1
R
R
dan weer een nieuw kerkgebouw
JUBILEUMFEEST
Mgr. Zwartkruis volgende
week 40 jaar priester
Geestelijk
Leven
I
„Kadervorming; dat vind ik veel belangrijker
F
r
door Bert van Panhuis
Optimistisch
Begeleiding
Onzekerheid
Isolement
Mentaliteit
F
■Bk
IA
1 8
MEI
1974
18
ger
lan
ve
de Engelse kardinaal John Henry Newman
„een man, die me sterk heeft beïnvloed,
een voorloper van het Tweede Vaticaans
Concilie; uit de eerste katholieke encyclope
dieën blijkt dat men z’n theologische opvat
tingen maar zo-zo vond” voltooide hij
nimmer. De Engelse leraar werd m 1961 pas
toor van de Sint Jozef-parochie en deken van
Haarlem en een jaar later kanunnik van het
kathedrale kapittel. Als opvolger van mgr.
dr. Van Dodewaard werd hij in augustus
1966 benoemd tot de negende bisschop van
Haarlem. Sinds die tijd heeft het zo nu en
dan gestormd in zijn bisdom. Er waren pro
blemen met de studentenecclesia van de pas
tores Oosterhuis, Vrijburg en Van der Stap
en de perikelen rond de Kritische Gemeente
IJmond van pastor Jan Ruyter.
Maar „father Teddy”, zoals hij door onze
hem na aan het hart liggende westerburen
wordt genoemd staat nog altijd voluit achter
zijn devies „Waarheid, Liefde, Eenheid”.
Mgr. Zwartkruis: „De waarheid, zoals die in
het Evangelie is te vinden en met gezag door
de kerk is doorgegeven moet worden verkon
digd. Daarbij is de liefde de basis van alles.
Of zoals Shakespeare zegt „de rechtvaardig
heid moet altijd gekruid worden met liefde”.
En dan de eenheid, die is het moeilijkst tot
stand te brengen. Ook in eigen kring is het
niet gemakkelijk. Toch vorderen we telkens
weer met de eenheid.
1
De kerkelijke hoogwaardigheid straalt af
van de in één van de kamers in het bis
schopshuis hangende portretten van de bis
schoppen mgr. Van Vree en mgr. Snickers.
Gekleed in het blauwachtig paars en het fij
ne kant, temidden van kruisbeeld en gebe
denboek, kijken ze de toeschouwer aan, de
een met een blik vol wijsheid, de ander met
de strengheid, die doet denken aan paus Pius
XII. „Zo, hebben ze u bij mijn voorvaderen
neeergeplant”, merkt mgr. drs. Th. Zwart
kruis bij zijn binnenkomst op. In niets lijkt
hij op die voorvaderen, gekleed als hij is in
een eenvoudig keurig gesneden zwart kos
tuum met een boord, even smetteloos wit als
de goed verzorgde haardos van Haarlems
huidige bisschop. Bestaat er van hem ook een
dergelijk portret? „Nee hoor”, zegt hij met
een ondertoon van „gelukkig niet zeg”. Op
weg naar zijn kamer vertelt hij welke de
enige attributen van zijn negentiende-eeuwse
voorgangers zijn die hij in ere houdt. „Dat
borstkruis ingezet met smaragden en de ring
draag ik nog wel eens. Maar alleen bij heel
bijzondere gelegenheden”.
De kleine vriendelijke bisschop, die eind
november 65 jaar wordt, is volgende week
zondag 40 jaar priester. Na zijn wijding ging
hij in Nijmegen Engelse taal en letterkunde
studeren en in 1939 werd hij benoemd aan
het college Hageveld in Heemstede. Hij legde
het doctoraal af, naar een proefschrift over
SfiJS
ÏATERDAG
c
E
dit
«O
B I
OVÊ
mi
ee
ge
Pr
de
trii
ze
uit
ste
zes
al
Me
De bisschop zegt dat de bedoeling van
de beleidsnota is de lokale parochies
weer leefbaar te maken zodat de zaak
Biet aan de pastoor wordt overgelaten.
Niet iedereen hoeft daarin in even grote
pastoraal werker aangesteld. Daarna kan
er worden gekozen voor de wijding als
celibatair of, als men het niet aandurft,
als pastoraal werker. Dit systeem van de
pastorale werker naast de celibataire
priester voldoet gelukkig.”
er
Tei
19'
vin
De
he
ee
tig
voi
ko
ee
mi
let
ge
cil
be
dc
i
die
vo»
(de
ne:
be
zir
kr
W(
iet
zij
la
ee
w
di
ni
df
nt
d(
Fi
n<
dt
bl
i
c
1
i
al
n<
d.
S
P
n
h
et
b
S
Si
V
a
d
v
h
n
d
r
r
t
r
■FT:
Eén van de grootste problemen voor
de kerklijkt het tekort aan priesters.
