SCHILDERIJEN SPIEGELDEN HET LOT
VAN FERDINAND ERFMANN
A. Visser nit Haarlem wmt
ROOIER.
PARIS®
manette
In Haarlem staan de
mooiste keukens bij elkaar
l-*-a I
compositiewedstrijd
,De heks van Dirah” in Mickery
SCHOPPEN TEGEN TRADITIE
INZICHT IN
DE GOLEM
LENIN ALS
FILOSOOF
ct
Roilier-pantalon
is het fijnst.
rw
Fraaie foto's in Abba Ebans „Mijn land”
'ROKKEN
nu extra voordelig
Pledge en Citro-Pledge
Lionel Hampton
naar ons land
VINCENT VAN GOGH
I
I
Chileese politicus
in Kenmerk
13
KUNST
1974
WOENSDAG 10 APRIL
7
TECHNISCHE UNIE'2 STOKVIS COMBINATIE
AMSTERDAM Dinsdagavond
mocht Mickery kennis maken met
Sardono. Na de vorige voorstelling
die ik van het stuk „De heks van
Dirah” in Scheveningen zag, vielen
er in Mickery toch nog wel enkele
aspecten bijzonder op. Om te be
ginnen het geluid. Binnen de in
tieme beslotenheid van dit theater
leek het wel of de muziek een veel
belangrijker rol ging spelen dan in
een groot theater. Het mengsel van
tikken op de grond in combinatie
met kleine klanken van veel mensen
tegelijkertijd, waarmee de voorstel
ling opende, werd ook nu afgewis
seld met gamelan, met neuzig ge
zang en met fluitjes en gongs om
tenslotte uit te lopen op lang aan-
«R
o#
.-. H I IHUH
rf H H'
FERDINAND ERFMANN (1901-1968) is een merkwaardige en
miskende figuur onder de Nederlandse schilders geweest, een mis
kenning die logischerwijze uit zijn levenshouding voortvloeide. Het
was zijn fatum, dat een stempel op hem drukte en waarmee hij ten
slotte genoegen heeft genomen. Die onafwendbaarheid lag of je
het geloven wilt of niet besloten in zijn afkomst en vroegste jeugd.
Hij zag die als bepalend voor wat hij zijn „zielsziekte” noemde en die
dramatische kwaliteit bezat zijn zware neurose zeker. Hij werd de
fatalist, die aannam wat zijn horoscoop had beloofd, „Kans op dood
door ongeluk”. Tijdens vakantie op Corsica ging hij zwemmen. Hij
raakte in een coma, werd aan land gebracht, maar kwam niet meer
bij. Ongeluk en dood waren inderdaad met elkaar verweven geraakt,
zoals tevoren onafwendbaar zijn type leed-en-leven, getekend ook
door suikerziekte.
4»
’Tsk/
gehouden bromtonen van alle dan
sers. Maar nu vulde al deze gelui
den op een evenwichtige manier de
hele ruimte terwijl het in een groot
theater veel meer als in flarden
klonk.
■l V/
(Van onze kunstredactie)
ADVERTENTIE
HEIN STEEHOUWER
HEIN STEEHOUWER.
ADVERTENTIE
A. W.
I
HT
Met medewerking van Van Gennep
in Amsterdam heeft Uitgeverij De
Vlam een vertaling uitgegeven van
Anton Pannekoeks geschrift „Lenin
als filosoof” dat oorspronkelijk in het
Duits is verschenen.
De heks als Rangda, koningin van de
onderwereld.
HEEMSTEDE. Heemsteeds Kamer
orkest heeft dinsdagavond in het raad
huis van Heemstede een concert gege
ven, waarop de vijf composities werden
uitgevoerd, die waren ingezonden door
de amateurcomponisten, die zich hadden
opgegeven voor deelneming aan de com-
positiewedstrijd, die in januari van het
vorige jaar door het kamerorkest was
uitgeschreven.
Grote Houtstr. 28-30
Haarlem
Projecteerde Erfmann het allemaal
op zijn werk, dat er de sporen zo
overduidelijk van draagt, Van Gogh
deed het andersom. Hij was gezond
als hij schilderde, bijna al zijn werk
getuigt ervan, behalve een paar laat
ste doeken en toch was zijn leven
wellicht nog veel tragischer dan dat
van Erfmann. Van Gogh was echter
een veel groter kunstenaar, die zich
via zijn inspiratie en liefde tot het
leven kon bevrijden in zijn werk,
terwijl Erfmann er via zijn narcisti
sche zelfprojectie in dook. Had het
anders moeten of kunnen zijn? Nie
mand mag of kan het zeggen. Wie
het meent te kunnen heeft van zijn
eigen lot of leed nog te weinig ge
leerd. Wat ons rest zijn de kunstwer
ken van twee mensen, waaraan we
ons hoogstens kunnen spiegelen.
man, die van 1949 tot 1959 ambassadeur was van zijn land in
de Verenigde Staten.
