taö
over
Waarom Allende moest sterven
Kinderen van de Rosenbergs willen
ouders zuiveren van alle blaam
AD!
BV
Gabriel Garcia Marquez
het Chileense
regime
10
10
misdadigers"
iU
time)
aanhangig
„De mensen die de zaak
hebben gemaakt waren
ZATERDAG 13 APRIL
1974
Erbij
2:
1 2640
3
OMKOPING
VEEL BOEKEN
GEEN BEWIJZEN
EIGENTIJDS
NIET VERBORGEN
en)
,es,
MEERDERE PARTIJEN
56
t
swerld,
uitbe-
bureau
•IRECT
IIIH'J
1
1
l
I
■lil"'
REGEL van de wet
SK
p
ijdig en
gedebatteerd over de zaak.
20
manier.
Michael en Robbie Rosenberg, negen en
vijf jaar oud.
Julius en Ethel Rosenberg, die in 1953
werden geëxecuteerd.
Zelfs alsMichael Meeropol en zijn broer Robbie hebben die
kans nooit gehad. Meeropol is de naam van hun adoptie-ouders. Hun
intacten
r R.V.T.
Pinochet en de militaire junta aan de macht
bracht.
ven. Zij vinden voor een groot deel hun
oorsprong in een boek, „Invitation to an
Inquest”, dat in 1965 voor het eerst
verscheen. Het werd geschreven door
Walter en Miriam Schneir en was het
resultaat van een diepgaand onderzoek.
vrouw stond net als mijn moeder en
voor hetzelfde feit in de getuigenbank.
Zij ging echter zelfs niet naar de gevan
genis”.
er echter in
zetels in het
oorspronkelijke naam was uiteraard dezelfde als die van hun echte
ouders: Rosenberg. Ethel en Julius Rosenberg, beiden ter dood ge
bracht door de elektrische stoel. Hun vrouwen en kinderen kennen
de namen van hun werkelijke ouders. Maar nu, als volwassen man
nen, hebben Michael en Robbie besloten „naar buiten te treden” om
de naam van hun ouders te zuiveren van alle blaam. Zij beweren
dat deze onschuldig waren en op 19 juni 1953 door de regering van de
Verenigde Staten werden vermoord in plaats van terechtgesteld
wegens het toespelen aan de Russen van informatie over de atoom
bom.
Robbie ging naar het Earlham College
in de staat Indiana en naderhand naar
de universiteit van Michigan. Beiden wa
ren actief in allerlei actiegroepen en
Robbie werd een keer gearresteerd bij
een demonstratie voor adoptiemoeders.
Michael herinnert zich een gastcollege
dat de conservatieve commentator Ful
ton Lewis Jr. gaf op Swathmore. Hier
bij merkte deze op dat het land het
Comité tegen on-Amerikaanse activitei
ten uit het Huis van Afgevaardigden
nodig had om de natie te beschermen
tegen mensen als Julius en Ethel Rosen
berg.
Sommige vragen die in verband met
deze zaak gesteld zouden kunnen wor
den, zetten deze inderdaad op losse
schroeven. Op één vraag moet men wel
licht het antwoord geheel schuldig blij-
I
I
l
I
I
1
I
I
l
i
l
I
I
I
I
I
l
I
I
I
I
I
Michael Meeropol zakt, filosoferend over het eerste gebod, onder
uit in zijn stoel en vraagt het kort te houden. Hij denkt na over dat
deel van de bijbel waarin wordt gesteld dat God de zonde der vaderen
zal bezoeken tot in het derde en vierde geslacht. „Wat geeft de en«
generatie over aan de volgende”, is zijn reactie. „Ik weet het niet.
Zelfs als kinderen hun hele leven bij hun ouders wonen, dan nog zijn
ouders en het andere precies het tegenovergestelde”.
suggereert dat we ons verborgen gehou
den hebben en dat is niet het geval”.
Robbie: „De mensen hebben de neiging
anderen in hokjes te stoppen. Zouden
we zonder een onderzoek zeggen dat
onze ouders onschuldig waren, dan zou
den ze zeggen: Hun kinderen zeggen dat
ze onschuldig waren. Zie je wel”!
