Paul Morgan
heeft record
Laurens Alma Tadema: beroemd
verguisd en terecht herontdekt
Roos voor de
koningin
Sonia Gaskell drukte onuitwisbaar
stempel op Nederlandse danskunst
I
Barok Ensemble
in Frans Hals
Landschappen in
prentenkabinet
„Help de dokter”
naar festival in
Karlovy Vary
„filmkijken”
Duurterecord
negerplastiek
Hei
5
I
DINSDAG
9
JULI
19 7 4
KUNST
8
SCHILDER WEER
(Door Conrad van de Weetering)
Haarlems Dagblad
IJmuider Courant
Beverwijkse Courant
BULGAARSE
FOLK
LORISTISCHE
GROEP.
LEEUWARDEN In mijn jeugd
kwam ik ze nog tegen, zij het meest
al in heel oude jaargangen van
kunsttijdschriften: afbeeldingen van
het werk van de beroemde Sir
Laurens Tadema. Onmiddellijk na
zijn dood in 1912 raakte hij ver
guisd en later vergeten. En toch
bleef er een soort nostalgie. Daar
aan kon men vorige maand op be
scheiden schaal toegeven in het
kunstcentrum van de Rotterdamse
Lijnbaan en nu in ruimer verband
kan dat tot september in Het Prin-
cessehof in Leeuwarden. Daar heeft
dr. Jaap Romijn een bijzonder aan
trekkelijke expositie ingericht.
Ï1HBE
iè
Aparte figuur
Brits-Romeins
„THUIS” IN LEEUWARDENSE PRINCESSEHOF
AMSTERDAM Voor veel men
sen heeft een ontmoeting met Sonia
Gaskell een totale verandering in
hun levenspatroon betekend. Zij in
spireerde en stelde gebiedende
eisen, eisen van eerlijkheid, stijl en
eerbied voor het werk van anderen.
Maar zij wist ook mogelijkheden te
scheppen om aan de door haar ge
stelde eisen te voldoen. Haar schep
pingen van in 1949 het Ballet Reci
tal, in 1954 Het Nederlands Ballet
en in 1961 Het Nationale Ballet
tonen dit duidelijk aan.
Vroeg talent
gO
jfflï
112
-
(ADVERTENTIE)
een grandioze
was
NIEUWS UIT GALERIES
Sonia Gaskell bij haar afscheid van het
Nationale Ballet. Zij is toen in de Am
sterdamse Stadsschouwburg officieel ge
huldigd, onder meer door mevrouw Mar-
ga Klompé, toen minister van CRM.
In samenwerking met het Openlucht
theater te Bloemendaal organiseren
ZOMER AVOND
VOORSTELLING.
Morgan heeft een klein pensioen maar
dat is toch groot genoeg om er zijn
hobby mee te kunnen uitleven.
Barok
André
Maandag 22 juli
Openluchttheater
Bloemendaal.
Soms heeft hij alle films die in Miami
draaien al gezien, en dan gaat hij er
opnieuw heen. Het komt voor dat hij in
twee dagen viermaal dezelfde film ziet,
maar Morgan vindt dit geen bezwaar.
„In de bioscoop zitten, dat is mijn lust
en mijn leven”, aldus de oude heer.
„Morgen kan ik dood zijn, ik weet niet
wat God met mij van plan is, maar voor
het zover is blijf ik kijken zoveel ik
kan.”
VAN 13 JULI tot eind augustus
exposeert Cas Oorthuys, nester van
de vaderlandse creatieve fotografie,
in Galerie Fiolet (Herengracht 86,
Amsterdam). Van de twee series van
twaalf foto’s toont de ene de „jonge”
Cas: werk met de verborgen camera,
gemaakt in ons laatste oorlogsjaar.
De andere serie is representatief voor
ander creatief werk van Oorthuys.
IN CANON Phato Gallery (Ree
straat 19, Amsterdam) hangen tot 25
juli posters van Sam Haskins. Ope
ningstijden dinsdag tot en met zal«r-
dag van 12 tot 18 uur.
het kader van het eerhestel van vorige-
eeuws meesters, in andere Europese lan
den reeds enige jaren aan de gang.
