KAN
8
Moderne avond in Mickery (1)
9
Literaire avond
in Toneelschuur
f
ra
19
)8
Bijtend toneel over toestand van
zwarte arbeider in Zuid-Afrika
Henry Ford bezoekt z’n
fabriek in Zuid-Afrika
Uit de wereld van
Maison de Bonneterie:
te
s
Bij griep
en verkoudheid
ASPIRINE-C
bruistabletten
Borgana.
Fvemikkelijk nieuws!
Aspirine
met veel vitamine-C
de ideale combinatie bij' griep.
„Sizwe Bansi is dead” in Haarlemse schouwburg
DRPSTE kersenbonbons™
i0
Bij KAN hoeft u niet te PUZZELEN
7 IS ALTIJD RAAK!
fel
...wij heten
u-n-i-sk-a/parket.
MB
oeiniska???
I
Fragment uit Sizwe Bansi
Toneel, muziek, dans, mime, tv, voetbal, goed doel
r
l
WOENSDAG
6
NOVEMBER
1974
KUNST
HORLOGER
JUWELIER
Telefoon 310202
Haarlem
Barteljorisstraat 2
door Jac. Heyer
t-
ka
en
:ht,
1.
MS
HAARLEM Zuid-Afrika is een racistische politiestaat, waarin 16 mil
joen negers en kleurlingen onvrij worden gehouden opdat 4 miljoen blan
ken „vrij” kunnen zijn. Wat dat bete kent voor de Zuidafrikaanse neger
toont het toneelstuk „Sizwe Bansi is dead”, dat zondagavond in de Haar
lemse stadsschouwburg wordt opgevoerd. Een bijzondere voorstelling.
Het gaat over de zwarte arbeider Bansi, die zonder werk is en volgens
zijn persoonsbewijs („bewysboekie”) geen verlof heeft om in de stad
werk te zoeken. Hij moet terug naar zijn stamdorp, waar hij vrouw en
vier kinderen heeft. Hij wordt geholpen aan een ander persoonsbewijs,
dat men vindt op een neger die dood op straat ligt. Bansi geeft zijn iden
titeit prijs, omdat hij anders niet kan leven. Intussen krijgt men een pijn
lijk beeld van de situatie van de zwarte arbeider daar.
Boycot
Geboren uit eerbied voor alles wat leeft:
Borgana. ‘n Nieuw materiaal dat oogt en
aanvoelt als echt bont maar toch voor de volle
100% mensenwerk is.
Uit Borgana zijn 2 zwierige modellen
gesnede’; waarin het behaaglijk overwinteren is.
Kleuren: o.o. camel en donkerbruin.
Prijs: f. 498.-. Natuurlijk te bezichtigen in de
Amsterdamse Kalverstraat en op het Haagse
Buitenhof.
Bij Maison de Bonneterie.
Volrode kersen, gedrenkt in de fijnste likeur,
gevat in echte chocolade van Droste kwaliteit
smakelijk gepresenteerd in doorkijkdoos a'M
165 gram (15 stuks) voor slechts
-1 4^
■w
X-
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
ATHOL FUGARD
(ADVERTENTIE)
-ia
o
(ADVERTENTIE)
JAC HEIJER
(ADVERTENTIE)
tdag
74HC
I
I
I
I
Het stuk is geschreven door Athol
Fugard in samenwerking met John Ka-
ni en Winston Ntshona. Fugard is een
42-jarige blanke Zuidafrikaan, de beste
toneelschrijver die ze daar hebben. Van
hem is enige weken in Haarlem het stuk
„Statements after an arrest under the
immorality act” gespeeld over een ver
boden liefdesrelatie tussen een blanke
vrouw en een kleurling- Fugard heeft in
zin woonplaats Port Elizebeth een (be
sloten) theaterclub, waar hij voor ge
mengd gekleurd publiek kan spelen. Bo-
B
A
BAYE
E
\R.
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Op de volgende week
woensdag in de Toneelschuur, Smede-
straat 13 te houden Literaire Instuif
zullen Charles Molenkamp en Bart van
der Vlugt voordragen uit en discussiëren
over hun eigen werk, zowel proza als
poëzie.
Om te beginnen klinkt er oorverdo
vende heroïsche muziiek. Een huiskamer -
decor is deels zichtbaar. De televisie
toont „The defiant ones” met Sidney
Poiter en Tony Curtis. Ten Cate zelf
doet een licht uit en een zwart gordijn
open. Daar zit herenmodemodel en werk
loos acteur Jan Vreeken. Hij zegt: „God
verdomme zeg, daar zitten we dan”,
tegen Dea Koert, freelance mime-actrice,
die z’n vrouw voorstelt. Jan moet naar
een vergadering en bereidt een lezing
voor, maar daar komt niets van.
