Cyriel Verleyen: witte raaf
in
toegeschreven
de Vlaamse jeugdliteratuur
kleine
Werken van Isaac Israëls van vroeg
tot laat in het Zeister Slot
Luikschildering
aan Rafaël
MISLUKTE AANSLAG MET
VERF OP MONA LISA
wil
31
Goede lectuur
voor
paardenvrienden
beren- en
De boodschap
van
de onzichtbare”
VEEL VONDSTEN UIT PARTICULIERE COLLECTIES
Rockmusicus Donald
IN DENEMARKEN
Expositie werk voor
koninklijke subsidie
„MARK EN
ZIJN PAARDEN"
aan drugs overleden
Protest van invalide vrouw
Bachvereniging naar
Fins festival
I
M A A N D A G
22
APRIL
1974
9
KUNST
I
I
ZEN
Ragfijn en keihard
Onthutsend document
De zegetocht van Beer Paddington
SINDS VORIGE ZOMER zijn
er veelvuldige groeps- en indivi
duele contacten tussen Vlaamse
en Nederlandse jeugdboeken
auteurs èn critici. Maar nog al
tijd hebben wij hiér hen daar er
niet van kunnen overtuigen dat
we er niets denigrerends mee be
doelen wanneer we in onze kri
tieken vermelden dat de auteur
een Vlaming is. Veel te veel tijd
en energie zijn verloren gegaan
aan het soms bijna masochistisch
voordrammen van: „Ja maar jul
lie bespreken onze boeken bijna
nooit. We zijn maar Vlamingen”.
En juist door dit niet helemaal
onware verwijt en het gekrakeel
er omheen is nog vrijwel nie
mand doorgestoten naar de
wezenlijke oorzaak van de grote
afstand tussen collegae binnen
eenzelfde taalgebied: de veel be
perkter themakeus in België.
wT
i
1 INI M
(Van onze kunstredactie)
ar
Een der illustraties uit „Mark en zijn paarden”, getekend door Paul Sagoorian.
72
MIEP DIEKMANN
s
□to’s
[Jm.
18
EN
J
EN
E
die Israëls heeft gehanteerd en ook de
invloeden die hij steeds heeft ondergaan.
Ook de onderwerpen zijn veelzijdig:
de interieurs variëren van de fabrieks-
ruimten waar de koffiepiksters werken
tot de wereld van de variété en de
mode; de portretten van de eenvoudige
straatmeid tot de wufte mannequin.
Veelal zijn Israëls tonen gedempt, slechts
een enkele maal laat hij een helle
verlichting in zijn olieverf stukken bin
nenkomen. Zoals het, waarschijnlijk, in
1893 geschilderde „Café chantant in de
Nes te Amsterdam”, één der dansgele
genheden waar de kunstenaar graag
neerstreek om ook deze vorm van het
leven te doorgronden. Het is een in
grove streken opgezet werk, waar de
vaak verfijnde detaillering is verwisseld
voor een vluchtige, maar toch strak ge
houden impressionistische visie.
Waarschijnlijk in 1894 tekende Isaac Is
raels in zwart krijt deze vrouwenfiguur.
Afkomstig uit het Rijksmuseum in Am
sterdam.
ZEIST. Dit weekeinde is in het
Zeister Slot een tentoonstelling begon
nen van een grote collectie werken van
Isaac Israëls. Onder de titel „143 maal
Isaac Israëls” wordt tot en met 5 augus
tus een evengroot aantal schilderijen,
aquarellen en tekeningen getoond die een
goede indruk geven van wat deze Haags-
Amsterdamse impressionist heeft nage
laten.
De invalide jonge vrouw wordt na haar
aanslag met rode verf op de Mona Lisa
weggeleid.
De vrouw gilde: „Waarom laat u geen
invaliden binnen?”,. Vervolgens haalde
zij een spuitbus met verf uit een tas te
voorschijn en spoot in de richting van
de Mona Lisa. Zes minuten tevoren was
de tentoonstelling voor het publiek ge
opend.
Volgens de politie zijn 20 tot 30 spat
ten verf terechtgekomen op de kogel
vrije bescherming om het schilderij. De
vrouw stond twee meter van het doek
toen zij de spuitbus in werking stelde.
