schouders
Den Uyl op tafel - Wiegel op
Ploeg-Biesheuvel zou
nu 80 zetels hebben
Coalitie vol problemen
8
D’66-voorzitter Jan ten Brink verkeert in smart en kommer
Als gisteren voor Kamer gekozen was
Zetelverdeling
Tweede Kamer
U
9
DONDERDAG
MAART
1974
28
Wiegel op schouders
D’66: Smart en kommer
Matte cafésfeer CPN
Spoedig vergaderen
CDA-leiders tevreden
27
3
1
DS’70: Teleurstelling
■sï?
^2
5^
I'S-
H Sh CD
Si
te
- j m
(Door onze parlementsredacteur Henk Goulooze)
(Van onze parlementsredactie)
150
150
150
PKU
U
Den Uyl zei vannacht, dat er in het kabinetsbeleid niets zal veranderen. Grote
broer PvdA zal dus na de winst geen grotere mond opzetten. De situatie binnen de
regeringspartijen kan de komende maanden evenwel zoveel stormen doen opsteken,
dat er grote problemen kunnen rijzen. Wiegel kan in het pailement voorlopig nog
niets ondernemen tegen het kabinet, want daar tellen de zetels.
De christen-democraten bepalen nog steeds de politieke situatie van de komende
jaren. Ook al hebben KVP, ARP en CHU in de Provinciale Staten flinke verliezen
geleden (de vorige Statenverkiezingen waren in 1970, toen de toekomst voor de con
fessionelen er nog veel rooskleuriger uit zag). De KVP heeft opmerkelijk weinig
verloren. Andriessen had dan ook wel reden tot optimisme. Veelbetekenend is wel, dat
de VVD zo blijkt uit een verkiezingsonderzoek tweemaal zoveel stemmen heeft
weten te trekken van de KVP als de PvdA. De ARP heeft ondei' Willem Aantjes nog
steeds problemen met de achterban. Men is Biesheuvel, de oud-premier die zoveel
heeft tegen deelname aan een socialistische regering, nog steeds niet vergeten.
Veel protestant-christelijke kiezers hebben de keuze dit keer voor de CHU gemaakt.
Naarmate het succes van de liberalen
zich in de loop van de vooravond afte
kende, stroomden de VVD-aanhangers,
onder wie opmerkelijk veel jongeren,
naar het liberale hoofdkwartier. Wiegel,
die er tegelijk bleek en verhit uitzag,
verzuimde niet de eer van zijn succes te
delen met zijn alter ego, de bejaarde
senator Harm van Riel, partijvoorzitster
Haya van Someren-Downer, met bredere
glimlach dan ooit, en met echtgenote
Pien.
PvdA
D’66
PPR
PKU
KVP
ARP
CHU
CDA
WD
DS’70
CPN
PSP
SGP
GPV
BP
RKPN
43
6
7
56
14
7
48
22
6
7
2
3
2
40
6
7
3
48
22
6
7
2
3
2
3
1
56
11
8
5
24
30
2
5
2
3
2
4
0
Behalve ernstig vond de heer Wolff de
uitslag ook bevreemdend, omdat de CPN
sinds januari 1000 nieuwe leden heeft
44
1
7
3
11
6
7
23
De christen-democraten roepen natuurlijk om het hardst, dat de CDA-samen-
werking nieuw leven is ingeblazen. CDA-voorzitter Steenkamp was zelfs zo enthou
siast, dat hij het CDA in de toekomst als grootste combinatie zag. Een profetie, die
meer te maken zal hebben met de fervente hekel, die Steenkamp heeft aan een
kabinet-Den Uyl dan met de realiteit. De winst van de CHU zal hem in tegen
stelling tot KVP-voorzitter De Zeeuw best welkom zijn geweest.
De Statenverkiezingen hebben de oppositie winst gebracht, maar veel doorslag
gevender kan zijn, dat ze de samenwerkende regeringspartijen op hun nummer heb
ben gezet. De coalitie van Den Uyl zit dan nog wel hecht in elkaar, maar de proble
men op partijpolitiek gebied zijn zowel in het kamp van progressieven als in dat van
de christen-democraten huizenhoog.
(Van onze speciale verslaggever)
EINDIIOVEN-TILBURG-DEN HAAG-AMSTERDAM Zijn teleurstel
ling niet verbergend, kroop Jan ten Brink, voorzitter van D’66 weg in een
hoek van de progressieve feestzaal in Eindhoven, toen premier Joop den
Uyl op een tafel klom om zijn overwinning uit te roepen. Terzelfdertijd
dat in het bolwerk van het CDA in Tilburg voorzitter Piet Steenkamp
vreugde over het uitblijven van het verwachte verlies zijn eerste slokje
bier van zijn leven nam, zocht Wim Aantjes in de NOS-studio troost in
een whisky met water.
