:n
Kunst is
aan de
BOEIEND BEELDVERHAAL
Amstel te
betalen
ia
AMSTERDAMSE HAVEN
Balie
Pfann
„JE BENT DIRECTEUR VAN EEN MILJARDENBEDRIJF
Ruimtevaart
Werkloos
Zaken
tal
Koopavond
MP
jk
Leners worden op aantrekkelijke manier eigenaar
HH
i
o nrv\ ui
DONDERDAG
1 0
OKTOBER
1974
len.
HET IDEE van schilder-beeld-
houwer-fotograaf Pieter Kooistra
om kunstwerken uit te lenen was
achteraf bezien helemaal niet zo
dwaas als velen dachten: nu, negen
tien jaar, nadat hij op de fiets zijn
doeken aan de man bracht, loopt de
Stichting Beeldende Kunst immers
als een trein en is iedereen blij. Het
publiek dat voor 15 gulden per
maand een schilderij in huis kan
krijgen, de kunstenaar en in feite
ook de overheid.
DE HOOGLERAAR predikt dat
het met Amsterdam fout gaat. Pro
fessor sinds een half jaar dr.
Arie Pais, ooit een topper in de
rijen van de hoofdstedelijke PvdA,
maar na zijn politieke ommezwaai
in 1962 VVD-raadslid, schuift een
belangrijk deel van de schuld hier
voor in de schoenen van wethouder
Lammers. „Lammers vind ik een
fraseur, een grote babbelaar. Het is
voor hem en voor de stad een ramp,
dat hij te vroeg wethouder is ge
worden. Het gaat om de kwaliteit
van een wethouder. Je bent direc
teur van een miljardenbedrijf en
daarvoor is een gedegen bestuur
lijke ervaring en vakkennis nodig.
Als dat geen voorwaarde meer is,
krijg je een situatie als in Amster
dam. Dat het mogelijk is dat er tel
kens weer een nieuwe stoethaspel
op een wethoudersstoel klimt”.
Even later zegt de hoogleraar: „Ze
kunnen het niet. De politieke frase,
de verpakking, verdringt voor een
groot deel de kennis van zaken.
Dat is ook de reden waarom Lam
mers zo omhoog is geschoten”.
AAN HET begin van de vorige
eeuw zat de Amsterdamse haven
helemaal vast. De handelslieden
teerden op een roemrijk verleden,
maar dat was dan ook wel alles. De
signalen van een nieuwe tijd zagen
zij niet en smalend werd over het
dobbelspel van de andere mogend
heden gesproken. Tenslotte was
Indië goed voor winstgevende pro-
dukten.
at
Ha-IM
|HH
De hoogleraar
kan Lammers
wel schieten
n
PROF. A. PAIS
4
nering
„Ik ben hoogleraar en dat betekent,
dat het universitaire werk voor mij op
de eerste tweede en derde plaats komt.
Als geïnteresseerd burger blaas ik dan
ook nog mijn partijtje in de politiek
mee. Ik ben een actief raadslid, al zeg ik
het zelf. Verdere gemeentelijke ambitie
heb ik niet meer”.
ken
een
liedt
s de
and.
icteut
twel
Wat voor publiek heeft de SBK? „De
leners zijn voornamelijk jongeren. De
middengroep, die zich nog wil motive
ren. De gewone man kun je, dat is nu
wel duidelijk geworden, ook op deze
manier moeilijk bereiken. En de oude
ren? Die komen wel kijken, maar ne
men meestal niets mee omdat ze hun
huis al vol met allerlei dingen hebben
hangen”.
Maar het getij keerdq, de scheepswer
ven leden armoe en de hoofdstad, die
ook toen al in Den Haag weinig in de
melk had te brokken, vreesde de con
currentie van de haven in Den Helder
die immers niet dicht kon vriezen. De
komst van het Noordzeekanaal veran
derde alles. Over wat er daarna gebeur
de heeft journalist Evert Werkman in
het door Unie Boek uitgegeven „Amster
dam, beeld van een haven 1870-1940”
een boekje opengedaan.
De kop van de Handelskade in 1896. Op
de voorgrond het marineschip Mataran.
OP EEN BIJEENKOMST van de Amsterdamse Jonge Balie over stadsver
nieuwing is wethouder Lammers van leer getrokken tegen advocaten die, ter
wijl er een beschermd huurrecht is, huiseigenaren helpen om met allerlei ma
nieren huurders hun huis uit te krijgen. „Intimidatie”, aldus Lammers, die
meent dat de advocaat aan de kant van de slachtoffers van sociale rechts
ongelijkheid moet staan. Hij voorspelde voorts dat de hoofdstad in 1980 circa
680.000 inwoners zal tellen. Dat zijn er dan 100.000 minder dan nu.
