alternatieve energiebron
nen worden genoemd.
In dit verband werden de namen ge
noemd van ir. C. Daey Ouwens, weten
schappelijk medewerker aan de TH
DEN HAAG. Geruchten, volgens
welke wetenschappelijke medewerkers
aan universiteiten cn onderzoeksinstitu
ten van de zijde van hun besturen onder
druk zouden zijn gezet zich niet te
mengen in openbare discussies over de
kernenergie, worden allerwege ontkend.
Zowel uit de kring van deze medewer
kers zelf als namens de instellingen
waaraan zij zijn verbonden, ontkent
men krachtig dat van spreek- en
sc’ 'jfverboden of zelfs maar van enige
pressie kan worden gesproken.
Onder het geroep van een uiterst
geëmotioneerde zaal waaruit kreten als
„we worden besodemieterd” en „we wor
den belazerd” opstegen, moest Paul Bul
terman van het Landelijk Werkverband
besluiten zijn inleiding niet af te maken.
Dat was jammer, want in die inleiding
werd nu juist uiteengezet waarom een
structuuronderzoek nodig is en waarom
het er nog steeds niet van gekomen is.
Maar de aanwezigen wilden weten
waarom ze al vijftien jaar ingeschreven
stonden op gemeentelijke lijsten zonder
dat ze ooit een behoorlijke woning had
den gekregen.
Het antwoord, dat luidde: „Omdat er
onder meer geen structuuronderzoek
heeft plaatsgevonden” werd nog net op
tijd gegeven door mevr. J. Wibaut van
de Amsterdamse stichting „Lieven de
Key”. Zij hield een betoog, waarin zij
aantoonde dat het Economisch Instituut
voor de Bouwnijverheid al jarenlang
met nota’s en studies komt, die als
voorloper van het structuuronderzoek te
beschouwen zijn. Daarna begon zich
langzamerhand een discussie te ontspin
nen, die zich inderdaad richtte op de
moeilijkheden rond het onderzoek.
De voorzitter van de Bouwbónd-NKV,
L. Brouwer benaderde de zaak eveneens
vanuit de emotionele hoek door het
Van het Arabische oliegeld naar het
ontwikkelingsvraagstuk is sinds kort in
het Westerse denken maar een kleine
stap. Ook' daarover wil Kahn wel min
zaam zijn licht laten schijnen: „Men
heeft het altijd over het overbruggen
van de kloof tussen rijke en arme lan
den. En men wijst dan op de kloof
tussen bijvoorbeeld inkomen per hoofd
van de bevolking in rijke en arme
landen. Maar die kloof is niet te over
bruggen. De ontwikkelingslanden willen
hun inkomen per hoofd elke tien jaar
verdubbelen. Maar in die periode wordt
het inkomen per hoofd in de rijke
landen ook verdubbeld. De kloof die nu
bestaat is dan dus ook tweemaal zo
groot geworden. Maar daar gaat het de
ontwikkelingslanden niet om de
chauffeur van Rockefeller wil toch ook
niet in de plaats van Rockefeller treden.
Hij wil de kloof overbruggen met een
andere chauffeur, die tien cent meer per
uur verdient”
mie), ook de interesse vergroot (intrin
sieke werkmotivatie). Meer inspraak
vergroot de arbeidstevredenheid.
De vraag is of deze conclusie geen
aardige foefjes kunnen worden om het
bedrijf nog efficiënter te laten draaien,
er nog meer uit te halen zonder dat de
arbeider zich daarvan bewust is, maar
wel tot meerdere glorie van aandeelhou
ders en commissarissen. Want per slot
van rekening leidt een geringe geïnteres
seerdheid en ontevredenhid tot ziekte
verzuim.
Dr. Jan Schouten: „Je hebt gelijk als
in die vraag de suggestie ligt dat er
psychologen zijn die soortgelijke advie
zen geven om directies er beter van te
laten worden. Maar dat is bij mijn
onderzoek uitgesloten.” Hij geeft dan
aan waar de gevonden conclusies in de
toekomst toe moeten leiden. Een ont-
wikekling die overigens ook in het
proefschrift is opgenomen: meer vrijheid
betekent zelfstandig beslissen over de
produktie, maar ook over het te maken
produkt. Meer inspraak betekent meer
informatie en daardoor meer kennis van
het bedrijf.
Drs. E. Nypels, voorzitter van de
Stichting Landelijke ombudsman stads
vernieuwing betoogde dat bij het onder
zoek ook de rol van de overheid en de
organisatie bij het ministerie van Volks
huisvesting en Ruimtelijke Ordening be
trokken dienen te worden. Er is veel te
veel gesloopt, zo constateerde hij en
dikwijls waren dat wijken, die met een
De aanwezigen, vertegenwoordigers
van actiegroepen en huurdersorganisaties
uit een groot aantal grote steden in het
land, (waaronder ook Haarlem) namen
tenslotte een resolutie aan die ter kennis
van regering en parlement zal worden
gebracht. In de resolutie wordt vastge
steld dat overheid, parlement en be
drijfsleven een totaal falend bouwbeleid
gevoerd hebben en dat er daarom op
zeer korte termijn een strikt onafhanke
lijk structuuronderzoek dient plaats te
hebben, waarbij de belangen van de
consument centraal staan.
