Verplichte bloedproef zal
onderzoek vereenvoudigen
Gerechtelijk laboratorium heeft
reputatie van onpartijdigheid
Namaak-patiënten kunnen artsen helpen bij opleiding
Doel:
menselijker dokter
een
F
VEERTIG ONDERZOEKEN PER DAG
door Harry Kuiper
- Strychnine
- Trots
- Thermische lans
SIMULATIESPEL BIJ MEDISCHE STUDENTEN
Waarheid
Zelfstandig
Het gerechtelijk laboratorium, waar dr. Witte prof,
dr. W. Froentjes op 1 april jl. als directeur heeft op
gevolgd, is belast met zulke onderzoeken, die thans de
helft uitmaken van de totaal 12.000, waarmee het labo
ratorium jaarlijks te maken krijgt. „De bloedproef kan
in vele gevallen ook ontlastend voor iemand zijn. Zo
was het bijvoorbeeld zeer verstandig van minister Lub
bers om een bloedproef te laten verrichten. Zoals
bekend is, werd bij dit onderzoek een laag gehalte
(0,3 promille) gevonden; ruimschoots onder de straks
wettelijke grens”, aldus dr. Witte. De zaken van zijn
laboratorium omvatten zowel vervalsingen (van be
taalcheques bijvoorbeeld; een praktijk, die nogal eens
blijkt te worden uitgeoefend), als verdovende midde
len. Maar ook wat heet, „tegen het leven gerichte mis
drijven”, zoals een glazenwassersriem waarin een die
pe messnee zit; inbraken, aanrijdingen en aanrandin
gen.
„We houden rekening met een verdrievoudiging van
liet aantal bloedonderzoeken om het alcoholgehalte
vast te stellen, als aan het eind van dit jaar de bloed
proef een wettelijke verplichting wordt”. Dit zegt dr.
A. H. Witte, directeur van het gerechtelijk laborato
rium in Rijswijk. In de Eerste Kamer heeft minister
Westerterp onlangs het tijdstip genoemd waarop deze
bloedproef wettelijk wordt verplicht, indien bij weg
gebruikers een onverantwoorde, dat is meer dan 0,5
promille, hoeveelheid alcohol in het bloed wordt ver
ondersteld.
11
Dr. A. H. Witte, directeur van het gerechtelijk laboratorium.
Bloedonderzoek in het laboratorium.
hulp
In de Verenigde Staten wordt het werken met namaak-patiënten
al een tijd toegepast. In Nederland gebeurt het nog niet op grote
schaal. De afdeling onderwijsontwikkeling van de geneeskundige
faculteit aan «Ie Utrechtse Universiteit vertrouwt er echter op dat
patiëntensimulatie als hulpmiddel bij het onderwijs binnen afzien
bare tijd ook hier ingeburgerd zal zijn.
In Engeland introduceerde men in 1967
de ademtest. De toenmalige minister van
Transport, Barbara Castle, demonstreert
hier samen met een agent.
kan,
Bar-
Een voordeel voor Zandboer is, dat
hij als fysiotherapeut in het Acade
misch Ziekenhuis in Utrecht vroeger
heel wat ziektebeelden heeft gezien.
Een nadeel lijkt, dat hij geen beroeps
acteur is. De mensen van de werk
groep vinden niet dat je beroepsac
teurs nodig hebt. Een „beetje” ver
pleegster moet het kunnen. Maar het
nam in een in tweeën gedeelde kamer
aan de Raamweg in Den Haag. Dr. Witte
kwam in 1947.
Gerritsma: „De rol van de docent is
doorgaans die van de baas die zegt
hoe het moet. Bij onze methode bege
leidt de docent (een „echte” arts)
slechts. Hij grijpt pas in als het
onderzoek echt helemaal de verkeer
de kant opgaat, waardoor niemand er
meer wat aan heeft. De studenten
krijgen bij onze methode alle kans
Er wordt gewerkt met een junior
co-groep van tien man. Dat zijn me
dische studenten die beginnen met
hun praktische opleiding. Eén van
hen speelt arts. Hij moet de namaak-
patiënt onderzoeken. De negen over
blijvende studenten worden in drie
groepjes verdeeld. Ze krijgen elk een
opdracht: wat vergeet de arts, hoe
denkt-ie, hoe gedraagt hij zich. De
groepjes spelen hun informatie terug
naar de arts-speler, de pseudo-patiënt
vertelt zijn ervaringen met de pseu-
do-arts, en intussen is alles op de
video opgenomen. Iedereen kan later
zo vaak als-ie maar wil op de televi
sie zien wat er fout werd gedaan en
waarom.
