De slang spreekt
driemaal
tot de mens
R
Wat gebeurt er „Achter de muren van het Vaticaan
la
i
i
kiwi
Wright (de Amerikaanse nar), de kille
managers als Philippe en Benelli, welke
laatste slechts aartsbisschop is.
1 wB
Jezus, hij
was een van ons
I
L
Kattenatuur
fe m’
'WW- I
door Th. J. Koeckhoven
Ds. Buskes
De dominee
Mannenmaatschappij met bloeiende bureaucratie
Fossiele erfenis
An
Audiëntiehal
Vinkenoog
,|Bi£
i 1
16
ZATERDAG
23
NOVEMBER
1 974
Z/
f
L
daad Zoon werd van de Vader,
Zoon van God. Jezus deed dit door
zijn naam tot het uiterste waar te
maken. De taal waarin Bouma dit
verhaal vertelt is naar ons toege
schreven. Het woord is hier even
als de expressieve afbeeldingen van
Poortvliet uitnodigend tot ontmoe
ting.
Onder de schuilnaam Hieronymus hebben twee in
gewijden wat men noemt een onthullend boek ge
schreven onder de titel: Achter de muren van het
Vaticaan. Hoe de kerk regeert en geregeerd wordt.
Het tweetal heeft jarenlang achter die muren gewerkt
en wordt zodoende geacht te weten wat er zoal gaande
is in het Vaticaan. Ter geruststelling. Het boek is in
de eerste plaats bedoeld als informatie en niet als
polemiek. Kan Hieronymus het helpen dat sommige
informatie dodelijk is? Uitgever van dit opmerkelijke
geschrift is Becht te Amsterdam en de prijs bedraagt
22,50. Daar valt heel wat te zien en te beleven achter
de muren van de kleinste staat ter wereld, het cen
trum van de rooms-katholieke kerk, de zetel van de
paus, monarch van een vorstendom van 44 hectare.
Het voetbalveld van de heer Grimaldi in Monaco is
wat groter uitgevallen, maar Montini heeft veel meer
invloed. Met zijn staf, ook wel curie genoemd, zit hij
als een spin in zijn wereldomspannend net. Het Vati
caan is immers het middelpunt van een machtige
internationale organisatie, waarvan menige interna
tionale onderneming nog wat kan leren.
c
„W
ver
spa
noe
ziel
die
om-
een
me:
me
a
t 7
Een harmonie tussen woord en
beeld treft men zelden aan. Deze
zeldzaamheid is tot stand gebracht
in het boek Hij was een van ons,
een van de talloze verhalen over
het leven van Jezus op aarde. Tekst
en beeld strijden hier om de voor
rang. Als grootste blikvanger wint
het beeld. Dit wordt gevormd door
de schilderijen van Rien Poortvliet,
die van begeleidende of ondersteu
nende teksten zijn voorzien door
Hans Bouma. De prachtig verzorg
de uitgave is van Unieboek Bussum
en de prijs bedraagt 95 gulden, wat
gezien de kwaliteit niet te veel is.
Bouma beschrijft de mens Jezus,
die letterlijk gaandeweg en metter-
30 I
1 IT T
kit:
1 v
Hij was een van ons.
de eindtijd als
M
vak
naa
een
Ton
he'l<
•ve
mof
Hieronymus schrijft geen polemiek’,
maar hij laat intussen wel fijntjes we
ten dat op bevel van de paus en onder
architectuur van de beroemde Nervi een
grote audiëntiehal is opgetrokken in de
schaduw van de koepel van Michelange
lo. De bouw schijnt dertien miljard lire
bijbelse
nu op-
schaving van stof te voorzien. Werkgroe
pen van Nederland, doe uw voordeel.
Uitgever is Meulenhoff te Amsterdam.
M
gen
ona:
g
lede
tijd
na
einc
om
nen
stee
rinj
zelf
mer
drei
Dat
som
een
twi;
zeni
Son
zelf
een
Toe
wij
nas
ter'
liet
ant
mij
een
zijr
sfei
bre
Er spreekt heel veel uit de beelden:
argwaan, wanhoop, af weer, vertrouwen,
liefde en verwondering. De gezichten
spreken even sterk als de houdingen. De
teksten van Bouma sluiten uitstekend
aan. Ze zijn niet te progressief, soms
speels zoals „gezichten op een kier, deu
ren gauw weer dicht” waar in de Bijbel
staat: „Er was voor hen geen plaats in
de herberg”. Bij de doop in de Jordaan
staat: „Hij Jezus dopen. Dat gaat te ver.
De omgekeerde wereld.” Het zijn maar
voorbeelden. Uit alles blijkt verder dat
Jezus was: een mens van zijn God.