VORIGE WEEK is op 63-jarige
Dat „beeld” moet men letterlijk ne
men, want grafisch ontwerper Hylke
van der Harst heeft uit de archieven een
schat aan fotomateriaal verzameld. Het
graven van een kanaal naar IJ-muiden
(„What’s in the name”) had ongeveer net
zoveel voeten in de aarde als nu de
metro. Het duurde zo lang, dat een
kronikeur cynisch voorstelde alle plan
nen en rapporten hierover te bundelen
en deze aan de schippers ter lezing te
geven, die dagenlang voor de rede van'
Den Helder zaten te nietsen. Toen bleek
dat het allemaal 32 miljoen had gekost,
werd het de bestuurders wit om de neus.
Goghmuseum en het Stedelijk in het
bestuur heeft, groeit steeds meer uit tot
een professionele organisatie. Aan de
Amstel kampt men echter met ruimte
gebrek en er is nu een plan om de
bovenste drie etages bij de expositie
ruimte te trekken. De hiervoor noodza
kelijke verbouwing kost drie ton.
HET MOET echt niet de sfeer van een
galerie of een museum hebben, maar
gewoon een winkel zijn. Het liefst zou
den we er nog de ramen uithalen”. Die
publieksfunctie wordt binnenkort uitge
breid door middel van een rijdende
„kunstbibliotheek”, waarmee men de be
volking in de Amsterdamse wijken wil
bereiken. „Je merkt dan”, zegt Kooistra,
„dat veel mensen hun oren niet kunnen
geloven als ze horen, dat ze voor een
krats een echt schilderij in huis kunnen
hebben”.
'en
ndi«
izitl
Hij meent ook dat er van een „ade
quaat economisch beleid” de laatste ja-
ren geen sprake is geweest. „Het feit dat
men maatregelen wil doorvoeren zonder
dat men zich daarbij rekenschap geeft
van de gevolgen voor de werkgelegen
heid en het bedrijfsleven, is een teken
aan de wand. En met de industriegebie
den in het westelijk havengebied gaat
het ook niet goed. Dat is meer een
proeftuin voor biologen. Ik heb al in
1967 gezegd dat we niet in de eerste
plaats op de petro-chemie moesten mik
ken, maar dat we er vooral ook andere
vormen van bedrijvigheid moeten heb
ben”.
moeten doen. Het gezelschap bestaat
behalve uit wethouder Sinnige (Fi
nanciën) en gemeentesecretaris Mor
ren ook uit wethouder Lammers. Dit
ondanks het feit dat in dezelfde peri
ode in Den Haag de kwestie van de
metro-centen aan de orde komt. Me-
tro-opposanten vonden dat een vrolij
ke zaak omdat dan zo dachten
zij verkeerswethouder Riethof, die
ook al niets van het stadsspoor wil
weten, de zaak zou moeten verdedi
gen. Zij juichten echter te vroeg want
Lammers nam pas zijn Moskou-re-
tourtje in ontvangst nadat hij van de
Vaste Kamercommissie de verzeke
ring had gekregen, dat Amsterdam
niet op de geplande hoorzitting hoeft
te verschijnen.
dende oliehaven en het schip de „Jan
Pieterszoon Coen” van de Stoomvaart
Maatschappij Nederland, die voor de ha
ven van IJmuiden tot zinken werd ge
bracht en de toegang tot Amsterdam zou
blokkeren „Het tot zinken brengen van
de Jan Pieterszoon Coen was voor Ne
derland en voor Amsterdam meer dan
een incident in oorlogstijd. Niemand zal
het op dat moment hebben beseft, maar
het moest juist dat schip zijn, dat ge
noemd was naar de grondlegger van het
koloniale rijk, dat nu met name voor
Amsterdam het einde van een tijdperk
markeerde”, aldus Werkman aan het slot
van dit boeiende boek.
op
enaar,
It
:hte
Maar het heeft lang geduurd voordat
de SBK kon worden wat het nu is: een
drukke winkel aan de Amstel 34, vlakbij
de Munt, met een klantenkring van 2500
particulieren en bedrijven en zo’n 330
kunstenaars, die voor een aanvulling
van de collectie zorgen. Die bestaat in
middels uit 4600 aquarellen, tekeningen,
gouaches, plastieken, objekten, wandkle
den, keramiek, foto’s en ga zo maar
door.
Dergelijke uitleengalleries zijn er in
middels ook in Haarlem, Goes, Zwolle,
Tilburg, Nijmegen en Arnhem en er
staan er nog meer - onder andere in
Zaandam en Hilversum - op stapel Toch
is het zo dat het publiek uit het hele
land nog naar het herenhuis aan de
Amstel komt aangezien de keuze hier
het grootst is. Ook de kwaliteit van het
werk is verbeterd, wat blijkt uit het feit
dat slechts twee percent niet wordt
uitgeleend tegen een kwart in de begin
periode.
