PRINS BERNHARD IN BOEK
OVER DE SLAG OM ARNHEM:
EEN BRUG TE VER
Mc
Ml
lh
Wi
h
J
Ziekteverlof
„Verbrand ze”
1
t
IS?
1
='=■111
Schaart 1945.
Mijn land kan zich zo’n succes van
Montgomery niet meer permitteren
..V.
X ;x
CORNELIUS RYAN
Als het in september 30 jaar geleden is dat de slag om Arnhem
gestreden werd, verschijnt het grondigste boek dat tot nu toe over
het bloedige debacle geschreven werd. De vroegere oorlogscorres
pondent Cornelius Ryan publiceert dan „Een brug te ver” (Hamish
Hamilton, Londen).
Ryan verwierf faam o.a. met zijn „De langste dag”, een minuut-
tot-minuut-verslag van de eerste invasiedag. Nu zegt Ryan: „De slag
om Arnhem eiste meer mensenlevens dan deze eerste 24 uur voor de
kusten van Normandië”. Hij werkte zeven jaar aan het Arnhem-
boek en hij noemt het „de eerste volledige versie vanuit het stand
punt van alle betrokkenen”. Hij kan gelijk hebben. De Arnhem-
literatuur bestaat grotendeels uit de memoires van de hoofdrol
spelers, vooral van de geallieerde kant, en alle min of meer in zelf-
verdedigende stijl.
De voor de lezer aantrekkelijke en voor de historicus nuttige for
mule van het directe interview begint voorzover het de tweede
wereldoorlog betreft, zijn kracht te verliezen. Ryan vertelt dat „de
sporen uitgewist beginnen te raken”. Het merendeel van de over
levenden heeft zich dertig jaar later in de rijen van de doden
van toen geschaard.
Operatie „Market garden” begint
op 17 september met de grootste
luchtlandingsoperatie aller tijden.
De officier die opdracht tot het
maken van de luchtfoto’s had ge
geven omdat hij als veiligheids-
officier al lont had geroken
werd met „ziekteverlof” gestuurd.
Irene-brigade geluisterd hadden,
die bij de opmars betrokken wa
ren.
„Twee dagen”, antwoordde deze.
Waarop de officier weer ant
woordde: „We kunnen de brug
vier dagen houden. Maar ik vrees,
sir, dat we wellicht een brug te
ver gaan”. Aan deze vooruitziende
opmerking ontleende Ryan de titel
van zijn boek.
De geestelijke vader van de operatie „Market-gar
den” was de toen al legendarische Britse generaal
Montgomery, die de steun voor het plan had gekregen
van de geallieerde opperbevelhebber, de Amerikaanse
generaal en latere president Eisenhower. Na de
geallieerde landingen in Normandië op 6 juni 1944 en
de razendsnelle opmars door Frankrijk en België, was
er begin september aan de noordflank van het invasie
leger een zekere stilstand ingetreden. Antwerpen was
veroverd, maar de Scheldemonding was nog in Duitse
handen. De haven bleef onbruikbaar.
Een speciaal gevormd luchtlandingsleger wachtte in
Engeland op emplooi. Het kon nu worden ingezet. Een
snelle doorbraak over de Rijn in de richting van het
Roergebied diende te geschieden terwijl de Duitsers
nog in verwarring verkeerden. Vanuit Nederland wer
den de eerste V-2’s op Londen afgeschoten. De lance-
ringsplaatsen dienden te worden veroverd. Het lucht
landingsleger zou vijf bruggen bezetten bij Son over
het Wilhelminakanaal, bij Veghel over de Zuid-Willems-
vaart, De Maasbrug bij Grave, de Waalbrug bij Nijme
gen en de Rijnbrug bij Arnhem, een corridor formeren
en aansluiting zoeken met vanaf de Belgische grens via
Eindhoven oprukkende tankeenheden.
gen alsof we niets met de oorlog
te maken hadden, zodat ik op een
gegeven ogenblik opgehouden heb
met hem te communiceren. Ik had
er geen zin in om te praten met
een man die eenvoudig de waar
heid niet kon zeggen”.
Hij vervolgde letterlijk: „Het
kan me niet schelen als hij de his
torie ingaat als de grootste soldaat
van de wereld, en dat is hij niet,
Prins Bernhard kreeg het ook
nog met zijn schoonmoeder, ko
ningin Wilhelmina, aan de stok. In
de eerste oowinding over een mo
gelijke snelle bevrijding van Ne
derland had de prins zijn schoon
moeder gezegd dat er nu ook wel
gauw enkele van haar landgoede
ren bevrijd zouden zijn. De konin
gin rien daarop vol gramschap uit:
„Verbrand ze allemaal!” Op de
verbouwereerde vraag van de
prins waarom dat dan wel moest,
antwoordde de koningin: „Ik wil
nooit meer een voet zetten op de
plaatsen waar de Duitsers in mijn
stoelen en in mijn kamer hebben
gezeten
Ryan vertelt van een wanhopige
Nederlander, die de Britten en
Amerikanen om hem heen in de
officiersmess toeriep: jullie zijn
allemaal voor je examen gezakt
Op de stafschool leerden we al
welke van de twee manieren de
verkeerde was om Arnhem van
Nijmegen uit te veroveren. En jul
lie hebben precies de verkeerde
gekozen”, (door namelijk de grote
wegmet dijk aan de ene kant
te kiezen in plaats van een om
trekkende beweging te maken).
