Huidige ontwikkelingen ver doorgetrokken
Boormans „Zardoz” loopt stuk
chaotisch toekomstbeeld
op
Laat ’hs wat van je
„Ik kan niet leven zonder een ander”
II
gelukt!
interieurs
WK
international
terstal
y
15
Gerard Vermeersch
overleden
VRUDAG 30 AUGUSTUS
1974
KUNST
Stabiliteit
Klooster
Auditie
ties,
erk-
PTT
no»
Zijn uw vakantiefilms binnen
en staan uw vrienden er messcherp
op, laat ze het dan snel even weten.
En nodig ze uit voor de première.
Dat kan gezellig worden.
Bel ze na zessen of in het weekend.
Want dan belt u voor half geld door
heel Nederland.
MMHM
ANDERHALF UUR heeft de
Engelse filmer John Boorman in
een Amsterdamse Bodega zijn
nieuwste film „Zardov” toege
licht, verklaard en verdedigd in
een gezelschap van Nederlandse
critici dat kennelijk nogal moei
te had gehad om hem te volgen
in zijn bizarre toekomstfanta
sieën. Want „Zardov” speelt in
het jaar 2293 en bij het over
wegen hoe dan ongeveer onze
samenleving er uit zal zien, kan
men vele kanten uit.
N achtvoorstellingen
(Van onze kunstredactie)
HINDELOPEN - augustus. Het kleine haventje van Hindelopen ligt
vol. Niet met vissersschepen, zoals in vroeger tijden, maar met plezier
jachten die in grote meerderheid de Duitse vlag blijken te voeren. Op de
kade een aantal vissers met de klassieke gezichten en wat watersporters,
die pet, j opper en korte broek doen alsof er met deze zomer niets
aan de hand is.
Om zeven uur komt er een man aanfietsen. Hij stopt, rinkelt met een
grote bel, haalt een briefje uit z’n zak en roept tegen de wind in: „Heden
avond, om acht uur, in de Nederlands Hervormde Kerk, Tobias Piron met
solotoneel”. De omroeper stopt het briefje weer in z’n zak, stapt op de
fiets en herhaalt het tafereel om de honderd meter, steeds het briefje
met de voor te lezen tekst weer uit z’n zak halend.
Terwijl de meeste mensen wat verveeld de stadsomroeper volgen, komt
Tobias Piron het havenhoofd op, twee koffers op een karretje achter zich
aanzeulend. Z’n lange, blonde haren wapperen in de inmiddels opgestoken
wind.
5
Tobias Piron: na kloosterleven
de boer op met solotoneel
":’V
(ADVERTENTIE)
tl
kleedt, zoekt in de kerk zijn vrouw de
rekwisieten bijeen en rolt de snoeren op.
Een van de „Exterminators” in „Zar
doz”.
üqöe
Theater, waar „Crazy Joe” draait, een
Amerikaanse film van de Italiaanse
producent Dino De Laurentiis die o.a.
„The Valachi Papers” maakte en op
het thema van de georganiseerde
misdaad in Amerika (waarbij hoofd
zakelijk zijn landgenoten betrokken
zijn) nog altijd weer nieuwe variaties
weet te maken. Crazy Joe, voortref
felijk gespeeld door Peter Boyle, is
een kleine gangster die opdrachten
vervult in dienst van een „Godfather”
maar zelf een leidende rol in dat
wereldje wil spelen.
Joe is een populaire held vooral bij
de jeugd in de Italiaanse buurt van
New York waar hij woont en tegelijk
een „killer” die voor geen moord
terugdeinst. Maar zijn te hoog gestel
de ambities leiden tenslotte tot eigen
liquidatie door de misdaadbazen die
op ongehoorzaamheid en uit de pas
lopen de doodstraf hebben gesteld.
Een misdaadfilm tegen de achter
grond van New York met de nodige
sadistische elementen die de Italiaan
se regisseur Carlo Lizzani zorgvuldig
in beeld heeft gebracht.
Dan voltrekt zich het verhaal van „De
Blindgeborene”, die door Jezus werd ge
nezen en zich vervolgens moet wapenen
tegen de toorn van leden van de Joodse
Hoge Raad. Met grote routine speelt
Tobias de 12 rollen, die in het stuk
voorkomen, alle op rijm. Tussendoor
verzorgt hij ook nog de muziekfragmen
ten. Voor op het podium ligt een kleine
voetschakelaar. Op de juiste momenten
loopt de acteur ongemerkt naar voren
en beroert de voetschakelaar die de
bandrecorder opzij van het podium in
beweging zet.
