50 miljoen gulden
Unesco-project
van
Eeuwenoude tempels van Philae
komen tijdelijk weer droog te liggen
Twaalf maanden 1973 in beeld
r
‘71
0
,1-
r*
Erbij
ZATERDAG
20
APRIL
1974
21
•<1
door Bob Tadema Sporry
Onder de klei
Puzzels
n
>t
-
'I<dl
een soort schoonheidsbehandeling. Er zijn diepe ga-
uF ten en barsten die moeten worden geëffend met
’.4ki steenslag dat weer wordt gemaakt van weggekapte
rotsen, terwijl erg grote brokken gewoon in de hier
meer dan 70 meter diepe Nijl verdwijnen. En ten-
L* slotte moet ook de bovenkant van het eiland worden
s gladgemaakt, want daar worden de tempels opnieuw
opgebouwd zodat evenals bij Aboe Simbel gebeurde
het nieuwe Philae als twee druppels water gaat lijken
°P het oude, eer dat onder water verdween. Omdat
er vroeger op Philae een mooie en romantische be
groeiing was van palmen en struikgewas zal ook dat
later worden aangeplant als alles klaar is.
iillr
Een van de grote UNESCO projecten, namelijk de
Ur verplaatsing van een aantal tempels en kapellen van
steeds bijna onder water staande tempels op het door
"J" wat nu een grote industriestad is, namelijk Aswan,
t het oude naar het nieuwe eiland Philae in de Nijl bij
begint duidelijk vorm aan te nemen. De nu nog
de dammen verdronken oude Philae zullen opnieuw
worden opgebouwd op het eiland Agilkia dat nog al
tijd hoog boven water uitsteekt en dat „herbouwd”
wordt tot het bijna precies de vorm van het vorige
Philae zal hebben aangenomen.
Dat dit geen eenvoudig werk is kan iedereen be
grijpen, zelfs al heeft men alle benodigde werktui
gen hiervoor. Met bulldozers en houwelen en met de
geijkte mandjes om aarde in te vervoeren wordt
Agilkia bijgehakt, bijgeschaafd en opgevuld tijdens
l*
lil
F
I 1 *11? -
- l
w
ïn
De Nijl, gesymboliseerd in een basreliëf bij Edfa.
De stalen damwand voor de bouwput in aanbouw.
i.
d
1
zag komen Beeld van de strijd in het Midden-Oosten:
I
Ie
lil
Eén oude foto uit de tijd voor de oude dam laat zien hoe de tempels van Philae er
zullen gaan uitzien als ze op Agilkia zijn herbouwd.
Generaal-majoor
Sjaron door een granaatsplinter getroffen.
k
e
g:
il,
ai
„Het aanzien van 1973” uitgegeven door Amsterdam Boek.
Twaal maanden wereldnieuws in beeld Iaat ons nogmaals
visueel deelgenoot zijn van vele uit de talloze zaken die ons
in het voorbije jaar dagelijks bezighielden. J.B.
as
a-
de
g:
T-
.t-
1-
3
zal dan de toestand gelijk worden
aan die van 1898 toen men met de
bouw van de oude dam begon. Hij
kwam gereed in 1912. Het is wel
aardig te weten dat die dam ver
hoogd moest worden in 1929, waarbij
een Hollandse, een Britse en een Ame
rikaanse ingenieur er hun kennis voor
leenden.
Men verwacht dat het uiteindelijke
werk voltooid zal zijn omstreeks eind
1975 of begin 1976. dat hangt natuur
lijk van het al of niet optreden van
moeilijkheden af en van tegenvallers
die men altijd verwachten kan.