Sommige door het boek opgeworpen
vragen draaien om Harry Gold, van wie
wordt beweerd dat hij de koerier was
van het spionagenet. De verklaringen die
hij aflegde tegenover zijn advocaat
door de Schneirs bij hun onderzoek aan
het licht gebracht staan in schril
contrast tot de verklaring die hij in de
rechtszaal aflegde.
„Volgens een ooggetuige die mij vroeg zijn
naam geheim te houden, stierf de president
tijdens een vuurgevecht met die bende. Toen
vuurden alle andere officieren op het lijk, als
in een soort ritueel. Tenslotte sloeg een onder
officier met een geweerkolf zijn gezicht in
elkaar. Er bestaat een foto, genomen door
Juan Enrique Lira, een fotograaf van het blad
El Mercurio. Hij was de enige die het lijk
mocht fotograferen. Het was zo verminkt dat
men Senora Hortensia Allende, zijn vrouw,
niet toestond het gezicht te onbloten toen men
haar het lijk in de doodskist toonde”.
Aldus wordt de dood van Salvador Allende,
president van Chili van 4 september 1970 tot
11 september 1973 beschreven door de beroem
de Colombiaanse auteur Gabriel Garcia Mar
quez in een artikel getiteld „Waarom Allende
moest sterven” en gepubliceerd in het Engelse
weekblad New Statesman.
Om beurten leggen Michael en Robbie
uit waarom ze „naar buiten zijn getre
den”. Michael: „Eigenlijk is „naar buiten
getreden” niet het juiste woord. Dat
Michael en Robbie hebben nooit ge
hoord van hun oom en tante, omdat
deze hun naam hebben laten verande
ren. Ook weten ze niet waar ze wonen.
Wat zou echter David Greenglass’ motief
geweest kunnen zijn zich tegen zijn
zuster te keren? „Angst”, zegt Michael.
„Angst voor hun eigen familie. Zijn
hij in 1972 de
Gallegos
bekende
een team van Amerikaanse luchtacrobaten die
in het land waren onder het voorwendsel deel
te nemen aan een vliegend circus op 18
september, de nationale onafhankelijkheids
dag.
Buitenlandse geheime agenten zouden het
land geïnfiltreerd hebben via de grens met Bo
livia, om tot de dag van de staatsgreep onder te
duiken en daarna een bloedige vervolging van
politieke vluchtelingen uit andere Latijns-
Amerikaanse landen in te zetten.
Veel onheilspellender dan deze beweringen
is het relaas van Marquez over een diner dat
tegen het einde van 1969 plaatsvond in een
voorstad van de Amerikaanse hoofdstad Wash
ington.
Drie generaals van het Pentagon dineerden
met vijf Chileense officieren en de gastheer
was toen luitenant-kolonel Gerardo López
Angulo, Chileens assistent-luchtmachtattaché
in Washington. Tijdens het dessert vroeg een
van de Pentagon-generaals wat het Chileense
leger zou doen indien een linkse kandidaat
zoals bijvoorbeeld Salvador Allende tot presi
dent gekozen zou worden. Van de toenmalige
nieuwe directeur van de Chileense luchtmacht-
academie, generaal Carlos Toro Mazote,
kwam het antwoord: „We zullen het Moneda
Paleis (de presidentiële ambtswoning) binnen
een half uur innemen, al moeten we het
daarbij neerbranden.”
Een van de aanwezige gasten was generaal
Ernesto Baeza, thans directeur van nationale
veiligheid in Chili, en de man die de aanval op
het presidentiële paleis tijdens de staatsgreep
in september leidde en die het bevel gaf om
het paleis af te branden. Twee van Baeza’s
ondergeschikten in die dagen van het diner
waren generaal Pinochet en generaal Javier
Palacios, de man die, volgens Marquez de
aanvoerder was van de groep officieren die
Allende tenslotte gedood zou hebben.
Marquez schrijft dat er nog meer ontmoe
tingen plaats vonden tussen hoge Chileense
officieren en het Pentagon, zowel in Washing
ton als in Santiago. Tijdens deze ontmoetingen
zou een plan ontworpen zijn waaronder de
Chileense officieren die zich nauw met Ameri
kaanse belangen verbonden voelden, de macht
om de voogdij in feite een harde
strijd met de kinderen als inzet. Daarna
hun adoptie door Abel en Anne Meero
pol. Liberale, intellectuele mensen van
goede stand, die hun twee eigen kinde
ren hadden verloren. De Meeropols ken
den de Rosenbergs niet, maar in hun
nieuwe tehuis vonden de beide broers
dezelfde liefde en warmte die hun door
de regering was afgenomen.
