GEORGE LUCAS FILMT AMERICAN GRAFFITI
Onderwijs band tussen
drie generaties
NOS-radio
behoudt
Christie’s veilt
zend-uren
unieke collectie
incunabelen
Auteursbeiirsen
Schaafsma pleit voor „algemene
wet culturele voorzieningen
•kt fadetyW-
Alphenaar
jggjX
Syncopators in nieuwe bezetting
In jaarverslag Culturele raad Noord-Holland
Manuscript Chaucer
Nieuwe recordprijs
Grammofoonplaten
Nieuw uitgekomen op
Melodia
Russische opnamen
voor slechts 10-
■k
VRIJ DAG
2 9
MAART
19 74
Rockmuziek
Filmmuseum
Afstotend
Nachtvoorstellingen
Shaft in Africa
99
10,—
'r
BRAHMS:
10,—
DE ONTEVREDENHEID en het onbehagen, de onzekerheid en de
angst die de doorsnee-Amerikaan op het ogenblik scherp voelt of
onbewust ondergaat, laat zich misschien het beste afmeten aan de
groeiende belangstelling bij lezers- en filmpubliek voor een vrij
recent verleden toen alles er zoveel rustiger en gelukkiger uit scheen
te zien. Vooral de jaren vijftig en begin zestig, toen de mannen van
nü hun jeugd afsloten, maken sentimentele herinneringen wakker
aan laatste schooldagen, eerste liefdes en vooral aan de toekomst
dromen en idealen die een eerste stap in de grote wereld begeleidden.
„Wat leefden we gelukkig toen”. Vooral als je dan terugdenkt aan
die tijd vanuit een bureaustoel in een kantoor op de zoveelste ver
dieping van een wolkenkrabber temidden van de grimmige werke
lijkheid van groeiende onveiligheid, toenemend geweld en om zich
heen grijpende corruptie tot in de hoogste regeringskringen.
BEETHOVEN:
BERLIOZ:
DVORAK:
2e pianoconcert
op 18
Sviatoslav Richter/ piano
voor slechts 6
Last Picture Show
1
irffe'g
Droevig afscheid van jaren ’50
als
(Van onze kunstredactie)
(Van onze rtv-redactie)
(Van onze kunstredactie)
ADVERTENTIE
De mode van de nostalgie, van het
wegdromen in de goede oude tijd
heeft al de nodige literaire bestsellers
en succesvolle films opgeleverd, maar
alles schijnt nu weer in de Verenigde
Staten geslagen te worden door ,,A-
merican Graffiti” van regisseur Geor
ge Lucas en producent Francis Ford
Coppola.
ZEKER IS DAT niet op die gron
den „Graffiti” zo’n waanzinnig succes
in Amerika is geworden. Of dat suc
ces hier herhaald zal worden, staat te
bezien. De film is zo typisch Ameri
kaans, zinspeelt voortdurend op situa
ties en gewoontes die we hier niet of
nauwelijks gekend hebben en heeft
dialogen met plaatselijke toespelingen
die in onze bioscopen over de hoofd
en van het publiek zullen gaan. Dan
blijft de muzikale kant van de film
met zijn veelvuldig gebruik van de
rockmuziek
over.
tieke jaren ’50 te vergelijken met die
van leeftijdsgenoten aan de andere
kant van de oceaan al was het alleen
Charles Bronson is in Calypso, ter
wijl John Boorman’s „Deliverance’
behalve in de vertoningen ’s middags
en ’s avonds ook in de nachtvoorstel
lingen van Kriterion te zien is. Twee
films uit de alternatieve manifesta
ties, „Ludwig” en „Le Salamandre”
zijn in de loop van de week ’s nachts
in The Movies te zien.