Deze harmonie van woord en beeld
doet de Schrift niet dicht. Een aparte
vrouw niets te overkomen. Voor het
overige koestert Rome veel bewondering
voor Maria, maar die is wel maagd en
moeder tegelijk.
Paus Paulus VI geeft zijn zegen
Urbi et Orbi.
te hebben gekost. Het geweten van het
Vaticaan begon kennelijk te knagen,
want bij de opening zei de paus dat hij
aan de rand van Rome een aantal hui
zen wilde laten bouwen voor de barak
kenbewoners die Rome tot de stad van
de barraccati hebben gemaakt. Honderd
daklozen vonden hierin een tehuis. Een
druppel op de gloeiende plaat van ellen
de in Europa’s grootste barakkenstad,
vindt Hieronymus.
Hiertegenover zet hij de Belgische sa-
lesiaan prof. Lutte die bij het gemeente
bestuur van Rome voor vierhonderd ge
zinnen van het Prato Rotondo een goed
huis loskreeg. Lutte, pleitbezorger van
de krotbewoners, is inmiddels uit zijn
salesiaanse club gestoten. De samenhang
met de opening van de audiëntiehal
wordt niet geheel duidelijk. De pauselij
ke gendarmen zijn verdwenen, maar de
Zwitserse garde is gebleven. Goed
nieuws voor r.k. Nederland, grootleve
rancier van zouaven zo’n honderd jaar
terug toen de mannen van Garibaldi de
paus van zijn kerkelijke staat beroofden.
Pas in 1929 zou de paus, door toedoen
van Mussolini, weer wereldlijk vorst
worden. Nu niet meer van het belang
rijkste deel van Italië, maar slechts van
een uit de hand gelopen voetbalveld.
Hoofdstuk II behandelt het roomse
bestuursapparaat, de top van de Vati
caanse hiërarchie, het staatssecretariaat
en de macht van de paus zelf. Hierony
mus beschrijft allerlei rangen en stan
den en hij bevestigt de indruk dat de
paus officieel alles voor het zeggen
heeft, maar dat het voor hem vreselijk
moeilijk is te ontkomen aan de invloed
van de hem omringende bureaucratie
De curie is het apparaat waarmee de
paus de kerk regeert. Zij houdt het
apparaat draaiende van de congregaties,
secretariaten, commissies en rechtban
ken. We leren eruit dat. je als leek in
Rome niets hebt in te brengen. Om over
de vrouw maar te zwijgen. Mannen
beslissen over de vrouw, behoeden haar
maagdelijkheid en bewonderen haar
moederschap. Daartussenin schijnt de
naal-socialisme en het rassenvraagstuk.
Ik waag me naar aanleiding van de
bundel aan een gemeenplaats: ds. Buskes
is een man met profetische gaven. De
bundel kost 14,50.
Hal Lindsey, auteur van De planeet
die aarde heette, heeft nu een werk over
de Satan zelf op zijn naam gebracht.
Satan leeft onder onsis de uitdagen
de titel. In Amerika werden er in de
kortste keren twee miljoen exemplaren
van verkocht. Lindsey gelooft in de
satan als persoon, evenzeer als hij vast
houdt aan een naar mijn gevoelen te
letterlijke interpretatie van bijvoorbeeld
de verhalen van schepping en zondeval.
De slang heeft hier echt gesproken.
Mijn voornaamste bezwaar tegen dit
boek is wel dat onverklaarbare gaven
als helderziendheid en dergelijke nage
noeg uitsluitend worden toegeschreven
aan duivelse krachten en niet aan die
van goede geesten als God en de enge
len. Verder vind ik het boek op tal van
punten te hypothetisch. We kunnen ech
ter zeer positief zijn over Lindsay’s ge
loof in het allesverzoenende karakter
van Jezus’ dood op Golgotha. (Novapres
Laren).
De paradijsslang komen we voor de
derde maal tegen in het boek Psycholo
gische kijk op de Bijbel van Christa
De dominee gaat voorbij van Ben van
Kaam en Anne van der Meiden is een
gezellig familie-album van driekwart
eeuw protestants leven in Nederland.
Het is een boek met een paar honderd
platen, die beide auteurs nebben voor
zien van nuchter en soms ironisch com
mentaar. Natuurlijk hadden zij wel tien
albums kunnen vullen. Protestants Ne
derland biedt daarvoor stof te over.
Maar wat is overgebleven staat garant
voor een paar genoeglijke uurtjes blade
ren en kijken en lezen over dominees,
synoden, Colijn, jongelingenverenigingen,
Vrije Universiteit en NCRV Daarom
kattenatuur, lopend aan de Romeinse
teugel, oud-studentenpastor en tot voor
kort bekend als de „rode” aartsbisschop
van Milaan, harde werker en integer,
een verscheurd man. Aldus Hieronymus
over de paus die zijn publiek laat delen
in zijn twijfels en innerlijke problemen.