De ogen van de Israëlische minister zijn van aanvang af
gewend de zaken te zien door een „upper-class” bril: hij
Een zelfportret van Ferdinand Erf
mann bij zijn fiets.
-
Op reis in een
U ziet er dan modieus
en gedistingeerd uit.
Komt u gerust eens
kijken.
GR. HOUTSTRAAT 26
HAARLEM
«1
De rokken zijn dit voorjaar
en deze zomer weer hele
maal „in”.
Wat ik hierboven aanduid kunnen
lezers van De Golem nu ook vinden
in een boekje van N. Kapteyn-Mee-
rum Terwogt, getiteld „Klein com
mentaar bij Gustav Meyrink De Go
lem”. Het is een uitgave van De
Driehoek, maar nu door Meulenhoff
verspreid. De auteur blijkt goed inge
voerd te zijn in de legende van de
Golem, ook in het verklaren van
tarotkaarten en gegevens uit de jood
se geheimleer. Het verduidelijkt veel
en de lezer heeft het echt nodig.
AMSTERDAM. De beroemde Ame
rikaanse vibrafonist Lionel Hampton zal
op vrijdagavond 26 april een concert
met zijn orkest geven in de nieuwe Jaap
Edenhal nabij het Ajax-terrein in Am-
sterdam-Watergraafsmeer- Lou van Rees
heeft de organisatie.
Ferdiant Erfmann was transvestiet,
hij kleedde zich graag in vrouwen
kleding, liefst harembroeken en der
gelijke. Het was zijn oplossing voor
een vroeger probleem, het niet tot
normale contacten kunnen komen
met vrouwen, hoewel hij heel erg op
vrouwen was gesteld. Hij trachtte nu
zelf vrouw te zijn, gespierd en atle
tisch, zoals hij zich vrouwen had
gezocht met gespierde armen en zwa
re benen en heupen.
Dat het nog mogel(jk Ls om in het pocket-paperback-tjjd-
perk fraaie boeken uit te geven bewast uitgeverij Keesing
in Amsterdam met het zeldzaam smaakvol opgemaakte, rijk
geïllustreerde en „ouderwets”-mooi gebonden boek „Mjjn kreeg zijn opleiding aan de Cambridge-universiteit, waar hij
land, de geschiedenis van het moderne Israel” van de Is
raëlische minister van Buitenlandse Zaken Abba Eban.
Zo heeft hij die ook zijn leven lang
geschilderd, een soort statische charya-
tiden, zuilen in de gedaante van een
vrouw. Ze droegen geen tempeldaken,
maar wel zijn speciale leed. Weer
later, toen hij na jarenlange zelf
analyse een schijnvrede met zichzelf
had gesloten en zichzelf portretteerde
als acrobatische vrouw, zich ook zo
liet fotograferen, nadat hij vroeger
ook body-building foto’s had laten
maken, leek het ergste leed geleden.
Ook al, omdat zijn realistische schil
derkunst het ineens „ging doen”, pro
fiterende van de herleving van alle
typen realisme. Natuurlijk was het
vooral Dieuwke Bakker van Galerie
Mokum die veel voor hem deed,
maar ook aan groepstentoonstellingen
had hij tot die tijd wel meegedaan,
zij het zonder enig economisch suc
ces. Eerder deed hij mee, omdat hij
een actief verenigingslid en ook be
stuurder was van het Amsterdamse
Arti. Want voor een zonderlinge fi
guur was hij zeer sociaal, ook chari
tatief ingesteld en allerlei misdeelden
van harte helpend.
Ik ga hier niet meer in op het
bekende verhaal van de Praagse ca
meeënsnijder, die in een lange droom
vervalt door per ongeluk de „magi
sche” hoed van Anastasius Pernath te
dragen. Hij komt in die droom in
contact met de legendarische Golem,
een symbolische afspiegeling van zijn
„lagere” ik. Er is door anderen ook al
eens gewezen op de betekenis van de
tarotkaarten als sleutel tot het ka
rakter van de personages in dit boek,
eigenlijk afsplitsingen van Pernath
zelf.
Over het boek wil ik het hierbij
niet meer hebben, het is overbekend.