De praktijk heeft uitgewezen dat de
lener vaak koper wordt omdat hij zich
tijdens de leenperiode - die varieert van
drie tot zes maanden - aan het kunst-
„Die greep glipt weg. Je ziet het aan
een aantal zaken. Het begint al bij de
openbare orde. Jacobse (fractieleider van
de WD) heeft een tijd geleden er al op
gewezen dat we moesten oppassen niet
het heroinecentrum van Europa te wor
den. Samkalden noemde dat een half
jaar terug nog een indianenverhaal. Ik
wil geen angstpsychose kweken, want
noem me maar eens een wereldstad
waar alles gaat volgens de tien geboden,
maar je moet kijken naar de ontwikke
ling. Het gaat in versneld tempo de
verkeerde kant op”.
Pais, die aan de universiteit van Am
sterdam micro economie en algemene
theorie doceert, geldt om zijn scherpe
tong als een gevreesd debater. Reden
waarom hij nogal eens in de clinch
raakte met but-gemeester Samkalden.
Niettemin heeft hij grote waardering
voor de intellectuele kwaliteiten van
Amsterdams eerste burger. „Maar Sam
kalden is lid van PvdA en dat vergeet
hij geen moment”. Er zijn mensen die
Boodschappen doen bij de SBK.
werk is gaan hechten. En het kopen is
aantrekkelijk gemaakt omdat driekwart
van het leentarief op een spaarsaldo
komt, dat automatisch groeit tot een
kooptegoed. Wat het lenen in feite nog
veel goedkoper maakt. De prijzen van de
collectie variëren nogal, maar over de
hele linie vliegen ze bepaald niet de pan
uit. Een commissie van kunstenaars
zorgt er voor dat ze redelijk zijn.
Is het een gericht publiek dat hier
komt? Kooistra: „Lang niet altijd. Er
zijn er een hoop-die er tegen aan leunen
en via ons gaan ze zich meer in kunst
verdiepen. De laatste tijd hebben we
meer contact met de galeries. Die be
schouwen ons niet als concurrent, want
ze krijgen later veel mensen die het bij
ons geleerd hebben. Bovendien wijken
onze prijzen nauwelijks af van die van
de kunsthandel”.
De kosten van het apparaat - er zijn
acht man in dienst - worden voor 122
mille gesubsidieerd door gemeente en
provincie. „Maar daar staat tegenover”,
aldus Kooistra, „dat we er voor zorgen
dat zo’n 450.000 gulden door verkoop en
huurvergoedingen in de zakken van de
kunstenaars komt”. De SBK, die sinds
kort ook de directeuren van het Van
Lammers nu al zijn opvolger tippen.
Pais: „Ik zou Amsterdam toch wel iets
beters toewensen”. Wie dan wel? „Den
Uyl is straks weer in de markt en als de
PvdA dan nog regeert, zou Duisenberg
dan premier kunnen worden”.
Na vier jaar oppositie is de WD, nu
samen met de CDA, in Amsterdam op
nieuw aan de kant gezet. Is dat niet
frustrerend?
„Het is misplaatst hooghartig van de
PvdA en zijn bondgenoten om één op de
zes Amsterdammers onmondig te ver
klaren. Nu de CDA er nog bij is geko
men, is het één op drie. Ik vraag me af
waar men de hoogmoed vandaan durft
te halen om dat te doen. Als er nu nog
een duidelijk program was, zou je zeg
gen: misschien daaromMaar dat is
voornamelijk een aaneenschakeling van
vrome wensen. Voor zover de inhoud
verschilt ’t maar weinig met dat van de
VVD”, aldus Pais, die het wethouders-
spel „een verkapte baantj esjagerij van
de meest platte soort” noemt. De ver
wachting dat de VVD en CDA nu eens
gezind op het Prinsenhof het zware
geschut in stelling zullen brengen, is
volgens Pais nogal voorbarig. „Ik vind
dat de confessionelen het principieel de
mocratisch beginsel hebben losgelaten,
omdat ze bereid waren te marchanderen
met een evenredige vertegenwoordiging
in het dagelijks bestuur van de stad. Dat
geeft een scherpe kloof tussen de VVD
en hen”.
De steun die de liberalen tijdens de
metrodebatten aan de bewoners van de
Nieuwmarkt beloofden, kwam nogal on
wezenlijk over. Het is niet zo moeilijk
zo een politiek suksesje te oogsten. Pais
ontkent dat dit de drijfveer was en zet
zich in een uitvoerig betoog tegen de
metroplannen af. Concludeert dat de
raad is voorgelicht op een manier, die de
toets van de kritiek niet kan doorstaan.
