IS
VOOR NEDERLANDSE LEZER
ONBEGRIJPELIJK BLOEDBAD
B
1
„De groten slaan mij, dus sla ik
de kleineren, dat is eerlijk"
te' jSte 3^
GESCHRIFTEN OVER MACHT, ONRECHT EN ARMOEDE
STRIJD OM DE BLAUWE WIMPEL
Het vroegste
Griekenland
icaj
H
r
i
Model
L
i
t
Miliband
I
iili iiil
ZATERDAG 28
SEPTEMBER
1974
10
T
Regentrommen
Turner
Johan Caltung
-
*4
ZA’
I WSl
t ’lï
'ts
I
„DE GROTEN SLAAN MIJ,
dus sla ik de kleineren, dat is
eerlijk". Zo vatte een middel
grote jongen die een klein jon
getje aftuigde eens de geschiede
nis van het menselijk geslacht
samen. Toegegeven, dit is een
wat pessimistisch beeld. Maar de
voorbeelden van begeerte naar
macht, naar autoriteit zijn legio.
Ze kunnen in het verleden wor
den gevonden en in het heden.
Economische, politieke, maat
schappelijke macht. Vaak lopen
de lijnen door elkaar heen, zijn
ze met elkaar verweven. Soms
protesteren we hardop bij het
horen van een rampzalig voor
beeld van machtsmisbruik. Maar
vaak raakt het ons niet of schud
den we alleen maar mismoedigd
het hoofd: „Wat doe je er aan?
’t Zal mijn tijd wel uitzitten”.
Voor de mismoedigden (om de
feiten op een rij te zetten en de
gedachten over macht, onrecht,
armoede, kortom al dat soort
zaken, waaraan we liever zou
den voorbijlopen te rangschik
ken) is een viertal verhelderende
boeken verschenen. Boeken
waarmee we ons kunnen terug
trekken om een beter begrippen
apparaat op te bouwen. Tezamen
bestrijken ze een breed veld met
onderwerpen als „multinationale
ondernemingen, de staat, de EEG
en sociale verschijnselen in de
Verenigde Staten”.
Eindfase
r g
W
Nieuw boek van Amerikaan Dee Brown
Den
I met
van
de I
i pr°j
kun»
PPB
won
teke
hij s
J door
I per
gen
(het
van
85
dust
eraa
veel
intei
ken,
lang
ven
aldu
-te'.
-
WW?
A. WILLINCK
A. WILLINCK.
MEULENHOFF—AMSTERDAM.
zou
Bertus
ARBEIDERS PERS—AMSTERDAM.
die
L. J. VEEN—WAGENINGEN
Catherine Gaskin: „De Tilsit Erfe
nis”, een familieroman.
Een Trilogie van Barend de Graaff:
„Maaike van Sinea”, een roman, die
zich afspeelt in Friesland in de tijd
dat daar, voor een strijd te hulp
geroepen, Bourgondiërs rondtrokken.
Annie Oosterbroek-Dutschun „Wie
zoekt en niet vindt”, een boerenro
man vol trots, haat en liefde.
Die conclusie kan men trekken uit
zijn studie „Onzichtbare wereldmach
ten” (Keesing, Amsterdam - vertaling
J. Goedvolk) over „multinationale on
dernemingen en de wereld van nu”.
Anderen zijn overigens sceptischer
- zoals de voormalige voorzitter van
de Europese Commissie, Sicco Mans
holt, die in een vraaggesprek met
NRC-Handelsblad opmerkte: „De VS
kunnen hun multinationals niet con-
Verder nog dan Turner gaat Ralph
Miliband in zijn onlangs verschenen
Nederlandse vertaling (door Benjo
Maso) „De staat in de kapitalistische
maatschappij” (Bruna, Utrecht).
Uiterlijke schijn met filmsterhuizen
in de vorm van een Indiaanse tempel
of een Spaans paleis. Bars in de vorm
van flessen en restaurants in de vorm
van hot-dogs. Hotels met houtvuren
in de hal, die tot in het heetst van de
zomer branden. Het domein van de
onwaarachtigheid ten top gedreven
waarin de groten de kleineren slaan.