De eerste moderne figuur op de pause
lijke troon, maar onmachtig om het volk
Gods aan te spreken.
„Als modern mens staat Paulus meer
open voor de angst dan voor de hoopge
vende zaken van onze eeuw”, vindt
Hieronymus. Maar Montini mag dan een
zoeker zijn. Zijn onzekerheid toont hij
niet meer, zo gauw de traditionele ka
tholieke leer op het spel staat. Hier
verlangt hij onderwerping aan de auto
riteit en gehoorzaamheid. Omdat Monti
ni paus is, wordt de tweespalt waaraan
hij onderhevig is, groter en zelfs onge
neeslijk, zo lezen we bij Hieronymus.
Dat is Montini, Paulus VI, bisschop
van Rome, plaatsbekleder van Jezus
Christus, opvolger van de prins der
apostelen, hoogste hogepriester der uni-
lijst verwijst naar corresponderende
Schriftteksten. Zonder Bijbel is dit ver
haal niet af. Maar neem het boek van
Poortvliet en Bouma erbij en de Schrift
gaat leven.
Op de omslag van het boek Niet Niets,
de kunst van het sterven, prijkt de
schrijversnaam Simon Vinkenoog. Daar
onmiddellijk blijkt dat Vinkenoog eigen
lijk niet de schrijver is, maar de samen
steller van deze bundel, heb ik het boek
toch maar geopend en geconstateerd dat
de inhoud dankzij de 66 bijdragen van
A. Roland Holst, Aldous Huxley en van
Teilhard de Chardin zeer zeker de moei
te waard is.
Men treft er waardevolle gedachten
en gedichten aan over het sterven, een
thema dat gelukkig wat uit de taboe
sfeer begint te raken. Het is geen bundel
om achter elkaar uit te lezen, maar de
uitgave is goed voor vele momenten van
meditatie. (Uitgeverij Bert Bakker Den
Haag).
Er is verder nog heel wat te zeggen
over de pauselijke diplomatieke dienst,
met de curie de ogen en de oren van de
koning. De diplomaten vertegenwoordi
gen niet Vaticaanstad maar de Heilige
Stoel. Ze vinden zichzelf bekwamer dan
de inboorlingen in wier land ze de
Heilige Stoel vertegenwoordigen. Zc
weet onze Felici in Den Haag beter
welke mannen op de Nederlandse bis
schopszetels moeten zitten dan onze
landgenoten zelf. Zij weten als diploma
ten beter wat de theologen bedoelen dan
de deskundigen. Nu zijn theologen toch
moeilijke mensen, vooral als ze de
grootst denkbare zonde bedrijven: tor
nen aan de onfeilbaarheid van de paus.
Want uitzonderlijk is de positie van de
paus.
Die paus is Giovanni Battista Montini,
een zwakk’e zoon van het Italiaanse
matriarchaat, een moederskindje op zijn
Hollands, mysticus, persoon met een
schuift. Maar ja, het is tenslotte de
Bijbel. Ik ben geneigd te zeggen: waar
haalt Christa het allemaal vandaan,
maar we mogen niet nalaten op te
merken dat de actuele symboolwaarde
van de Schrift sterk wordt onderschat
bij niet-bijbelgeleerden. Het is daarom
goed kennis te nemen van de inzichten
van de schrijfster, die zich laat leiden
door de archetypen van Jung. Zij be
weert derhalve niet exegetische verkla
ringen te geven en dat is al heel wat.
Vlak voor de 75e verjaardag van ds.
dr. J. J. Buskes verscheen bij uitgeverij
Ten Have te Baarn een door Buskes zelf
verzorgde selectie uit een halve eeuw
artikelen, preken en toespraken onder de
titel Droom en Protest. Buskes houdt
namelijk niet van dromen zonder protest
en van protesten zonder dromen. Deze
selectie heeft het onmiddellijke voordeel
van een reeks opstellen op poten en
meer direct is zij onwillekeurig een
sterk zelfportret van Buskes.
Ds. Buskes lijkt in de halve eeuw dat
de bundel bestrijkt weinig te zijn veran
derd. Dit komt in hoofdzaak doordat
Buskes’ omgeving sterker en sneller is
veranderd dan de dominee. De dominee
was namelijk een vijftig jaar geleden
zijn tijd een flink eindje vooruit. Dat
blijkt vooral uit zijn reactie op de
beruchte uitspraken van de gerefor
meerde synode van Assen in 1926, waar
van ieder rechtgeaard protestant zich de
sprekende slang herinnert.
Dit is een voorbeeldje van de rijke
inhoud. Andere onderwerpen zijn Troel-
stra en het sociale vraagstuk, het natio-
geen commentaar op de keuze van fo
to’s. Het resultaat stemt tot tevreden
heid. Uitgever van dit fraaie boek is
Ambo uit Bilthoven en de prijs bedraagt
17,50.