En meent dat het een van de beste
oplossingen („Er zit al 250 miljoen in de
grond”) nu is om een snelle tramlijn
pilsjes als gekruide moppen tapt, is
nu ook op de plaat te beluisteren.
Zijn elpee Lachen-Gderen-Brullen,
door Dureco uitgebracht, bevat naast
moppen ook een drietal tunes die
doorBerry Zand Scholten zijn ge
schreven. Hij verzorgde tevens de
produktie van de plaat.
nteit
.Irijke
is de
DAT VERANDERDE toen de nieuwe
weg naar zee wel degelijk nieuwe be
drijvigheid en welvaart aantrok. In de
periode van 1870 tot 1910 steeg het
inwonertal van 270.000 naar 574.000. Er
was weer werk in de haven, maar de
DE STICHTING Jongeren Werk
groep Ruimtevaart organiseert samen
met de Nederlandse Vereniging voor
Raketonderzoek een tentoonstelling
met als thema Jeugd en Ruimtevaart.
Op de expositie, die van 7 oktober tot
30 november in het Ned. Instituut
voor Nijverheid en Techniek aan de
Rozengracht 224 wordt gehouden,
krijgt de bezoeker een veelzijdig
beeld te zien van wat jongeren op
ruimtevaartgebied doen.
sociale toestanden leken nergens op.
Bootwerkers moesten soms twee tot drie
dagen zonder pauze schepen lossen. Dat
leidde in 1900 tot de eerste „februarista
king”. Uiteindelijk zouden de reders, die
elkaar ook nog eens vliegen probeerden
af te vangen, het spel verliezen. De
KNSM zat toen nog in de volksbuurt
Kattenburg en voor de directie waren de
acties van de „onruststokers” aanleiding
om het bedrijf naar de Levantkade te
verplaatsen.
In de Eerste Wereldoorlog leden de
rederijen forse verliezen en heerste er
grote werkloosheid in de haven, maar de
aandeelhouders merkten daar niets van:
zij kregen een dividend van 10 tot 40
percent uitgekeerd.
De laatste beelden betreffen de bran-
Pais was vier jaar geleden wethouders-
kandidaat. Zou hij die post nu nog
ambiëren?
van het Waterlooplein over de Gelderse-
kade naar het Centraal Station te reali
seren.
Vindt hij dat het stadsbestuur vol
doende greep heeft op de gang van
zaken in de hoofdstad?
LOU POLAK, 150 kilo meetorsende
Mokummer, die in zijn café 401 in de
DIRECTEUR E. F. J. Lujjff van het arbeidsbureau in Amsterdam is uiterst
somber over de stijgende werkloosheid in de hoofdstad. „Als het zo doorgaat
zal in januari 1975 tegen de vijf percent van de mannelijke beroepsbevolking
werkloos zijn”, zei hjj. Op het ogenblik telt Amsterdam 9.388 werkloze mannen
en 2.658 vrouwen. Dat is meer dan ooit. Onder hen bevonden zich 2.000 rijks
genoten, wat betekent dat één op de zeven Surinamers en Antillianen geen werk
heeft. Daar komt bij dat de „harde kern” van de mannelijke werklozen (bijna
9.000) uiterst moeilijk is te plaatsen.
leeftijd de Amsterdamse boekhande
laar H. D. Pfann overleden. Hij was
eigenaar van antiquariaten in het ge
restaureerde Arti et Amicitae, de Ou-
demanhuispoort en nog andere filia
len in de binnenstad. De naam Pfann
kreeg bekendheid door zijn vader, die
zestig jaar geleden met een boek-
kraampje op het Amstelveld stond.
EEN AMSTERDAMSE delegatie
onder leiding van burgemeester Sam
kalden vertrekt volgende week naar
Moskou. Het is de bedoeling dat er
tijdens het vierdaags bezoek met de
Russen over de problemen van grote
steden wordt gepraat, maar er zal
en dat is geheim gehouden ook
worden onderhandeld over zaken, die
V "'i/r
HET IS nog helemaal niet zo zeker
dat er op 1 januari een eind komt
aan de donderdagse koopavond in
Amsterdam. Weliswaar is de meer
derheid van de winkeliers tegen
voortzetting hiervan en hebben B. en
W. zich op het (voorlopige) standpunt
gesteld, dat zij er ook wel vanaf
willen, maar er zijn aanwijzingen dat
het stadsbestuur elke mogelijkheid
zal aangrijpen om de koopavond te
behouden. Men vindt dat het centrum
van een „wereldstad” ook ’s avonds
levendig moet zijn en dat is er de
laatste jaren niet beter op geworden.
Vandaar.
ri
tóe
p-, f
W fed
_:;h