Maar wel brengt het me bij de idee,
dat Van Gogh en Erfmann veel ge
meen hadden: een neurose op grond
van vroegere ervaringen en daardoor
de onmogelijkheid tot normaal con
tact met vrouwen, zoals ook Van
Gogh dit zo hartstochtelijk-drama-
tisch wenste.
Dat het evenzeer de reden was,
dat zijn werk niet werd verkocht,
kon hij moeilijk verkroppen. Het
lijkt onrechtvaardig, maar anderzijds
is zijn werk, ondanks de schilderkun
stige kwaliteiten dan ook moeilijk te
verdragen in je omgeving. De twee
spalt tussen narcisme enerzijds en
zelfvernedering anderzijds straalt er
van af. En daarom zal hij vermoede
lijk vooral als een merkwaardige
schilder te boek blijven staan, mis
schien een beroemde naam aan mu-
seumwanden, maar nooit een „geac
cepteerde”, zoals hij dat tijdens zijn
leven door zijn zielsziekte ook niet
kon zijn.
HaarlemTulpenkade l.TeL'fÓSHl 93 45 L
<’7’ z
„DE GOLEM” van Gustav Meyrink
is terecht wereldliteratuur. Meyrink
bewees er zijn meesterschap mee In
het visionaire of metaphysische genre.
Het is daarom ook een „duister”
boek.
ook lector was in de Hebreeuwse, Arabische en Perzische
litteratuur. Zijn instelling blijkt uit zinnetjes als „De „anti-
establishmenf’-tendens (in Israel) was nieuw en voor velen
verontrustend”. Voor velen? Sinds wanneer bestaat het
„establishment” uit velen?
Het is verder de vraag of overtrokken proza als „Niets in
de geschiedenis was te vergelijken met dit herrijzen van een
volk, in een land waarvan het zoveel eeuwen gescheiden was
geweest". Of „Voor vele miljoenen op aarde was dit (ontstaan
van Israel) een uniek en indrukwekkend mysterie”, lang
stand zal houden. Het zou begrijpelijk zijn in 1948. In de
jaren vijftig desnoods, maar niet anno 1973. Retoriek in deze
vorm is toch wel sterk in waarde gedaald om dienst te doen
in de naam van de historie.
De diplomaat Eban is duidelijk geen lievelingskind van de
muze Clio. Men moet dan ook geen diep omgespitte tuin der
historie verwachten, hooguit een rozengaarde met doornen
a la Couperus. Wie daarmee genoegen wil nemen krijgt daar
bij wèl een fantastische verpakking.
Dat alles vind je in het „Ferdinand
Erfmann”, een catalogus van zijn
werken eigenlijk, ingeleid door Henk
Romijn Meijer en Lambert Tegen-
bosch en als uitgave van Galerie
Mokum door De Bezige Bij in de
handel gebracht.
Met begrip is Erfmann er door de
geopend: maandag t/m vrijdag van 8.00-12.30 en 13.00-17.00 uur,
dinsdag- en donderdagavond van 18.30-21. J0 uur.
Het fotomateriaal leidt weliswaar de aandacht van de tekst
af, in zoverre dat men zal beginnen het boek door te bla
deren om het oog te laten strelen door beelden van het bij
belse land en haarscherpe portretten al dan niet in kleur.
„Mijn land” is in zekere zin een vervolg op het eerder ver
schenen „Mijn volk”, waarin Eban vertelt over de historie
van het joodse volk. Dit nieuw verschenen boek verhaalt
over de jonge staat ruim een kwart eeuw gesticht na de furie
van het nazidom, waardoor zes miljoen joodse Europeanen
in de gaskamers werden vermoord.
In zijn voorwoord zegt Abba Eban dat de gebeurtenissen
uit de afgelopen vijfentwintig jaar behalve feitelijkheden
ook een „eigen gevoelswaarde en sfeer” bezitten. Hij wil
dan ook primair een ooggetuigeverslag geven om de „ge-
moedsschommelingen tussen wanhoop en opluchting” duide
lijk te maken. Maar dan wel een ooggetuigenverslag van eeri
Het bovenstaande voert natuurlijk
in de richting van het denken in
vergelijkingen, hoewel zulks op dit
terrein altijd discutabel is. Het in
herdruk verschijnen van „Het leven
van Vincent van Gogh” van Irving
Stone leidt daar echter ook toe. Bru-
na in Utrecht zorgde voor die her
druk van „Lust for Life” met
zoveel succes verfilmd indertijd in
de vertaling van L. J. A. M. Berk-
hout-Willemse.