Moet je dat allemaal aan de patiënt
vertellen? Hoe doe je dat? Lex van
Bommel: „Je moet leren te durven de
waarheid aan de patiënt te vertellen
zonder dat hét keihard aankomt. Dan
moet je ook weten hoe je zo’n man
verder moet begeleiden en je moet
hem vooral ook willen begeleiden”
hart, noem maar op. kun je aan een
student geven als hij er om vraagt.
En het mooie van simulatie is, dat je
niet hoeft te wachten op de uitslag
van echte proeven. Je spaart tijd”.
stof) toe te voegen, bleef de smaak op
een constant peil, maar de risico’s, die
hieruit voor de gebruikers voortvloeien,
zijn evident.
„De meesterinbreker, de expert op het
gebied van sleutels en sloten, sterft uit”,
vertelt dr. Witte. De man, die in zijn
eentje en vakkundig een brandkast
kraakte en daarmee zelfs het respect
van de politie afdwong, maakt plaats
voor de „bende”, die met springstoffen
of een thermische lans een safe te lijf
De strychnine, die in Nederland in
heroïne wordt aangetroffen, wordt ver
moedelijk niet in Nederland toegevoegd,
omdat heroïne die vanuit het Midden-
en Verre Oosten via Schiphol wordt
aangevoerd, reeds strychnine blijkt te
bevatten”.
Dr. Witte, die in 1959 promoveerde op
een proefschrift over de herkomst van
opium, heeft zich gespecialiseerd op het
onderzoek naar verdovende middelen.
„Tot 1956, het jaar waarin ook het bezit
van hennepprodukten, zoals marihuana
en hasjiesh, strafbaar werd gesteld, had
den we zo’n veertig gevallen per jaar;
sindsdien is het verzestigvoudigd, te we
ten 200 per maand.”
Door de stijgende prijs van heroïne
werden er steeds meer vreemde stoffen,
zoals suiker, aan toegevoegd, totdat ten
slotte de kwaliteit merkbaar achteruit
was gelopen. Omdat heroïne bitter
smaakt, kan dit gemakkelijk (door te
proeven) worden geconstateerd.
Door nu strychnine (een erg bittere
zelfstandig te proberen het patiënten
probleem op te lossen. We hopen dat
ze daarbij fouten maken, zodat die
opgemerkt kunnen worden en later
besproken kunnen worden.
Namaak-patiënt Zandboer over zijn
specialiteit „multiple sclerose”: „Bij
dit ziektebeeld kunnen in het begin
potentiestoornissen optreden die voor
de patiënt onbegrijpelijk zijn en de
nodige huwelijksproblemen kunnen
veroorzaken. Je gaat dan naar de
Gerritsma: „Met deze methode oe
fent de aankomend arts zich in het
diagnosticerend denken. Artsen moe
ten soms bliksemsnel een beslissing
nemen en soms lang nadenken voor
dat ze een conclusie mogen trekken.
Een arts moet leren veel signalen te
herkennen. Met patiënten-nabootsing
kan hij zich de daarvoor vereiste
flexibiliteit, soepelheid, eigen maken.”
Maar een gezond mens kan niet
alles nabootsen. Wèl kan hij bijvoor
beeld leren bij het bestrijken van de
voetzool de grote teen parmantig om
hoog te laten gaan in plaats van (wat
normaal is) de tenen te krommen,
hetgeen op allerlei afwijkingen kan
duiden. Maar hij kan geen bloed in
de urine, geen suiker in het bloed of
een hartvergroting nabootsen.
De werkgroep simulatie van deze
afdeling experimenteert al geruime
tijd met drie namaak-patiënten, die
al aardig in de huid van een zieke
kunnen kruipen. P. Zandboer uit
Zeist bijvoorbeeld, is bedreven in het
nabootsen van een niet eenvoudig
ziektebeeld: dat van multiple sclerose,
een ernstige aandoening van het ze
nuwstelsel.
van wat de professor in de zogenoem
de patiënt had „gestopt”.
Socioloog Jaap Gerritsma van de
Utrechtse werkgroep is vol lof over
prof. Barrows, die hij een pionier op
het gebied van patiëntennabootsing
noemt. Toch gelooft hij dat zijn
werkgroep, wat de onderwijskundige
toepassing ervan betreft, verder is.
Twee jaar zit het gerechtelijk labora
torium nu in het zeven verdiepingen tel
lende gebouw in Rijswijk. De tweede
verdieping wordt in beslaggenomen door
het gerechtelijk geneeskundig laboratori
um van de patholoog-anatoom dr. Zel-
denrust en zijn staf. Het werkt nauw
samen met het gerechtelijk natuurwe
tenschappelijk laboratorium van dr.