In het Congresgebouw in Den Haag
ging Hans Wiegel als de grote triomfator
van de verkiezingen op de schouders. In
een Haagse bar, die voor de verkleinde
aanhang van DS’70 de. toepasselijke
naam „Kabouter” draagt, probeerde Wil
lem Drees jr- zijn duidelijke verlies met
opwekkende woorden te maskeren. In
het gebouw Felix Meritus in Amsterdam
sloot de communistische partij tanden
knarsend de rijen maakte aanvankelij
ke vreugde plaats voor ernst over het
geleden verlies.
Voorzitter Ten Brink haalt zijn schou
ders op. In het polariserende geweld van
PvdA en VVD is hij toch gedoemd
weggedruktt te worden. Méépolariseren?
Dat nooit! „Misschien zouden wij alleen
ons sociaal-economisch standpunt wat
meer naar voren brengen. Dat is nu te
veel onbekend gebleven.”
Den Uyl zit derhalve met een CDA in zijn maag, dat zo ongeveer in een over
winningsroes verkeert, maar morgen de kater zal voelen. Reden temeer voor de
premier om vannacht alvast maar te roepen, dat er door de verkiezingsuitslag hele
maal niets verandert aan de samenwerking binnen het kabinet. KVP en ARP toon
den zich daar allang tevreden mee, nadat ze met een half oog hadden gekeken naar
de overwinningsroes van de feestende socialisten.
Voor Wiegel is het interessant om voorlopig nog op afstand de strijd in het
christen-democratische kamp over de vraag „wel of niet steunen van het kabinet
Den Uyl” te zien voeren. Of de hele CDA-club duikt in de komende jaren weer het
veilige midden in, óf de kiezer krijgt de kans om een ruzie tussen KVP en ARP
enerzijds en CHU anderzijds te beoordelen. Het is namelijk nog helemaal niet zeker
of Aantjes de morrende achterban, die klaarblijkelijk tegenstander van steun aan
het kabinet Den Uyl is kan sussen.
De achterban was hem minder trouw dan hij had durven vermoeden. Staatssecre
taris Van Dam (ex-verkiezingsonderzoeker) heeft al veelbetekenend gezegd, dat de
PPR een partij van zwevende kiezers is. Die kreet „zelfstandig optreden” lijkt overi
gens verdacht veel op het zoeken naar het eigen gezicht van het in moeilijkheden
verkerende D’66.
Als de verkiezingen van gisteren Tweede-Kamerverkiezingen zouden zijn geweest,
zou de oppositie een flinke winst hebben geboekt. De regeringscombinatie van
PvdA, PPR, D’66, KVP en ARP zou globaal drie zetels hebben verloren, waartegen
over zo’n 10 zetels winst voor de oppositiepartijen WD en CHU zouden staan. Zo
simpel als de cijfers het doen voorkomen ligt het echter niet Want de PvdA, de
partij die het gezicht van het kabinet-Den Uyl bepaalt, heeft vrij flink gewonnen,
iets dat de laatste jaren voor een regeringspartij nogal ongebruikelijk is. De ver
kiezingen hebben echter andere accenten in de kampen van progressieven en chris
ten-democraten gelegd, die voor de VVD in de toekomst belangrijk kunnen zijn.
PPR-leider Bas de Gaay Fortman heeft woensdagnacht alvast maar uitgeroepen,
dat zelfstandig optreden van de PPR nu wel duidelijk noodzaak is. Het reizen en
trekken door het land heeft Bas echter niet de winst opgeleverd, die hij verwachtte.
Juichende KVP’ers hebben tenslotte wel een beetje gelijk, als ze roepen dat de
verkiezingsuitslag een overwinning is voor een „gematigd progressief geluid”. De
kiezers hebben het socialistisch-confessionele beleid van de PvdA, die immers voor
samenwerking met KVP en ARP koos, gehonoreerd. Dat blijkt des te duidelijker uit
het onverwachte verlies voor de ultra-linkse CPN, ook al probeert CPN-leider Mar
cus Bakker dat op de publiciteitsmedia te schuiven, die volgens hem de CPN hebben
doodgezwegen.