Zij had een verlamd rechterbeen en
protesteerde tegen het besluit van het
museum om geen zwaar gehandicapten
tot de tentoonstelling toe te laten. Het
De tentoonstelling „143 maal Isaac Is
raëls” gaat vergezeld van een door Anna
Wagner samengestelde catalogus, waarin
naast de nummerbeschrijving en een
aantal (kleuren-) foto’s een summiere
biografie van de kunstenaar is opgeno
men.
Sinds de glorieuze beer Paddington
door uitgeverij Unieboek vorig jaar
weer op d' Nederlandse boekenmarkt
is gebracht ben ik hardnekkig achter
volgd door kinderen, die het mij
hogst persoonlijk kwalijk namen dat
niet meteen alle de lent eejilg kte
hoogst persoonlijk kwalijk namen dat
niet meteen alle delen tegelijk te
krijgen waren. Kom dan maar eens
aan met zoethoudertjes als „planning
van een uitgeverij”, „tijd voor de
vertaler”, „produktie” en meer van
dat voor hen onbegrijpelijke mafs.
De Zeister Stichting Kunst en Kuituur
heeft een keus kunnen maken uit wat
zich voornamelijk in privé-bezit bevindt,
aangevuld met werken uit enkele open
bare musea. Zo is een groot deel van de
in een aparte ruimte ondergebrachte
aquarellen en schetsen afkomstig uit het
Kröller-Müller Museum op de Hoge
Veluwe. Ook het Gemeente Museum in
Den Haag, het Stedelijk in Amsterdam,
Boymans-van Beuningen en het Rijks
museum zijn vertegenwoordigd met ver
schillende stukken. Uit het Frans Hals
museum in Haarlem verhuisden twee
tekeningen en een aquarel naar het slot.
De werken op deze tentoonstelling van
Israëls (1865-1934) worden in chronologi
sche volgorde getoond. Het vroegste
werk dateert uit 1873 en laat in aquarel-
techniek een naaischool zien. Een por
tret van Fien de la Mar, de beroemde
actrice, werd door Israëls in 1934, vlak
voor zijn dood geschilderd en vormt op
deze expositie tevens de afsluiting.
Daarbinnen is een bont geheel van de
werken van een van onze beste Impres
sionisten te zien. De expositie is zo goed
te noemen omdat men er in is geslaagd
op een redelijk te overziene oppervlakte
toch een breed geschakeerd overzicht te
geven van de verschillende werkwijzen
Niels Lingeskov Hansen, eigenaar van
een fabriek van machine-onderdelen te
Soendre Hoejrup ten zuiden van Odense,
vertelde dat het luik, afkomstig van een
altaarstuk, de signatuur van Rafaël
draagt met het jaartal 1517.
Mogens Larsen, curator van het Deen
se Nationaal Museum en een expert op
het gebied van kerkelijke kunst, beves
tigde dat hij de signatuur van Rafaël
heeft ontdekt toen hij het zwaar bescha
digde luik voor zijn vriend en buurman
reinigde en zoveel mogelijk herstelde.
Larsen kon echter bij gebrek aan
kennis van het werk van de Italiaanse
schilder niet met stelligheid bewijzen
dat het hier om een authentiek werk
ging.
Het 77 bij 113 centimeter grote eike-
houten luik toont aan de voorzijde de
aartsengel Michaël in gevecht met Luci
fer en aan de achterzijde de heilige
Franciscus van Assisi.
Larsen verklaarde dat zijn onderzoek
heeft aangetoond dat de schilderijen zijn
geschilderd op een gipsen onderlaag, een
techniek die gebruikelijk was in Rafaëls
tijd. Hij weigerde zich echter op een
opinie vast te leggen.
Uitgeverij West Friesland heeft dan
wel niet het alleenvertoningsrecht
van dierenboeken, maar ze hebben
daar een aantal topauteurs van die
renboeken in de stal. Neem René
Guillot, Hellen Griffith en ónze Men-
dert de Jong, al woont die sinds zijn
kinderjaren in Amerika, waar bij re
gelmatig de hoogste bekroningen voor
TOKIO (AP). Een invalide jonge
vrouw heeft zaterdag rode verf gespoten
in de richting van de Mona Lisa. Zij
werd onmiddeliijk gearresteerd. Het
voor een hoog bedrag verzekerde, van
Frankrijk geleende meesterwerk werd
niet beschadigd.
