o
Joke Haanschoten
RADIO ACTIEF KIND NU VOLWASSEN
op scholen
Gelukkig
met akties
centraal blijf staan”
„Doodvervelend dat ik zo
DR. L MEINSMA NA KRUISTOCHT VAN
TIEN JAAR TEGEN DE SIGARET:
ZESTIEN JAAR GELEDEN: PANIEK OM RADIUMNAALD
4-
20
AZ
g|f
Z Al
1 3
ZATERDAG
APRIL
1974
Erbij
door Jan Piet Stokman
Slappe film
Gehuwd
Touwtrekken
Geigertellers
Prikkeldraad
Uniek geval
Schandalig
0p rozen
f M
1
r
Kii
To<
Dr. Meinsma ondervraagd door leerlingen van een Beverwijkse school.
I
Hor
br
Het Rijksinstituut voor de Volksge-
staar
de va
selijk
aan i
belan
teken
psych
In
ning
prent
het k
ziet nu de opvoeder de noodzaak ervan in de jeugd
een brokje opleiding mee te geven. Ik doel hiermee op
de anti-rookcampagnes op vele scholen in Nederland,
vaak niet door leerlingen zelf gestart, maar aange
zwengeld door leraren, die in het ergste geval tijdens
de lesuren in de klas het ene sigaretje na het andere
sigaretje aanstaken. Kijk, dat doet me wat. In die sec
tor zit ik nu plotseling op rozen. Ondanks de cijfers van
het CBS is zestien percent van de rokende mannen
met het roken gestopt. U zult zeggen niet veel. Maar
met de middelen, de tijd en de one-man-showachtige
affaires, die ik in de afgelopen tien jaar heb meege
maakt, is 16 percent op een rokende bevolking van
vijf miljoen mensen toch wel een ommezwaai. Een
politieke partij zou met die winst van 16 percent een
gat in de lucht springen”.
Meinsma bepaalt het imago van de anti
rookcampagne. Gelukkig daarmee is hij
geenszins.
„Wij ontvangen nu anderhalve ton. Ik
zou met een basis van een miljoen per
jaar willen werken. Dan zou ik niet
alleen reclame kunnen maken in de zin
zoals de tabaksindustrie die bezigt, maar
ben ik in staat een fatsoenlijk program
ma van de grond te krijgen. Een keer
heb ik in de STER willen verschijnen,
maar de heren keurde het anti-rook-
filmpje af, omdat ik een bepaald pro-
dukt minder vriéndelijk bejegende.
drongen. Momenteel voer ik met de Hart
stichting en het Astmafonds besprekin
gen om die one-man-showachtige effec
ten te doorbreken en aan de actie een
wat bredere basis te geven. Maar dan
zal de overheidssubsidie voor de cam
pagne voor dit jaar minstens een half
miljoen moeten worden. Pas dan kun je
doelmatig gaan oogsten. Je moet je in
dit vak voortdurend af vragen: kan ik
nog wel doorgaan?
Meinsma, zeventien jaar geleden de
sigaret afgezworen, en met succes, vindt
het dichtdraaien van de subsidiekraan
door de overheid voor zijn anti-rook-
campagne een schandalige zaak.
Bjj Joke was tydens een simpele medische ingreep in het Stads- en Acade
misch Ziekenhuis in Utrecht, een radio-actieve punt van een afgebroken ra-
diumnaald in de neus achtergebleven. Toen die radiumkop na de bestraling
van Joke’s neus in het ziekenhuis werd vermist, kwam de „veiligheidsmolen”
op gang. De KEMA, de marine, de BB en noem maar op, kwamen er aan te pas.
En toch moet ik zeggen, dat ik vorig
jaar veel aandacht heb weten te trek
ken. In Amerika bewerkt een team van
psychologen en longartsen jaar in jaar
Maar u kent Biafra van de televisie, u
ziet de verschrikkingen in Vietnam en
als je een man ziet bloeden, denk je.
gut, dat is hard. In mijn film ziet u
patiënten, wiens longen en lichaam door
teer en nicotine zijn aangetast.
Vandaag de dag vindt men dat een
vrij slappe film, maar toch is het mijn
eerste poging om de keerzijde van de
medaille te laten zien.
Hij kijkt je wat verdrietig aan. Wat is
vandaag de dag hard, zie je hem denken.