Na het succes met „De generaal
van het dode leger” van de Albanese
schrijver Ismail Kadara heeft uitge-
drijvende kastelen (in de oorlogen
gebruikt voor troepentransport). Tom
Hughes verhaalt er gedocumenteerd
over.
Een zeer interessant boek van de
bekende Mexicaanse dichter-schrijver
Octavio Paz: „Zonnesteen”, voorafge
gaan door Adelaar of zon? en gevolgd
door drie essays.
Een mooie uitgave van „Een voet
reis naar Rome”, groot fgrmaat van,
ter gelegenheid van de zestigste ver
jaardag van de schrijver Bertus Aaf-
jes. Michel van der Plas heeft aan
het eind „een terugblik geschreven en
Michael Berkhemer tekende de ge
voelige illustraties.
UNIEBOEK N.V.—BUSSUM.
Een roman van Kathrijn Morgan
Ryan: Einde van de Maskerade” Een
familie-roman, die zich afspeelt in
het Midden-Westen van de Verenigde
Staten.
Is er in de rijke wereld, of zoals
zijn meest fervente aanhangers haar
noemen „het vrije westen”, op econo
misch gebied het een en ander uit de
hand gelopen? Als men de Brit Louis
Turner die zichzelf „gematigd links
van het midden” noemt, wil geloven,
„ja, gevolgd door een aarzelend nee”.
Opeenhoping van macht is, ook al
uit deze zich nog niet ten volle in
politieke zin, volop te vinden in de
Europese Gemeenschap. De Noor Jo
han Galtung, oprichter van het Insti
tuut voor Vredesonderzoek in Oslo, is
zo van deze komende Europese macht
overtuigt dat hij een boek schreef
onder de titel „DE EEG ALS NIEU
WE SUPERMACHT” (Uitgegeven bij
Van Gennep in Amsterdam; vertaling
Cora de Smit).
En
haus
angs
bren
En
duid
teru
Eurc
Dam
dani
aanz
te tl
O]
de i
weei
fel
land
de
verb
perc
in
van
van
men
De Zuidafrikaanse auteur geeft een
korte beschrijving van Los Angeles
als „een natuurlijke boofdstad van de
consumptiemaatschappij”, als model
dus voor Amerika zelf:
Wie vervolgens nog iets zinnigs te
weten kwam over de Albaanse histo
rie de enkele „Albanologen” daar
gelaten mogen we gerust rekenen
tot de hogere denkramen. Wij, gewo
ne stervelingen, kunnen ons nu dank
zij deze publicaties op een volkomen
nieuw, onontgonnen terrein begeven
(door Kadare’s visie weliswaar wat
nationalistisch gekleurd) boeiend als
elke literaire ontdekkingsreis.
De groteren slaan mij, dus sla ik de
kleineren En als je tot de kleinsten
behoort ga je je tot de tanden toe
bewapenen. De wet van de jungle,
die in vrijwel alle delen van de
wereld steeds meer wordt toegepast.
Harriët Freezer: „Raadsels in Ran-
derveen”, een kleine misdaadroman
vlak na de bevrijding, die zich af
speelt, in 1946. Er was, kón en mócht
nog nietsen dan toch deze won
derlijke, geheimzinnige gebeurtenis
sen het is niet te geloven.
verij Pegasus in Amsterdam zich ge
haast ook diens „De regentrommen”
te laten vertalen (door Karlijn Stof
fels).
AJ
stuui
en li
bleel
belo<
vrijv
zette
richt
rent:
afkw
Tc
I lang
toch
en
over
er x
I scho
grot
J grot
rust
Ook
land
keli;
dive
se i
1976
kan,
kiez
knie
verl
De
ook
II
HOLLANDIA B A ARN
Hannah Green schreef in 1964 het
boek: „I never promised you a rose
garden”, dat nu in Nederlandse verta
ling van Elisabeth Swiddens is ver
schenen onder de titel: „Ik heb je
nooit een rozentuin beloofd”. Het is
het dramatische verhaal van een jong
meisje van zestien jaar dat niet tegen
het leven op kan, er voor vlucht met
zich terug te trekken in de bescher
mende wereld van de waanzin. Haar
opname in een psychiatrische inrich
ting wordt noodzakelijk geacht. Haar
verblijf daar, het hele proces van de
behandeling, de reactie van de patiënt
en van de doktoren, de lange weg
terug naar de werkelijkheid, worden
door de schrijfster op boeiende wijze
beschreven.