Deken Beemer heeft er enige jaren gele
den op gewezen en Rotterdams bisschop
Mgr. dr. Simonis deed dit onlangs nog.
Mgr. Zwartkruis: „Onder de studenten
van de Katholieke Theologische Hoge
school is de celibaatskwestie een minder
stringent probleem omdat men weet dat
men de keuze heeft tussen celibatair
priester of pastoraal werker. Na het
afmaken van de studie wordt men als
mate deel te nemen maar het gaat om
de verantwoordelijkheid voor elkaar, zo
als die bij het laatste Vaticaans concilie
werd benadrukt. Mgr. Zwartkruis: ,Bij
dat concilie stond eerst het hoofdstuk
over de hiërarchie voor dat van de kerk
als een volk Gods. Dat is toen omge
draaid. Die dienende functie van de
hiërarchie, dat hebben de priesters zich
niet altijd duidelijk in de oren geknoopt.
Ook de leken moeten zich bewust zijn
van de dienende taak anders krijg je dat
de parochieraad alles voor het zeggen
denkt te hebben.”
Mgr. Zwartkruis vermoedt dat het nog
wel lange tijd zal duren voor er een
andere mentaliteit ten opzichte van de
onder redactie van Bert van Panhuis
De nadruk ligt bij de kerkopvatting
uit de nota bij de plaatselijke, de lokale
kerk. Mgr. Zartkruis: „Normaal gespro
ken is dat de parochie maar die grens
kan ook worden overschreden zoals bij
voorbeeld de studentenparochie, de goeie
dan, die een gemeenschap binnen de
gehele universiteitswereld is. De pastores
worden betrokken bij het totale welzijn
van de studenten. Daar heb je dus een
parochie buiten de gewone parochies.
Basisgemeenschappen kunnen er ook
binnen de parochiegrenzen zijn. Neem
bijvoorbeeld de liturgie. De een heeft
interesse voor het Gregoriaans, een an
der voor de volkstaal, een derde voor de
jongerengemeenschap. Deze dingen vol
trekken zich vooral plaatselijk.
kerkopvatting is. Hij stelt dat het bij
alle concilies zo is geweest dat het jaren
duurde eer de teksten vlees en bloed
waren geworden. „Wat heb je aan mooie
folianten. Het moet handen en voeten
krijgen, er moet vlees aan het bot ko
men. Dat vergt de nodige jaren al zal
het hopelijk niet zo lang duren als het
concilie van Trente, dat een eeuw nodig
had om door te dringen.”
ft afe
De festiviteiten bij het priesterfeest van mgr. drs. Th. Zwartkruis zijn over
twee dagen gespreid. Op de jubileumdag zelf, zondag 26 mei, is er om 10.30 uur
een pontificale hoogmis in de kathedrale basiliek Sint Bavo aan de Leidsevaart,
waarbij de bisschop celebrant is. Concelebranten zjjn de vicarissen.
De hoogmis zal worden by gewoond door bisschoppen uit binnen- en buiten
land en vertegenwoordigers van gemeente en provincie. Minister van staat
mejuffrouw dr. Klompé zal eveneens aanwezig zyn. Uit alle 215 narochies van
het bisdom Haarlem zullen twee vertegenwoordigers de plechtigheid bywonen,
terwijl ook de Diocesane Pastorale Raad aanwezig is. De parochies zullen door
toezending van een tekstboekje de mogelijkheid hebben de liturgie van de hoog
mis op aangepaste wjjze zelf ook mee te vieren.
In aansluiting op de dienst in de kathedraal zal van 12.30 tot 14 uur een be
sloten receptie worden gehouden in het Bisschoppelijk College Hageveld in
Heemstede. Van 15.30 tot 17.30 uur is er dan een algemene receptie in het bis
schopshuis aan de Nieuwe Gracht 80 in Haarlem. Mgr. Zwartkruis heeft ten
slotte woensdag 29 mei op Hageveld een bijeenkomst met de priesters en pas
torale werkers uit het bisdom. Na de ontvangst om 15 uur zal prof. dr. W. Ber
ger spreken over „Pastor worden... door de jaren heen”. Tot ongeveer 18 uur
is er daarna een informeel samenzijn.
niet zo dat het van „priesterkerk” nu
ineens „lekenkerk” is geworden. Het is
zoals monseigneur Ernst het heeft ge
zegd een kwestie van niet alleen maar
de pastoor. We moeten dat begrip door
breken, dat is ook de duidelijke taal van
het Vaticaans concilie.”
daarmee dat men ongemotiveerd het
priesterschap ingaat. Het is nu een be
wuste keuze voor het één of het ander.”