Fugard is teruggekomen van zijn aan
vankelijke actie voor culturele boycot
van Zuid-Afrika. Hij is nu vóór uitwis
seling in sport en cultuur en dus ideeën.
Joost Niemöller maakte in dit blad
bekend dat hij een verzamelbundel gaat
samenstellen met zogenaamde naïeve ge
dichten, poëzie dus van dichters die zich
niet als literator beschouwen, en in de
regel eenvoudige gevoelens vertolken.
De entreeprijs voor de literaire avond
bedraagt 2. Aanvang 20 uur. Inlichtin
gen over de liteiaire uitgave alsmede de
maandelijkse instuiven worden verstrekt
door Yvonne Koldewijn, Engelandlaan
802, tel. 339689.
Jan verlaat de zaal. Op een doen zien we
een film, waarin Jan door Amsterdam
fietst. Dea intussen omhelst haar min
naar, gespeeld doer freelance-acteur Ca
rol van Herwijnen. Op de film zien we
Jan naar Mickery fietsen. Juist als Dea
en Carol op de grond liggen te vrijen,
betreedt Jan de zaal. Hij betrapt de
overspeligen en roept vele malen god
verdomme. Dea zegt: „Was je iets verge
ten” en stelt vragen als „Wat doen we
hier. Waarom leven we?”. Einde. Komt
nooit weer.
Kortom, ik weet absoluut niet wat ik
ervan moet denken. Dat is dus de bedoe
ling. Alle kritiek wordt ondervangen in
de show. Er is tenslotte een verhaal, een
theatraal hoogtepunt (driehoeksverhou
ding), er is muziek, dans, film, mime,
televisie, Koning Voetbal en een goed
doel, want er wordt gecollecteerd. Er
AMSTERDAM- Wim T. Schippers
is de schrijver van teksten voor Haché-
en Servetshows, tv-spelen „Stemmen” en
„Martha” en Sjefke van Oekel. De pia
nist Misja Mengelberg doet zoiets in de
jazzmuziek. Samen vonden zij elkaar in
„Bugpeh Expé”, wat dat ook moge bete
kenen. Het is „een serie van zes moder
ne avonden” in Mickery. Gisteren viel
de eerste. Mickery’s Ritsaert ten Cate zei
me vooraf: „We zijn er trots op, dat we
dit mogen hebben. Potverdrie, zulke
voorstellingen moesten we meer hebben”
Vol verwachting zocht ik een plaats-
Stephan Kalipe (links) en Alfred Sagon in „Sizwe Banzi is dead”.
ten zullen gauw genoeg orde op zaken
stellen- Er is een wijder wordende kloof
tussen de mensen. Deze blijkt uit de
toenemende mate waarin blanken den
ken in een zwart stereotype en de mate
waarin de zwarten op dezelfde manier
denken in een blanke stereotype; die
kloof blijkt uit de mate, waarin mensen
hun gezicht verloren hebben en letter
lek de kleuren van hun huid zijn ge
worden.
Fugard wijst dan op het belang van
het Londense succes van het stuk en
bekent in verwarring te zijn over wat
het betekent een Zuidafrikaan te zijn en
toch in dat land te overleven. „Ik ben
me bewust van wat er erger wordt. Ik
ben me ook bewust van de goede zaken
die aan het groeien zijn. Welk element
uiteindelijk de overhand zal krijgen in
de toekomst, weet ik niet”.
zijn levensvragen. Aan gebeurtenissen
gebrek en het is oorspronkelijk Neder
lands.
Ieder kan zijn eigen „Bugpeh Expé”
(gesymboliseerd met een bloemkool) ver
volgen: In de trein terug naar Haarlem
komt een man onze coupé binnen met
een dikke haardos, ijzeren brilletje en
een grijze sik. Hij heeft twee aktetassen
op schoot, samengebonden met snelbin
ders en een fietspomp ertussen. Als de
conducteur komt, opent hij de ene tas
(de ander valt op de grond) en haalt er
een tasje uit, waaruit hij een plastic
mapje haalt, waaruit een sigarenblikje
komt, dat hij opent om zijn abonnement
te laten zien. „Net Sinterklaas”, zegt hij.