ENSCHEDE (ANP). Van 22 mei tot
en met 30 juni worden in het Rijksmu
seum Twenthe in Enschedé de werken
geëxposeerd, die zijn ingestuurd voor
«en koninklijke subsidie van 2.500
voor de vrije schilderskunst.
Iedere Nederlandse kunstschilder tot
dertig jaar kan meedingen naar een
koninklijke subsidie. Dat kunnen ook de
ouderen, maar dan mogen zij voordien
zo’n subsidie niet hebben genoten. De
jury wordt gevormd door: Aat Verhoog
Jan Dijker, Mark Kolthoff, Jacques
Frenken, Hannes Postma, Pierre van
Soest en Jef Diederen De bek.-hing
Wordt op 21 mei in het Rijksmuseum
Twenthe bekend gemaakt.
gezichten der Indië-gangers worden tref
fend ondersteund door het regenachtige
weer waarin het transport gaat en zelfs
de gebeeldhouwde leeuwen lijken tranen
te plengen. Toch ziet ook Israëls een
lichtpuntje in deze mistroostige optocht:
een vrolijk slagersjong zet de handen
aan de mond om de passanten een
opmerking toe te voegen.
Isaac Israëls heeft veel gereisd en ook
hier getuigt de tentoonstelling van. Er
zijn doeken met voorstellingen uit Lon
den, Parijs, Bern en Florence, terwijl
verschillende werken in het voormalige
Nederlands Oost-Indië zijn gemaakt,
waar Israëls van 1921-1922 verbleef.
meestal tot wanhoop drijft.
Klapstuk is het vieren van Pa-
dingtons verjaardag in een restaurant
waar hij tot zijn immense vreugde de
marmaladekoning ontmoet. Wat heel
wat is voor een beer die bij voortdu
ring met zijn poot in de jampot zit.
Dit onmisbare boek voor ieder
kind van 5-10 jaar (voorlezen voor de
jonkies) heeft als hoopgevende lei
draad, de spreuk van Paddington: „Ik
hoop dat ik nog niet alles in mijn
leven heb meegemaakt, anders zou er
nooit meer een verrassing komen.”
Naast bovengenoemde onderwerpen
zijn het ook de genrestukken op de expo
sitie vrij gering in aantal, die Isaac
Israëls op een unieke wijze tonen. In
1881, de schilder was toen pas 16 jaar
oud, maar had er al drie jaar studie op
de academie in Den Haag opzitten, le
verde hij het paneel „Repetitie van het
signaal” af. In hetzelfde jaar ontstonden
studies die vooraf zouden gaan aan het
groot opgezette werk „De begrafenis van
de jager”,, dat een jaar later gereed
kwam. Het Zeister Slot laat zowel de
aquarel als de potloodschets die tot stu
die dienden, zien.
Op dezelfde wijze is men te werk
gegaan bij het veel indrukwekkender
„Transport der Kolonialen” uit 1883.
Hoewel de werken dus kort na elkaar
zijn ontstaan is in het jongste doek een
veel beter psychologisch inzicht bij Is
raëls te zien. De sfeer van miserie op de
doel van deze maatregel is de stroom
bezoekers langs Leonardo da Vinci’s
meesterstuk zo snel mogelijk te laten
doorstromen. De museumdirectie streeft
er naar iedere bezoeker 10 seconden tijd
voor de Mona Lisa te geven.
De tiende mei is gereserveerd als dag
voor zwaar gehandicapte personen, aldus
de museumdirectie.
Een 300-tal bezoekers stond voor het
nationale kunstmuseum toen de vrouw
door rechercheurs in burger werd gear
resteerd. Volgens het museum zagen al
leen al zaterdagmorgen 7500 bezoekers
de Mona Lisa.
De veiligheidsmaatregelen zijn buiten
gewoon streng. Het werk is verzekerd
voor 120 miljoen gulden. De verzeke
ringspremie heeft 600.000 gulden bedra
gen.
