Pierre Janssen weer
met kunstprogramma
van
Surinaamse bosnegers willen
Rie
voer voor nostalganten
dan
Holland Festival
Verrassende authentieke uitvoering
Handels oratorium „Messiah
Cramer betekent veel meer
beste van hun kunst verkopen
v;
I
1914
h
59
- 1
SI
Musica Antiqua en Collegium Vocale in Rotterdamse Doelen
Samen met Leen Timp voor AVRO
Ondanks advies Rijksmuseum voor Volkenkunde
BIJZONDER INNEMENDE EXPOSITIE IN BLOEMENDAALS GEMEENTEHUIS
Vivaldi-sonates in
Manchester ontdekt
Huis Jean Sibelius
open voor publiek
Russisch pianist
blijft in België
DINSDAG
2
JULI
1974
KUNST
11
(Van onze correspondent)
1
J
BLOEMENDAAL In de expo-
sitiekelder van het gemeentehuis
wordt een tentoonstelling gehouden
die een grote toeloop waard is. Het
gaat om het werk van Rie Cramer,
de 86-jarige eertijds gezochte il
lustratrice. Aan de wanden hangt
haar vrije werk, in vitrines vinden
we een ongelooflijk groot aantal
door haar geïllustreerde boeken.
Natuurlijk is het een nostalgie-
expositie, die velen zullen bezoe
ken om geconfronteerd te worden
met lieve herinneringen uit hun
jeugd. Maar dan blijkt tevens, dat
de betekenis van Rie Cramer ver
uitstijgt boven het beeld, dat men
meestal van haar heeft. In haar
vrije werk blijkt ze een belangrijke
kunstenares, terwijl men er door
informatiemateriaal bovendien nog
aan wordt herinnerd, dat ze kinder
boeken schreef, maar ook romans
en hoorspelen en toneelstukken en
dat ze toneelkostuums en -decors
ontwierp.
ROTTERDAM In het Brits
Museum te Londen wordt een pen
tekening bewaard uit de achttien
de eeuw, waarop Georg Friedrich
Handel staat afgebeeld als dirigent
van een uitvoering van een zijner
oratoria. Het koor, dat daarop is te
zien, is niet groot. Het telt on
geveer twintig zangeressen en zan
gers. Ook het begeleidende orkest
heeft een kleine bezetting van en
kele strijkers en blazers. Het is een
Museum nummer één
echt barokorkest, waaraan de clave
cimbel niet ontbreekt. Handels tijd
genoot, die de tekening maakte,
heeft ook de solisten bij deze ora-
toriumuitvoering afgebeeld.
h
o
fR
f.-.'
ggjggjj
Ton Koopman aan zijn clavecimbel.
PIERRE JANSSEN
P. ZWAANSWIJK.
HEIN STEEHOUWER
van
In het vrije werk, bijvoorbeeld heel
Toch is er een lichtpunt. Rie Cramer
is het voorbeeld geweest voor tal van
illustrators van kinderboeken. En juist
In een muziekwinkel die in de villa is
ingericht kan men partituren en platen
»an het werk van Sibelius kopen.
geven voor het goede doel: geld bijeen
brengen voor sociaal werk.
in die sector beleven we de laatste jaren
wwer een grote opbloei. Aan die boeken
wordt weer steeds groter zorg besteed en
zonder het werk van kunstenaressen als
Rie Cramer was er wellicht nooit zo’n
reveil mogelijk geweest. Wie zich van
die door enige generaties en vele jaren
doorlopende lijn wil overtuigen, moet de
gelegenheid te baat nemen om in Bloe-
mendaal te gaan kijken. Dat is dan ook
een eerbewijs aan de organisatoren van
Een illustratie van Rie Cramer bij door
Nienke van Hichtum vertaalde Russische
sprookjes.
De bezoekers zullen ook mogen toeven
bij het graf van Sibelius in de tuin van
de villa. Er wordt deskundige voorlich
ting verstrekt in zes. talen, waaronder
Duits en Engels.
Voor toneel had Rie Cramer een grote
belangstelling, getuige dan bijvoorbeeld
het feit, dat ze voor een uitvoering van
de „Gijsbrecht” van Vondel door het
Verenigd Toneel van Eduard Verkade en
Dirk Verbeek zowel de decors als de
constuums ontwierp.
