Kenneth Gilbert bleek meesterlijk
clavecinist in Bakenesserkerk
Gaaf concert van Kees Boeke
en Bob van Asperen
Harald Vogel op oud orgel
niet voldoende ingespeeld
PRIMEUR VAN TELEAC;
TV IN DRIE DIMENSIES
„Toer-in” in Grote Kerk Westzaan
I ait
5
Bi MM
Mill
ai naai
S
7
In cursus natuurkunde
HAARLEMSE ORGELMAAND OOK IN ZANDVOORT EN OOSTHUIZEN
Blokfluit en clavecimbelspel
Gesproken radio- en
TV-gids voor blinden
Schilderij endief stal
in Rotterdam
MJ
7 C
l G'
Jew
KUNST
a A N D A G
1 5
JULI
1974
HAARLEM In principe staat
het orgel en de orgelkunst centraal
in de Haarlemse Orgelmaand,
maar terecht wordt ook ruime aan
dacht geschonken aan de clavecim
bel, zijn bespeling en aan de wer
ken, die voor dit door de registratie-
mogelijkheden zo aan het orgel ver
wante instrument geschreven zijn.
Het beoefenen van het orgelspel en
daarbij het clavecimbelspel is zon
der twijfel beter mogelijk dan als
uitvoerend kunstenaar zich zowel
bij de piano als bij de clavecimbel
te houden, met andere woorden een
piano-opleiding is geen garantie
voor het beheersen van de clave-
cimbeltechniek.
ZANDVOORT Het concert,
dat de blokfluitist Kees Boeke en
de clavecinist Bob van Asperen
zondagavond in de Nederlands her
vormde kerk te Zandvoort hebben
gegeven, was opgenomen in het
programma van de Haarlemse Or
gelmaand. Het bracht afwisseling in
de reeks van in hoofdzaak aan
orgelmuziek gewijde concerten met
de klanken van de blokfluit en de
clavecimbel, twee instrumenten,
die ongeveer tegelijkertijd een
renaissance mochten beleven na een
lange, zeer lange periode van non-
activiteit.
OOSTHUIZEN Bij de evene
menten van de Haarlemse Orgel
maand is dit jaar weer de Neder
lands hervormde kerk van Oost
huizen en het viereneenhalve eeuw
oude orgel betrokken, dat om
streeks 1521 in de kerk werd ge
bouwd. Het historische instrument
werd verleden week vrijdag be
speeld door de Noordduitse organist
Harald Vogel, die met de vertolking
van zestiende-eeuwse orgelwerken
van Antonio de Cabezon, Francesco
Peraza, Jan Pieterszoon Sweelinck
en van onbekend gebleven compo
nisten uit een ver verleden voor een
bijzonder veeleisende taak kwam
te staan.
WESTZAAN In de Grote
Kerk in Westzaan draait alles deze
weken om de vlinder. Naast hon
derden geprepareerde vlinders
vindt men in de witgepleisterde
kerkruimte onder meer vlinders op
wandkleden, schilderijen en gra
fiek, vlinders in de vorm van ge
bruiksvoorwerpen en speelgoed en
vlinders als inzet van acties. De
tentoonstelling „Vlinders in de
kerk” is, evenals „Kijk Kikkers”
van het vorige jaar, in het kader
van de Toer-in Noord-Holland ge
organiseerd door de Culturele Raad
Westzaan.
i
p
O
f 1
O®
O
i J
'WWW
■W.
Vlinders geprepareerd en als
artistieke inspiratiebron
r,
ir
Je
l-
i-
!0
le
KEES TOPS
>5
het wandkleed
as
let
)p
lit
je
dd
Een van de eerste voorwerpen waar
na binnenkomst het oog op valt is het
vlindernetje van Prikkebeen, hier ge
flankeerd door ander materiaal om vlin
ders te vangen en te prepareren. Een
van de doelstellingen van de tentoon-
onscherp, onzuiver beeld, alsof de anten
ne verkeerd staat. Iedereen die een bril
letje wil hebben, kan er een krijgen,
voor niets.
it
ir
1-
!0
)0
0
5
a.
in
ia
te
1-
5S
In veel creaties speelt de doodshoofd
vlinder - de grootste die in Nederland
voorkomt - een rol: op drie etsen van
Gerrit de Jong (opgehangen in de direk-
te nabijheid van een geprepareerd
exemplaar; de gelijkenis is treffend), op
een klok en op een van de twee fraaie
zilverstifttekeningen van Frans Boomker.