CHARLOTTESVILLE VIRGINIA
(AP). Christopher Donald, een 25-
jarige musicus uit de rock group Sha-
Na-Na, is vrijdag dood aangetroffen op
ae vloer van een motelbadkamer in
Charlottesville, zo deelt de politie mee.
Verklaard werd dat in de motelkamer
verdovende middelen zijn gevonden.
Donald lag ontkleed op de vloer van
de badkamer toen vrienden hem vonden.
Naast hem lagen een schoenveter, luci
fers en een injectiespuit, aldus de politie.
In Donalds kamer zijn heroïne, marihua
na en een aantal pillen gevonden.
Voor mij zit de grootheid van Ver
leyen als jeugdboekenauteur in het
ragfijne en tegelijkertijd keiharde
ontleden van het meisjesgevoel op
bladzijde 45 waarin Lilo de maden in
haar lichaam ontdekt (die haar later
bijna helemaal opgevreten zullen
hebben). Wat werd er op school een
fuss gemaakt toen het meisje Helga
een kind moest krijgen, een kind in
je lijf, maar zij loopt mooi met
wurmen in haar lijf. Vanuit haar
eigen ontmenselijking voelt Lilo ook
geen medelijden met De Onzichtbare
die zij vindt, de vroegere kamparts.
Ze kotst van hem.
Maar de grootste schok komt wan
neer zij naderhand voor herstel in
München is Zijn haar ouders Joden?
Waarom werd en wordt over zoveel
gezwegen? Is die keurige meneer op
straat een moordenaar geweest? Wa
ren de gaskamers erger dan wat er
op het moment in Zuid-Amerika ge
beurd, daar waar zij leeft en „niets
ziet”?
Cyriel Verleyen is met „het On
zichtbare als wezenlijk gevaar” geëx
plodeerd zoals alleen een verontrust,
critisch creatief mens kan doen. Maar
wie zal bij ons dit boek ontdekken
als een kanshebber voor een zilveren
griffel op z’n minst?
Wanneer ook de meer officiële te
kenen van waardering voor onze col
legae in Vlaanderen zullen blijven
ontbreken, zijn wij er mede verant
woordelijk voor dat de Vlaamse
jeugd klein en onvolwassen wordt
gehouden. Want in Vlaamse kringen
wordt dit menselijk document van
Verleyen herhaaldelijk aangevallen
op wat daar gemakshalve onder de
sex wordt gerangschikt.
In tegenstelling tot veel Vlaamse
romanschrijvers, die in Nederland
vrijheid van drukpers kozen voor
hun werk, wil het handjevol jeugd
boekenauteurs bij voorkeur in Vlaan
deren uitgegeven worden. Want het
fnuikende van tegelijk een docent en
een auteur zijn, heeft één groot plus
punt: lukt het de auteur zich uit de
verstarring los te wrikken, dan wordt
de docent op dat zelfde ogenblik de
mens, die een geslaagde proeve van
vrijheid heeft afgelegd. En iedere dag
hebben de leerlingen de kans met
hem of haar daarover van gedachten
te wisselen.
Maar nu is de derde Paddington er:
„De kleine beer helpt een handje”,
van Micheal Bond, met natuurlijk de
unieke tekeningen van Peggy For-
num, en in een gemakkelijk aan
spreekbare vertaling van Rob de
Bruine. De korte verhaaltjes over de
ondernemende beer uit Peru, hebben
als centraal thema: het helpen van
grote mensen, wat deze grote mensen
Dit is de grote lijn tussen de twee
themata van het boek. Zeer indrin
gend geschreven fragmenten steunen
als zullen deze ene grote spannings
boog. Zoals de passage, waarin Lilo
lang vergeten teksten blijft herhalen
om niet het slachtoffer van haar
angstige vermoeders te worden; het
nachtmerrei-fragment over de reuze
spin. De subtiele vergelijking van de
aanvallende muggen met de jongen
die het ooit eens op haar gemunt had.