schrijvers in benaderd, de man die
teder en agressief kon zijn, sentimen
teel, wijsgerig, actief dierenbescher
mer en nog veel meer. Hij achtte zijn
neurose, het eerder genoemde trans-
vestitisme, te zijn ontstaan door zijn
vaderhaat en zijn moederbinding. Het
kan zo zijn, want de ouders hebben
het er negatief en positief naar ge
maakt. Anderzijds is het natuurlijk,
meta de bekendheid van het Oidipus-
complex in het achterhoofd, gemak
kelijk om het in die richting te
zoeken, althans je neurose eraan te
wijten. Projectie naar buiten was in
feite het enige doel van Erfmann,
vooral in zijn kunst, schilderijen
overladen met a-sexuele atletische
vrouwen en zelfportretten, zowel in
mannelijke als vrouwelijke kledij, die
daarbij aansloten.
De studie werd vertaald door me
vrouw E. van Albada-van Dien die
daarmee het werk afmaakte van haar
in 1972 overleden echtgenoot prof. dr.
G. B. van Albada, die al was begon
nen met de vertaling.
Pannekoek tracht via de leer van
Marx en Engels de officiële staatsfi-
losofie van de Sovjet-Unie te analy
seren maar zijn betoog mondt tenslot
te uit op praktische overwegingen als
„kunnen de arbeiders zichzelf bevrij
den, de macht veroveren en deze ook
behouden?” Met andere woorden vra
gen waarmee de wereld van nu nog
worstelt. En hoewel het geschrift in
1938 voor het eerst verscheen, blijkt
het ook nu nog uitermate actueel.
W.
Enorm uitgebreide collec
tie van Gor-Ray, Alexon,
Hucke e.a.
Als u bij Vogelzang komt,
zult u het zelf zien.
Indrukwekkend was ook de opkomst
van de spelers uit een luik in de grond
met uitsluitend licht van onderuit. Bij
het herzien van deze voorstelling blijkt
nog eens extra hoeveel er iedere keer
geïmproviseerd wordt. Met name de vier
kleine jongetjes amuseerden zich en de
bezoekers kostelijk, zo zelfs, dat op een
gegeven moment één van die jongens,
die in een hoek een piano ontdekt had,
de hele handeling gedurende ruim tien
minuten doodleuk onderbrak om afwis
selend op die piano te hengsten, katte-
kwaad uit te halen en dansbewegingen
te maken. Iedereen, ook de dansers, die
volgens het stuk dood op het toneel
moesten liggen, lachte heerlijk ontspan
nen om dit jeugdig gedol.
Weer werd het grote met maskers
opgetuigde wezen door de jongetjes ge
plunderd, alsof ze de oude cult wil
den afbreken, maar Sardono vertelde
me, dat hoewel hij deze scène van
ganser harte in het stuk had opgenomen,
veel van zijn 33 medewerkers en met
name de oude maskerspeler het hier nog
erg moeilijk mee hebben. Dit is één van
de redenen waarom hij zo verheugd is
over de mogelijkheid, die het instituut
van de tropen aan de groep biedt om op
16 april met dezelfde mensen (behalve
de kinderen) hetzelfde stuk te brengen,
maar dan volledig in de oorspronkelijke
traditionele opvatting met maskers.
Tot en met 14 april is de moderne
versie in Mickery te zien, op 15 april
komt die in de Lantaarn in Rotterdam
én dan komt 'de oude versie in het
tropeninstituut. Het zal boeiend zijn bei
de versies met elkaar te vergelijken.
CONRAD VAN DE WEETERING
Het Heemsteedse Kamerorkest stond
op deze avond van vijf eerste uitvoerin
gen voor een zeer veel eisende taak. Een
inspannende instudering onder leiding
van Iman Soeteman, de dirigent van het
orkest, was aan het concert voorafge
gaan. De orkestleden kwamen nu niet
voor de taak te staan een programma
ten gehore te brengen van vrij gekozen
werken, maar van composities, die wa
ren aangeboden door onbekende ama-
teur-componisten, wier muzikale ideeën
en stijlprincipes moesten worden overge
nomen, voor elk werk weer anders en
telkens weer met nieuwe, ook anders
geaarde uitvoeringsproblemen, die mede
ontstaan waren door de zo verschillende
instrumentale kennis en instrumentatie-
bedrevenheid.
De jury, gevormd door de componisten
Nico Schuijt, en Peter Schat en de
dirigent Iman Soeteman moet het niet
gemakkelijk gehad hebben met het vin
den van een aanvaardbare beoordelings-
maatstaf en met het toepassen daarvan.
De toehoorders, die eveneens hun
waardering mochten kenbaar maken,
konden daarvoor afgaan op de direct
«•srkregen auditieve indrukken.