Kadare duikt ditmaal diep in de
geschiedenis van Albanië en be
schrijft een episode uit de vijftiende
eeuw, tijdens het verzet tegen de
Turken onder Skanderberg. Wie er in
zijn schooljaren iets over te weten is 1
gekomen, mag zijn vinger opsteken.
In de Meulenhoff-Editie een her
uitgave van het treurspel „Penthesi-
lea” van Heinrich von Kleist”, vertaald
door Gerrit Komrij. De eerste druk
werd in 1973 uitgegeven voor de
Stichting Toneelraad Rotterdam ter
gelegenheid van de Nederlandse op
voering door het Rotterdams Toneel.
Maar toch is het pas ruim een jaar
geleden, dat het laatste grote wirnpel-
schip definitief uit de vaart werd
genomen: het Amerikaanse United
States, dat op 12 november 1952 offi
cieel met de blauwe wimpel werd
begiftigd, omdat het de tocht naar
Engeland afgelegd had met een ge
middelde snelheid van 35,59 mijl en
de retourvaart met een gemiddelde
van 34,51 mijl.
Deze docent aan de London School
of Economics noemt als voornaamste
onderwerp van zijn studie „de enor
me politieke betekenis van de con
centratie van economische macht in
particuliere handen, en met name de
invloed die de staat ervan onder
vindt.”
Als een van de componenten van
het stelsel wijst Miliband op de „hoge
den een uiterst conservatief en zelf?
militairen, die in kapitalistische lan-
reactionair element in het staatssy
steem en de maatschappij als geheel
nderwerp van zijn studie „de enr-
vormen.” Door hun maatschappelijke
achtergrond, klassepositie en professi
onele belangen staan zij, zo stelt de
Brit, „afkerig, wantrouwig en vaak
vijandig tegenover het wezen en de
inhoud van de „democratische” poli
tiek.” Zijn voorbeelden van het in-
dustrieel-militaire complex in de
westerse wereld zijn onweerlegbaar,
het verband dat hij legt tussen de
zakenwereld en de regeerders plus
het ambtenarenapparaat is treffend
het cijfermateriaal waarmee hij aan
toont dat de economische ongelijk
heid tussen de elites en de rest groot
is en nog steeds groeit springt vooral
in het oog.
Uitgangspunt hierbij is het boek
„De Amerikanen” van Ronald Segal
in een recente vertaling van Titia
Jelgersma verschenen bij Bruna in
Utrecht.
uoekenooewnboene.ibotxen.
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenbrwdeênl
boekenboeken
boekenboeken WIJ ONTVINGEN
boekenboeken
boeken boeken boekenboeken!
boekenboekenboekenboekexil
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboeken|
Men kan het smeulen van die oor
logshaard al constateren in de Portu
gese koloniën, Angola en Mozambi
que, waar de Europese industrieën
investeren (onder meer in de Caborn
Bassadam) en het Atlantische bond
genootschap wapens levert tegen de
bevrijdingsbewegingen. Het is de
vraag of de Portugese junta deze
Afrikaanse veenbrand nog op tijd
kan blussen.
Volgens de Noor zal de opkomst
van Europa samenvallen met de on
dergang van de Verenigde Staten. Het
morele verval van de VS omschrijft
l !AJ
kl-.. &i:
Victoria Holt: „Geluk in gevaar”.
Deze roman speelt zich af in het
Chephro-paleis in Egypte, waar een
expeditie is gehuisvest om archeologi
sche opgravingen te doen. Voor Vic
toria Holt een juweel van een omge
ving om er een verhaal vol spanning,
geheimzinnigheid en avontuur uit te
halen.
H. J. van Nijatten-Doffegnies:
„Huis ter Dinkel”, dit is ook de naam
van de vervallen buitenplaats in
Twente, waar zich deze nieuwe ro
man afspeelt in het begin van de 19e
eeuw.