ODENSE, Denemarken. (AP) Een
74-jarige Deense kunstverzamelaar is er
van overtuigd dat hij vorig jaar op een
veiling een altaarstuk van de Italiaanse
Renaissancemeester Rafaël heeft ge
kocht. Hij betaalde 850 gulden voor
het werk dat bij erkenning een waarde
van miljoenen zou vertegenwoordigen.
Zoals De Jong dit neerzet, zoals hij
zijn bijfiguren uitwerkt, is grandioos.
Hoe Mark in zijn eenzaam gevecht
om beide paarden te redden voor
zichzelf een grootvader kiest in de
oude buurman; hoe Marks moeder na
haar terugkeer op de boerderij niet
eerst de puinzooi gaat opruimen,
maar Mark helpt een graf te graven
voor de gestorven Kolonel is schit
terend, indringend beschreven. En
nog iets: kinderen krijgen in allerlei
projecten vaak ook maar zeer eenzij
dig een kant van het huidige Ameri
ka te zien. De Jong zorgt er met zijn
boeken voor, dat ze ook eens iets
over de gewone, kleine man met zijn
dagelijkse besognes te lezen krijgen.
Zeer heilzaam voor een meer even
wichtig oordelen.
geven. Herhaaldelijk worden ze er
voor op hun vingers getikt, maar ze
gaan door met een overtuiging die
zeldzaam is. Zij weten beter dan wij
met al onze vrijheid wat er
voor hun jeugd op het spel staat.
Hoe ongerijmd het ook klinkt: met
de invloed van de katholieke kerk
heeft het weinig te maken. Docen-
ten/auteirs aan rijksscholen stellen
zich nog voorzichtiger op in hun
boeken dan die aan de katholieke
scholen. En uitgesproken katholieke
uitgeverijen durven vaker een door-
braakkans te wagen. Het geval Cyriel
Verleyen is er een bewijs van.
Cyriel Verleyen was inspecteur van
het onderwijs; is lector voor een
uitgeverij, auteur als iemand er
tot zijn nek toe in zat en zit, dan hij.
Maar hem is het als een der weinigen
gelukt uit te breken, en de titel van
zijn laatste jeugdroman „De boodschap
van de onzichtbare” (uitgeverij Van
In, te Lier) heeft dan ook iets zeer
dubbelzinnigs!
Hij heeft zich niet gemakzuchtig
verscholen achter het argument „Bij
ons kan je niet schrijven wat je wilt”
een vrijwel niet te ontzenuwen
dooddoener van de meeste middelma
tige auteurs Voor hem kwam het
keerpunt door twee krantenberichten:
het ene over een meisje dat in Zuid-
Amerika een vliegramp overleefde en
na weken weer opdook; het andere
over de jacht op oorlogsmisdadigers
die zich in Zuid-Amerika schuil hou
den.
Hij heeft er voor de jeugd van 14
jaar en ouder een onthutsend docu
ment over menselijke waardigheid
en onwaarde van gemaakt, met zulke
fijngevoelige nuanceringen, dat het
schokeffect maximaal is. Zonder op
gelegd „in” willen zijn zijn rollenpa
tronen doorbroken, worden gevestig
de opvattingen overhoop gehaald.
Psychologisch zeer knap laat Verley
en het meisje Lilo verworden tot een
diertje, dat alleen maar overleven
wil, maar dat intussen die verwor
ding aan zichzelf bespeurt (de maden
die haar lichaam opvreten; haar
mooie borstjes, die ze kwijt raakt en
waar ze zo trots op was.) En als zij
dan denkt dat ze het gehaald heeft,
wordt ze geconfronteerd meteen an
dere, veel afgrijselijker verwording:
de reddende mens die zij vindt in het
oerwoud blijkt een gevluchte oorlogs
misdadiger te zijn, die in zijn ster
vensuur dit meisje gebruikt voor zijn
ontlastende biecht. Zij zal zijn inkeer
wereldkundig moeten maken.
Maar bewust of onbewust verliest
zij zijn boodschap als ze tenslotte in
de wereld terugkëert. Wat blijft is
het loodzware besef: hoeveel is er
nog verborgen, zoals de gevaren in
een oerwoud verborgen blijven? Een
mens kan gemakkelijk lef hebben,
ómdat hij de onzichtbare gevaren
niet kent.