Vioolconcert op. 77
Leonid Kogan/viool
CHOPIN:
2e pianoconcert op. 21
Jevgeny Moguilevsky/piano
10,—
on
en
PAGANINI:
Vioolconcert no. 1 op. 6
Victor Tretjakov/viool
City deze week op het programma
heeft genomen, terwijl „Shaft in
Africa" (Rembrandtplein Theater) Ri
chard Roundtree als de negerwreker
John Shaft naar Ethiopië brengt
waar slaven geronseld worden om in
Europa te werken. De regie is dit
maal in handen van John Guillermin
die Shaft op verzoek van afgevaar
digden van de Verenigde Naties naar
Afrika laat gaan om er een moderne
vorm van slavenhandel te ontmaske
ren en te bestrijden.
BEHALVE „AMERICAN GRAFFI
TI” die in de Uitkijk in eerste verto
ning is gegaan en hierboven uitvoerig
besproken wordt, heeft Amsterdam
nog een première en wel in Flora,
waar „Het recht van de Sterkste”
(„Walking tall”) is gaan lopen.
AMSTERDAM (ANP). De Stichting
Amsterdams fonds voor de kunst heeft
voor 1974 aan enkele auteurs stipendia
toegekend „opdat zij zich gedurende eni
ge tijd onbelemmerd kunnen wijden aan
de door hen voorgestelde literaire pro
jecten”.
Het zijn: J. M. Boersma (Alain Teis
ter), Fritzi ten Harmsen van der Beek,
Gerrit Komrij, Alfred Kossmann, Willi
am D Kuik, Jacoba van Velde, Simon
Vinkenoog, Hans Vlek, Joop Waasdorp,
Jos Ruting en Riekus Waskowsky.
De adviescommissie bestond uit dr. J.
P. Guépin, Willem van Maanen en H. G.
Hoekstra.
wet op het openbaar bibliotheekwerk,
de Omroepwet en zelfs de Grondwet
(artikel 7, waarin aan de vrijheid van
meningsuiting, die van de kunsten zou
dienen te worden toegevoegd).
De cultuurwet waar Schaafsma voor
op de bres staat, zou een eind maken
aan het jaarlijkse touwtrekken tussen de
verschillende overheden over een groot
aantal subsidieposten. Zo’n wet zou
rechtszekerheid verschaffen aan de be
trokken instellingen en personen en de
continuering veiligstellen.
De nadelen van het thans geldende
systeem worden bepaald door de margi
nale financiële vrijheden die provincie-
en gemeentebesturen zich kunnen ver
oorloven. Beschikkend over betrekkelijk
geringe belastinggebieden zijn beide la
gere overheden in hoofdzaak aangewe
zen op door het rijk beheerste fondsen.
Merkwaardig noemt Schaafsma het dat
het rijk de normen bepaalt voor een
muziekschool, die een middelgrote ge
meente tonnen kost, terwijl dat zelfde
rijk aan de instandhouding van dat mu
ziekinstituut slechts enkele tienduizen
den guldens bij draagt.
ALs doeluitkeringen, zoals voor het in
stand houden van onderwijsvoorzienin
gen, ook voor de cultuur een wettelijke
basis krijgen, kunnen de koppelsubsidies
verdwijnen en is de cultuur niet langer
afhankelijk van bereidheid en inzicht
van steeds wisselende bestuurscolleges.
Als de denkbeelden van Schaafsma in
hogere bestuursregionen weerklank zou
den vinden, zou dit van grote betekenis
zijn voor alle gemeenten, die culturele
instellingen als muzieklycea, etc. onder
hun beheer hebben.
Zo sympathiek en echt „Graffiti’
aandoet, ook in zijn poging een wei
nig opwindend verhaal zo gevarieerd
en boeiend mogelijk in beeld te bren
gen, zo afstotend werkt „Walking
tall” die let wel op ware gebeurtenis
sen schijnt te berusten. Het is het ver
haal van ex-sheriff Buford Pusser.
die na wereldoorlog 2 „law and or
der” in McNairy County in het wes
ten van de VS. kwam herstellen.