HEIN STEEHOUWER
Dit bronzen beeldje uit de Benin-cultuur
heeft gisteren bij Sotheby in Londen een
recordbedrag van 185.000 pond, dat is
ruim een miljoen gulden, opgebracht.
Het beeldje uit Nigeria, 62-h centimeter
hoog, werd in de naam van wijlen R.
Sturgis Ingersoll uit Philadelphia ano
niem verkocht. Het dateert vermoedelijk
uit de periode van 1550 tot 1600.
WINDSOR. (UPI) De Italiaanse
kelner Michele di Tursi vergat zijn
klanten maandag en rende een vrouw
achterna. Hij haalde haar in toen ze
op het punt stond het Theatre Royal
in Windsor binnen te gaan. Di Tursi
duwde het gevolg opzij, tikte de da
me op de schouder en bood haar een
rode roos aan.
„Die is voor u omdat u de schoon
heid van een roos bezit”, zei de 32-
jarige kelner erbij.
Koningin Elizabeth want zij was
de dame nam de roos aan en zei:
„Dank u, wat een charmante verras
sing”.
Van zijn baas, Peppino Battochi
van het eethuis naast het theater,
kreeg Di Tursi een uitbrander omadt
hij zomaar weggelopen was. Een lid
van de koninklijke huishouding bal
semde de wond met de mededeling
dat de koningin het gebaar van de
kelner zozeer op prijs had gesteld,
dat zij de roos op de balkonrand van
de koninklijke loge had gelegd en na
afloop van de voorstelling had mee
genomen naar Windsor Castte.
HAARLEM. Uit het eigen bezit
moderne kunst van het Frans Halsmu
seum is een tentoonstelling samenge
steld, bestaande uit litho’s en etsen van
Roger Raveel, Horst Antes en Hannes
Postma.
Van de Haarlemse kunstenaar Hannes
Postma zijn vijf litho’s geëxposeerd met
landelijke situaties als thema. Roger Ra
veel exposeert het boek „Genesis”, waar
bij Hugo Claus de teksten vervaardigde.
Van Horst Antes zijn de boeken „Symbi-
osion” en „Radierungen” te zien.
De tentoonstelling wordt gehouden in
het prentenkabinet.
een
devies mee: „Het werk dat je gaat
maken, hoeft geen publiek succes te
zijn, maar je moet er wel persoonlijk
volledig achter staan”. Als voorbeelden
haalde Sonia Gaskell de beste choreo
grafen uit de hele wereld naar ons land
en zodoende ontwikkelde ze haar em-
semble tot een museum waarin men van
de belangrijkste hoogtepunten uit de
dansgeschiedenis kon genieten.
Na haar afscheid als directrice van
het Nationale Ballet in 1968 vertrok
Sonia Gaskell naar Parijs omdat ze de
intense nabijheid van dit ensemble,
waarop zij vanaf dat moment geen in
vloed meer kon uitoefenen, moeilijk kon
verdragen.
Met groot enthousiasme wierp zij zich
toen op het ontwikkelen van de dansaf-
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Het Haarlems
Ensemble onder leiding van
Kaart speelt woensdagmiddag in de tuin
van het Frans Halsmuseum. Het concert
begint om 14.30 uur en zal ongeveer vijf
kwartier duren. Bij slecht weer speelt
men in de Renaissancezaal. De toegang
sprijzen van het museum worden niet
verhoogd.
MIAMI (Florida. (AP) De heer
Paul Morgan, oud 91 jaar, is wellicht
’s werelds „grootste” bioscoopbezoeker.
In de afgelopen 25 jaar zijn er maar
weinig dagen geweest dat hij geen film
heeft gezien. Volgens eigen schatting
heeft hij in die kwarteeuw op zijn minst
55.000 uur in de bioscoop doorgebracht.
Morgan, die in 1905 in Amerika aan
kwam als immigrant uit Joego-Slavië, is
al vele jaren weduwnaar. Hij woont in
een piepklein appartement „en alleen
thuis zitten is het ergste wat ik me kan
voorstellen”,
Zij was in de meest gunstige betekenis
van het woord „een onmogelijk mens”.