Onder meer beweert hij dat er meerdere
partijen in het spel waren, waaronder de
Amerikaanse geheime inlichtingendiensten en
buitenlandse geheime politiemachten zoals die
van Brazilië en Bolivia.
Volgens Marquez werd het bombardement
van het presidentiële paleis een magnifiek
staaltje van precisiewerk uitgevoerd door
Michael: „Watergate heeft echter alles
totaal veranderd. Wij hebben al die tijd
al gezegd dat de regering loog. De hele
argumentatie voor de geheime bombar
dementen op Cambodja, spionage in het
leger en Watergate is dat de nationale
veiligheid werkt in het voordeel van de
regering als deze informatie achterhoudt
ten koste van het volk.” Robbie: „Als we
konden aantonen dat dit altijd al zo
geweest is en zeker met betrekking
tot onze ouders dan zouden we het
volk een dienst bewijzen. Door uiteen te
zetten hoe de zaak in elkaar zit, zouden
we misschien kunnen voorkomen dat
zoiets als met onze ouders is gebeurd,
nog eens voorkomt. Op het meer per
soonlijke vlak: ze waren onschuldig en
wij willen onze naam zuiveren. Eén van
de dingen die we van plan zijn te gaan
doen is de oprichting van een nationaal
comité om de zaak te heropenen. Sinds
1951 heeft niemand die onze ouders voor
onschuldig hield iemand met betrekking
tot deze zaak voor de rechter kunnen
dagen.”
Abel Meeropol was componist. Hij
schreef van alles: serieuze muziek tot de
muzikale achtergrond van commercials.
De jongens kwamen terecht in het ge
zellige, met volgepropte boekenkasten
gevulde huis van hun adoptie-ouders in
Hastings-on-Hudson. Robbie vond er
boeken met afbeeldingen van dinosau
russen, die hem fascineerden en hem
later antropologie als studierichting de
den kiezen. Michael ging in Swathmore
naar de middelbare school en later naar
de universiteit van Cambridge in Enge
land.
Het was en is erg moeilijk in de zaak-
Rosenberg achter de waarheid te komen,
omdat er praktisch geen directe bewij
zen waren. Het was het woord van een
broer en zijn vrouw, David en Ruth
Greenglass, tegen dat van zijn zuster en
diens echtgenoot, Julius en Ethel Rosen
berg. Gold zelf bracht nogal eens veran
dering aan in zijn lezing van het ge
beurde. Zo sprak hij jarenlang van zijn
„gezin”; iets dat de obscure vrijgezel
nooit heeft gehad.
die geen rekening hield met
toestand op dat ogenblik.
Toen Allende’s tegenstanders
faalden om twee-derde van de
congres te winnen gedurende de verkiezingen
van maart 1973 hetgeen genoeg zou zijn ge
weest om Allende wettelijk af te zetten - was
het tijd voor andere maatregelen.
Op 11 september, na vele politieke en mili
taire intriges, werd het plan van het diner in
Washington uitgevoerd: drie jaar later- dan
verwacht, maar precies zoals bepaald was, als
een militaire operatie.
Men had gezien dat Allendes beleid niet met
wettelijke middelen te keren was- Daarom
moest Allende sterven, zegt Gabriel GarciA
Marquez.
Michael: „Steeds wanneer de regering
de wet aan haar laars lapt, kom je
incidenten als dit tegen en wordt de
oppositie het zwijgen opgelegd. Het heeft
echter een sneeuwbaleffect. Eerst onder
druk je de communisten, dan de radica
len, dan de vredesbewegingen en daarna
de democtaten. Maar waar houdt het
op? Als we nu kunnen aantonen dat dat
eerste het elimineren van onze ou
ders een leugen was, kunnen we dit
verschijnsel misschien tot staan brengen.
De mensen die de zaak aanhangig heb
ben gemaakt, waren misdadigers. Ze
werden omgekocht na een valse getuige
nis af te leggen. In feite zijn zij schuldig
aan samenzwering tot moord.”