Ryan citeert prins Bernhard, die
hem vertelde hoe hij tenslotte
woedend op het hoofdkwartier
van Montgomery had uitgeroepen
„Waarom willen jullie Britten
toch nooit naar ons luisteren!”
Negen dagen later is ze ten einde.
Montgomery vindt dat ze „voor 90
procent succes heeft gehad”. De
corridor is er, maar ze houdt ten
zuiden van Arnhems Rijnbrug op.
Het bruggehoofd is niet tot stand
gekomen. Het debacle bij Arnhem
noemen de Britten een tweede
Duinkerken. Doden, gewonden en
vermisten aan geallieerde zijde be
lopen 17.365 man. Onder de Ne
derlandse bevolking vallen 20.000
Ryan paste zijn oude formule toe, en hij sprak met alle partijen.
Van 600 interviews werd de tekst van 400 interviews direct in het
boek verwerkt. Daaronder zijn heel wat Nederlanders, uit de burger
bevolking en de toenmalige „ondergrondse”. Onder hen treffen we
niet alleen Piet Kruyff, maar ook prins Bernhard aan die zijn oorlogs
dagboeken (in miniscuul handschrift zeer zorgvuldig geschreven) aan
Ryan ter inzage gaf.
Na de consolidatie van de corri
dor en van het bruggehoofd bij
Arnhem, na de oversteek van de
IJssel, zou vanuit het Noorden op
het Roergebied worden aangetrok
ken. Toen één van de commandan
ten van de luchtlandingstroepen
door Montgomery over de plannen
werd ingelicht, wees de officier op
de brug bij Arnhem. „Hoe lang zal
het duren voor de tanks bij ons
zijn”, vroeg hij Montgomery.
Wat er allemaal in het Arnhem
se deel van Market garden ver
keerd is gegaan wikt en weegt
Ryan opnieuw. De weersomstan
digheden worden altijd als eerste
factor genoemd. Ryan gaat echter
uitvoerig in op nonchalance waar
mee op het Britse hoofdkwartier
berichten van de tafel werden ge
veegd die melding maakten van
(later zo cruciaal gebleken) her-
formaties van Duitse tankeenhe
den even ten noorden van Arn
hem. Hoewel de tanks op de lucht
foto’s duidelijk zichtbaar waren, wa
ren de aanvoerders van het lucht
landingsleger zo blij dat ze einde
lijk de handen uit de mouwen
konden steken, dat ze alle waar
schuwingen in de wind sloegen.
Ryan vertelt ook van het on
waarschijnlijk feit dat bij de
voorbereidingen voor de verove
ring van de brug bij Arnhem het
pontveer bij Driel geheel over het
hoofd gezien was. Terwijl bij de
strijd om de brug kostbare levens
verloren gingen, zette het veer net
als in vredestijd rustig zijn bur-
gerpassagiers over. De geallieerden
lieten het ongebruikt.
Wel was er een storende fout
gemaakt dat de pas gelande troe
pen een radiowagen niet konden
gebruiken om met de ondersteu
nende jachtvliegtuigen te commu
niceren. Bovendien weigerden de
Britten zo goed als iedere mede
werking met de Nederlandse ver
zetsorganisaties, wier waardevolle
rapporten met een schouderopha
len van de tafel werden geveegd
(dit verschijnsel deed zich overi
gens niet alleen in de slag om
Arnhem voor).
En dat de tankeenheden die
vanuit Nijmegen tenslotte het
laatste traject naar Arnhem aan
vingen, bij Eist op ondoordringba
re Duitse tegenstand terechtkwa
men, was een omstandigheid die
had kunnen worden vermeden als
de plannenmakers naar de Neder
landse officieren van de prinses
(Na het bekend worden van de
ze gesprekken in een voordruk
van „Een brug te ver” gaf de
broer van de veldmaarschalk, ko
lonel Brian Montgomery, de mees
te van de beschuldigingen toe.
Brian schreef zelf een boek over
zijn broer, die nu op zijn 81e niet
meer aanspreekbaar is).
De bevrijding van Arnhem liet
De opzienbarende onthullingen
in Ryans boek hebben echter be
trekking op relaties tussen gene
raal Eisenhower en veldmaar
schalk Montgomery. Eisenhower
barstte tenslotte in een op band
opgenomen) gesprek met Ryan
over de recalcitrante Brit los en
liet Ryan beloven deze dingen niet
voor zijn dood te publiceren. Ei
senhower noemt in dit gesprek de
held aller Britten ronduit een
„psychopaat”.
Prins Bernhard vertelt Ryan
„Mijn land kan zich nooit meer de
luxe permitteren van nog eens
zo’n Montgomery-succes”.
tot 30.000 slachtoffers, afgezien
van de tienduizenden doden als
gevolg van de gedwongen evacua
ties en de hongerwinter”, aldus
Ryan.
Jï
Fai
Itrecht
.rnhemj
’t-Hertogenboscl
Eindhoven
Si Oedenrodi
Nijmegen
k Retehs
1« BR.//
AIRBORNE DIV.
0
Valkenswaard ti
©Turnhout
aij ook niet
•eNtande p<
oonzHM^M
k pei »3<5h^