Terwijl de muziek speelt, kan Tobias
Piron even een slok nemen uit een van
de twee glaasjes suikerwater, die de
kosteres voor hem gedienstig op de
avondmaalstafel heeft neergezet. Wan
neer de muziek wegebt, schakelt Tobias
Piron het apparaat even geroutineerd
weer uit. Het spel gaat verder. De hoge
priester Ka j af as is aan het woord. Hij
bet zich het voorhoofd met een rode
boerenzakdoek.
Tegen tien uur is het „spel van licht
en duisternis”, zoals Tobias Piron het
zelf noemt, afgelopen. De mensen schui
felen naar de uitgang, waar de kosteres
met een collectezakje staat, „ter bestrij
ding van de onkosten”. Terwijl Tobias
Piron zich in de consistoriekamer ver
in het kort samengevat ziet John
Boorman de toekomst als volgt: In
1990 stort onze industrieel-kapitalisti-
sche maatschappij in elkaar. Hoe dat
precies gebeurt laat hij in het mid
den, maar zeker is dat in de loop van
de volgende 300 jaar door een kleine
elite van wetenschapsmensen en in
tellectuelen een commune in het le
ven wordt geroepen, waar de dood
niet meer bestaat en waar de erfenis
van eeuwen beschaving zorgvuldig
bewaard blijft.
Toch is niet alleen de celibaatskwestie
de oorzaak van mijn uittreden geweest.
Het is eigenlijk een samenspel van fac
toren. Mijn hele leven is zo gegroeid, ik
kon op een gegeven ogenblik niet ver
der. Met rancune heeft mijn uittreden
niets te maken. Ik ben zelfs getrouwd
door een medebroeder uit het klooster in
Witmarsum.
Maar het kloosterleven is in verval
geraakt. Soms denk ik wel eens: hoe
hebben we zó ver kunnen komen, dat je
tien tot vijftien uur achtereen in de
biechtstoel zat. Maar ach, je was nu
eenmaal een kind van je tijd.”
In 1943 betrad Tobias Piron voor het
eerst het klooster in Witmarsum, als
novice: „Je had niets te vertellen, je
moest de boel schoonhouden, ze moesten
zien of je geschikt voor het kloosterle
ven was. In dat jaar was ook de prior
veertig jaar in het ambt. En ter ere
daarvan zou een diner worden gegeven.
Nou, dat was zo’n vier, vijf uur lang
eten en drinken. Tussen de gangen door
moest natuurlijk iets gedaan worden. Ik
had een stuk van het Hooglied uit mijn
hoofd geleerd.
De acteur Henk Schaar, die in de
oorlogsjaren met een voordracht van de
Tobias Piron voorzag in zijn onder
houd door het spelen van solotoneel; het
schrijven van een wekelijkse rubriek in
het Friesch Dagblad en het regisseren
van amateurtoneel (de openluchtvoor
stellingen in Bergum) en enkele maan
den geleden werd hem een baan aange
boden als docent dramatische expressie
op een school in Heerenveen: „Die klei
ne stabiliteit heb ik met beide handen
aangegrepen. Het is maar tien uur in de
week, dus ik heb nog een zee van tijd
over om te schrijven en dingen te doen,
die ik leuk vind.”
Als toneelspeler maakte hij deel uit
van verscheidene gezelschappen. Bij de
radio werkte hij o.a. aan de program
ma's „De pruttelpot” en „Literaire punt
jes”. Als humorist werd hij bekend door
zijn one-manshows. Gerard Vermeersch
heeft ook een vijftal toneelspelen en een
aantal speelse gedichten geschreven.
Wagenweg 1.3 en 15. Haarierr
hoek Wagenweg-Houtplein
Tobias Piron. In het telefoonboek
staat achter zijn naam „acteur”. Tot
voor vier jaar maakte hij deel uit van
de Orde der Augustijnen, in het klooster
Vinea Domini in Witmarsum. Na bijna
dertig jaar kloosterleven stapte hij eruit.
Tobias Piron: „Zoiets komt natuurlijk
niet ineens. Maar wanneer je, zoals ik,
optreedt in heel Nederland en een stuk
van België, dan gaat het groeien. Dan
sta je elke avond alleen met een bos
bloemen in je handen op het toneel. En
ik kan niet leven zonder een ander om
me heen.
„Apokalyps” rondtrok, omdat hij geen
lid van de Kulturkammer wilde worden,
heeft me een paar lessen gegeven. En
toen zei de prior tegen mijleer de
andere hoofdstukken van het Hooglied
er ook maar bij. Het groeide toen uit tot
een nummer van 45 minuten en elke
keer als er een feest in het klooster was,
moest ik komen opdraven.”