In samenwerking met het Neder
lands Instituut voor Vredesvraagstuk
ken verscheen bij De Bezige Bij in
Amsterdam „Zwijgt het recht als de
wapens spreken?” Een vraag waarop
je argeloos met een volmondig ja
geneigd bent te antwoorden. Maar de
auteur mr. F. Kalshoven vindt dat
niet helemaal juist vandaar dat
vraagteken achter de titel. Omstan
dig, voor zover de 125 bladzijden hem
dit toelieten, legt hij uit dat er wel
degelijk ook recht te pas komt bij
het wapengeweld. Op papier ziet het
er allemaal best aardig uit, maar wat
hebben de bewoners van My Lai,
Wiriyamu, Hirosjimi en Dachau aan
papier? Spinoza zei het beter: „Ieder
heeft zoveel recht als hij macht
heeft.”
Welnu, zo terzake als Brown uit de
hoek kwam met zijn „Begraaf mijn
hart bij de bocht van de rivier”
(Hollandia, Baarn), zo broddelig is hij
in „Het bloedbad aan de Little Big
Horn Rivier”, eveneens uitgegeven
door Hollandia (vertaling Elisabeth
Swildens). Iedereen doet namelijk
zijn zegje over deze veldslag: een
sergant, een hoornblazer, een ceve-
lerist enz., plus verscheidene Indiaan-
se tegenstanders. Maar nergens wordt
helemaal duidelijk gemaakt waarom
nu precies werd gevochten, waarom
zoals de flaptekst duidelijk vemeldt:
„De Zevende VS Cavalerie vanuit
fort Lincoln het Dakota Territorium
binnenrukte” en „toen in opdracht
van generaal Custer, een stuk ge
schiedenis werd geschreven aan de
Little Big Horn Rivier in Montana.”
In deze vorm zal het bloedbad”
voor de meeste Nederlandse lezers
een onbegrijpelijk stukje Amerikaan
se historie blijven, waarbij men zich
maar moet zien te vermaken met
dialoogjes als deze: „Ik heb bloed op
uw mouw gezien, sergeant. Bent u
gewond? „Alleen maar een schram op
mijn schouder.”
Dit alles zonder Walter Mitty-per-
siflage.
Een verhalenbundel van
Aatjes: „De laatste faun”.
hij als „structureel fascisme”: een
koel technisch en wetenschappelijk
fascisme dat moordt en onderdrukt
over de gehele wereld (speciaal in
Indo-China). Het heeft niet de per
soonlijke haat en bloeddorst van de
nazi-dwaling in de menselijke ge
schiedenis, maar voor de slachtoffers
- Vietnamese kinderen bijvoorbeeld -
is dat van minder belang.”
De Europese Gemeenschap maakt
zich in deze redenatie van Johan
Galtung los van de VS. Dingen die al
tientallen jaren waar zijn over de
VS, maar nooit werden genoemd, ko
men aan de oppervlakte naarmate de
Europese Gemeenschap duidelijke)
vorm krijgt (Pentagon-onthullingen
Watergate-schandaal). Galtung: „We
kunnen zelfs spreken van een ar
beidsverdeling binnen West-Europa
links zorgt voor het zwartmaken van
de VS en rechts gebruikt dit klimaat
in de publieke opinie om zijn militai
re, politieke en zakelijke belangen te
vrijwaren voor Amerikaanse penetra
tie.” Galtungs betoog leidt naar de
vraag over het model, het ontstaan
van uit de hand gelopen zaken die
men dagelijks kan constateren.
Goed beschouwd zijn al deze ver
schijnselen - multinationale onderne
mingen, tegenstellingen tussen arm
en rijk, economische macht enz. -
ergens ontstaan e n hebben ze zich
van daaruit over de wereld verspreid
Hoewel men kan discussiëren over
die bakermat, zullen velen beamen
dat de Verenigde Staten van Amerika
toch zeker wel model kunnen staan
voor een nadere kritische beschou
wing. Anders gesteld, wie het er mee
eens is dat de Verenigde Staten de
overige rijke landen (nog) vooruit
zijn wat betreft ontwikkelingen op
een aantal gebieden, moet erkennen
dat het Amerikaanse model ook ons
voorbeeld kan worden.
boeken boekenboekenboekenl
boekenboeken boekenboekenl
boekenboekenboekenboeken]
boekenboekenboekenboekenl
boekenboeken
boekenboeken WIJ ONTVIHGEB
boekenboeken
boekenboekenbockenboeken|
boekenb oe kenboekenboekeaJ
boekenboekenboekenboekenl
feoekenboekenboekenboekenf
TELEBOEK B.V.—AMSTERDAM
Antoine Maloroso: „De hartchi
rurg”, een doktersroman vol haat
liefde en spanning.