Pusser blijkt een succesvolle show-
worstelaar in een circus te zijn ge
weest voor hij zich als eerzaam bur
ger in zijn geboortestad kwam vesti
gen om er de houthandel van zijn
vader tot nieuw leven te brengen
Maar het stadje is veranderd in
zijn afwezigheid, er zijn clandestiene
whiskystokerijen. kroegen, een speel
hol annex prostitutie-faciliteiten bij-
gekomen. Als Buford Pusser bij een
toevallig bezoek aan de speelzaal
fraude ontdekt bij de croupier, wordt
hij verschrikkelijk toegetakeld door
de bodyguard van de eigenares van
het landelijk complex wat door Pus
ser al dadelijk als een Sodoma en
Gomorrha is omschreven.
Eenmaal hersteld van zijn verwon-
Daar maken ze plannen voor de
laatste avond die ze samen zullen
doorbrengen, want minstens twee van
hen vertrekken de volgende dag naar
een universiteit aan de oostkust. De
avond en nacht verloopt voor ieder
van hen verschillend. Het voornaam
ste vermaak is langzaam rijdend dooi
de hoofdstraat ontmoetingen met
meisjes forceren, bij de stoplichten
het laatste nieuws uitwisselen of
grapjes met elkaar uithalen, proberen
aan sterke drank te komen en uitein
delijk een vriendinnetje of loslopende
vrouw te versieren. De film maakt
daar een vrolijk en zorgeloos
schouwspel van, maar tegelijk biedt
dit panorama van herhaalde en wei
nig gevarieerde activiteiten uitzicht
op een wat geestloos, eentonig en
triestig bestaan. Ouderen spelen nau
welijks een rol bij dit hongerig rond
rijden door de straten of het wat
hangerig bijeenzitten in een eettent,
de auto bepaalt het gedrag van de
jongelui en biedt de mogelijkheden
van contact en amusement. De auto-
dingen, laat Pusser zich kandidaat
stellen voor het sheriffschap en als
hij de macht in handen heeft, ont
staat er een oorlogssituatie, waarin
beide partijen alle middelen gebrui
ken om elkaar kapot te krijgen.
Waarbij moet worden aangetekend
dat Buford Pusser in het begin geen
revolver draagt maar alleen uitgerust
is met een zware knuppel, waarmee
hij grote vernielingen bij mens en
meubilair weet aan te richten.
Enfin, het einde is dat Pusser’s
vrouw bij een schietpartij gedood
wordt, Pusser vroegtijdig het zieken
huis verlaat met zijn zwaar verwond
gezicht in een gipsverband om bij de
begrafenis aanwezig texzijn, waarna
hij in zijn auto stapt om met zijn
laatste krachten de twee resterende
tegenstanders dood te rijden.
Het griezelige van het geval is dat
Pusser eerst alle redenen toegespeeld
krijgt (er wordt ook nog een bom
aanslag op zijn huis gepleegd) om
Plaats van handeling is een klein
stadje ten noorden van San Francis
co, de tijd is een zomeravond 1962.
AGENT 373” is een traditonele po
litiefilm van Howard W. Koch die
Zowel de incunabelen als de twee
manuscripten hebben gekleurde prenten.
Eén van de manuscripten dat tussen
1440 en 1450 gedateerd wordt en in
Londen zou zijn geschreven, is van de
beroemde schrijver Chaucer en bevat de
Canterbury Tales (Vertellingen van de
Kantelberg). Ieder verhaal begint met
een prachtig gekleurde prent.
maar om te zien of we destijds
dezelfde „tekens” hebben achtergela
ten op de muur van onze beschaving,
als Curt en Steve en John en Terry
op de wanden van hun stadje in
Noord-Californië.
De naam Lucas is hier niet bekend.
Hij debuteerde enkele jaren geleden
met een sciencefiction-film „THX
1138” en het ligt dus voor de hand
dat hij bij het maken van „American
Graffiti” veel steun gehad moet heb
ben van de ervaren Francis Ford
Coppola als producent en dan minder
van de Coppola die „The Godfather”
maakte als wel van de regisseur van
„You’re a big Boy now”.