Pas dan krijg ik de slappe lach (Wordt
vervolgd)
Op deze avond is ook weer het nieuw
„huisorgaan” van de instuif verkrijgbaar,
het novembernummer van „Zomaar wat
gedichten en vertellingen van iedereen,
voor iedereen”.
Behalve een gering aantal proza-bij
dragen zijn ditmaal veel gedichten opge
nomen. Zowel Paul Nadmp als Nel Hoen
derdos zijn met respectievelijk negen en
acht gedichten goed vertegenwoordigd,
terwijl er voorts werk is opgenomen van
ondermeer Yvonne Koldewijn, Jan
Kruithof, Rudolf van der Star en Johan
Frederic Verbist.
De neger Styles vertelt zijn erva
ring in de Zuidafrikaanse Ford-fa-
briek. De chef-voorman baas Bradley
roept Styles om als tolk te dienen-
„Vertel de jongens in jullie taal dat
dit een hele grote dag in hun leven
is”, zegt Bradley en Styles vertaalt:
„Heren, deze ouwe zak zegt dat dit
een krankzinnig geweldige dag in ons
leven is”. De mannen lachten.
„Ze zijn erg blij dat te horen,
meneer”.
„Vertel de jongens dat mr- Henry
Ford de Tweede, de eigenaar van dit
bedrijf, ons komt bezoeken. Vertel ze
dat mr. Ford de grote baas is. De
fabriek is van hem en alles wat er in
zit”.
„Heren, die ouwe Bradley zegt dat
deze heer een grote schoft is. Alles in
dit gebouw is van hem, dus jullie
ook”.
Een stem klonk uit de menigte „Is
hij een grotere zak dan Bradley?”
„Ze vragen meneer, of hij groter is
dan U”.
„Zeker(haperend)zeker. Hij
is een hele grote baas- Hij is een
(zoekend naar woorden)hij is een
Makulu Baas”-
Een mooie vond ik dat.
„Meneer baas Bradley zegt dat mr.
Ford heel zeker veel grote is dan hij.
Eigenlijk is mr. Ford de opoe-baas
van hun allemaal”.
„Styles, vertel de jongens dat wan
neer mr. Henry Ford de fabriek bin
nenkomt, dat ik ze allemaal gelukkig
wil zien: We zullen de lopende band
langzamer zetten, zodat ze kunnen
zingen en lachen onder het werk”.
„Heren, hij zegt dat als de deur
opengaat en zijn opoe binnenkomt,
dat jullie moeten zorgen dat je la
chende maskers draagt- Verberg je
ware gevoelens, broeders. Jullie moe
ten zingen. De vrolijke liedjes van
vroeger, vóórdat we zakken hadden
als die vent naast me. (tegen Bradley)
Ja meneer”-
„Zeg tegen ze, Styles, dat ze moe
ten proberen mr. Henry Ford te
overtuigen dat ze beter zijn dan die
apen in zijn eigen land, die nikkers
in Harlem die niks anders kunnen
dan staken, staken”.
„Heren, hij zegt dat we goed moe
ten onthouden dat als mr. Ford bin
nenkomt, dat we Zuidafrikaanse apen
zijn, geen Amerikaanse apen. Zuidaf
rikaanse apen zijn veel beter ge
traind Voordat ik mijn zin kon
afmaken riep een stem uit de menig
te: „Hij lult”- Ik moest oppassen!
(Onderdanig en een en al glimlach
als hij zich tot Bradley keert) „Nee
meneer. De mannen zeggen dat ze
maar veel te gelukkig zijn om zich
als die Amerikaanse apen te gedra
gen”.
Vele gebeurtenissen onderbreken het
huiselijk samenzijn. Een middelbare da
me collecteert onder het publiek; een
enquêteur ondervraagt Dea; saxofonist
Peter Bennink repeteert sax; Misja en
Wim T. spelen quatremains; Karina Hol
la doet een mjme-act met trapleer en in
een tweemeter hoge afbeelding van een
kop koffie. „Er zit een mens in de
koffie!”, roept Dea en doet een vreemd
dansje. Dan klinkt de mars „Koning
Voetbal” en het is pauze.
„Moet dat allemaal zo nodig?” vraag
ik wanhopig. „Wat moet wél zo nodig”,
antwoordt de moderne jongere, met wie
ik de voorstelling bezoek. „Ik vind het
wel gezellig. Ik vermaak me niet zo,
maar ik zie vertrouwde dingen. Rotzooi,
troep, lawaai, mensen die steeds maar
gestoord worden. Ik voel me ook altijd
gestoord. Ergens niet toe in de gelegen
heid komen. Beetje slappe stijl, de Lek
ker Lullig Stijl”. Ik zie de artiesten zich
te goed doen aan chips en boterhammen
met hagelslag in de foyer.