Galtung voorspelt een eindfase van
de macht, een Europese Vietnam-
oorlog, „ergens in de oerwouden, het
struikgewas, de velden, woestijnen
dorpen en steden van Zuid-Afrika”,
omstreeks de jaren tachtig.
DE STRIJD om de blauwe wimpel,
de trofee voor het passagiersschip,
dat het hoogste gemiddelde haalde
tijdens de overtocht van de Atlanti
sche Oceaan, schijnt al weer iets te
zijn, dat ver achter ons ligt. De
scheepvaart heeft het bij het passa
giersvervoer moeten afleggen tegen
de luchtvaart. Beroemde namen als
de Cunard-line, de Collins-Line, de
Lucania, Mauretania, Lusitania, Bre
men, Normandië, Queen Mary en
United States zijn in de rijen van de
legende ingeschoven en de blauwe
wimpel lijkt al lang verschoten.
Een roman van Pierre Rey: „De
Griek”, die zich afspeelt in de zonnige
havens van de Middellandse Zee aan
boord van superluxe jachten van re
ders met veel geld, veel mooie vrou
wen, veel liefjes, en even zo veel
klaplopers.
Stanislaw Jerzy Lee: „Het grote
Boek der ongekamde gedachten”, een
bundel Aforismen, samengesteld uit
drie eerder verschenen uitgaven. Ver
taling is van Martin Mooij en Menno
Colleran.
WANNEER DE TURKEN het boek
„Het oudste Griekenland” van M.
Finley (uitgeverij De Haan, Bussum)
zouden doorbladeren, zouden zij er in
aantreffen, dat Cyprus van oorsprong
eigenlijk helemaal niet zo Grieks ge
oriënteerd is. „In tegenstelling tot de
Cycladen was Cyprus slechts zo nu
en dan geïntegreerd in de Griekse
sfeer en nooit helemaal. Het is wat
ligging betreft nauwer met Anatolië
en zelfs Syrië verbonden, dan met
Griekenland”. Als de Syriërs dat lezen
eisen zij straks de rechten op het
eiland op.
Natuurlijk zijn de status en achter
grond van Cyprus slechts een gering
deeltje van de vroegste Griekse ge
schiedenis, zoals die door Finley
wordt ontleed. Nieuwe archeologische
onderzoekingsmethoden hebben nieu
we lichten doen schijnen op die his
torie. Wie zich interesseert voor de
Griekse beschaving (onze basis ook
tenslotte) en hoe die zich gevormd en
ontwikkeld heeft, zal dit boek van
Engelse makelijk (vertaling C. Blok
huis) met interesse lezen. Het blijkt
ook hier weer, dat de geleerden het
er o.a. niet over eens zijn, welk Troje
nu het Troje van Homerus is ge
weest. Nogmaals: dit boek gaat niet
over het Griekenland, zoals wij dat
kennen uit de bekende literatuur,
maar over het Hellas, dat daaraan
voorfa ging (o.a. de bronstijdculturen).
H.R.
De geschiedenis van die strijd om
de blauwe wimpel, waarbij nationale
trots en prestige plus commercie de
belangrijkste zaken waren, is vastge
legd in het boek „De snelste oceaan-
reuzen, de strijd om de blauwe wim
pel” van de Brit Tom Hughes (uitge
verij Unieboek BV, Bussum). Het is
natuurlijk niet alleen de historie ge
worden van de blauwe wimpel-ge-
vechten (de schepen werden speciaal
voor die race gebouwd), maar ook
een fors brok scheepvaartgeschiedenis
in zijn algemeenheid.
Het is boeiend te lezen hoe men de
oceaan steeds sneller en comfortabe
ler bedwong. Het is tegen het einde
van het boek wat triest te zien, hoe
de grote romantische scheepvaart
naar zijn einde snelde, nog met de
wimpel in top, maar wèl ook naar de
sloper, omdat het niet lonend meer
was om de grote oversteek per schip
te laten maken. Het vliegtuig ver
drong de superpassagierschepen, die
troleren. De VS zijn gedoemd te capi
tuleren.”