Zaterdagavond heeft in de Bakenes-
ser-kerk een clavecimbel geklonken op
een concert van de Haarlemse Orgel-
maand. Het was een prachtig instru
ment, een twee-klaviers clavecimbel, in
1972 gebouwd door de Engelse bouwer
David J. Rubio, thans eigendom van een
Haarlemse claveciniste. Het werd be
speeld door Kenneth Gilbert, een clave
cinist van Frans-Engelse afkomst, reeds
beroemd om de integrale uitvoering van
de werken van Frantjois Coupérin op
grammofoonplaten.
„Verleiding” van Josje
Smit.
Een overzicht van een deel van de ten
toonstelling. Rechts „Metamorfose 1” van
Han Koning. Links op de achtergrond
Het antieke orgel in de hervormde kerk
in Oosthuizen.
De cursisten die op de Teleac-cursus
inschrijven, krijgen met het lespakket
tevens een rood-groen brilletje toege
stuurd. Alleen via die bril is het ruimte
lijke beeld te zien zij het dan in
zwart-wit. Zwart-witkijkers hebben, mèt
of zonder bril, niets aan het Teleac-
experiment: voor hen blijft het een
fluit en clavecimbel van Giovanni Bat
tista Fontana, die merkwaardig genoeg
zijn sporen niet verdiende als blokfluit-
specialist, maar als vioolvirtuoos. De uit
gewerkte begeleiding was vrij fors, het
geen de melodische lijnen nogal verbor
gen liet, mede door het „dunne” timbre
aan de sopraan-blokfluit eigen.
Fraai klonk daarentegen de alt-blok-
fluit bij de clavecimbel voor een suite
van Pierre (Danican) Philidor bij een
uitvoering, waarbij de altblokfluit-toon
zich veel beter handhaafde.
Ook Bob van Asperen liet zich als
solist horen, eerst in vaardige vertolkin
gen van twee Toccatas en een Canzona
van Girolamo Frescobaldi, daarna in een
voordracht van de prachtige vijfde „Or-
dre” van Francois Coupérin. Frescobal-
dis muziek bevatte veel melodiekernen
verhullend lofwerk en versieringsara-
besken, de „Ordre” van Coupérin daar
entegen bleef duidelijk van lijn en orna
mentiek, zelfs in het „Prélude”, dat fraai
„preluderend” uitgevoerd werd en als de
andere delen van dit werk een volko
men eenheid vormde met het wezen van
het instrument. Er was harteliijke bijval
van een bescheiden aantal toehoorders
met grote luisteraandacht.
P. ZWAANSWIJK
stelling is immers de mensen wat meer
milieubewustzijn bij te brengen, evenals
dat vorig jaar met het succes volle „Kijk
Kikkers” het geval was.
In het bijzonder voor degenen die de
sfeer van Thijsse nog gekend hebben,
wordt het direkt na die harde realiteit
een stuk vriendelijker met de verzame
ling plaatjes uit de Verkade-albums
„Hans de Torenkraai” en „De bloemen
en haar vrienden”, getekend door J.
Voerman en H. Rol. Eveneens uitgespro
ken vriendelijk en bovendien kleurrijk
en levendig zijn de wandkleden van
Hieke de Jong en Josje Smit. Een opval
lend kleed van de laatste is „Verleiding”,
een in zachte kleuren uitgevoerde vlin-
derimpressie met lange wimpers en een
prachtige knipoog. Hoe vrij men het
onderwerp „vlinder" kan uitbeelden be
wijst Joke Hos met het hierbij af ge
drukte wandkleed „Gevangen vlinder”.
Met name in de geëxposeerde schil
derijen en grafiek komt de met de
vlinder verbonden metamorfose-gedach-
te naar voren. Het meest treffende voor-
Een deel van de uitgebreide verzameling
geprepareerde vlinders, samengesteld
door het Rijksmuseum van Natuurlijke
Historie te Leiden.
Het eerste deel van zijn programma
voor dit concert werd gevormd door
Franse clavecimbelmuziekde Suite
nummer 3 in d kleine terts, gevolgd
door „Tombeau de Mr. Chambonnières”
en een chaconne rondeau van Jean Hen
ri d’Anglebert en de „Ordre 3me en ut
mineur” van Francois Coupérin, le
beeld daarvan is „Metamorfose I” van
de Zaandammer Han Koning. Dit ronde,
in felle kleuren geschilderde paneel
toont een vlinder met als „kop” het
hoofd van een jonge vrouw. De pop
waaruit de vlinder is voortgekomen geeft
Koning aan als een sarcofaag in de
grond, waarmee de vlinder via een soort
navelstreng verbonden is. Aan weerszij -
ren van de sarcofaag een baarmoeder
met een menselijke vrucht.