„Ik zou mezelf een neo-marxist willen
noemen. Ik geloof ook niet dat de Sovjet
unie een socialistische staat is. Tegen
woordig is een socialist iemand die ge
looft dat de economie moet worden
geleid door en voor de meerderheid van
het volk. Er dient een democratische
controle te komen op overheidsdeelne-
ming in de produktie. Moet er een
revolutie komen? Ik weet het niet. Het
belangrijkste is echter wel dat de meer
derheid van het volk dit gelooft.”
in een
liscretie
Als de eerste stap in die richting verschenen beide broers in een tv-documentaire
over de zaak-Rosenberg. Tevens hebben zij een eis van 3 miljoen dollar ingesteld
tegen de schrqver-advocaat Louis Nizer wegens schending van auteursrechten en
diens inbreuk op hun privé-leven in zjjn kort geleden verschenen boek over de
zaak „The Implosion Conspiracy”. In de toekomst hopen zy genoeg geld bjj elkaar
tee kunnen krijgen om hun ouders te rehabiliteren.
Michael, 30 en doctor in de economische geschiedenis, en Robbie, 26 en zo goed als
klaar met zijn studie antropologie, geven beiden college op het Western New England
College. Ze hebben veel gezien en veel geleden. Ze zijn intelligent, recht door zee en
gaan makkelijk met andere mensen om. De Meeropol-invloed of juist die van de
Rosenbergs? Of beide? Wie zal het zeggen?
Slechts een paar uur voor hun executie schreven Julius en Ethel Rosenberg vanuit
de dodencel in de Sing Sing-gevangenis een brief aan hun kinderen„Liefste schat
ten, in het begin zullen jullie bittere tranen wenen om ons, doch jullie zullen niet
alleen treuren. Dat is onze troost en jullie moeten ervoor zorgen dat dit uiteindelijk
ook voor jullie gaat gelden. Ook moeten jullie komen tot de overtuiging dat het leven
waard is geleefd te wordenWij weten dit met een overtuiging die sterker is
dan de beul!Onthoud altijd, dat wij onschuldig waren en ons geweten geen
geweld konden aandoen
Als plichtsgetrouwe zoons en ver
toornde mannen hebben Michael en
Robbie het onthouden. Robbie kan zich
vandaag nog maar weinig van zijn ou
ders voor de geest halen. Het enige dat
hij zich herinnert is dat in hun huis in
Manhattan een „atmosfeer van warmte
en liefde” hing. De vier jaar oudere
Michael kan zich meer herinneren. Hij
speelde met zijn vader honkbal in hun
kamer.
Hij herinnert zich dat de FBI kwam
om zijn vader te arresteren. „Ik zat te
luisteren naar de Lone Ranger. Een paar
weken later belde mijn moeder op en
zei: „Weet je nog wat er met papa is
gebeurd? Nou, datzelfde is mij nu ook
overkomen”. Hij herinnert zich hun be
zoeken aan de dodencel en dat hij
daarbij zijn ouders vroeg of ze onschul
dig waren. „Ik veronderstel dat ik als
kind dat soort zekerheid wilde”. „Na
tuurlijk zijn we onschuldig”, zeiden ze.
Hij weet nog dat hij schopte en
schreeuwde toen hij werd weggeleid na
het laatste bezoek aan zijn ouders. „Nog
één dag te leven! Nog één dag te leven”!
Hij herinnert zich dat hij naar een
hokbalwedstrijd op de televisie zat te
kijken en dat de uitzending herhaalde
lijk werd onderbroken voor nieuwsbul
letins over een opschorting te elfder
ure van de executie. „Ik ben toen
uiteindelijk met een paar kinderen uit
de buurt buiten gaan honkballen. Toen
ik weer thuis kwam, was het allemaal
achter de rug”. Hij herinnert zich hoe
hij zijn best deed Robbie tegen dit alles
te beschermen en dat hij hem uiteinde
lijk vertelde dat „papa en mama nooit
meer terugkwamen”.
Hij herinnert zich het touwtrekken
Ziet men hen beiden in de ogen, dan
ziet men twee produkten van deze tijd.