Deze capaciteit stelde haar in staat een
ballet samen te stellen, dat een onge
kend rijk repertoire had en technisch en
stilistisch tot zeer hoog niveau steeg,
vooral gezien tegen het licht van een
vrijwel totaal gebrek aan danstraditie in
ons land voor zij begon.
Na haar vlucht uit Rusland bereikte
Sonia Gaskell Israël, waar zij enige
jaren in een kibboets werkte en toen
vertrok ze naar Parijs, waar ze al snel
deel uitmaakte van de toonaangevende
artistieke wereld rondom Serge Diagilew
en zijn Ballets Russes. Ze stortte zich
zodanig in haar werk, dat ze totaal
uitgeput raakte, TBC kreeg en een deel
van haar long moest missen. Dit belette
haar verder zelf te dansen.
In 1939 kwam ze naai' ons land en na
een ook voor haar uiterst moeilijke
bezettingsperiode stichtte zij in 1949 het
Ballet Recital, voornamelijk om vier van
haar veelbelovende leerlingen een moge-
Uit reprodukties zou men vaak menen te
kunnen afleiden, dat Tadema grote doe
ken schilderde, vooral die met historische
taferelen. Vaak zijn ze echter heel klein.
Door de knappe composities met door
snijdingen en perspectieven suggereert
hij grootsheid. Dit is bijvoorbeeld een
paneeltje van 29x43 cm. „The way to
the temple”.
Tegen inlevering van deze advertentie bij
een van onderstaande adressen kunt u
toegangskaarten kopen tegen de geredu
ceerde prijs van 4,- (normaal 5,-1
Telefonisch kunnen geen kaarten worden
besteld. Toegangskaarten verkrijgbaar in:
Haarlem: Haarlems Dagblad Grote Hout
straat 93 (per 8 juli Ged. Oude Gracht 82)
Soendaplein, H'lem Noord. Californiëplein 17
(Schalkwijk).
Hillegom: V.V.V. kantoor.
IJmuiden: IJmuider Courant Lange Nieuw
straat 427.
Beverwijk: Zeestraat 18. Beverwijkse
Courant.
Bloemendaal: Aan het loket van het Open
luchttheater. (alleen kaarten van 5,-)
DEN HAAG. (ANP) De Nederland
se film „Help de dokter verzuipt” is
officieel uitgenodigd deel te nemen in de
competitie van het filmfestival te Karlo
vy Vary (Tsjecho-Slowakije). Het is voor
het eerst sinds jaren, dat een Nederland
se speelfilm werd uitgenodigd voor dit
festival, dat wel wordt gezien als het
belangrijkste filmevenement achter het
Ijzeren Gordijn. „Help de dokter ver
zuipt”, waarin de hoofdrollen worden
vertolkt door Jules Croiset, Martine Bijl
en Piet Bambergen, is in ons land al
bezocht door ruim 1,2 miljoen mensen,
aldus de filmdistributiemaatschappij.
Regisseur Nikolai van der Heyde is
door de festivalorganisatoren uitgenodigd
als eregast. De invitatie voor Karlovy
Vary (Karlsbad) volgt op een vertoning
tijdens het filmfestival in Cannes, waar
de film overigens buiten mededinging
werd vertoond.
Tadema was een volstrekt persoonlij
ke figuur. Hij volgde in feite niemand
na in een tijd, waarin bijna iedereen
symbolist was of impressionist werd. Hij
onderscheidde ziich zelfs van andere his-
torie-schilders, die zich veelal op heroïek
toelegden en hij was bepaald geen ho-
roïsche schilder. In feite bleef hij een
Nederlandse genre-schilder, maar dan
een, die zijn gevoel voor romantiek in
weidse decors plaatste omdat zijn kennis
van de antieke wereld hem die moge
lijkheid bood.
In dat type werd overdreven roman
tisch geposeerd. De taferelen blijven een
onecht, maar door iedereen geaccepteerd
spel. Voor ons lijkt het nu soms senti-
menteel-belachelijk, maar dat was nu
eenmaal algemeen gangbaar in die tijd.