Ook Chinese kunstenaars hebben zich
over de vlinder gebogen, getuige een
serie van twaalf aquarellen uit de tiende
eeuw, gepenseeld op het afgerolde merg
van een speciale boom, dat de kleuren
een fluwelig effect geeft.
Bij de vertolking van deze prachtige
muziek heeft Kenneth Gilbert zich doen
kennen als een meester-clavecinist, als
een kunstenaar, die het wezen van de
Franse werken voor zijn uitverkoren
instrument heeft doorgrond en daarbij
ook de geheimen van de uitvoeringstech-
Hierbij denk ik vooral aan de twee
Sonates voor sopraan-blokfluit en clave
cimbel, die de zeventiende eeuwse Dario
Castello met kennis van zaken maakte
om de mogelijkheid van het met maxi
male snelheid, ja om met Max Reger te
spreken: „noch schneller als möglich”
produceren van hoge tonen in reeksen
en figuraties, aan te tonen. Dit is Kees
Boeke bij zijn voordracht van de solo
partij zeer goed gelukt, al moest de eis
voor wat het verkrijgen van een voort
durend welluidende blokfluittoon betrof,
niet volstrekt gesteld worden.
Dit voorbehoud behoefde men niet te
maken voor de vertolking van de Sonata
a flauto solo van Johann Sebastian
Bach, door Kees Boeke nu gespeeld op
een alt-blokfluit. Door de ruime akoes
tiek van het kerkgebouw werden de
latente harmonieën van dit fraaie één
stemmig werk toch als een verrassende
realiteit hoorbaar als de eigenlijke dra
gers van de edele melodieën, diie de
schoonheid van deze muziek bepalen. Zij
kregen door de mildheid van de door
gaans gave toon een bijzondere uitdruk
kingskracht.
Kees Boeke en Bob van Asperen had
den het concert ingeleid met de uitvoe
ring van een sonate voor sopraan-blok-
Met hur. wedergeboorte kwam ook de
bespelingstechniek terug, in haar eerste
stadium ontwikkeld door volhardende
pioniers, drie de grondslag legden voor de
indrukwekkend grote vaardigheid, diie de
jongere blokfluitisten en clavecinisten
aama hebben bereikt. Tot welk hoof
niveau de bedrevenheid kan komen heb
ben Kees Boeke en Bob van Asperen op
hun concert overtuigend gedemon
streerd, zelfis met virtuoze kunststukken.
ROTTERDAM. (ANP) Uit een flat
aan het Coolhaventerras in Rotterdam
zijn dit weekeinde acht schilderijen ge
stolen met een totale waarde van tussen
de vijftig- en honderdduizend gulden. De
inbrekers, die ook nog wat sieraden en
1500 aan contant geld meenamen, kon
den tamelijk ongestoord hun gang gaan.
De bewoners van de flat waren met
vakantie. In het belang van het onder
zoek was de politie niet bereid om
bijzonderheden mee te delen betreffende
de gestolen schilderijen.
niek en de klankwerking heeft ontdekt,
waarmede authentieke schoonheid met
al haar wisselende uitdrukkingskracht
gemanifesteerd kon worden.
Bij deze vertolkingen kwam de een
heid van instrument en muziek tot stand
in al haar volkomenheid, een eenheid
die na de pauze niet meer op dit uitzon
derlijk hoge niveau waargenomen kon
worden, omdat met de uitvoering toen
van het Concerto in D grote terts van
Johann Sebastian Bach (een bewerking
van Antonio Vivaldis Opus 3 nummer 7)
en de Suite in E grote terts van Georg
Friedrich Handel een andere, strakke en
niet op ornamentale rijkdom gerichte
mentaliteit zich liet gelden en omdat de
solist vier Sonates (in d, E, Bes en D)
van Domenico Scarlatti te veel in wat
nerveus-virtuoze sfeer bracht, waarbij
toch ook technisch raffinement aan de
dag trad.
aan deze vertolkingseisen te voldoen, wil
een uitvoering werkelijk muzikale span
ning krijgen en niet vervlakken door
een te kort aan samenhang van tonen-
en harmonieën-series.