Ruim zestig jaar liggen de tempels
van Philae al tot him kruinen onder
water dankzij de bouw van de oude
Aswandam. Na het gereedkomen van
de Hoge Dam kwamen ze helemaal
onder water te staan, zodat men er
toen alleen nog maar met bootjes
heen kon varen en rondwandelen
over de daken die ongeveer een me
ter boven water uitsteken. Een toe
stand die zo lang heeft geduurd zal
er wel voor zorgen dat het een heel
wonderlijk gezicht is als het oude
Philae weer (tijdelijk) komt droog te
liggen als de door de damwand om
sloten put is leeggepompt. Heel even
Hoe spectaculair de verplaatsingen
van de tempel van Kalabshe en voor
al Aboe Simbel ook waren, het Phi-
laeproject slaat het nog met stukken
behalve in de prijs want er
moeten niet minder dan negen tem
pels, een grote voorhal, twee Kopti-
sche kerken en twee poorten eerst
worden afgebroken en dan weer wor
den opgebouwd. Met ditzelfde werk
heeft men indertijd ervaring opge
daan bij de tempel van Kalabshe,
zodat men geen moeilijkheden ver
wacht of in ieder geval niet al te
veel.
Omdat de meeste gebouwen onder
water liggen is de zaak wel wat
ingewikkelder dan bij Kalabshe waar
men de tempel rustig op droge voeten
kon afbreken. Bij Philae moest ech
ter om het gehele eiland een stalen
damwand worden gemaakt en daar
binnen kan dan het water worden
weggepompt. De dam is klaar en
Agilkia is ook nagenoeg gereed voor
bebouwing. Maar de eerste moeilijk
heid heeft zich al voorgedaan; geble
ken is namelijk dat er dikke zachte
modder ligt tot aan het dak van de
grote tempel. Zolang die modder nat
is kan men niets beginnen en de
afbraak is onmogelijk omdat er geen
machines kunnen worden neergezet
op zo’n weke ondergrond.
kunnen bijdragen om een eiland te
redden, waarvan hij het bestaan mis
schien niet eens geweten heeft, ter
wijl de te redden tempels werden
gebouwd door vreemde overheersers,
te weten de Romeinen.
Als iemand nog mocht geloven aan
een „vloek van de farao” dan moet
hij hier toch maar eens over naden
ken!
Nog wandelt men op het dak van de tempels van Philae, maar in de toekomst zullen ze weer hoog en droog staan op een nieuw
eiland. Links het eiland Agilkia in aanbouw. De stippellijn op de achtergrond is de oude dam bij Aswan.
Aan de uiteraard nogal kostbare
redding van Philae is nog een aar
dig punt verbonden. De indertijd
in Londen met enorm succes gehou
den tentoonstelling van Toetankh-
amon bracht niet minder dan vijf
miljoen gulden op, een record op
brengst. Dit geld werd gestort voor
de wederopbouw van Philae en
maakt ongeveer tien procent van het
benodigde kapitaal uit: vijftig miljoen
gulden. Van dit bedrag betaalt Egypte
zelf drieëndertig procent; twintig lan
den betalen via de UNESCO nog eens
In 1975 of 1976 zullen we dit weer kunnen zien: een van de imposante zuilenrijen van
de tempels van Philae. De wijze van stapelen van de steenblokken is duidelijk te zien.
De thermometer van het wereldgebeuren is het nieuws.
Soms kan die nieuwstemperatuur lange tijd gelijkmatig
blijven, maar dan ineens slaat de meter naar ongekend hoge
waarden uit; 1973 was zo’n jaar. Een jaar overigens waarvan
de geschiedenis met in veel bloed gedoopte pennen werd
geschreven.
Vers in het geheugen ligt ons allen nog het vierde treffen
van Israel met zijn Arabische buurlanden. Een oorlog die
onder meer verstrekkende gevolgen voor de wereldeconomie
zou hebben. Niet minder schokkend daarentegen was de
omwenteling in Chili en de afschuwelijke moord op zijn de
mocratisch gekozen president Allende.
Wie herinnert zich niet de moeizaam tot stand gekomen
ondertekening van een, achteraf, wankel bestand in Vietnam,
terwijl over de grens een wanhopige strijd in Cambodja in
volle hevigheid voortging. Ook nu nog worden we dagelijks
geconfronteerd met een innerlijk verscheurd land: Noord-
lerland, waar afschuwelijke bomaanslagen de bevolking
op een vulkaan doen leven.