Terug naar de zaal. Andertnaal Jan en
Dea die in hun huiskamer een wilde
boel krijgen, modern belicht door Rob
van Vork. Een nummer fiee-jazz uit
luidsprekers en Mengelberg met zijn In
stant Composers, die spelend heen en
weer lopen. Daar zijn twee nachtclub-
danseressen van Helen Leclerc in sexy
net-maillots. Op de tv verschijnt „Hier
en Nu” Uitgekiend. De herrie houdt op.
„SIZWE BANZI is dead” is geen
zwaar op de hand stuk, hoewel de
strekking uiterst schrijnend is. Het zit
vol bijtende humor, die het laatste
overlevingsmiddel is van de onder
drukte. Hierbij volgt een voorbeeld
uit de tekst.
Hij vergelijkt boycot met het effect van
een vernietigende atoombom. „Ik ben
geïnteresseerd in de overleving van wat
ik weet dat er nog steeds is, vitaal en
intact”.
Over de verdeeldheid onder de zwarte
bevolking van Zuid-Afrika zegt Fugard:
„De zwarte meerderheid is een kolossale
slapende reus, die vastgebonden is door
de geringe maar aangetaste aanslag van
mannetjes uit Lilliput. De voornaamste
drijfveer van ons werk is samenbrengen,
aaneensmeden, inzicht geven. Het meest
vernietigende effect op de Zuidafrikaan
se geschiedenis is op dit moment een
toestand, waarin zwart vervreemdt van
z’n zwarte broeder. Zwart verklikt
zwart, zwart vertrouwt vaak zwart niet
meer’^
Het toneelstuk „Sizwe Bansi is dead”,
in de eerste plaats bedoeld voor zwart
publiek, wordt in de Nederlandse tour
nee niet gespeeld in de oorspronkelijke
bezetting. Men ziet de rollen vertolkt
door Stephan Kalipe en Alfred Sagon.
De regie heeft Nicolaas Wright. De voor
stellingen in ons land zijn georganiseerd
door het WIKOR-
In Heemstede, Heemsteedse Dreef 264
tel. 023 - 23 94 08/09
I
01-
vendien stimuleert hij toneelgroepen van
de zwarte bevolking en organiseert
daarvoor een circuit.
Kani en Ntshona zijn twee leden van
zo’n zwarte „ondergrondse” toneelgroep,
Serpent Players. Uit hun ervaringen als
arbeiders en werklozen is het stuk „Siz
we Bans: is dead” opgebouwd. Fugard
heeft er de uiteindelijke toneeldramati-
sche vorm aan gegeven. Toen Kani en
Ntshona het speelden voor publiek van
kleur’inven, die noch met zwarten noch
met blanken mogen verkeren, werd de
voorstelling onmogelijk gemaakt door de
politie.
Ondanks dat kregen de beide zwarte
sne’ers en Fugard paspoorten om het stuk
in Engeland te laten zien. Volgens Fu
gard mochten ze misschien weg, omdat
Zuid-Afrika er meer belang bij had hun
paspoorten te geven dan ze in te
houden. Al te negatieve publiciteit zou
het gevolg zijn geweest. Het stuk werd
eind vorig jaar een groot succes in
Londen, waar critici het uitriepen tot
het beste van het jaar.
IN EEN INTERVIEW in het Engelse
theatertiidschrift „Play and Players”
(november 1973 vraagt Michael Cove-
ney aan Fugard of hij enig optimisme
koestert over de toekomst van Zuid-
Afrika. Fugard antwoordt dan o.a.
„Er bestaat zowel binnen als buiten
Zuid-Atrka het waanidee, opzettelijk
gecultiveerd door de regering, dat de
toestand gemakkelijker wordt, dat de
gemeenschap een beetje verdraagzamer
wordt, dat meer ruimte geschapen wordt
voor het welzijn van de mensen. Dat
onderschrijf ik helemaal niet Helemaal
niet! Ik geloof dat de toestand harder
aan het worden is. De uitbarsting van
deze toneelgroepen (van negers J.H.) was
mogelijk door mazen in de wetgeving
inzake theaterclubs; maar de autoritei-
8' B
g