In 1950 werd Tobias Piron tot priester
gewijd en als leraar in Eindhoven be
noemd. Toch kwam hij later weer op
Vinlea Domini terecht. Tobias Piron:
„Ja, zo ging dat. Je had niets in te
brengen, als een pion werd je overge
plaatst. Ik kwam in de buitendienst
terecht, dat betekende dat je rond moest
gaan met films, toespraken en zo om de
mensen iets te brengen. Ik dacht: ik ga
spreken over de schoonheid van de bij
bel.
Zo is het gekomen. En dus heb ik hier
voor een stelletje boeren het Hooglied
voorgedragen. In ’54 werd ik benoemd
tot ondermagister. Toen zei de prior
tegen mij: zou je niet een openluchtspel
kunnen organiseren? Het werd de „El-
kerlyc”, dat we toen in de zomer een
vier- of vijfmaal gespeeld hebben. Toen
kwamen de aanvragen binnen. Ik trok
het hele land door met mijn „Elkerlyc”
en speelde in theaters, kerken, buurtge-
bouwen, overal.”
BRUSSEL (Belga). De Belgische
acteur Gerard Vermeersch is donderdag
op 51-jarige leeftijd overleden. De laat
ste jaren kreeg hij grote bekendheid
door zijn vertolking van een hoofdrol in
de tv-serie „Priester Daens”.
..^„t
De boodschap van de stadsomroeper
blijkt weinig effectief. Tegen acht uur
zitten er in de kerk zo’n veertig mensen,
die pas na lang aandringen van de
dominee bereid zijn om op de voorste
banken plaats te nemen. In een lang,
kleurrijk gewaad komt Tobias Piron
vanuit de consistoriekamer op. „De
Blindgeborene’’ staat vanavond op het
programma, een bijbelspel in twee be
drijven, vrij naar de Schrift (Johannes
9: 1-4). Tobias Piron: „Het stuk is op
rijm geschreven. Dat doet eerst mis
schien een beetje vreemd aan, maar
over een kwartiertje zit u er waar
schijnlijk helemaal in. Dat hoop ik van
mezelf ook.”
Tobias Piron zelf geschreven, op één na,
„De Harp van St. Franciscus” naar een
boek van Felix Timmermans. Nu niet
bepaald een repertoire waarmee je uit
de voeten kunt wanneer je het klooster
uit en de burgermaatschappij instapt. De
overgang ging dan ook niet helemaal
zonder moeilijkheden.
Tobias Piron: „Ik dacht, ik ga voor
mezelf beginnen. Natuurlijk kwam ik
eerst bij Sociale Zaken terecht. Maar die
stomme boeren wilden me hebben op
een sociaal dienstverleningsinstituut. Ik
dacht, ik ben gek met mijn capacitei
ten.”
EEN LIEFDESKOMEDIE van Otto
Preminger die drie jaar nodig heeft
gehad om ons land te bereiken, heeft
eindelijk onderdak gevonden in Al
hambra 2, waar nu „Such good
Friends” met o.a. Dyan Cannon en
James Coco in première gaat.
City heeft een zgn. leuke Franse
Het klassieke filmdebuut van Or
son Welles, „Citizen Kane” is op vrij
dag- en zaterdagnacht te zien in Vic
toria. Andy Warhol’s „Trash” is in
Alhambra 2 en de Engelse ondertitel
de Nederlandse film „Blue Movie” is
voor de 11 de week in nachtelijke
voorstellingen in Calypso te zien.
„Les Valseuses” wordt overdag en
in de nachtvoorstellingen van vrijdag
en zaterdag vertoond in City 3, zoals
ook gebeurt in Kriterion met „Sum
mer Wishes, Winter Dreams”.
In The Movies „Medea” van Pasoli
ni en in de Mini-Movies voor de
laatste week, maar nu „beslist”, de
fameuze film van Claude Faraldo
„Bof”.
Mick Jagger en The Rolling Stones
zijn o.m. te zien en te beluisteren in
„Gimme Shelter” dat ’s nachts in Ri
alto in reprise wordt gebracht.
CHARLES BOOST
veroordeeld worden tot vijf of tien
jaar „ouder worden”. Doodgaan kun
nen ze niet, maar ze moeten de
verschrikkingen van de ouderdom
ondergaan zonder uitzicht op de ver
lossing door een genadige dood.