En over de vrouw in het ambt: „Ook zij
kan als pastoraal werkster bezig zijn al
zie ik in de toekomst misschien moge
lijkheden voor het diakenschap. Maar
dat kan nog lang duren. Zij, die daarin
haast hebben, werken aan een hartin
farct.”
Haarlem is een van de eerste bisdom
men die met een dergelijke nota is
gekomen „Monseigneur Bluyssen
heeft onlangs ook een beleidsnota uitge
bracht, waarbij vooral naar voren komt
de noodzakelijkheid van het vormen van
priesterteams maar ook in Rotterdam
is men bezig met een dergelijke beleids
nota, vertelt de bisschop. Hij memoreert
de onzekerheid ofschoon nog niet uit
gesproken bij vooral de oudere pries
ters over hun plaats binnen die nieuwe
kerkopvatting. Mgr. Zwartkruis: „Ik heb
de priesters en pastorale werkers in een
brief voorbereid op de nota. Het is ook
Op de vraag hoe deze kerkopvatting in
Rome zal aanslaan, antwoordde de bis
schop dat de hele nota doodeenvoudig de
consequentie is van het document over
de kerk van het Vaticaans concilie. En
voorzichtig: „In de praktijk zullen wij
decentralisatie nog moeten leren.
Ik ben helemaal voor decentralisatie
maar zou het toch onjuist vinden als er
geen beroepsinstantie zou zijn. Er is een
tijdje geleden sprake geweest van een
bisschop, die de wens van een aantal
zusters om hun congregatie te hervor
men, blokkeerde. De zusters gingen naar
Rome en kregen toestemming om te
hervormen. Bisschoppen zijn ook maar
mensenMaar ik ben het ermee eens
dat ook Rome dikwijls nog moet leren.
Het is een kwestie van geduld. Dit geldt
ook voor de pluriformiteit. Je zult die
moeten accepteren. In het Verre Oosten
bijvoorbeeld hebben ze een heel andere
liturgie, een andere ritus. Als de wezen
lijke structuur maar wordt bewaard en
er niet met de woorden van Christus
wordt geknoeid.”
punten waar we niet van afwijken zoals
het ongehuwd zijn van de priester; Be-
langrijker is echter dat er gewaakt
wordt over de verkondiging van het
Evangelie, de onverkorte verkondiging
van de Apostolische geloofsbelijdenis. Er
kan niet worden geschipperd met de
leer.”
„Priesters hebben zich de dienende
functie van de hiërarchie niet altijd
duidelijk in de oren geknoopt”.
Mgr. Zwartkruis zegt optimistisch te
zijn over de toekomst en ziet geen
moeilijkheden. Hij zegt dat er dit jaar
drie wijdingen zijn de afgelopen ja
ren was het één per jaar en hoopt
dat door het vitaliseren van de parochies
het aantal roepingen zal toenemen. Hij
ziet geen veranderende houding ten op
zichte van huwende priesters maar wel
ten aanzien van de wijding van gehuw
den. Mgr. Zwartkruis: „Bij de laatste
synode is het aan de orde geweest. Er
ontstaan al grote problemen in Zuid-
Amerika, Indonesië. Waarom zou je dan
een dessahoofd met een erg goed gezin
niet wijden?” Hij stelt over het celibaat
dat hij het als een groot goed voor de
kerk ziet. „Je mag dat niet forceren.
Daarom ben ik zo blij met de figuur
van de pastoraal werker. Je voorkomt
Een zaak, die onder meer door de
ontwikkelingen in West-Duitsland weer
actueel is, is de houding van het episco
paat ten aanzien van de abortus. De
jongste uitspraak daarover is van 1971
en daarbij werd de abortus afgewezen.
Mgr. Zwartkruis: „De bisschoppen zijn
weer in een stadium van intens overleg
en we zullen met een aanvullende brief
komen omdat er tot nu toe niet over de
wettelijke aspecten is gesproken. Dat
staat naast het ethische; het is niet zo
dat als het parlement de strafbepalingen
schrapt abortus ook geoorloofd zou zijn.
Onze generatie zal voortdurend het
menselijke leven moeten verdedigen zo
wel tegen aanslagen op het leven van
het ongeboren kind in de moederschoot
als op het volwassen leven in de gruwel
van de oorlog.”
En hij vervolgt: „Wezenlijk is wel dat,
wil de basisgemeenschap niet in een
isolement raken, zij verbonden moet
blijven met het bisdom, de wereldkerk
en de paus. Ook de lokale kerk behoort
tot een grotere eenheid. Die gedachte
van de lokale kerk hoeft geen strijd te
geven met de hiërarchie. Die heeft een
dienende functie in haar leiding geven.
De hiërarchie moet zorgen dat er cor
recties komen als men in een isolement
dreigt te raken. Dat gevaar zie je bij
rechtse en linkse groepen”, aldus de
bisschop.