De bekwaamste organist komt zonder
diepgaande ervaring met het orgel van
Oosthuizen, voor verrassingen te staan.
Ook Harold Vogel heeft dit moeten on
dervinden. Nochtans kan men respect
hebbben voor de mate, waarin hij er in
geslaagd is zijn taak naar wens tevol-
brengen.
Weliswaar klonk het orgel voor „Me
dio registro alto” van Francisco Peraza
brutaal en schreeuwerig hard, leek
Sweelincks Capriccio met zijn chroma
tiek voor dit orgel een misgreep en
klonk de Toccata in C grote terts van
deze componist door een bijna niet te
aanvaarden dynamisch absolutisme ont
stellend, voor de voordracht van andere
werken, bijvoorbeeld voor een niet bij
zonder interessante zetting van Psalm
103, was de klankverhouding beter en
kreeg men de stellige indruk, dat de
organist aan orgelspeltechniek heel wat
in zijn mars '-et hebben.
Op r'' concert kwam nog een ander
historisch instrument aan bod, namelijk
een zink. In de middeleeuwen was de
zin'- -en der belangrijkste instrumenten
van de stadsmuzikanten. Later raakte
het in onbruik en in de achttiende eeuw
verdween het uit de muziekpraktijk. Als
het orgel van Oosthuizen moet de zink
met een speciale techniek bespeeld wor
den. Holger Eichhorn uit Berlijn, die een
zink op dit concert tot klinken bracht
bij de uitvoering van zestiende-eeuwsa
stukken, bleek zich daartoe een bewon-
derenswaardig knappe bedrevenheid
meester gemaakt te hebben. Zijn zink
bracht met gevarieerde klank de sfeer
van primitieve muziek, die in historische
zin belangwekkend was. Wanneer de
orgelklank de tonen van de zink niet te
veel overstemde, gaf ook de begeleiding
van Harald Vogel voldoening.
Grand, waarvan de benamingen der de
len: „Allemande la Ténébreuse”, „Sara
bande la Lugubre”, „Les Regrets” en
„Chaconne la Favorite” in overeenstem
ming zijn met hetgeen Coupérin in het
voorwoord van zijn eerste klavierboek
mededeelde: „J’ai toujours eu en objet
en composant toutes ces pièces: des
occasions différentes me l’ont fourni.
ainsi les Titres répondent aux idéés que
j’ay eues. Jean Henri d’Anglebert heeft
zich in zijn derde suite een geniaal
leerling van Jacques Champion de
Chambonnières getoond.
Drs. Chriet Titulaer is de samensteller
en presentator van deze cursus. „Het
principe van drie-dimensionale beelden
is eigenlijk een heel eenvoudige zaak”,
zo licht hij toe. „We kunnen alleen
diepte zien als we twee beelden krijgen.
Daarom hebben we ook twee ogen.
Bij de film is de truc als volgt: men
heeft twee camera’s. De ene straalt zijn
beeld uit via een ervoor geplaatst groen-
filter, de ander via een roodfilter. Be
kijkt de toeschouwer het groene beeld
via een rood glaasje, dan ziet hij niets.
Het rode beeld bekeken door een groen
glaasje, geeft ook geen beeld. Als je de
mensen nu een bril opzet met een rood
en een groen glas, dan zien zij geen
dubbel beeld op het scherm, maar één
drie-dimensionaal beeld”.
„Het principe van drie-dimensionale
televisie is in wezen vergelijkbaar met
dat van de drie-dimensionale film. We
hebben in een kleurenstudio van de
NOS opnamen gemaakt met twee came
ra’s. -
GRAVE. De vereniging Het Ge
sproken Weekblad „De Band” in Grave
gaat een gesproken radio- en TV-gids
voor blinden uitgeven. De vereniging
heeft hiervoor per 1 augustus toestem
ming gekregen van alle bij de NOS
aangesloten omroeporganisaties.
Het nieuwe blad wordt in hoofdzaak
uitgebracht op compactcassette en
brengt dagelijks radioprogramma’s ge
splitst in delen van ongeveer twee uur,
telkens van Hilversum 1, 2 en 3. Ook de
TV-programma’s van Nederland 1 en 2
worden vermeld. Bovendien zullen bij
belangrijke en interessante uitzendingen
toelichtingen worden gegeven.
„De Band” gaf reeds een gids uit in
Brailleschrift, maar volgens de vereni
ging beheersen veel visueel gehandicap
ten dit schrift niet, terwijl het voor
andere gehandicapte abonnees niet mo
gelijk is informatie over radio en TV te
krijgen zonder hulp van derden.