Toch kon er binnen die historische
sfeer soms een indrukwekkend goed
werk ontstaan, zoals bijvoorbeeld dat
van een Egyptische farao met zijn dode
zoon op de knieën, dat in het Rijksmu-
seum thuishoort.
De Tadema echter, die nu nog volop
kan bekoren, zonder de overdaad van
historische decors, vinden we eigenlijk
in werk van kleinere formaten. Een
doekje „Resting”, dat een Romeinse
parkscène met fonteinen in beeld brengt
is ronduit een schilderkunstig juweeltje.
Een schilderijtje van Londense daken
met op de voorgrond wapperend was
goed, brengt Tadema heel dicht bij het
beste uit de Haagse School. Dat is dan
een volstrekte tegenstelling tot een groot
doek als het historische tafereel met de
Merovingische koningin Fredegonda als
moordenares aan het sterfbed van Prae-
textatus, bisschop van Rouaan, waarin
Tadema de (overigens perfecte) school
plaat niet te boven is gekomen.
En zo roept hij dan allerlei tegenstrij
dige gevoelens op, maar meestal bewon
dering. Het is een tentoonstelling die
men beslist niet mag overslaan binnen
Uit dit portret van zijn dochter Anna,
geschilderd in 1883 blijkt, dat Tadema
geen historie nodig had om zijn kunnen
als portrettis' te bewijzen.
lijkheid tot ontplooiing te geven. Zij
steeds op zoek naar jeugdig talent en tot
haar grote ontdekkingen behoren onder
meer Marianna Hilarides Jaap Flier,
Leonie Kramer en Sonja van Beers.
Zij boog diep voor talent en slikte van
mensen met talent dan ook de meest
onaangename dingen- zolang dit talent
maar ontwikkeld kon worden.
deling van de Unesco waarvan zij erg
veel verwachtte.
Sonia Gaskell heeft een onuitwisbaar
stempel gedrukt op de dansgeschiedenis
van de laatste 25 jaar waarvoor wij
haar niet dankbaar genoeg kunnen zijn.
Het is novoorstelbaar, dat we haar
krachtige en unieke persoonlijkheid
nooit meer zullen ontmoeten maar Sonia
Gaskell zal voortbestaan dank zij de
positieve veranderingen die zij in veel
levenspatronen heeft teweeggebracht.
Maar dan komt er iets merkwaardigs.
Die antieke interieurs werden bevolkt
met soms historische scenes, zoals het
overbekende doek met als onderwerp
keizer Hadrianus, die een Romeinse pot
tenbakkerij in het oude Engeland be
zoekt. Veel vaker echter schilderde hij
binnen diergelijke antieke omgeving zeer
menselijk of huiselijk aandoende tafere
len. Hij liet zijn modellen in antieke
kleding en met antieke kapsels poseren.
Maar het blijven bijna altijd modieuze
Engelse society-tneisjes, die elkaar voor
lezen, op een vriend wachten, rusten op
een marmeren bank. Je kunt daarbij
echter ook denken aan vroegere Hol
landse meesters, die dol waren op dit
soort tafereeltjes, ook al werden die dan
in Gouden eeuwse sfeer uitgebeeld. Bij
Tadema blijven het verklede meisjes in
Brits-romantische situaties.
De vele badscènes die hij schilderde,
maken daarop in zijn Victoriaanse tijd
natuurlijk een uitzondering. Zdjn pracht-
lievende bad-toestanden met mooie
naakten in antieke badhuizen zouden in
Londen absoluut taboe zijn geweest. Ze
waren, in beeld gebracht tóch weer
typisch Victoriaans, omdat ze de wens
dromen van die jaren „op historisch
verantwoorde wijze” in beeld brachten.
En dan mócht het weer, zulke naakte
historische feiten in romantische en
vaak nogal zwijmelende „tea-party-
sfeer”.
Sonia Gaskell werd op 14 april 1904 in
Kiew (Rusland) geboren. Als jong
meisje deed zij actief aan de Oktoberre
volutie mee, maar toen ze merkte dat het
veel van de revolutionairen niet om hun
idealen ging maar om de macht, verliet
ze haar land. Dit verlaten duurde twee
jaar, waarin ze met een grote groep
jonge mensen rondreisde om ergens een
open grensovergang te vinden. De helft
van de groep kwam om bij die tocht.