Als
die f
vaak
maar
ter h
knieë
In
duide
een n
armei
psych
de ee
was
voed!
gen”,
zijn f
in op
Hij k
leidde
Rui
den i:
ten o:
doen
aand;
een k
„Eet
volge:
voor
1.
dru’
fees
wer
guu
mut
koo
vooi
ter
voo:
Ned
reid
herl
lijk
stol
hoo,
(mu
ling
dek
voo
gra,
wer
aan
78.
lijk
Bra
86.
89-
vlie
Ibs<
pret
stre
aan:
hari
111.
114.
schi
oge
wat
guu
(afh
130.
van
slat
wei
Tien jaar geleden startte dr. L. Meinsma, directeur
van het Koningin Wilhelmina Fonds, zijn anti-rook-
campagne. De eenzame kruistocht tegen de sigaret
lijkt een gebed zonder einde te worden, want de trek
in het sigaretje of het shaggie blijkt toch sterker te
zijn dan de onheilsboodschappen, die Meinsma boven
het Nederlandse volk uitstrooit. De Nederlander rook
te in 1972 meer sigaretten dan ooit: volgens het CBS
te Den Haag gingen in 1972 maar liefst 21.670 miljoen
sigaretten in rook op tegen 19.600 miljoen in 1971
of te wel een vooruitgang van 10 percent. Het rijk was
de lachende derde, want de rokers stortten totaal bijna
900 miljoen gulden aan accijnzen in de schatkist. Voor
dr. L. Meinsma geen cijfers om het hoofd in de schoot
te leggen. „Tien jaar geleden nodigde ik mij zelf uit.
Momenteel kan ik het niet meer bijbenen. Plotseling
„Het was een hele toestand in die
dagen. Als zoiets vandaag de dag zou
gebeuren, zou men er al die poespas
ndet meer bij halen en zou men niet
meer zo angstig zijn. Maar radio
activiteit was in die dagen een gela
den, en voor velen nogal angstig
begrip. Men kende het niet.”
Want kort na de ontdekking van de
achtergebleven radiumpunt Joke
was er misselijk van geworden en het
ziekenhuis miste de punt kwam
het „opsporingsapparaat” in actie.
Joke Haanschoten. Zegt die naam u nog iets? Zestien jaar geleden haalde
dit vyfjarig meisje uit het Gelderse Putten enkele weken lang de wereldpers
omdat ze op 18 januari 1958 het eerste „radio-actieve kind” van Europa was
geworden. Haar foto’s verschenen in kranten van Amerika, Zuid-Afrika, Au
stralië en nagenoeg alle Europese bladen en geïllustreerde tydschriften.
Dr. Meinsma kijkt je fel aan als je
deze gegevens aan hem voorlegt. „Ik heb
nooit de steun van de overheid gekregen.
De commissie mag opnieuw drie jaar
binnenskamers gaan ploeteren. De siga
rettenindustrie zit dus weer drie jaar op
rozen. Het feit, dat de tabaksreclame
door kan gaan vind ik gewoon slecht
voor de jeugd. Tien jaar geleden kwam
ik óók in de scholen. Momenteel gaat
dat nog sterker spelen, omdat leraren,
en vaak ook leerlingen, een anti-rook-
campagne beginnen. Ik was toen vaak
Joke, aangestoken door de toenmalige hoelahoep-rage, met haar buurtvrien-
dinnetjes die eveneens allemaal werden ontsfnet.
Ik kan mij momenteel financieel niet
permitteren hoe dan ook te adverteren.
Ik kan nauwelijks iets met die ander
halve ton doen.
Daar bleef het gezin zes weken lang
geïsoleerd wonen. De kleuterschool,
die Joke bezocht, sloot de deuren
twee weken lang.
Het
in Gi
gonnt
kinde
schek
Niet uit gezondheidsoverwegingen, nee,
dat zeker niet. Ik begin 's morgens 7 uur
en u mag raden wanneer ik weer in
huis kom. Nou, zeg maar elf uur. Mijn
werk is mijn hobby. Maar als ik in
Groningen een lezing zou houden en ik
hoor de mensen mompelen van: och,
daar is die vent van Meinsma. Moet ie
nou weer zo nodig. Nou, dan zet ik er
een punt achter. Dan zullen andere
mensen, van de Hartstichting en het
Astmafonds, dit veeleisende werk van
me moeten overnemen. En met die over
schakeling van de Meinsma one-man-
show naar dat team van voorlichters
zijn we nu bezig. Ik wil geen baas-
knecht-verhouding. We streven naar een
forse verbreding van het aanvalsfront”.