„American Graffiti” (de titel ver
wijst naar de „tekens” die iedere
generatie nalaat in de vorm van mu
ziek, gedragspatroon, toegepaste kun
sten, folklore) gaat dus weer over de
jongelui die afscheid nemen van hun
jeugd en zich, zoals dat heet op de
drempel van het leven bevinden.
t Schaafsma pleit voor wettelijke maat-
E regelen op cultuurgebied omdat „ge-
E meentebesturen nogal eens bereid zijn
E de uitgaven voor cultuur lichtvaardig als
E „toegevoegde waarde” of „luxe’ ’te zien
P en tot sluitposten van de begroting te
•E maken”. Over het bezwaar dat landelij-
t ke maatregelen een aantasting van de
t zelfstandige beleidsbevoegdheid van de
E lagere overheden zou betekenen, stapt
E hij met gemak heen. Schaafsma wijst in
p dit verband naar de normen voor onder-
E wijs, gezondheids-, maatschappelijke en
F milieuzorg, die evenmin worden betwist.
Met een algemene wet voor culturele
voorzieningen zou, volgens Schaafsma,
kunnen worden voorkomen dat de sa-
E menstelling van bijvoorbeeld gemeente-
E raden invloed heeft op het minimale
E. voorzieningspeil op cultureel gebied. On-
E der voorzieningen rangschikt hij zowel
E gebouwen als instellingen en garanties
E voor individueel werkende kunstenaars.
F Schaafsma realiseert zich wei dat hij
F met zijn pleidooi voor een dergelijke
p wet heel wat overhoop haalt. Invoering
p zou namelijk wijziging betekenen van de
HILVERSUM (ANP). Programma-
commissaris radio van de NOS, mr. W.
J. A. Wagenaar heeft moeten afzien van
zijn plan om zeven uur nachtelijke
NOS-radiozendtijd per week zonder eni
ge compensatie weg te geven en ter
beschikking te stellen van zendtijduit-
breiding van de TROS en voor de even
tuele komst van Veronica.
Het oudste van de 19 boeken werd in
Mayence in 1459 gedrukt. Het is van de
13e eeuwse theoloog Durandus. Zijn
werk Rationale Divinorum Officiorum is
een liturgische verhandeling over de
oorsprong en de symbolische betekenis
van het christelijke ritueel.
Onder de overige incunabelen bevindt
zich voorts het eerste boek dat in Italië
is gedrukt (in 1465) alsmede Cicero’s
werk De Oratore. Ook de eerste gedich
tenbundel is aanwezig, te weten de Son
netten van Petrarca.
De Britse staat zal de opbrengsten van
de veiling gebruiken voor uitbreiding
van de collecties van het domein. De
boeken en beide manuscripten zullen in
de eerste week van april in New York
tentoon worden gesteld om bibliofielen,
antiquaren en museumconscervatoren in
staat te stellen de werken te bezichtigen.
HAARLEM. „Een cultuurbeleid zal
pas tot stand kunnen worden gebracht
t als in de over het algemeen willekeurige
r, versnippering van (financiële) middelen
het mes wordt gezet. Een „algemene wet
t culturele voorzieningen” lijkt me een
L-' gelukkige oplossing”, aldus Henk
E> Schaafsma, directeur van het bureau
C van de culturele Raad Noord-Holland in
E het zojuist verschenen jaarverslag van
F die raad.
De Raad van beheer van de NOS, de
programmastaf en de ondernemingsraad
hebben gisteren in een gezamenlijk
overleg uitgesproken, dat een verdere
afbrokkeling van de NOS-zendtijd,
waartoe het voornemen van de heer
Wagenaar onvermijdelijk toe zou leiden,
als onaanvaardbaar moet worden be
schouwd. De NOS radiozendtijd is de
laatste jaren al belangrijk gedaald tot
20,5 percent thans. Volgens Raad van
Beheer, programmastaf en onderne
mingsraad is dit een alleszins redelijk
percentage en moet verdere afbrokkeling
worden voorkomen.
o.a.:
5e pianoconcert op. 73
Rudolf Kerer/piano 16,
Symphonie Fantastique
Moskous radio Symfonie orkest
10,—
Het muzikale intermezzo komt voor
rekening van Sandra en Andres met
Aimez-moi en Going down to the river.