Witte. In totaal werken in het gebouw
65 personen, van wie 17 academici. Het
is in 1946 opgericht door prof. Froentjes,
die toen met een amanuensis zijn intrek
Doordat steeds hogere eisen aan de opleiding van artsen worden
gesteld en het aantal studenten toeneemt, is er een tekort aan patiën
ten die bereid zijn als studieobject te dienen. Dus: als er niet vol
diende patiënten zijn, moet je ze nabootsen.
dokter en zegt: ’t Gaat niet zo best
meer met m’n huwelijk de laatste
tijd”. Voorkomen moet worden dat
een huisarts zo iemand doorstuurt
naar een psychiater.
Multiple sclerose gaat in het begin
stadium soms gepaard met duizelig
heid bij het opstaan, soms met dub
belzien, soms met onzeker lopen,
soms met evenwichtsstoornissen, waar
door je bijvoorbeeld tegen een tafel
loopt. Het kan weken duren, plotse
ling stoppen en na enkele weken
verhevigd terugkomen. Voorkomen
moet worden dat een huisarts hersen
schudding constateert.”
Multiple sclerose kan in een verder
stadium tot volledige invaliditeit lei
den: slecht of helemaal niet meer
lopen, moeizaam of helemaal niet
meer praten. Uiteindelijk kan de pa
tiënt zich alleen maar voortbewegen
in een rolstoel.
Door het hele laboratorium staan dozen met kleding. Soms met bloedsporen eraan,
niet altjjd van een moord of doodslag afkomstig. Het zijn ook kledingstukken waar
van moet worden aangetoond of zjj bij een aanrijding een rol hebben gespeeld
bijna elke week een. „Btf 80 procent van de mensen is hun bloedgroep aantoonbaar
in alle lichamelijke vochtafscheidingen”, zegt dr. Witte. Is dat niet wat onsmakelijk,
zo in andermans kleding te zitten grasduinen? „Och, dat went wel op den duur!”
Het komt sporadisch voor dat één enkel onderzoek van het gerechtelijk laborato
rium met wetenschappelijk zuivere zekerheid een dader aanwjjst. Verfsporen op de
fiets van iemand die is doodgereden, waarna de autorijder er vandoor is gegaan,
kunnen de auto aanwijzen waardoor de fietser om het leven is gekomen. Maar dat
bewijst niet wie de auto heeft bestuurd.
„In de eerste jaren moesten we de
boer op om werk te krijgen. Er werden
bioscoopzalen gehuurd om politie en jus
titie uit wijde omtrek in kennis te
stellen van wat we deden. Ze moesten
helemaal overtuigd worden van het nut
van zo’n laboratorium. Nu werken we
Thermische lansen worden door aan
nemers en slopers gebruikt, bouw- en
sloopwerken zijn de plaatsen, waar in
brekers deze apparatuur meestal van
daan halen. Op het laboratorium laat dr.
Witte een staaf van zo’n over het
algemeen geheim gehouden thermi
sche lans zien. „De man, die van het
gebruik van deze lans wordt verdacht,
zit al sinds augustus vorig jaar vast”,
aldus een assistent.
Dr. Witte, die zitting heeft gehad in de
commissie-Baan, is van oordeel, dat hasj
onder bepaalde voorwaarden vrijgegeven
zou kunnen worden. „Men moet het
gebruik ervan evenwel niet vergelijken
met het roken van een sigaret, maar
met het drinken van een vrij grote
hoeveelheid sterke drank. Men moet dus
wel goed weten, wanneer het gebruik
ontoelaatbaar is. Zo zal men tijdens het
werk geen hasj-sigaret mogen roken,
terwijl ook het rijden onder invloed van
hasj verboden moet zijn. In feite is dit
bij de huidige wetgeving al het geval.
Het leveren van het bewijs is echter nu
nog moeilijk.
Ook op grond van het onderzoek kan
de dader meestal niet met zekerheid
worden vastgesteld. Indien het bloed op
de kleding van de verdachte dezelfde
bloedgroep als het slachtoffer bezit, be
wijst dit nog weinig. Nog moeilijker
wordt het als slachtoffer en verdachte
dezelfde bloedgroep hebben. Naast bloed
sporen spelen bij levensdelicten vaak an
dere sporen een rob Zo kunnen op het
mes, dat als moordwapen is gebruikt, in
het bloed vezels van de kleding van het
slachtoffer voorkomen. Ook is het moge
lijk, dat op het mes een vingerafdruk van
de verdachte voorkomt, Hoewel iemand
door middel van een vingerafdruk feil
loos geïdentificeerd kan worden, betekent
dit zelfs nog met, dat hij ook de dader is.
In de rapporten van elk gerechtelijk
laboratoriumonderzoek zo’n 30 tot 40
per dag komt het woord dader daar
om niet voor. „Een uitspraak als „ge
rechtelijk onderzoek heeft uitgewe
zen. is er een van het openbaar
ministerie alleen”, zo legt dr. Witte uit.
„Wij onderzoeken de zaken die ons voor
onderzoek worden toegezonden, alleen
volgens wetenschappelijk verantwoorde
maatstaven. Zelfs worden voorwerpen
van slachtoffer en verdachte in verschil
lende ruimtes en door verschillende
mensen onderzocht.