Het huis, dat „Ainola” heet naar de
voornaam van de vrouw van de compo
nist Aino, zal te bezichtigen zijn dage
lijks van 10 tot 18 uur, met uitzondering
van de maandag.
dragers en de bosnegergemeenschappen
van de zes stammen, die in twaalf
groepen leven, zijn de voorwerpen afge
staan voor het goede doel.
poëtisch verfijnde etsen, geladen met
een gevoel voor natuur-mystiek zoals in
„De witte pauwen” vinden we dat alle
maal terug. Ook in illustratieve etsen
zoals die bij de „Chansons de Bilitis” en
daar waar Rie Cramer andere mogelijk
heden zag in bepaalde sprookjesboeken
waarin het lyrische element sterker
sprak dan de eigenlijke vertelling.
BRUSSEL (ANP). Het Belgische
ministerie van Buitenlandse Zaken heeft
bevestigd dat de Russische pianist Vale
ry Afanasiev, op diens verzoek, een ver
blijfsvergunning voor België is toege
staan. De jonge pianist is niet meer van
plan naar de Sovjet-Unie terug te keren.
Valery Afanasiev was een van de
onderscheidenen bij de bekende koningin
Elisabeth-muziekwedstrijden in België in
1972.
De partituren werden in 1965 aan de
afdeling muziek van de bibliotheek ge
schonken door een Handelbiograaf, Sir
Newman Flower,, en ze zijn geverifieerd
door een onderzoeker van de universiteit
van Liverpool, dr. Michael Talbot.
De organisatie van bosnegers heeft de
voorwerpen naar Nederland verscheept
om ze veilig te stellen. Ze had ze in een
particuliere woning in Paramaribo opge
slagen, maar daar zouden enige pogingen
tot inbraak zijn gedaan, aldus dr. Pott.
De voorwerpen zijn een dag of tien in
ons land. Als het geld voor het entrepot
in Rotterdam is voldaan, komen ze naar
Leiden.
De zending wordt begeleid door een
bestuurder van de Woodcarvers Associa
tion. Dr. Pott heeft hem te verstaan
gegeven, dat niet het Rijksmuseum voor
Volkenkunde in Leiden het aangewezen
adres is. Beter was het geweest als de
begeleider zich in verbinding had gesteld
met de Sticusa (Nederlandse Stichting
voor culturele samenwerking met Suri
name en de Nederlandse Antillen) of
met de vertegenwoordigers van de Suri
naamse regering in ons land.
Over de collectie deelde hij nog mee,
dat ze is samengesteld uit „heilige voor
werpen, die van hun standplaatsen wer
den gelicht”, toen de bosnegers verhuis
den. Eenmaal gelicht worden ze in hei
ligdommen bewaard, maar ze doen geen
dienst meer. Met instemming van de
opperhoofden, priesters, andere gezags-
Met de uitvoering van het oratorium
„Messia” te Rotterdam is de toehoorder
een andere andere, verinnerlijkte Handel
getoond in een herontdekt Muzikaal as
pect. Zij bracht als het ware een revalu
atie van de muziek van deze groot
meester tot stand, een nieuwe belichting
van haar grote kunstzinnige waarde
maar ook een bezinning op haar „nieu
we” toekomst, waarmee de koren in
Nederland zeker rekening moeten gaan
houden.
Door dergelijke kunst moet Rie Cra
mer in haar jeugd omringd zijn geweest.
Toen ze na haar degelijke academische
opleiding, met o.a. Willem van Konijnen
burg, Jan Veldheer en Theo van Hoyte-
ma zelf aan het werk ging .deed ze dat
binnen de algemene sfeer van die tijd.
Jugendstil was een algemeen begrip en
internationale invloeden werden door
Rie Cramer dan ook niet geschuwd,
integendeel, bij Engelse voorbeelden als
Walter Crane, Willem Morris, Beardsley
en vooral Arthur Rackham zocht ze
aansluiting.
HELSINKI (ANP). Het huis
wijlen de Finse componist Jean Sibelius
in Jarvenpaa op 38 kilometer ten oosten
van Helsinki is vrijdag opengesteld voor
het publiek.
deze expositie, medewerkers van de af
deling beeldende kunst van de Provinci
ale Culturele Raad voor Noord-Holland
en onder meer de uitgeversmij. Van
Goor, daarbij gesteund door tal van
bruikleengevers.
oratorium verzorgd. Het resultaaat van
Ton Koopmans onderzoekingen is bij de
Rotterdamse uitvoering verrassend aan
de dag getreden.
Het „collegium Vocale” met zijn se
lecte stemmen zong Handels oratorium
onder leiding van Philippe Heereweghe
met fraaie lichte, transparante klank en
met een voortreffelijke technische be
heersing- Voor de dynamiek werd een
aangepast niveau gekozen hetgeen de
nuancering van het klankvolume en van
de klankkleur bijzonder doeltreffend
deed zijn.