Die pluriformiteit speelt ook waar het
de verstandhouding betreft van het bis
dom en de verschillende groepen ter
linker- en rechterzijde in de kerk. Een
commissie is momenteel bezig met ge
sprekken met deze groepen. Mgr. Zwart
kruis: ’t Is niet eenvoudig, want er zijn
Het bisdom heeft tot nu toe geen
enkele afwijzende brief gehad op de
nota over de „lekenkerk” al wil de
bisschop daarbij wat voorzichtigheid be
trachten. Hij is nog te vers om te
beoordelen, zegt hij, en op verschillende
plaatsen moet hij officieel nog worden
gepresenteerd. Mijn agenda staat vol da
ta, waarop ik naar de dekenaten ga.
Maar uit de binnengekomen reacties
blijkt wel dat de bedoeling goed over
komt en de bisschop wijst in dit ver
band ook op de positieve reacties van de
provinciaals van de diverse orden.
Werken voor die andere kerkopvatting
betekent vorming van de mensen. De
ene helft van het bedrag, dat de bis
schop bij zijn jubileumfeest zal krijgen,
gaat naar de ontwikkelingslanden maar
de andere is voor de kadercursussen.
Mgr. Zwartkruis: „Dat vind ik veel be-
langrijker dan weer een nieuw kerkge
bouw. Natuurlijk, die kadervorming kost
geld en ons kapitaal is de afgelopen
jaren opgegaan aan het pensioenfonds
voor de priesters. Het is me overigens
gebleken dat de mensen die kadervor
ming zelf wel willen betalen en
spontaan doen als ze het kunnen.
slapF^
Hij stelt dat er een geloofsbeleving
moet zijn, die veelsoortig is en met
variaties, maar dat daarbij de eenheid
niet verstoord moet worden. Mgr.
Zwartkruis: „In de nota staat het als
volgt: er is één Evangelie. Door de
eeuwen heen is ons die Boodschap van
de Heer door de Kerk met gezag doorge
geven en wij vertrouwen ons er steeds
weer aan toe als wij ons geloof uitzeg
gen in de woorden van de apostolische
geloofsbelijdenis. Die geloofsbeleving zal
verschillen. De een is sterk getroffen
door het mysterie van de Drieëenheid,
de ander door de Godheid van Christus
of door de mensheid van Christus. Voor
sommigen is het de figuur van Maria.
Dat hindert allemaal niets zolang er
maar niet ontkend wordt dat er een
Drieëenheid is.
De gedachten over die eenheid, het
samen kerk zijn lopen ook als een rode
draad door de beleidsnota, die het bis
dom onlangs naar buiten heeft gebracht.
Mgr^Zwartkruis haalt de zinsnede aan,
die Voor hem de kern van de nota
vormt: „Die K,erk: dat zijn wij allen die
geloven samen, een volk van God, sa
men onderweg haar heil en gerechtig
heid in de bijbelse zin van het woord:
met een boodschap en met de kracht
van God in deze wereld „bouwend aan
bevrijding en verlossing, bevorderend al
le goeds en bestrijdend de machten van
het kwaad, en dat alles „geplaatst en
verankerd in de heilige overlevering en
de heilige schrift, en gevoed door het
leven van het hele volk Gods.” We
dachten, dat die opvatting afkomstig was
van de verklaring „Mysterium Ecclesiae”
van de Congregatie voor de Geloofsleer,
vertelt de bisschop erbij, maar later
ontdekten we dat het een opmerking is
van paus Paulus, gemaakt vijf jaar na
het concilie.
Er moet in liefde worden geleefd en
samengewerkt met de bisschoppen. Hij
vindt het zichtbaar onplezierig te moe
ten praten over de groepen in de flan
ken. Met betrekking tot de, vaak bittere,
stellingneming van de rechterkant van
de kerk tegenover de bisschoppen en de
ontwikkelingen in de kerk zegt mgr.
Zwartkruis: „Misschien hebben we niet
voldoende begeleid. Iedere vernieuwing
geeft verwarring en voor sommige men
sen is het te snel gegaan. Daarnaast zijn
we ook tekort geschoten in de informa
tie naar- buiten en naar Rome. Ik heb
zelf gelukkig veel buitenlandse contac
ten zodat ik veel kon uitleggen en
rechtzetten. Daarom ben ik blij dat we
een efficiënt secretariaat hebben en ons
episcopaat is één van de weinigen dat
een perschef bij zijn vergadering
heeft. De kardinaal is daardoor ook veel
opener geworden, ook al heeft hij uiter
aard de voorzichtigheid, die zijn positie
noodzakelijk met zich brengt.” Mgr.
Zwartkruis zelf een oud-journalist
wijst naar zijn bureau: „Ik heb er geen
problemen mee; ik heb nog een afbeel
ding van Franciscus van Sales, de pa
troon van de journalisten op mijn bu-
reau.”