Drie dagen van intense spanning beleefde ons land toen
de KLM-jumbojet Mississippi boven Irak werd gekaapt. Een
avontuur dat, mede dankzij een koelbloedige bemanning, tot
een goed einde kwam. Minder goed kwam een Japanse jumbo
jet er af. Op weg van Schiphol naar Tokio werd het boven
de Noordzee gekaapt en na veel omzwervingen op het vlieg
veld van Benghasi opgeblazen. De ruim 140 passagiers, onder
wie een Nederlander, waren nauwelijks in staat het reus
achtige toestel tijdig te verlaten. Zo werd 1973 een jaar
waarin de wereld veel ellende over zich heen
en waarin helaas de aangename feiten niet zo rijkeïijk wer
den opgediend.
Door de wervelende hoeveelheid nieuws en de snelheid
van de tijd vergeten we echter spoedig datgene wat wij
wilden vasthouden. Die historische conservering is nu voor
ons op boeiende wijze gerealiseerd door middel van het boek
breken als die althans beschikbaar
was en de aldus verkregen blok
ken door de beeldhouwers opnieuw te
laten versieren op de vereiste manier.
Door vóór het gebruik de oude be
werkte kant als onder- of bovenkant
te gebruiken was daar niets van te
zien. Vele blokken zijn vaak drie keer
gebruikt! En de naarste verrassing
van alle zou het zijn als een groot
aantal blokken kapot zijn en behan
deld of vervangen moeten worden.
Het werk van archeologen, archi
tecten en ingenieurs moet vooral niet
onderschat worden. Ze staan onder
supervisie van het bestuur van de
Hoge Dam, en dat is natuurlijk Egyp
tisch. Maar het werk zal worden
uitgevoerd door twee Italiaanse fir
ma’s Mazzi en Condotte d’Acqua,
die de vele gebouwen zowel zullen
moeten ontmantelen als herbouwen.
Als de tempel behandeld gaat wor
den kan men nog de nodige puzzels
verwachten. Niemand weet hoeveel
steenblokken er precies voor de dag
zullen komen maar dat is niet het
ergste. De antieke Egyptenaren had
den namelijk de voor archeologen
vervelende eigenschap dat ze het zich
graag gemakkelijk maakten. Het uit
hakken van steenblokken uit een
groeve is zwaar en onaangenaam
werk. Daarom gaf men er de voor
keur aan een oude tempel af te
De tempels zullen wel aardig onder
de klei zitten na zo’n lange onder
dompeling, maar er is óók een voor
deel aan verbonden. Door het water
dat er ruim zeventig jaar langs is
gespoeld, is al het zout uit de steen
blokken verdwenen en daarmee is
een van de ergste schadeposten die
zoveel antieke Egyptische gebouwen
vernielen verdwenen. Als de tempels
wat zijn opgedroogd kan de afbraak
beginnen en die is niet al te moeilijk.
Er is namelijk nergens gemetseld bij
de bouwwerken. Ze zijn op de bijna
klassieke manier gestapeld en men
kan met hijskranen de blokken een
voor een van hun plaats nemen, mer
ken en naar Agilkia varen. De lich
ters hiervoor liggen al gereed en
aangezien de afstand tussen Philae en
Agilkia nog geen 500 meter bedraagt
is het vervoer een peuleschil. Op
Agilkia kan men de blokken dan in
volgorde neerleggen. Een niet te on
derschatten voordeel is natuurlijk dat
de onderste blokken uiteraard boven
komen te liggen, zodat meteen met
de wederopbouw en indien nodig res
tauratie kan worden begonnen.
dezelfde hoeveelheid en de rest, onge
veer veertien miljoen moet nog ge
vonden worden. Maar hiervan zijn
vijf miljoen al verzekerd dankzij
Toetankhamon, die leefde in de 18e
dynastie 1570-1345 v. Chr.) van
1358-1349 v. Chr. Dat was duizen
den jaren geledenHij zal nooit
hebben kunnen dromen dat het ten
toonstellen van zijn schatten zou
W”, 1*’
-/V 1
/,fk|
■-
i;
- -■