Behalve blijk van vreugde zij het
niet zonder de onontkoombare enscene
ring (Wiegel: „Ik wil niet meer winnen”)
en een demonstratie van evenwichti
ge leeftijdsverdeling toont een foto de
liberale leiders met een glas bier in de
hand volgens sommige politieke grap
penmakers ter geruststelling van vroege
re aanhangers van het D’66 van Hans
van Mierlo, welke partij zijn aahnang
goeddeels naar de liberalen zag vertrek
ken.
De CDA-leriders hebben zich gistera
vond in Tilburg tevreden getoond met
het verkiezingsresultaat. „Beter dan ik
verwacht had”, zei prof. Steenkamp uit
gelaten. De aanwezige woordvoerders
van de drie CDA-partijen AR-voor-
zitter De Koning, baron Van Verschuur
(CHU) en dr. De Zeeuw van de KVP
meenden dat de confessionele partijen
zich als totaliteit hadden gehandhaafd,
ook al zijn daarbij dan intern wat
verschuivingen opgetreden. Vooral tevre
den was men over het resultaat in de
provincies waar de drie christelijke par
tijen als CDA naar voren traden. Dit
omdat CDA bij velen nog een onbekend
artikel is.
Op de bijeenkomst was ook drs.
Schmelzer aanwezig; (Je KVP-politicus,
die nooit veel heeft gezien in samenwer
king met de progressieve partijen. Hij
zag in de uitslag de steun van het
Nederlandse volk voor een gematigd be
leid. Hij meende dat de confessionele
partijen een wezenlijke bijdrage hadden
geleverd aan dit gematigde beleid en dat
de winst van de PvdA erop wijst dat
ook de socialistische kiezers gaarne in
stemmen met een gematigd beleid.
In het, hoofdkwartier van de CPN aan
de Amsterdamse Keizersgracht heerste
een ietwat matte cafésfeer. Hoofdredac
teur J. F. Wolff van De Waarheid
tevens Tweede-Kamerlid voor de CPN-
fractie, vond de „vrij belangrijke” ver
liezen voor zijn partij ernstig; „niet
alleen voor onze partij, ook voor de
mensen die werkelijk iets anders wil
len”.
Zowel de heer De Koning, baron Van
Verschuur als Steenkamp waren ook
gerustgesteld over het feit dat een ver
schuiving van enig belang in de richting
van SGP en GPV was uitgebleven.
Vooral in AR- enCHU-kring bestond
grote vrees hierover.
Baron Van Verschuur, woordvoerder
van de enige winnende party binnen het
De fractievoorzitter van DS’70 in de Tweede Kamer, de heer Drees jr., die zijn partij gisteren tot politieke dwerg gede
gradeerd zag, volgt in de Haagse Kabouterbar de uitslagen op de tv. -
PvdA-bewindslieden begroeten breed
lachend hun leider. Liesbeth krijgt zoe
nen op beide wangen. Uiteindelijk stapt
Den Uyl, die tijdens de autorit van
Amsterdam naar Eindhoven nauwkeurig
de uitslagen heeft bijgehouden, naar de
verslagen D’66’ers. Het heeft iets van
een afloop van een bokswedstrijd. Hij
kust oud-partijvoorzitster Ruby van der
Scheer en Eerste-Kamerfractieleidster
Paula Wassen.
M-( O
O
Even na tien uur ging Hans Wiegel op
de schouders. De grote triomfator van
de verkiezingen zag zijn reputatie van
stemmentrekker op dit tijdstip bevestigd
door de uitslagen van Den Haag en
randgemeenten, waar de liberalen een
gemiddelde winst van omstreeks negen
percent boekten. De met talloze aan
plakbiljetten, stickers en witte en oranje
VVD-balonnen gedrapeerde Sweelinck-
zaal van het Haagse Congresgebouw,
waar de VVD de „onverwacht grote”
winst (Wiegel) vierde, was de stemming
alsmede de temperatuur tot recordhoog
te gestegen.
Misschien is electoraal gezien de bijl
voor de democraten gevallen. Partij
voorzitter Jan ten Brink weet nog niet
hoe de toekomst voor zijn partij er uit
gaat zien. De top zal spoedig gaan ver
gaderen, eventueel te volgen door een
extra partij-congres, want de leden van
de verslagen partij zullen niet willen
wachten op de nu eerstvolgend geplan
de bijeenkomst in november.
De heer Ten Brink vindt dat de D’66-
bewindslieden moeten blijven zitten in
het kabinet, evenals de zes Tweede-
Kamerleden in het parlement. Paula
Wassen, die zelf twijfelt of zij in de
Eerste Kamer zal worden herkozen,
voorziet echter een verloop van Kamer
leden. „Maar”, constateert zij, „de Demo
cratische volksvertegenwoordigers voelen
in het algemeen niet zoveel voor een
o verstap”. De PvdA zou te doordramme
rig zijn. D’66 is anders.