Omstreeks 1900 heeft de Engelse diri
gent en theneticus Ebenezer Prout
reeds een belangrijke sanerin? van de
Messiah-lezingen verricht en op grond
hiervan een nieuwe uitgave van het
Uit dat alles blijkt, dat Rie Cramer
een kunstenares met een brede armslag
was, die zich niet te goed achtte de
eenvoudigste boekjes op een kinderlijke
wijze te illustreren en mystiek-getinte
literatuur en die was er in die tijd
nogal wat eveneens begeesterd te be
geleiden. Dat kon allemaal binnen een
tijdsbeeld, waarin ze gelukkig niet alleen
stond, maar waaruit ze wel als een
levend relikwie is overgebleven. Er is
momenteel in geheel Europa een terug
grijpen op kunst uit die jaren, maar
bijna allen die toen hebben gewerkt zijn
allang niet meer onder ons. Rie Cramer
nog wel, leven met herinneringen aan
tijd- en lotgenoten zoals in ons land
illustrerende kunstenaressen, Nellie Bo-
denheim, Johanna Bokhorst, Hendrika
Willebeek Le Mair, Nettie Heyliggers en
anderen. Het was allemaal in een tijd,
waarin „het goede boek” nog niet was
verdrongen door de zucht naar de goed
koop gedrukte, snel verspreide en ook
weer een grote opbloei. Aan die boeken
geten pockets van onze dagen.
De voorwerpen zijn eigendom van de
Woodcarvers Association, een federatie
van bosnegers-houtsnijders. Deze organi
satie komt op voor de belangen van
bosnegers ook dooi’ de verkoop van
houtsnijwerk aan toeristen. Zij kreeg
het voor elkaar om de diverse groepen
bosnegers hun beste stukken af te laten
De beeldende kunst aan het begin van
deze eeuw kenmerkte zich door een
hang naar goede illustraties, waaruit
vakmanschap even sterk sprak als inspi
ratie. In het buitenland was dat zo
vooral in Engeland, maar eveneens in
andere landen. De zogeheten Jugendstil is
voor alles een zaak geweest die in een
breed vlak inspireerde en stimuleerde.
Het ging niet alleen om vrije kunst,
maar ook om illustraties, evenals archi
tectuur, vormgeving van meubelen en
gebruiksvoorwerpen en eigenlijk ook een
bepaalde literatuur, waarin gezocht werd
naar een band met de natuur en die dan
gestyleerd weergeven.
De heer Vaarnold deelde mee, dat hij
5000 moet betalen om de kosten te
kunnen dekken. Daarnaast heeft hij
f 80.000 nodig om een pand in Paramari
bo te kunnen bouwen in samenwerking
met Bruynzeel. De organisatie gaat
steeds meer het karakter krijgen van en
functioneren als een toevluchtsoord voor
de bosnegers, aldus de heer Vaarnold.
Hij stelde, dat de collectie bijzonder
waardevol is, juist omdat ze aantoont,
dat de negers hun dierbare voorwerpen
voor ritueel gebruik uit Afrika naar
Amerika meenamen. De oudste voorwer
pen zijn meer dan vier eeuwen geleden
gemaakt. Ook zijn ze gemaakt van hout
soorten. die niet in Amerika voorkomen
maar wel in Afrika, aldus de heer
Vaarnold.
een kleuren- tv-unit (camera’s, geluid,
transport) toegezegd, die altijd voor ons
zal klaarstaan”.
„Overigens wil ik er sterk de nadruk
op leggen, dat deze nieuwe programma-
reeks niet per definitie jaren lang op het
scherm hoeft te komen. We zullen eerst
eens kijken wat het wordt. Bovendien
blijft het werk in het Arnhemse mu
seum onder alle omstandigheden op de
eerste plaats staan. Wat ik daar allemaal
met het publiek doe, daar leer ik veel
van voor mijn TV-werk. En het is niet
andersom zoals nog wel eens gesugge
reerd is”.
„Ten slotte wat de keuze van de
muziek betreft: die is volkomen afhan
kelijk van wat mij op het moment dat
we het eerste programma gaan maken
het meest aanspreekt. Het moet muziek
zijn die onafhankelijk van het onder
werp steeds weer gebruikt moet kunnen
worden”
Voor enkele gedeelten voor sopraan
was de medewerking verkregen van de
Engelse jongenssopraan Lynton Atkinson.
Zijn bescheiden stem klonk gaaf en
bijzonder zuiver en innemend.