Mannen van de BB tastten met
geigertellers de hele tuin rondom
het huis af. Want wat bleek? Toen
Joke misselijk werd, kort na het
bezoek aan het ziekenhuis, moest zij
plotseling overgeven. Haar ouders
vingen het braaksel in een krant op
en deponeerden het in de (toen nog)
kolenkachel. De as van de kachel met
daarin de radio-actieve naaldkop
werd op het tuinpad uitgestrooid.
De geigertellers klikten in de hele
Het gezin Haanschoten vader,
moeder, een zoon en vier dochters
werd geëvacueerd naar een barak
achter het ziekenhuis in Utrecht.
„Ik ben maar gedeeltelijk tevreden,
want het is natuurlijk een doodvervelen
de zaak, dat ik zo centraal ben blijven
staan. Maar pers, radio en televisie heb
ben me in die uitzonderingspositie ge-
De beperking van de rookreclame is
een nog mistige zaak, te meer, daar de
commissie reeds eind 1972 met haar
werk gereed was maar de resultaten
niet publiceerde. Wel kwamen enkele
hoofdlijnen naar voren; het gezondsheids-
aspect moet niet in de reclame worden
betrokken: het apelleren aan eventue
le mogelijkheden dat roken van sigaret
ten met lager nicotine- en teergehalte
beter is, wordt niet juist geacht; geen
verband leggen tussen roken en sportivi
teit; advertenties mogen niet speciaal op
de jeugd gericht zijn en bovendien mo
gen zij niet te groot zijn.
omgeving. Woning en tuin waren
„besmet gebied” geworden. Er werd
prikkeldraad geplaatst en rondom
stonden borden „Levensgevaarlijk.
Verboden terrein”.
Maar in de verstreken zestien jaar
is er veel gebeurd. Joke Haanschoten
is een blonde schoonheid van 21 len
tes geworden en heet nu al een
maand of zeven mevrouw Kappers.
Ze woont niet meer op de Veluwe,
maar in de Arnhemse nieuwbouw
wijk Elderveld en haar echtgenoot
Henk (24 jaar), administrateur bij een
Arnhems architectenbureau, beleeft
haar avontuur nog slechts uit de
plakboeken vol kranteknipsels en fo
to’s uit die dagen. Maar ook uit de
scriptie die zij eens moest maken
voor haar opleiding toen ze nog zie
kenverzorgster was op de Helmelse
Berg in Oosterbeek.
uit het rokende publiek. Óndanks die
grotere aanvalsbatterij en die ontzettend
ruime financiële middelen is de con
sumptie van tabaksartikelen in Amerika
net zo geleidelijk blijven stijgen als in
Nederland. Ondanks die grotere aanpak
daar heb ik het er in Nederland op m’n
dooie eentje niet zo slecht afgebracht.
Nou, ja, het is vreselijk ijdel om dit te
stellen, maar het is de waarheid”.
In 1971 werd de commissie Meulbrok
samengesteld: een commissie, die in op
dracht van de ministeries van Justitie,
Volksgezondheid en Economische Zaken
richtlijnen moest samenstellen, waarop
de reclame voor het roken aan regels
moest worden gebonden. In november
vorig jaar toog de commissie opnieuw
aan het werk, nadat de ministeries een
volgende opdracht hadden verstrekt:
geef een afgerond beeld van de materie.
Sinds hij in 1964 de handschoen op
pakte en tegen de tabaksgiganten ten
strijde trok is er nog niets veranderd.
„Ik heb er verder nooit nadelige
gevolgen van ondervonden. Ik ben
goed gezond en niemand van onze
familie heeft er last van gehad. Wel
moest onze hele familie jarenlang
steeds gekeurd worden. Ze hielden
ons goed onder controle. De laatste
keer dat is nu een jaar of vier
geleden werd ik gekeurd in het
Academisch Ziekenhuis in Leiden.