(Van onze RTV-redactie)
UTRECHT. Voor het eerst in de
geschiedenis van de Europese televisie
zullen op 8 september de Nederlandse
kijkers die een kleurentoestel bezitten,
drie-dimensionale beelden op het scherm
kunnen zien. Deze primeur is van Tele-
ac, die op die datum start met een
nieuwe televisiecursus, „Natuurkunde is
overal”, waarover we reeds eerder
schreven. De cursus telt 13 lessen en
behandelt de natuurkunde aan de hand
van voorbeelden die dicht bij huis lig
gen, zoals bliksem, elektriciteit, radar
controle, e.d. Aan het eind van iedere les
komt er een klein natuurkundig spelle
tje, en daarvan is het drie-dimensionale
televisiebeeld er een.
Het orgel werd vervaardigd in een
tijd, waarin de Middeleeuwen „in der
tijden nacht” aan het verdwijnen waren
en het eerste licht van de Renaissance
in een Nieuwe dageraad merkbaar werd.
Het instrument beantwoordde aan het
klank-ideaal, dat toen leefde en voldeed
aan ’t verlangen om muziek als klanken
realiteit in een aanvaarde muzikale or
dening van tonen te horen, een uitvoe-
rings-principe, waarop ook de speeltech-
niek gericht was. Deze techniek vraagt
de oude muziek in het algemeen en
zeker de muziek, welke op het concert
van vrijdag ten gehore werd gebracht.
Er is hier sprake van een specialisme,
dat slechts na langdurige ervaring met
de timbre mogelijkheden, die de disposi
tie van het orgel biedt, en met de
mechanische tractuur kan worden ver
worven. opdat een compositie als een
echte muziek-werkelijkheid waarneem
baar wordt door melodische declamatie
van tonen-frazen in lenig ritmische ont
wikkeling en nauwkeurig aangepaste dy
namiek.
Het is een „conditio sine qua non” om
Niet alles is even mooi op deze ten-
toonste,,i.n” Ronduit foeilelijk is een
aantal exemplaren van Chinees speel
goed: vlinders in de vorm van mechani
sche, blikken vliegtuigjes. Maar er valt
gelukkig ook het een en ander te lach
ten, vooral in de afdeling gebruiksvoor
werpen. De hilariteit zal niet van de
lucht geweest zijn toen een van de orga
nisatoren op het idee kwam een collectie
vlinderstrikken uit te stallen. En wat te
denken van de krankzinnige brillen,
waarvan één onmiskenbaar bestemd
voor het carnaval en de ander van het
type „geen gezicht ’74”.
Insecten-secte
Het actie-element in de bonte vlinder-
verzameling is vertegenwoordigd door
MaxReneman, de man die illustere
gezelschappen als de Insecten-secte en
het Resistentieorkest op de been bracht,
die het Deskundologisch Laboratorium
oprichtte en die voor het eerst begrippen
als „immuun blauw” en „bla-bla-gif”
introduceerde. Op een flink paneel wor
den met behulp van kranteknipsels de
aktiviteiten van met name de Insecten-
secte breed uitgemeten. Tevens zijn er
foto's van het zeven meter hoge „Monu
ment voor gevallen vlinders” dat Rene
man ontwierp en in een nieuwbouwwijk
van Eindhoven liet neerzetten.
Na een enorme vlinderpostzegelverza-
meling van de beeldfilatelist J. A. van
Asselen en een permantente dia-projec-
tie, wordt de tentoonstelling afgesloten
met de milieuprijs, die het weekblad
Margriet heeft uitgereikt aan „De kleine
Aarde”. De prijs, een sculptuur in de
vorm van een vlinder, is eveneens ont
worpen door Reneman.
Bijzonder plezierig is de inrichting van
de expositie. Men heeft afgezien van de
gebruikelijke panelen en het tentoonge
stelde gegroepeerd door middel van ge
bogen matten betonstaal. Hierdoor volgt
men gemakkelijk de „richting” van de
tentoonstelling en bovendien kan men
door de matten heenkijken en zo de
overige objecten en het interieur van de
kerk zien.
De tentoonstelling, die tot 4 augustus
zou duren, is inmiddels verlengd tot 18
augustus, onder meer om de scholen in
de Zaanstreek in de gelegenheid te stel
len de Grote Kerk in groepsverband te
zoeken.
■'.7
F* J
S 1 J
- - --