Beiden hebben lang haar. Dat van Mi
chael bruin; van Robbie iets wilder en
donkerder. Beiden dragen een snor en
zeggen van zichzelf radicalen te zijn.
Maar wat zegt dat anno 1974?
Robbie: „Als je dat laatste in ieder
geval maar in je krant zet. We zijn
ervan overtuigd dat ze ons niet wegens
smaad voor het gerecht zouden durven
slepen.” Eén van de aanklagers, Roy
Cohn. beweerde in de kort geleden uit
gezonden tv-documentalre over de zaak-
Rosenberg, dat de Rosenbergs onbetwist
baar loon naar werken hadden gekregen.
Niettemin wordt er de laatste tijd druk
Michael Meeropol was sprakeloos; Mi
chael Rosenberg stond bij die gelegen
heid waarschijnlijk te koken van woede.
Al meermalen had hij geprobeerd zijn
vrienden van zijn ware identiteit op de
hoogte te stellen, „maar ze lieten me
nooit uitpraten”. Uiteindelijk kwam hij
terug uit Engeland en ontmoette het
meisje met wie hij later trouwde. Zij
was de eerste aan wie hij het direct en
onomwonden vertelde. „Ze zei: wie?
Sindsdien is het allemaal zo makkelijk
als wat geworden.”
Als ze dan onschuldig waren, waarom
hebben hun ouders dan niet bekend om
hun leven te redden; iets waartoe de
regering hen tot het tijdstip van hun
terechtstelling heeft geprobeerd te bewe
gen? Robbie: „Ze waren beiden idealis
ten. In dat soort dingen geloofden ze
gewoon niet.” Michael: „Dat zou een
soort levende dood voor hen hebben
betekend. Ze zouden ons niet meer in de
ogen hebben durven zien als ze zoiets
hadden bekend.”
Want, zo zegt Marquez, Allende hield zich
“oven alles aan de regel van de wet. „Gedu-
Het artikel is een verbitterde aanval op het
huidige regime in Chili, bevat enige verbazen
de beweringen over de bloedige coup die
verleden jaar plaats vond, en schildert Allende
bijna af als een held uit een Griekse tragedie:
gedoemd om te sterven aan het slot van het
verhaal.
Duidelijk blijkt dat Marquez, die vooral
befaamdheid verwierf met zijn veel bekroonde
boek „Honderd Jaren Eenzaamheid”, Allende
met een soort medelijdende bewondering be
schouwt. Hij ziet Allende als een man die
geen kans gegund werd, als een leider die niet
geloofde dat hij uiteindelijk door een samen-
smeding van veel grotere krachten verpletterd
zou worden, die dacht dat zijn kleine revolutie
als een vreedzame evolutie kon geschieden en
te laat besefte dat dit nooit toegestaan zou
worden.
In een opsomming aan het slot van zijn
artikel schrijft Marquez over Allende: „Zijn
grootste deugd was het doorzetten, maar het
lot kon hem slechts de zeldzame en tragische
grootheid schenken van een dood tijdens de
gewapende verdediging van de klungelachtige,
verlopen bourgoiswetten, van een opperste
gerechtshof dat hem had verstoten maar dat
zijn moordenaars zou rechtvaardigen, van een
eilendig congres dat hem onwettig had ver
klaard maar dat gewillig zou buigen voor de
wil van de overweldigers, van vrijheid voor de
oppositiepartijen die hun zielen aan het fascis
me hadden verkocht, van de hele, verouderde
rompslomp van een rotsysteem dat hij had
willen afschaffen, maar dan zonder dat er een
schot afgevuurd werd.”
rende die laatste strijd, terwijl het land aan de
genade van bandeloze en onverwachte over-
weldigingsmachten was overgeleverd, voelde
Salvador Allende zich nog steeds gebonden
door wettigheid. De meest dramatische tegen
stelling van zijn leven was het feit, dat hij
tegelijkertijd de aangeboren vijand van geweld
was, en een hartstochtelijk revolutionair.”
Volgens Marquez had Allende te laat ge
leerd dat een systeem niet door een regering
zonder macht veranderd kon worden. Hij had
altijd de vreedzame, wettelijke weg gezocht.