En voorts zijn The New Orleans Synco
pators (destijds op de hitparade met
Midnight in Moscow) in hun nieuwste
bezetting te beluisteren met Sensation
Rag en When you smile. Jeanne van
Munster praat het programma „aan el
kaar”.
KRUISWEG 47-49 HAARLEM TEL 023-320244
HILVERSUM. Ook in de vijfde afle
vering van het maandelijkse VARA-
amusementsprogramma „Jong geleerd,
oud gedaan”, dat morgenmiddag via Ne
derland I van 16 tot 17.30 uur wordt
uitgezonden, komen weer drie generaties
uit één familie aan het woord: grootva
der, dochter en kleinzoon hebben allen
iets met het onderwijs te maken. Groot
vader Nieuwland (73) vertelt over zijn
loopbaan als onderwijzer in de Haagse
Schilderswijk, waar hij 22 jaar geleden
een aantal jongens met leermoeilijkhe
den door middel van het spelen van een
toneelstuk de nodige kennis bijbracht.
zo op te treden en toch als handha
ver van het gezag in bijna al zijn
acties even fout zit als zijn vijanden.
De handeling speelt zich niet af in
het wetteloze westen uit de pioniers-
dagen, maar in deze tijd En om deze
„law and order”-man tot sympathieke
held van een film te maken, roep*
alleen maar herinneringen op aan
recente gebeurtenissen waarbij onder
meer een Agnew betrokken was.
„Walking tall” is bovendien
handig en traditioneel gemaakt
moet het dus uitsluitend hebben van
veel bloedig geweld en zinloze
moordpartijen, waardoor het geheel
(omdat het met de wet in de hand
gebeurt) een vies fascistisch lucht je
meekrijgt
LONDEN. Bij Christie’s in Londen
zullen op 6 juni 19 incunabelen alsmede
twee waardevolle manuscripten ter vei
ling komen. De collectie is afkomstig uit
de beroemde bibliotheek Chatsworth,
domein van de hertog van Devonshire,
dat beheerd wordt door de Britse staat.
Verwacht wordt dat deze veiling van
incunabelen boeken die voor 1500 zijn
uitgebracht de belangrijkste van na
de Tweede Wereldoorlog zal zijn. De
totale opbrengst wordt door deskundigen
geschat op meer dan 3,25 miljoen gul
den.
„DILLINGER IS DOOD” van Mar
co Ferreri is opnieuw W. Wielek-
Berg’s keus (in „Trouw”) als meest
gewaardeerde film van het vorige
seizoen, waardoor de film vertoond
wordt in „Nachten van de Filmcriti
ci” in De Uitkijk. „The Valachi Pa
pers” van Terence Young met o.m.
Deze week dreigde bij de NOS-radio-
leiding, zoals wij gisteren meldden, een
vertrouwenscrisis te 'ontstaan, toen
bleek, dat de programmacommissaris on
danks sterk aandringen van de staf niet
wilde terugkomen op zijn voornemen, de
zeven nachtelijke uren radiozendtijd per
week van de NOS op Hilversum 3 zon
der meer weg te geven.
LONDEN (ANP). Enkele uren na
dat op een veiling in Londen een re
cordprijs van 145.000 gulden was betaald
voor een Japanse prent bracht een prent
van Josjoessi Sjakaroe ongeveer 225.000
gulden op. De koper was een Ameri
kaan.