Bedrijfsleven, vakbonden en overheid
zullen als belanghebbenden geen enkele
invloed mogen uitoefenen op het onder
zoek. (Het tegendeel dus van de bestaan
de situatie, waarbij het juist deze cate
gorieën zijn, die als opdrachtgever bij
het onderzoek betrokken zijn). De op
dracht moet yitgaan van die departe
menten, die geen belanghebbende zijn.
Het onderzoek dient in openbaarheid te
verlopen.
Over de veel besproken vraag wat de
Arabieren met hun oliegeld gaan doen,
heeft Kahn ook het zijne op te merken
„Arabieren houden niet van investeren
Je zult ze voor een deel in goud moeten
betalen, want goud betekent iets voor
ze”. Zijn voorspelling: „Goud kopen, op
de bank zetten, investeren en uitgeven
in volgorde van belangrijkheid dat
gaan de Arabieren met hun dollars
doen”. En ook: „Dat investeren kunnen
ze bijvoorbeeld doen in kunstmestfabrie
ken, want die moeten naar de Arabische
landen worden overgeplaatst. Daar is
namelijk goedkoop aardgas dat nu maar
wordt verbrand”.
toekomst is energie uit kolen in Ameri
ka iets goedkoper dan kernenergie”, zegt
hij. Europa kan ook nog wel troost
putten uit deze vroeger in Limburg als
„zwart goud” omschreven bron, ook al is
dit werelddeel zelf nauwelijks geschikt
voor kolen winning. „Maar je kunt kolen
betrekken uit Australië, de Sovjet-Unie
en China”, zegt Kahn
Een van de genoemde onderzoekers, ir.
Daey Ouwens, zei ons: „Het is wel zo
dat over deze zaak gesprekken zijn ge
voerd, maar er is geen sprake van ..ruk
uitoefenen of van een verbod. Er zijn
wel afspraken gemaakt, waarbij is ge
steld dat een grote mate van publiciteit
niet in overeenstemming is met het
werk dat aan dit onderwerp wordt be
steed. Het is een kwestie van nuance
ring, maar men moet de kwestie niet
overtrekken en ai. een vlieg een olifant
maken.”
Deze redenering mondt uit in de con
clusie dat het ideaal van het overbrug
gen van de kloof tussen arme en rijke
landen wel bij regeringen en intellectue
len leeft, maar niet bij boeren de
plattelandsbevolking van de wereld. Al
even elitair in de ogen van Kahn is het
vraagstuk van een meer gelijke inko
mensverdeling: „Er zijn maar vier lan
den ter wereld waar dit speelt: Scandi
navië op de eerste plaats, dan Neder
land, Engeland en ten slotte de Verenig
de Staten. Overal elders worden inko-
In de inleiding van zijn boek zegt Jan
Schouten dat hij nu een onderzoek, zoals
hij in 1970 heeft verricht, niet opnieuw
zou doen. Zijn interesse en voorkeur
gaan nu veel meer uit naar „action
research”. Na de promotie gaat hij dan
ook aan de gang met een experiment,
waarbij een bedrijf met een slechte
organisatiestructuur en managers met
negatieve ideeën over het gedrag van
arbeiders, wordt vergeleken met een be
drijf dat volledig is gedemocratiseerd.
„Een dergelijk praktijkonderzoek is
doodgewoon de enige logische voortzet
ting van dit promotie-onderzoek”, vindt
hij.
Heel bewust is de kwestie van toon
verschillen buiten het onderzoek gehou
den. „De werknemers en hun vakbonden
zullen hun looneisen niet laten vallen
als een bedrijf de mensen zelfstandiger
laat werken of de inspraak vergroot."
Jan Schouten heeft overigens wel zijn
ideeën over die toonverschillen: „In de
organisatieplanning op lange termijn zal
nivellering van de tonen zeker een be
langrijk onderdeel moeten zijn.”
Wijziging van de organisatiestructuur,
waardoor de arbeider meer vrijheid en
ook meer invloed krijgt op het gebeuren
in het bedrijf, is op korte termijn te
realiseren. Jan Schouten is van mening
dat organisatie- en bedrijfspsychologen
daaraan mee moeten werken. Maar het
begin van alles ligt bij de ontwikkeling
in de kleuterleeftijd en in het onderwijs.
„Ons onderwijssysteem is voor een groot
deel nog gericht op prestatie en compe
titie. Aandacht voor het individu is be
langrijk, maar je moet de mensen niet
leren dat ze altijd beter moeten zijn dan
anderen.”
Hoe dat komt? Futuroloog Kahn weet
twee factoren: omdat in die vier landen
veel belasting wordt geheven of omdat
de belastingheffing goed geregeld is
Waarom is gelijke inkomensverdeling
geen veelbesproken onderwerp in landen
als Frankrijk en Italië? Juist, de inning
van de belastingen laat daar wel wat te
wensen over.
Belastingheffing kan heel goed met
computers, vindt Kahn, zoals in Brazilië
waar de computerisering van de belas
tingdienst tot gevolg heeft gehad dat de
belastingen nu behoorlijk bij de over
heid binnenkomen.
Computers hebben trouwens ook wel
nadelen. „Besluitvorming kan je niet aan
computers overlaten”, aldus de Ameri
kaanse futuroloog, „die zijn vooral goed
voor het opbergen van gegevens”. Op
reis heeft hij altijd een kleine computer
bij zich: „In Amerika kan ik met behulp
van de computer en via telefoonlijnen
gegevens oproepen uit de computers van
ons instituut.”