Het was ironisch want, terwijl hij tot de dood
vocht om wettelijkheid te verdedigen die door
de overweldigers werd verkracht, zou hij te
vens met opgeheven hoofd het presidentiële
paleis hebben kunnen verlaten indien het con
gres hem binnen de grenzen van de grond
wet van zijn ambt ontheven had.
Maar Allende begreep pas toen het te laat
was dat het volk de regering verkoos, maar niet
de macht in handen had. „Die late ontgooche
ling moet de kracht geweest zijn die hem er
toe dwong zich tot aan de dood te verzetten,
terwijl hij de brandende ruïne van een huis
verdedigde, dat niet van hem was, een somber
gebouw dat een Italiaanse architect als een
munt ontworpen had en dat uiteindelijk een
vluchtplaats voor presidenten zonder macht
werd. Zes uur lang verzette hij zich met een
stengun die Fidel Castro hem geschonken had
en dat het eerste vuurwapen was dat Salvador
Allende ooit afgeschoten had”, aldus Marquez.
In zijn artikel laat de auteur constant
doorschemeren dat Allendes tegenstanders
vroeg of laat de macht met geweld weer
zouden overnemen, ongeacht de wil van het
volk. Het was slechts een kwestie van wachten
op het juiste moment.
Het artikel van Marquez is geen objectieve
reportage, alhoewel het veel nieuwswaardige
feiten bevat waarvan hij stellig beweert dat ze
waar zijn. Marquez laat de lezer geen twijfel
over het feit dat hij fel tegen het nieuwe
regime in Chili is, en zijn artikel is dan ook
een strikt persoonlijke weergave van motieven
achter de staatsgreep die Generaal Augusto
Michael (links) en Robbie Meeropol in een klas van Western New England College,
waar beiden leraar zijn.
Gabriel Garcia Marquez werd in 1928
in Colombia geboren. Hy is een van de
Latijns-Amerikaanse schrijvers die in de
laatste decennia internationale faam
hebben verworven en is de auteur van
„Cien Anos de Soledad” (Honderd Jaren
Eenzaamheid), een als familieroman ver
momd witboek van alles wat zich sinds
onheuglijke tijden op het Zuidameri-
kaanse subcontinent heeft afgespeeld zo
als natuurrampen, exploitatie en onder
drukking.
Met dit boek won
letterkundige prijs Romulo
waarvoor 165 werken van
Amerikaanse en Europese schrijvers wa
ren ingezonden. De prijs wordt een maal
per vijf jaar uitgereikt door het Venezo
laanse Instituut voor Cultuur en Schone
Kunsten en is 24.000 dollar waard.
Een ander bekend werk van Marquez
is „El Coronel no tiene quien le escriba”
(De Kolonel krijgt nooit post).
„Honderd Jaren Eenzaamheid” echter
nam de wereld stormenderhand. Behalve
in Venezuela werd het tevens bekroond
in Italië en kreeg het in Frankrijk de
prijs voor het beste buitenlandse boek.
In het Spaans werden reeds meer dan
een miljoen exemplaren verkocht-
zouden grijpen indien Allende’s partij de ver
kiezingen zou winnen. Het plan was als een
eenvoudige militaire operatie opgezet. Volgens
Marquez was het onmogelijk om te veronder
stellen dat president Nixon en dr. Henry
Kissinger niets van het plan afwisten daar de
Amerikaanse organisatie ervan in handen was
van de Naval Intelligence Agency (de marine
inlichtingendienst) onder het algemeen over-
zich van de militaire-inlichtingensectie van
het Pentagon. En de Naval Intelligence Agen
cy kwam onder het hoger politiek gezag van
de CIA.
Toen Allende tot president gekozen werd op
4 september 1970, bracht men het geheime
plan echter niet tot uitvoering. De meest
bekende uitleg hiervoor is tevens de meest
belachelijke: iemand sloeg een flater in het
Pentagon en vroeg om 200 visa voor een
zogenaamd marine-koor dat in werkelijkheid
uit specialisten in staatsgrepen bestond. Er
waren verschillende admiraals bij die geen
noot konden zingen. Deze flater zou het uitstel
van het avontuur betekend hebben.
Marquez vermoedt echter dat vooral de CIA
en de Amerikaanse ambassadeur in Chilli na
diepgaande beschouwing de tijd ongeschikt
achtten voor een dergelijke militaire operatie,
de politieke