„We hebben hiervoor nog geen bloed
proef die vergelijkbaar is met de alco-
holbepaling. Het doen van proeven hier
voor wordt ook nog bemoeilijkt, omdat
het gebruik van deze stof thans nog
strafbaar is.” Dr. Witte gelooft, dat de
schadelijkheid voor het lichaam van een
matig hasj-gebruik niet zo groot is als
vroeger werd verondersteld. Er zijn in
de afgelopen jaren zeer grote bedragen
uitgetrokken voor dit onderzoek, maar
opzienbarende resultaten zijn hierbij nog
niet geboekt.
voor elke instantie met opsporingsbe
voegdheid. Elk redelijk verzoek van jus
titie, politie, het leger, de marine, Ko
ninklijke Marechaussee of Fiscale in
lichtingen- opsporingsdienst (FIOD)
wordt behandeld.”
Gerritsma: „Maar ook dat kun je
programmeren. De uitslag van een
urinetest, foto’s van een vergroot
Een bedenkelijke ontwikkeling van de
laatste maanden vindt dr. Witte de aan
wezigheid van strychnine in heroïne.
Strychnine is een dierengif, waarvan
een tiende gram voor een mens dodelijk
is. „Het is niet uitgesloten, dat een
aantal dodelijke ongelukken in Amster
dam is veroorzaakt door een overmatige
hoeveelheid strychnine in heroïne”, zegt
dr. Witte. De toevoeging van strychnine
aan heroïne was in Nederland tot voor
kort onbekend in tegenstelling tot de
VS, waar dit al vele jaren gebruikelijk
is.
gaat. Toch vereist ook het gebruik van
de thermische lans een meterslange
staaf met ca. 25 koperen kernen en één
aluminium kern, waarmee het beton tot
enkele duizenden graden wordt verhit
een zeker vakmanschap, al gaat het
ruwer toe.
Dr. Witte is er trots op, dat zijn
laboratorium de reputatie geniet onpar
tijdig te zijn, zodat ook de Nederlandse
advocatuur vertrouwen heeft in de rap
porten uit Rijswijk. „Het is de verdien
ste van prof. Froentjes, dat advocaten
nooit bezwaar tegen het gerechtelijk la
boratorium hebben gemaakt, ook al is
het een instituut van het ministerie van
Justitie. In andere landen is zo’n labora
torium soms het verlengstuk van het
openbaar ministerie: de activiteiten zijn
er dan juist op gericht de officier van
Justitie het bewijs in handen te geven,
dat hij vraagt”, aldus dr. Witte.
Hoe snel dat programmeren
bewees simulatiespecialist prof,
rows uit de VS tijdens een bezoek
aan de medische faculteit in Rotter
dam. Binnen twee uur zorgde hij dat
een Amsterdamse verpleegster een
herstellend verkeersslachtoffer kon
nadoen. Met veel pijn en moeite
kwam ze uit bed. Ze zakte een tik
keltje door de heupen en één voet
zette ze net niet goed neer. Een
neuroloog-in-opleiding uit het Rotter
damse Dijkzigtziekenhuis, die van de
simulatie niet op de hoogte was, werd
gevraagd de „patiënt” te onderzoeken.
Zijn diagnose was een logisch gevolg
„De conclusie dat meneer Jansen het
op zijn geweten moet hebben, neemt
intussen niet weg dat de officier van
Justitie deze beschuldiging wel degelijk
op onze rapporten kan baseren. Vooral
als het gaat om tegen het leven gerichte
misdrijven, waarbij de bewijsvoering
die immers uitmondt in een beschuldi
ging grote zorgvuldigheid vereist,
kunnen de conclusies van enkele rap
porten belangrijke stukjes van de puzzel
zijn, die samen met bevindingen van
rechercheurs het sluitend beeld opleve
ren. Maar ook het tegendeel, zodat men
zijn verdenking moet laten vallen.”
Arts Lex van Bemmel van de
werkgroep (hij is óók student thea
terwetenschappen): „Je kunt dit vak
nooit uit boeken alléén leren. Bij de
medische opleiding heeft de nadruk
te lang te veel op de technische kant
gelegen. Te weinig aandacht hebben
de menswetenschappen gekregen. De
patiënt is een mens, die een menselij
ke benadering nodig heeft. Wat doe
je met z’n angsten, met z’n emoties?
Hoe stel je hem op z’n gemak, schep
je een vertrouwenssfeer? Ben je echt
bereid en in staat om te bekijken in
hoeverre de situatie op z’n werk, of
bij hem thuis een rol speelt en in
hoeverre niet?”
„programmeren” van ziektebeelden
kan niet zonder specialistische
gebeuren.
1
h