De vereniging brengt beide uitvoerin
gen met eigen koor onder leiding van
naar dirigent Charles de Wolff. Als
„olisten werken mee Elly-Ameling, Cora
Canne Meijer, Dieter Ellenbeek en Ruud
van der Meer.
In de periode van het festival zullen
koningin Juliana en prins Bomhard een
staatsbezoek aan Finland brengen.
AMSTERDAM (ANP). De Neder
landse Bachvereniging zal deelnemen
aan het „Helsinki Festival 1974” in Fin
land van 22 augustus tot 7 september.
Op verzoek van de organisatoren zal de
Bachvereniging de Hohe Messe van Joh.
S. Bach tweemaal uitvoeren, op vrijdag
30 augustus in Helsinki en een dag later
in Turku.
zijn jeugdboeken krijgt. Over paarden
gaat het laatst vertaalde: „Mark en
zijn paarden” (voortreffelijke verta
ling van Ton Stam, sfeervolle illus
traties Paul Sagsoorian, minder ge
slaagde omslag)-
Wanneer je de markt nagaat zijn
er mar weinig échte dierenboeken
voor kinderen vanaf 8 jaar, die ook
voor 12 en 13 jarigen interessant zijn.
Meindert de Jong bestrijkt echter een
grote groep lezers.
Het verhaal begint met een tornado
in Amerika en een volbloed merrie,
die in paniek vlucht. Ze wordt ge
vonden door de jongen Mark, die net
te horen heeft gekregen dat zijn oude
paard Kolonel afgemaakt zal worden,
maar voor zijn verjaardag zal Mark
een nieuw paard krijgen.
Zijn ouders zijn weg, zijn buren
gewond, en dan vindt hij de vreemde,
gewonde merrie. Met beide paarden,
die in de ogen van de wereld niks
meer waard zijn, tobt de jongen
voort. Voor hem is eeen paard geen
bezit, maar contact. De trieste ont
knoping komt wanneer Mark einde
lijk zijn moeder te spreken krijgt. Hij
heeft maar één vraag: heeft vader
gezegd dat dat vreemde paard mijn
verjaardagsgeschenk is? De hele el
lende van een verwoestende tornado
telt niet voor hem.
De meeste Vlaamse kinder- en
jeugdboekenauteurs zijn verbonden
aan het onderwijs; zij hebben voor
hun aanstelling een eed moeten af
leggen de goede zeden niet te zullen
schaden.
De lectoren/raadgevers van de uit
geverijen zijn bijna zonder uitzonde
ring inspecteurs van het onderwijs
Gaat u dus maar na: de auteur die
druft te breken met het afgekloven
historische gegeven, de elven, kabou
ters en jeuïge koningen kan. volgens
de leter van de wet zijn baan op het
spel zetten.
En de Vlaamse auteur die wél de
moed heeft (want die zijn er) om b.v.
de opstandigheid van de jeugd tegen
gezag, ontwakende erotiek als proble
matiek te kiezen, zit met hetzelfde
vakprobleem als zijn Oost-Europese
collegae: wanneer je jarenlang niet
hebt mogen schrijven over wat je
bezighield heb je niet de training om
een zo genuanceerd gegeven er gaaf
uit te spuiten. En dan pakken ze j’e
geraffineerd op je „slechte schrijver
schap” vooral niet op je probleem
stelling. Er zitten aan deze zaak zo
veel voor ons ongelooflijke vuilig
heidjes. dat de Nederlandse jeugdboe
kenauteur zich langzamerhand zou
moeten doodschamen dat hij zijn col
lega’s in Vlaanderen niet eerder met
meer begrip tegemoet is getreden.
Maar ja, Vlaanderen ligt te dichtbij,
het is niet zo interessant om je er
voor in te zetten; met een critische
opstelling tegen de persvrijheid in
jeugdliteratuur in de socialistische
landen maak je meer de blits.
Tocht werkt intussen een kleine
groep Vlaamse critici, auteurs/docen-
ten en leraren koortsachtig om het
moderne Nederlandse jeugdboek met
al die verboden thema’s onder (je
Vlaamse jeugd meer bekendheid te
E
4 HL
IA«mu