De kiezers hebben die stap echter wel
willen maken. Maar liefst 39 percent
van het verlies van de democraten ver
liep naar de partij van Den Uyl. Als
D’66 het nog eens zou mogen overdoen,
vanaf de Kamerverkiezingen van 1972,
want zou er dan anders moeten worden
aangepakt?
ingeschreven. „Dit verlies was niet nodig
geweest. We zullen de oorzaken moeten
onderzoeken en bij de gemeenteraads
verkiezingen er hard tegenaan moeten.”
De verkiezingsuitslag in zijn totaliteit
beziend, meende hij dat de uitslag „zorg
wekkend” was, vooral omdat de basis
van de regering is versmald. Dat D’66 zo
sterk was teruggevallen, bevreemdde de
heer Wolff niet. ..Deze partij is in 1966
aan zelfverbranding gaan doen en is
thans verpletterd”. Wat de winst van de
VVD betreft, sprak hij de vrees uit dat
we nu mogelijk geconfronteerd zullen
worden met een „agressiever optreden
van rechts”.
Het resultaat van de PvdA noemde hij
„een verschuiving binnen de coalitie”.
Hij bestreed de opvatting van de voor
zitter van de PPR, Wouter van Dam, die
de winst voor zijn partij had toegeschre
ven aan de aandacht voor het piilieu.
Volgens de heer Wolff was het vooral
de onafhankelijke koers van de PPR op
het gebied van bewapening geweest.
aandeel van deze partij in het progres
sieve totaal te schatten is op 47 zetels;
een winst van vier.
De drie christen-democratische partij
en, het CDA, zou 47 zetels hebben ver
worven, één minder dan in 1972. Binnen
het CDA is er gisteren bovendien een
verschuiving geweest van ARP naar
CHU van één naar twee zetels- DS’70
ging van 6 naar 2 zetels.
Dat houdt in dat de steun voor het
kabinet Den Uyl zou zijn teruggelopen
van 97 tot 96 zetels (PvdA, KVP, ARP,
D’66 en PPR samen). De oude coalitie-
Biesheuvel, die bestond uit KVP, VVD,
ARP, CHU en DS’70 zou op grond van
deze Statenverkiezingen een Kamer
meerderheid hebben van 80 zetels. In de
huidige Tweede Kamer bezetten deze
partijen 76 zetels.
oS
Gfl S-<
os
5 W
CDA. zag in de resultaten een verster
king van de CDA-samenwerking. Hij
wees er daarbij op het verlies van
ARP en KVP daarmee wat goedpratend
dat de CHU in het algemeen een
beter figuur slaat bij provinciale dan bij
parlementsverkiezingen. Op korte ter
mijn zag hij weinig veranderingen op
politiek terrein. Omdat de drie confessi
onele partijen hebben besloten elkaar
vast te houden, acht hij veranderingen
op langere termijn niet onmogelijk. De
progressieve partijen zouden echter wel
wat aan hun opstelling moeten verande
ren wil het zover komen.
DEN HAAG. Wanneer er gisteren
Tweede-Kamerverkiezingen waren ge
houden in plaats van Statenverkiezingen,
zou de PvdA zijn positie als grootste
partij aanzienlijk hebben versterkt.
Doordat in vijf provincies de KVP, ARP
en CHU met één CDA-lijst zijn uitgeko
men, terwijl de progressieve drie, PvdA,
D’66 en PPR, in de provincie Utrecht
samen gingen, is het niet mogelijk een
volledig betrouwbare vergelijking te ma
ken tussen deze Statenverkiezingen en
de Tweede-Kamerverkiezingen van 1972.
Hier volgt niettemin een poging tot een
verdeling van de 150 Tweede-Kamerze-
tels, op grond van de verkiezingen van
gisteren.
De progressieve drie, PvdA, D’66 en
PPR, zouden samen 55 zetels hebben
gekregen. Dat is één minder dan in 1972;
een verlies dat is veroorzaakt door D’66,
dat zou terugvallen van zes zetels op
één, terwijl de PPR zich handhaaft op
zeven zetels. De VVD zou acht zetels
winnen en op 30 uitkomen - en de
tweede partij, na de PvdA, omdat het
In de Haagse Kabouterbar, waar de
DS’70-aanhang haar verdriet „morgen
kom ik je wel troosten”, zei iemand,
verdrinkt, bleek toch nog één gelukkig
man te vinden, de Amsterdamse profes
sor en DS’70-partij-ideoloog Heertje. „Ik
ben zeer enthousiast omdat ik één van
de weinige Statenzetels voor DS’70 heb
behaald. Ik ben van plan om in een
rooie mantel op te komen”, zei hij.