Maar nu hoeft dat niet meer”, aldus
Joke Kappers-Haanschoten.
afhankelijk van de houding van leraren
en directies. Ik kreeg in mijn begintijd
verschrikkelijk veel tegenstand. De art
sen en de leraren geloofden niet in een
oorzakelijk verband tussen roken en
kanker. Dus afgezien van de ongeloof
waardigheid van mijn stellingen tastte
ik het privé-leven van menigeen aan.
Die kritiek is inmiddels volledig ver-
stomd en sinds vorig jaar zie ik een
bereidwillige medewerking ervoor in de
plaats komen.
Ik heb niks tegen die sigaret, tegen
tabak, wat u maar wilt. Ik beman een
aanvalshoek in de gezondheidsbescher
ming. U weet wat een ziekenhuisbed per
dag kost. Als we nu die 40 sterfgevallen
aan longkanker, 40 mensen per dag die
door de sigaret van het leven worden
beroofd, kunnen behouden door de tabak
te elimineren, mag u uitrekenen wat
goedkoper is: het missen van accijnzen
en dus een levensverlenging of een
sterfte van 40 mensen tussen de 40 en 60
jaar. Ik dacht, dat het economisch een
volstrekt duidelijke zaak was.
Joke Kappers-Haanschoten, nu verbrand.
geval Joke Haanschoten. Maar het is
allemaal voorbij. En goed afgelopen!
Af en toe bladeren Joke en Henk de
albums vol kranteknipsels nog eens
door.
We zullen die sigaret dus moeten ver
bannen. De sigarettenindustrie is in de
loop der jaren niet in staat gebleken
met een veilig produkt op de markt te
komen. In mijn film, die ik van de
Amerikanen heb overgenomen, worden
patiënten getoond, die fervente rokers
zijn geweest en aan longkanker lijden.
Ik toon een man, die zijn hele leven
sigaretten heeft gerookt en nu met lon
gen leeft, waarin nauwelijks een grein
tje lucht is te vinden: de man kan geen
lucifer uitblazen, die hem op 10 centi
meter afstand van de mond wordt ge
houden.
Of we het nu lollig vinden of niet, we
zouden het theoretisch, let wel, theore
tisch, zo kunnen stellen: laten die vol
wassen rokers afsterven, hoe eerder hoe
beter, maar laten we in vredesnaam er
alles aan doen om onze jeugd ervan te
weerhouden met het roken te beginnen.
Een lastige zaak; want de schooljeugd
ziet tenminste 1 van de 2 volwassenen
naar die sigaret grijpen. Zo lang dat
voortduurt moeten we vrezen, dat onze
jeugd dat voorbeeld zal volgen”.
zondheid, de Rijks Verdedigiingsorga-
nisatie en vele andere instituten en
instellingen hielden zich met het ge
val bezig. De ogen van heel de we
reld waren gericht op het unieke
Intussen deden BB-mannen en
mensen van de marine, gekleed in
een soort rubber ruimtepakken, aller
lei onderzoekingen met geigertellers.
Het huis werd voor de helft afgebro
ken en de hele inboedel werd ver
brand. De as en hele ladingen grond
uit de rqdio-actief besmette tuin wer
den in loden vaten gedaan en de
marine zorgde ervoor dat het hele
zaakje in de Noordzee werd gedumpt
De tuin werd met plastic, afgedekt en
de politie hield dag en nacht de
wacht. Intussen moest het huis wor
den opgebouwd op kosten van de
gemeente Putten en moest er voor
nieuw huisraad worden gezorgd.
Dat gebeurde en toen werd het
tussen de gemeente Putten en het
Stads- en academisch Ziekenhuis nog
jarenlang touwtrekken over de vraag
wie voor de schade moest opdraaien.
„Maar wij sprongen er goed uit. We
kregen alles nieuw. Ik geloof dat
mijn oudere 16.000 gulden kregen”,
aldus Joke Kappers.
„Tijdens die periode kreeg ik van
alle soorten speelgoed. Uit de hele
wereld. Fraaie poppen, pantoffels,
armbanden, tassen, jurken en nog
veel meer. Zelfs uit India, Pakistan
en Zuid-Afrika.”
Inmiddels bleek uit een onderzoek
van militaire deskundigen en een
drietal fysici, dat de radio-activiteit
in huis en tuin snel afnam.
i .a
■I
g:
i
F H
t
V