Te veel drank in „American Graffiti”
sterkste attractie
En misschien is er toch wel
behoefte eigen evaringen uit die mys-
Germaine Groenier, een van de sa
menstelsters van het programma, ver
telt: „Normaal werd in die tijd aan deze
achtergebleven kinderen nauwelijks eni
ge aandacht besteed. Ze werden als het
ware in zo’n klas weggestopt. Niemand
bemoeide zich met hen. Nieuwland daar
entegen kwam op het opmerkelijke idee
deze kinderen bij elkaar te brengen op
de zolder van de school. Daar bogen ze
zich onder zijn leiding over een toneel
stuk. Er moesten rollen worden uitge
schreven- waardoor ze hun taalachter
stand mhaalden. Er moesten decors wor
den‘gebouwd, waaraan flink wat reken
werk te pas kwam. Het stuk bijvoor
beeld speelde in Afrika, waardoor er
automatisch wat aan aardrijkskunde
werd gedaan. En dat allemaal gebeurde
vanzelfsprekend spelenderwijs”.
FILMS UIT INDIA kan men
woensdag en donderdag in het Film
museum zien, respectievelijk „De
straat met de slechte naam” uit
1971 en „An unfinished Story” uit
1972, twee voorbeelden van actuele
Indiase filmkunst die nieuwe aspec
ten en nieuwe opvattingen uit dit
land laten zien.De voorstellingen
hebben nog steeds, dankzij een trage
politiek van de overheid plaats in de
aula van het Stedelijk Museum in
Amsterdam.
radio met de mysterieuze stem van
Wolfman Jack, de disc-jackey is hun
band met de buitenwereld.
Zo geeft „American Graffiti”, on
danks zijn vrolijke momenten en een
sensationele autorace op het eind, in
wezen een niet minder droevig beeld
van het onvolwassen leven in een
kleine Amerikaanse stad dan Bogda-
novitch gaf in zijn „Last Picture
Show”. De oppervlakkigheid en het
kleine formaat van dit bestaan die in
beide films een grote mate van au
thenticiteit krijgen, werken eerder
droevig en deprimerend dan dat zij
aanleiding zouden moeten geven tot
nostalgische terugblikken. En men
vraagt zich af of in beide gevallen de
makers op het jeugdsentiment hebben
willen spelen dan wel gezocht hebben
naar de oorzaken van een actuele
malaise. Want als de pubers van
„Graffiti” en „Last Picture Show”
hun stadjes verlaten hebben en óp de
universiteit een vernisje van bescha
ving en kennis hebben opgedaan,
worden ze straks de „bright young
executives”, de advocaten en recla
mejongens die dan het gezicht van de
States zullen gaan bepalen. En dat is
geen bemoedigend vooruitzicht.
9e Symph. (de nieuwe wereld)
USSR Staats symfonie orkest
10
Met als klap op 4e vuurpijl
Rachmaninov:
IN VEEL OPZICHTEN herinnert
Lucas’ film aan „The last Picture
Show” van Bogdanovich, maar in te
genstelling tot het armoedige en win
derige plaatsje in Texas uit die laat
ste film dat geen enkele toekomstmo
gelijkheid meer bood aan de opgroei
ende jeugd, heeft het Noord-Californi-
sche stadje waar „Graffiti” zich af
speelt, nog heel wat aan vertier,
chroom en neonlicht te bieden.
Met „Rock around the Clock” en
de opgewonden stem van een legen
darische disc-jockey uit die tijd
wordt direct bij het begin van de
film de sfeer bepaalt, waarna de
voornaamste figuren, een viertal
vrienden, geïntroduceerd worden als
ze in hun uiteenlopende auto’s en
scooters naar hun ontmoetingspunt,
Mel’s Burger City gaan, een drive-in
restaurant met bediensters op rol
schaatsen.
De „tweede generatie” wordt gevormd
door mevrouw Merks, dochter van
Nieuwland. die bij het onderwijs betrok
ken is als „leermoeder” op een lagere
school. Rob, de zoon van mevrouw
Merks, is de derde generatie uit de
familie Nieuwland. Hij heeft in het
programma een gesprek met een jacht
opziener van het Delerwoud bij Arn
hem. En vanzelfsprekend is ook Rob
nauw bij het onderwijs betrokken, want
hij zit op school.
■»K