Een wat serieuzer Heertje: „Ik ben
teleurgsteld over deze uitslag, omdat er
geen ruimte voor een niet-confessionele
Centrumpartij blijkt te zijn”. Een reden
voor het verlies van DS’70 noemt Heert
je. dat zijn partij geen toegang heeft tot
radio en televisie.
Ook binnen de progressieve club is het derhalve geen botertje tot de boom. Hoe
wel de nog groter gegroeide PvdA wel met des te meer kracht in het linkse kamp
de scepter zal kunnen zwaaien, een partij in nood kan vreemde sprongen maken.
PvdA-fractieleider Ed van Thijn zal alle zeilen moeten bijzetten om zijn progres
sieve partners in het parlement in het gareel te houden.
Onder alle voorbehoud, zo zou de
Tweede Kamer eruitzien, als er gisteren
Kamerverkiezingen waren gehouden:
PvdA 47 (was 43), VVD 30 (was 22),
KVP 27 (27), ARP 12 (14), CHU 8 (7),
D’66 1 (6), PPR 7 (7), CPN 5 (7), PSP 2
(2), DS’70 2 (6), BP 4 (3), SGP 3 (3), GPV
2 (2), RKPN 0 (1).
Het had „samen delen” moeten wor
den. Deze PvdA-leus ging in Eindhoven,
waar de progressieve drie plus PSP
waren verzameld, echter niet op. Uit
bundig gejuich in de PvdA, gepaste
vreugde binnen de PPR, terwijl de D’66-
top de smart en kommer helemaal al
leen moest delen. De zeewind, die voor
de progressieven in de randstand zo
gunstig in de zeilen blies, vrat verwoes
tend aan het toch al krakende chassis
van de jonge democraten.
Het zijn dan ook de democraten die
zich in een hoekje van het podium
afzonderen als om tien uur precies Joop
den Uyl, bijna op handen gedragen, de
zaal binnenkomt. Den Uyl: de winnaar.
Stuntelig beklimt hij via een stoel een
tafel, om boven de omringende bewon
deraars uit te komen. Bewogen zegt hij
dat het kabinet nu de kans krijgt het
programma waar te maken.
„Dit is het bewijs dat we, ondanks de
moeilijke omstandigheden van de afgelo
pen tien maanden, onze beloften hebben
waargemaakt.” De zaal valt donderend
bij. De omzet van de „broodjes rood”,
die speciaal voor deze avond in een
hoekje van de zaal worden verkocht,
loopt even terug. De zaal heeft geen tijd
om te eten.
x) Herrekend i.v.m. deelnemen
en CDA in 1974.
Een overzichtsfoto, genomen in Het Karregat in Eindhoven, waar de PvdA
bijeen was.
De socialisten hebben gewonnen. Maar dat is wel gegaan ten koste van D’66 en
PPR. Het is niet helemaal eerlijk om de club van Van der Louw en Ed van Thijn
de schuld te geven van de volledige ineenstorting van het geesteskind van Hans van
Mierlo. De „te fatsoenlijke” Democraten die niet mee hebben gedaan aan de snor
kende verkiezingsslogans van PvdA en WD zijn kapotgemalen. Ze zijn daarbij en
dat is vrij logisch veel stemmen kwijtgeraakt aan de PvdA, die immers progres
sief partner is. De kalmerende invloed van de pragmatici van D’66 is weggevallen,
ook al komt dat nog niet in Tweede-Kamerzetels tot uitdrukking.
<u
T3 Ml
„Hartelijke fantasiefiguren” als Jan
Terlouw (de fractieleider van D’66) trek
ken immers niet langer kiezers, zo had
Van Riel gecommentarieerd, in tegen
stelling tot Wiegel, „die de positieve
aandacht van het volk trekt”. Deze uit
spraak lokte het eerste, nog matige ap
plaus uit. dat later in de avond veran
derde in een ware feeststemming, tel
kens als nieuwe succescijfers op een
projectiescherm zichtbaar werden. Het
feest concentreerde zich daarna volledig
op Wiegel, „onze voortreffelijke voor
man”. aldus een Haagse VVD-partijbaas
in zijn „Den Haag vanavond”.