Ze gaan behoren tot de groep „Ap-
hatici” die de onsterfelijkheid als een
drukkende last ondergaan en die ie
dere belangstelling in wat om hen.
heen gebeurt, verloren hebben. Ze
worden onderhouden door de „Eter
nals”, de „Onsterfelijken” die hun
gemeenschap „Vortex” noemen. „Vor
tex” is gelegen in een idyllisch dal,
afgesloten van de „Outlands”, de dode
aarde en ver van het kustgebied,
waar de „Brutals” de misère van
eeuwen hebben weten te overleven
en in een uiterst primitieve staat al
plunderend en dodend hun bestaan
rekken.
Zij aanbidden hun God Zardoz die
als een vliegend hoofd op hun land
neerdaalt, geweren uitspuwt voor de
„Exterminators”, een geprivileseerde
groep onder de „Brutals” die mogen
doden en zich in beperkte mate mo
gen voortplanten. Na een dergelijk
bezoek brengt het gigantische hoofd
van Zardoz het door de „Brutals”
geleverde graan naar de „Vortex”.
En met die reis begint de film,
want Zed (Sean Connery) een van de
„Brutals” maar met iets meer ver
stand en achterdocht laat zich met
het graan in de mond, van Zardoz
meevoeren naar de „Vortex” en be
treedt daarmee verboden grond. Wat
zich daarna in de steriele, hoofdzake
lijk uit vrouwen bestaande „Vortex”
gaat afspelen als de gewapende hoe
wel niet agressieve bruut Zed daar
binnenkomt, laat zich letterlijk en
figuurlijk niet onder woorden bren
gen.
John Boorman is een gecompli
ceerd filmverteller die zijn toekomst
visioen zo volstopt met allerlei sym
bolische, bizarre, zij het uit deze tijd
afgeleide details en verwarrende han
delingen dat men al gauw de draad
van het verhaal dreigt kwijt te ra
ken. „Zardoz” (afgeleid van „Wizard
of Oz” (de boze tovenaar uit het
bekende Amerikaanse sprookje) is
een typisch uitgedachte en in zekere
zin dood-gedachte film, waarin, uit
gaande van alle hedendaagse onge-
„Toen kreeg ik een nieuwe prior. Die
zei tegen me: „Het wordt nu professio
neel, ga maar naar de toneelschool in
Maastricht. Daar was toen nog Bernard
soldatenkomedie van Robert Lamou
reux op het programma genomen, die
dan ook in goed Nederlands „Waar is
toch die verrekte 7de Compagnie ge
bleven?” heet.
En Rivoli vertoont onder de titel
„Défense de s’avoir” een thriller van
Nadine Trintignan met Jean-Louis
Trintignant, Bernadette Lafont en
Michel Bouquet.
„Les enfants du Paradis” nog steeds
in The Movies, terwijl Mini-Movie
„Het Pesttheater” van Thomas Koer-
fer in eerste vertoning brengt.
Verhoeven directeur. Dat zal zo onge
veer in ’58 geweest zijn. Op de auditie
deed ik fragmenten uit „Elkerlyc”. Maar
de hele geschiedenis ging niet door. In
de eerste plaats omdat ik priester was
en in de tweede plaats omdat ik al wat
ouder was. Nu zou je daar heel anders
over denken.”
„Ik weer op de trein naar huis. Later
sprak ik nog met Antoinette de Vries,
die toen mijn auditie ook moest beoor
delen. Ze zei: hoe heeft u het ooit
aangedurfd om een stuk uit de „Elker
lyc” te doen? Natuurlijk, het was goed,
zei ze. Antoinette ried me aan om con
tact te zoeken met een toneelspeler.
Uiteindelijk heb ik toen Ton Lutz ge
vonden, bij hem ben ik een avond op
bezoek geweest en heb iets voor hem
gespeeld. Hij zei: ik ben glashard, ik lieg
niet, het was heel goed. En hij heeft me
toen geholpen, hij heeft mijn program
ma bijgeschaafd. Dat is mijn opleiding
geweest: veel zelf doen en raad van
anderen.”
Het repertoire van Tobias Piron heeft
in de loop van de jaren niet veel
verandering ondergaan: „De mensen
denken wel eens dat ik zo’n stuk uit
mijn mouw schud. Maar zo is het niet.”
Het laatste stuk dateert uit ’69, het
prozastuk „De Wolk” over de doortocht
van de joden door de Rode Zee, doorge
trokken naar deze tijd in een situatie
waarin de joden aan de ene en de
Arabieren aan de andere kant van het
Suezkanaal staan. Boven hen een wolk.
Van een dreigende atoombom?