Om het bovenstaande werk is Rie
Cramer echter niet het meest bekend
geworden. Die bekendheid kreeg ze door
illustraties op een veel huiselijker ni
veau voor tal van boeken, onder meer
een hele serie van Nienke van Hichtum.
de vrouw van Pieter Jelle Troelstra en
onvergetelijk geworden voor tallozen.
Daarnaast heeft Rie Cramer zowat alle
bekende Europese sprookjes in Nede-
landse vertalingen geïllustreerd, maar
ook de boekbanden van bijvoorbeeld
„Tristan en Isolde” in de bewerking van
Arthur van Schendel, de bekende „Bea-
trys” van Boutens en ook bekende to
neelstukken van Shakespeare als Hamlet
en andere.
Bovendien gaat het volgens hem niet
aan om de meest waardevolle kunst
voorwerpen, „geladen” voorwerpen met
religieuze en traditionele waarden van
een cultuurvolk, af te nemen van dat
volk. De gevraagde prijs gaat vei’ boven
de marktwaarde uit, maar de emotionele
en culturele waarde ligt ook veel hoger,
aldus dr. Pott.
De oprichter én directeur van de
Woodcarvers Association, de 40-jarige R.
M. Vaarnold, die in Haarlem vertoeft,
deelde maandag mee, dat het Rockefel
ler-Museum in New-York voor een deel
van de collectie een kwart miljoen gul
den heeft geboden, maar de organisatie
heeft maar 80.000 nodig. Het hoge bod
moest worden afgeslagen, omdat de
Amerikanen geen recht op terugkoop
wilden geven, aldus de heer Vaarnol.
De goederen waren aanvankelijk naar
Europa verscheept met de bestemming
Parijs. Daar zou een vriend van de
organisatie ze te gelde maken, aldus de
heer Vaarnold. Door tussenkomst van
mevr. drs. H. M. de Boois, lid van de
Tweede Kamer voor de PvdA, was dit
niet doorgegaan. Zij vond, naar de heer
Vaarnold verklaarde, dat de cultuurgoe
deren niet in vreemde handen mogen
komen.
Hij verklaarde veertig jaar geleden in
het oerwoud in Suriname te zijn gebo
ren. Hij groeide op in een priesterhuis
en bezocht een middelbare school op
Curacao. Hij deelde mee een otro-neger
te zijn, een stam van hogepriesters. Vier
jaar geleden waren bij de Woodcarvers
Association achttien bosnegers aangeslo
ten en „nu zijn er al 7300”, aldus de
heer Vaarnold, „die wij opvangen en
voor wie wij bijvoorbeeld de medische
hulp betalen”.
Als gebruikelijk bij de concerten door
Handel zelf met zijn koren gegeven,
werd ook op dit concert een pauze
gevuld met de uitvoering van een orgel
concert van Handel op een door Ton
Koopman virtuoos bespeeld, niet steeds
goed hobrbaar kistorgel. Met begelei
ding van het barok orkest.
Ton Koopman en Philippe van Herre-
weghe hebben met hun ensembles
maandagavond in „De Doelen” te Rot
terdam Handels „Messiah” tot uitvoering
gebracht in een bezetting, die vrijwel
identiek was aan die, welke on de oude
afbeelding te zien was Men heeft zich
hierbij gehouden aan de oorsponkelijke
partituur, voor zover dit nog na te gaan
was ben de naspeuringen, die hiervoor
werden gedaan.
LEIDEN (ANP). De 37 beste kunst
voorwerpen uit de bosnegercultuur in
Suriname worden in ons land te koop
aangeboden. Ze zijn in Rotterdam opge
slagen en staan dinsdag wellicht op de
stoep van het Rijksmuseum voor Vol
kenkunde in Leiden. Zijn directeur dr.
P. H. Pott, die dit heeft meegedeeld, is
erdoor in verlegenheid gebracht. Het
museum krijgt de voorwerpen in bruik
leen en wat er feitelijk mee moet ge
beuren. is voor hem een vraag.
De begeleiding van Musica-antiqua en
Ton Koopman als clavecinist vormde met
de koorzang een uitnemende eenheid. Het
spel van deze instrumentalisten-groep
muntte uit door een treffende muzikale
spanning en door een ensemble-klank
van verfinde schoonheid en uitdrukking.
Van de vocale solisten heeft de sopraan
Marianne Kweksilber met haar fraaie
zang veel indruk gemaakt, zo ook de
counter-alt Paul Esswood, die de door
ziekte verhinderde René Jacobs verving.