Die multinationale ondernemingen
- wijd vertakte maatschappijen, zoals
bijvoorbeeld de oliemaatschappijen
autofabriekën, electronische onderne
mingen - bezitten soms grote politie
ke macht (Amerikaans ITT-concern
in Chili), spelen vaak een belangrijke
rol bij de milieu-vervuiling of kun
nen door hun monopolie-positie ma
nipuleren met de prijzen.
Eén voorbeeld uit het boek van
Turner: „De Gaulle’s poging de „force
de frappe” op te bouwen, zijn onaf
hankelijke nucleaire afschrikwapen
werd door het Amerikaanse ministe
rie van Buitenlandse Zaken niet ge
waardeerd. In 1964 belette dit mini
sterie Control Data Corporation De
Gaulle een van zijn jongste „getallen
vermorzelende” computers te sturen,
welke in staat was de ingewikkelde
berekeningen uit te voeren ten be
hoeve van de ontwikkeling van kern
wapens.”
Het boek' zelf levert ook nog onge
wild een voorbeeld van de wegwerp
maatschappij in Amsterdam zag ik
het nog geen jaar na de verschijning
in de uitverkoop liggen.
Aan de hand van indrukwekkend
cijfer- en feitenmateriaal analyseert
hij de groeiende macht van het „Eu
ropa na de Amerikaanse hegemonie”
en concludeert: „Met de enorme uit
breiding van de EEG die nu plaats
vindt, is het onwaarschijnlijk dat er
toch nog wat wijsheid zal doorsijpe
len, ontleend aan het verleden, van
degenen die verantwoordelijk zijn
voor de slachtingen in Algerije en
Indo-China, voor interventies in La-
tijns-Amerika, enzovoorts: „breid je
niet te sterk uit”. De EEG van de
Tien (met de gebiedsdelen) is reeds te
sterk uitgebreid, dat kan alleen maar
goed zijn omdat nu haar zwakheid
„de zachte onderbuik” aan het licht
zal komen. Maar de hoop die we
niettemin kunnen koesteren is dat de
confrontatie van korte duur zal zijn
en dat de donkerste elementen van
West-Europa niet al te veel de vrije
hand zullen krijgen om te trachten
van een politieke, economische en
culturele supermacht een militaire
supermacht te maken. Als dat
gebeuren is het onmogelijk te voor
spellen welke rampen zouden kunnen
geschieden.”
„Los Angeles is het summum -
althans voorlopig - van georganiseer
de desintegratie. Met zijn voorsteden
strekt het zijn vangarmen uit over
honderden vierkante mijlen - de
grappenmakers die borden plaatsen
met „stadsgrens van Los Angeles”
midden in de woestijn van Nevada
spelen met de waarheid - de stad is
niet voor mensen gebouwd, maar
voor auto’s. Er is geen park, geen
rivier, geen plein, geen kathedraal,
geen winkelcentrum zelfs, dat een
stadskern vormt, of een gevoel wekt
dat men behoort tot een door mensen
bewoonde plaats, een besef van socia
le eenheid zodra men er zijn blik
over laat weiden. Het enige symbool
van de stad is het netwerk van
„freeways”, vrije, brede wegen zonder
kruisingen, waarover auto’s razen van
de garage naar het bedrijf en dé
supermarkt, en dan weer terug naar
de garage”.
Een consumptiecultuur die moet
stimuleren, maar nooit verzadigen.
I
HET IS BEGRIJPELIJK dat uitge
vers na een rinkelend kassasucces op
zoek gaan naar meer manuscripten
van een bes.tselierist. In het geval van
de Amerikaanse schrijver van de In
diaanse geschiedenis Dee Brown vond
men een document opgebouwd uit
rapporten, dagboeken, brieven en
ooggetuigenverslagen over de slag
aan de Little Big Hornrivier. Een
Amerikaans Nieuwpoort zou je kun
nen zeggen, alleen ligt het jaartal
niet zo lekker in het geheugen.
DE
fugel
bouw
om t
urani
teur
dr.
meeg
ken 1
Alm<
van
werk
same
bouv
van
citeit
werk
i zame
t drijv
DU
beun
omd;
I rend:
de ti
zal
beno
I te v
nodi;
geve:
i logie
voor
even
niet
huid
D.
1»!
KI
-