Het is te begrijpen, dat iemand die op
16-jarige leeftijd een zo zware tocht
heeft meegemaakt, bezield moet zijn van
een groot respect voor het simpele be
staan, van eerbied voor het leven van
anderen, van eerlijkheid omtrent haar
beweegredenen. Voor iemand, die zo aan
de rand van het bestaan heeft geleefd is
het leven alleen maar de moeite waard
als er zinvol mee wordt omgesprongen.
Dat was de belangrijkste reden van de
hoge eisen die ze dwingend stelde en die
door velen, die deze eisen of de achter
gronden daarvan niet begrepen, als on
redelijk ervaren werden.
Laurens Alma Tadema (1836-1912)
was een Fries, die als in de
adelstand verheven en tot Engelsman
genaturaliseerde schilder wereldberoemd
is geweest. Hij kon het zich permitteren
in Londen een bizar droomhuis in Ro-
meins-antieke stijl te laten bouwen, dat
in hedendaags geld vijf miljoen gulden
zou moeten kosten. Bij zijn leven waren
prijzen voor zijn schilderijen van tach
tigduizend gulden niet zeldzaam en hij
leefde dan ook in grootse stijl.
Als notariszoon uit Dronrijp en later
Leeuwarden was hij voor de rechtenstu
die bestemd. Maar hij tékende vanaf
zijn prilste jaen en was op zijn vijftien
de reeds in staat een heel goed zelfpor
tret te schilderen. Enige jaren later een
portret van zijn moeder, waarmee iedere
schilder op veel latere leeftijd terecht
eer zou kunnen inleggen.
Schilderen en studeren g ingen voor
Laurens niet samen. Hij wilde het eerste
zo graag, dat hij werkelijk aan het
tweede leed. Hij werd er zo ziek van,
dat zijn dokters hem nog een paar jaar
te leven gaven. Zijn moeder, inmiddels
reeds lang weduwe, gaf toe. Laurens
mocht naar de academie in Antwerpen,
waar hij in 1852 leerling werd van G.
Wappers en N. Keyser. Hij vond daar
als oudere vrienden de later bekende
historieschilders Lodewijk de Taye en
Hendrik Leys.
Na vier jaar verliet hij volleerd de
academie en bijna aanstonds volgden
zijn expositie-successen, eerst in Brussel,
later in Parijs, waar hij ook enige jaren
woonde. Maar de, klap op de vuurpijl
was Londen. Hij vestigde zich daar in
1870. toen reeds met een internationale
vermaardheid als historiechilder. In 1873
verkreeg hij de Engelse nationaliteit. Hij
werd Engelands beroemdste schilder, in
1876 tot de Royal Academy toegelaten,
in 1899 in de adelstand verheven en na
zijn dood in 1912 in de Sint Pauls
Cathedral begraven.
Wat trok de tijdgenoten in het werk
van Tadema? Want we moeten trachten
zijn roem door hun ogen te zien. In de
eerste plaats was hij een uitstekend
schilder. Hij kon elk onderwerp aan.
Getuige bijvoorbeeld het portret van
zijn dochter Anna, was hij een uitste
kende portrettist. Hij blonk vaak uit in
het gebruik van zijn kleuren en was
bovendien knap in zeer ingewikkelde
composities. Als achitectuurschilder van
interieurs was hij onovertroffen. Maar
dat alles tekent vooral de vakman, eer
de uitbeelder dus, dan verbeelder. En
dat was dan ook zijn trots. Hij bezocht
vele malen antieke gebouwen en ruïnes
in Italië en kon daar dagenlang bezig
zijn met zeer nauwkeurige schetsen.
Zijn Romeinse interieurs waren histo
risch volkomen verantwoord en hij
werkte als de hedendaagse fotorealisten
vaak naar foto’s.
Toen ze eens aan enkele jonge
dansers uit haar groep de opdracht gaf
ballet te maken, gaf ze deze dit
mee:
hoeft
i
i
•w^.-4 Mi