Zijn voortracht van de befaamde alt-
aria. „He was despised” was aangrij
pend, mede door de bezielde klank van
zijn uitzonderlijke stem.
Ook de tenor Marius van Altena
heeft zich bijzonder onderscheiden,
evenals de bas-bariton Max van Eg-
mond, die met de vertolking van de
veeleisende aria „Why do the nations
een grootse prestatie leverde.
MANCHESTER (AFP). In de cen
trale bibliotheek van Manchester in En
geland zijn twaalf onuitgegeven sonates
van Antonio Vivaldi ontdekt.
ARNHEM Het duo Timp-
Janssen gaat weer op oorlogspad.
Men herinnert zich ongetwijfeld
het programma „Kunstgrepen”, dat
Pierre Janssen, directeur van het
Arnhemse gemeentemuseum, en re
gisseur Leen Timp gedurende
twaalf jaar in honderd uitzendingen
op het televisiescherm brachten.
Voor het nieuwe televisieseizoen
heeft AVRO-programmaleider Ger
Lugtenburg acht uitzendingen ge
pland, die ongeveer per aflevering
25 minuten zullen duren en een
maal per maand op donderdag
avond de lucht ingaan. Pierre Jans
sen vertelde ons, dat hij noch Leen
Timp op dit moment kunnen zeg
gen, of het programma weer
„Kunstgrepen” zal gaan heten.
Pierre Janssen: „Ger Lugtenburg heeft
ons volledig vrijgelaten in de keuze van
de onderwerpen. Dat houdt in, dat het
dus niet specifiek een programma over
kunst hoeft te worden. Trouwens, kunst
is voor mij zo’n abstract begrip, dat ik
het toch meer in de breedte zou willen
zien”.
„Als er dan toch iets over gezegd moet
worden, dan kan je het misschien het
beste omschrijven als een programma,
dat gaat over mensen die wat maken.
Die totale vrijheid die wij hebben, werkt
natuurlijk erg stimulerend en maakt de
mogelijkheden vrijwel onbegrensd”.
„Om nu maar eens een paar buiten
plaatsen te noemen: industriële archeo
logie, bruggenbouw, de uitvinding van
het zeilschip en de stoommachine en de
manier waarop deze twee uitvindingen
met elkaar in verband gebracht worden
(zeilend stoomschip, stomend zeilschip
enz.), de uitvinding en het gebruik van
bepaalde werktuigen, de ontwikkeling
daarvan, kortom, het kan niet op”.
Worden die onderwerpen wel ge
plaatst in een historisch perspectief?
„Ik zou dat liever willen noemen in
het perspectief van mijn eigen nieuws
gierigheid. De beste programma's, die
Leen Timp en ik gemaakt hebben, kwa
men altijd voort uit wat ons persoonlijk
raakte. Je stapt dan op experts af en
gaat dan uitdiepen. Erg boeiend, want
soms heb je voor één minuutje film een
reeks deskundigen moeten raadplegen”.
Wordt het allemaal studiowerk?
„Er zal natuurlijk wel in de stuido
gewerkt worden, maar het zou me niets
verbazen als Leen en ik veel naar bulten
gaan. Voor dat doel is ons dan ook nu al
De bosnegers vinden, naar dr. Pott
was verteld, dat ze altijd in het verdom
hoekje zitten en niet serieus worden
genomen door de overheid. Ze willen
(heel veel) geld zien te krijgen voor
sociaal werk onder de bosnegers en
daarom de voorwerpen van de hand
doen, maar wel met het recht op terug
koop, „een kinderlijk idee”, vindt dr.
Pott.
Dergelijke uitvoeringen van Hadels
oratoria behoren tot het verleden, zo
dacht men. Een „nieuwe tijd” vraagt om
de muzikale middelen, die een nieuwe
tijd kan leveren, grote, ja massale koren
en grote volbezette orkesten. Zo werd de
oratorium-praktijk beoefend, Maar ziet!
De geschiedenis zou zich ook voor de
uitvoering van Hadels werken gaan
herhalen. Een aantal toonkunstenaars
ging zich afvragen of met dë karakter-
vertekening van Handels Muziek door de
massaliteit niet veel van de oospronke-
lijke schoonheid en typerende uitdruk
kingskracht verloren was gegaan.
Tot deze musici behoorde ook de
Nederlandse clavecinist Ton Koopman de
oprichter en leider van Musica antique,
dat te Amsterdam gevestigd is. In België
was het dr. Philippe Herrewegh, die in
1970 het Gentse koor „Collegium Vocale”
vormde.
«c
ft.
U
I
f.?-