Dit betekende, dat het gehalte der
uitvoeringen hiervoor mede bepalend
was.
Heemsteeds Kamerorkest liet de toe-
hoorders eerst kennismaken met een
vierdelige compositie „Proveremo” gehe- I
ten. Zij bleek aantrekkelijke muzikale
gedachten te bevatten, die wat verbrok
keld verwerkt waren, door te grote stijl-
variatie. Ook zou een duidelijker karak
tertypering met de benaming der delen
afzonderlijk nuttig zijn geweest.
Het tweede werk „Drie Stukken” ge
heten, was romantisch van aard. Over
heersend was de stemmige sfeer van
gevoelige melodieën, die gedragen wer
den door warme harmonieën in een
doeltreffende instrumentatie. De naam
„Scherzo” voor het eerste deel kwam
niet overeen met de zangerige, rustig,
voortgaande muziek, die daarin was op
genomen.
Het derde werk was een moeilijk
uitvoerbare parafrase over liederen uit
Valerius „Gedenckclanck”, gecompo
neerd met een instrumentatie, die met
de praktijk van een orkest te weinig
rekening had gehouden. In een zetting
voor orgel zou dit werk beter tot zijn
recht gekomen zijn. Wim Sevinga was
de componist.
Avant-gardistische invloeden toonden
de „Four essays”, waarvoor de componist
toch niet afstand bleek gedaan te heb
ben van de muzikale traditie. Een stuk
met verrassende instrumentale effecten.
Het laatste nummer van het première
programma was een aardige „Kleine sui
te” met de bijnaam van „Jenny” van C.
W. Nieuwenhuizen. Klein was de suite,
maar zeer groot waren de uitvoerings-
moeilijkheden. Niet alleen bij de vertol
king van dit werk, maar ook bij die van
de andere vier stukken bleek de nood
zaak om voortaan bij het uitschrijven
van compositie-wedstrijden de maximale
moeilijkheidsgraad aan te geven, nauw
keurig in overeenstemming met de capa
citeiten van het orkest; dat aan uitvoe
ringen toch niet alleen inspanning, maar
zeker ook ontspanning mag beleven.
Volgens het oordeel van de jury kreeg
de compositie „Drie stukken” van de
heer A. Visser uit Haarlem de eerste
prijs, „Four Essays” van Iman Soeteman
de tweede en het werk „Proveremo” van
de heer C. Malizia uit Amsterdam de
derde prijs. De uitvoeringsprijzen” van
de toehoorders, waren bestemd voor
„Proveremo” (le prijs) en voor de „Four
Essays” (2e prijs), welk werk ook de
extra „uitverkiezingsprijs” van de or
kestleden behaalde.
Voor Heemsteeds Kamerorkest was
het een buitenkansje, dat de componist-
dirigent Iman Soeteman de hem toege
kende geldprijzen aan de kas van zijn
Orkest ten goede deed komen.
P. ZWAANSWIJK
In ons land zijn reeds enige verta
lingen bekend, waarvan de onlangs
verschenen uitgave van Meulenhoff
in Amsterdam de nieuwste is. De
uitgever kondigt daarbij aan, dat de
vorige vertalingen zeer discutabel
zijn. Ik heb geen Duitse uitgave bij
de hand, maar heb deze nieuwe van
Wouter Donald Tieges vergeleken met
de bekende uitgave van destijds van
De Driehoek in Amsterdam door E.
Th. van der Veer-Bertels. Mogelijk is
de nieuwe naar de letter beter, ze
komt mij echter wat stroever voor,
minder vloeiend dan de oude, die ik
daarom bepaald niet zo discutabel
acht.
HILVERSUM. Armando Uribe,
eens ambassadeur in Peking voor het
Chili van president Salvador Allende,
wordt vanavond in de IKOR-ru-
briek Kenmerk (22.05 uur, Nederland 2)
geïnterviewd. Uribe was ook zaakgelas
tigde in Washington en meent de onom
stotelijke bewijzen in handen te hebben
van activiteiten van de Verenigde Staten
om Allende ten val t e brengen. Hij
schreef er een zwartboek „Amerikaanse
interventie in Chili” over-
Voorts in Kenmerk een reportage over
een dreigende scheuring in de Westduit-
se Evangelische Kerk. Oorzaak: ver
scheidene geestelijken hebben het opge
nomen 'mor de Baader-Meinhofgroep.
Een van ‘ten is vicaris Burghardt, die in
deze reportage wordt geïnterviewd.
7*1f r
ADVERTENTIE
-
s. v