De meeste van zijn stukken heeft
ren, heeft een stadium in haar leven
bereikt dat de herinneringen aan een
gelukkig verleden de „winter dre
ams” haar beletten het geluk van
het ogenblik te genieten.
Enkele gebeurtenissen als de plot
selinge dood van haar moeder en de
ontdekking dat haar zoon homoseksu
eel is en naar Europa gevlucht is om
ieder contact met de familie te ver
mijden, brengen haar in haar toch al
labiele toestand helemaal uit het
haar man schijnt even de spanning t»
breken, maar pas bij een bezoek aas
evenwicht. Een réis naar Europa me’
Bastogne, waar hij gevochten heeft in
de Tweede Wereldoorlog ontdekt zij
dat ook hij een gevangene van het
verleden geweest is, maar zich ter
bescherming op het genieten van ie
der moment in het heden geconcen
treerd heeft.
„Summer Wishes” is een subtiele
film over complexe gevoelens, uiterst
zorgvuldig gemaakt door Gilbert Ca
tes, wiens tweede film dit is en met
twee grandioze speelrollen van het
ouder wordend echtpaar dat een
nieuwe verhouding tot het leven
moet vinden. Wat literair van vorm
en met een geringe uiterlijke actie
zal de film misschien wat moeilijker
liggen bij een groot publiek, maar de
vaste bezoekers van Kriterion onge
twijfeld sterk aanspreken.
Wie echter actie en geweld zoekt,
kan terecht in het Rembrandtplein
In deze idyllische samenleving
waarvan de gemiddelde leeftijd niet
boven de 20 jaar komt, zijn nog enige
sub-groepen te onderscheiden, de
„Renegades” bijvoorbeeld, die in
voortdurende overtreding zijn en dan
luksprofetieën omtrent de ondergang
van onze aarde door overbevolking,
vervuiling en andere rampen, een
toekomstbeeld wordt ontworpen dat
onze tijd met zijn agressie, vervlak
king, egoïsme en hunkering naar een
idyllische oplossing vaag weerspiegelt
Boorman heeft te veel willen ver
werken in zijn film en niet alles wat
hij in science-fictionvorm bedacht
heeft voor het jaar 2293, verdraagt
een onderzoek naar de logica van zijn
bedenksel. En zijn „happy ending”
met Zed en een van de leidinggevende
vrouwen uit de „Vortex” in een grot
met een in snelle fasen opgroeiende
zoon die tenslotte de grot verlaat en
de wereld intrekt, waarschijnlijk met
de bedoeling stamvader te worden van
een nieuw mensengeslacht, doet erg
naief aan.
„Zardoz” is een pretentieuze en
ambitieuze film, hier en daar boeiend
als schouwspel en vooral als technisch
werkstuk, maar stukgedraaid in zijn
ver doorgedachte poging een enigszins
logisch en tegelijk waarschuwend
beeld op te roepen van hoe de wereld
er over drie eeuwe zal uit zien. Want
de samenlevingen die „Zardoz” laat
zien, de idyllische „Vortex” en de
moordzuchtige „Brutals” moeten als
ver doorgetrokkèn consequenties ge
zien worden van ontwikkelingen die
ons nu al bedreigen.
Boorman heeft zijn film opgeno
men in Ierland, waar hij momenteel
ook woont, evenals Stanely Kubrick
wiens cameraman en expert in speci
ale effecten, Geoffrey Unsworth voor
„2001” door Boorman geëngageerd
werd voor zijn eigen toekomstvisie.
Ierland schijnt inspirerend te werken
voor pessimistische sprookjes.
CHARLES BOOST
BEHALVE HET spectaculaire
„Zardoz”, hierboven besproken, dat in
het Leidseplein Theater is onderge
bracht, heeft Amsterdam deze week
Stern schreef al eerder voor Joan
ne Woodward nl. „Rachel, Rachel” en
beoordeeld naar zijn gevoelsmatige
inhoud doet „Summer Wishes” sterk
aan die vroegere film denken. Op
nieuw concentreert zich de handeling
rond een vrouw die zich in een
emotionele crisissituatie bevindt. Rita
Walden, getrouwd met een oogarts en
moeder van twee opgroeiende kinde-
nog enkele bescheidener maar zeker
zo bezienswaardige premières te bie
den.
Daar is allereerst in Kriterion
„Summer Wishes, Winter Dreams”
van Gilbert Cates naar een oorspron
kelijk scenario van Stewart Stern en
met Joanne Woodward en Martin
Balsam in de hoofdrollen.
- ■-
TOBIAS PIRON
.„alles wat is, is goed".