Dan is er nog een boek dat eigenlijk
een hele krantenpagina waard is. Theo
dore Roszak, auteur van Opkomst van
een tegencultuur, verrast nu met Het
einde van niemandsland, politiek en
transcendentie in de postindustriële sa
menleving. Het thema is niet nieuw. Het
is de wereld die aan vlijt en deskundig
heid ten onder gaat. Het is de wereld
van niemand, van een kunstmatig leef
milieu, kortom een wereld die haar
bewoners geen thuis meer biedt doordat
de mens zijn eigen wereld heeft vergif
tigd. Roszak ziet de toekomst somber in,
maar wanhopig is hij niet. Er zijn ge
lukkig nog mensen die geen afgoden
dienst bewijzen aan technologie en we
tenschap. Waarmee ik gezegd wil hebben
dat het boek van Roszak ten diepste
religieus is. Met The New York Times is
deze krant van mening dat Het einde
van niemandsland voldoende inspiratie
en provocatie bezit om zo’n duizend
werkgroepen over de hedendaagse be-
Men kan heet of koud worden bij wat
Hieronymus allemaal vertelt over de
zetel van de opvolger van de eenvoudige
visser Simon Petrus en de plaatsbekle
der van de even eenvoudige timmer
manszoon Jezus van Nazareth. Het is
beter even neutraal te blijven en te
denk'en: die arme Montini kan het ook
niet helpen. Hij zit toch al opgescheept
met een fossiele erfenis. Intussen mogen
we niet blind blijven voor de rijke
schatten geestelijk en materieel
van christelijke cultuur die in Rome
terecht teder worden gekoesterd.
Het strekt deze paus intussen tot eer
dat hij de ergste uitwassen van byzanti-
nisme van zijn hof heeft verbannen. Er
is veel minder folkloristisch personeel
en de pauweveren en de draagstoel zijn
verdwenen evenals de tiara. Daarom
geen kwaad woord over Paulus VI, de
weifelmoedige schipper naast God, de
arme paus van Humanae Vitae en de
geloofsbelijdenis, de moedige paus van
de sociale encycliek Populorum Progres
sie (de vooruitgang der volkeren). Hij
was het als zodanig verplicht ook zijn
arme klerken loonsverhoging te geven.
Maar nog werken de roomse klerken
goeddeels pro deo et pro papa. Zelfs een
curiekardinaal verdient net iets meer
dan de helft van een leraarssalaris.
Hieronymus heeft kennelijk niet zo’n
hoge mijter op van onze Nederlandse
kardinaal Jan Willebrands, zeer be
kwaam, maar te onderdanig aan de
curie. Dan komt Bernard Alfrink er wat
sterker uit, hoewel hij toch mooi naai
Rome moest om samen met de paus Jo
Gij sen de bisschopsmijter op te zetten.
Hieronymus zet ons een fraai gedeelte
voor waar hij praat over de kardinalen:
de starre Ottaviani de joviale John
versele kerk, patriarch van het westen,
primaat van Italië, aartsbisschop en me
tropoliet van de Romeinse kerkprovincie,
soeverein van de staat Vaticaanstad en
dienaar der dienaren Gods.
Dat is Montini plaatsbekleder van Je
zus Christus die door Hieronymus in de
laatste paragraaf wordt opgevoerd Hie
ronymus plaatst de pauselijke troon niet
op de rots van Petrus maar op het losse
zand van de Vaticaanse geschiedverval
sing. Hieronymus aarzelt terecht het Va
ticaan christelijk te noemen.
Zo eindigt hij: „Wat zou er gebeuren
als Jezus zijn plaatsvervanger in het
Vaticaan zou bezoeken? Zou de heilige
toorn weer over hem komen, zoals des
tijds in de tempel van Jeruzalem? Zou
de „heilige congregatie” voor de geloofs
leer een proces tegen hem beginnen?
Zou hij werkelijk het gevoel hebben in
zijn eigen huis te zijn teruggekeerd?
Maar welke plaats zou men hem aanbie
den?” Vijf vraagtekens als slot van een
opmerkelijk boek. Het is niet moeilijk te
raden wat het duo Hieronymus op deze
vragen antwoordt. Helaas moet mijn
antwoord hetzelfde zijn.
TH. J. KOECKHOVEN.
Meves. (Uitgeverij De Toorts Haarlem
19,50). Een bijbelgeleerde die als zoda
nig een boek zou schrijven over de
psychologie van Freud zou terecht enige
argwaan wekken. Een psychologe die
een vakmatige kijk op de Bijbel aan
biedt, loopt die kans wat minder, daar
de Bijbel immers voor iedereen een open
boek heet te zijn. Nu heeft Christa
Meves zo’n boek geschreven dat als
ondertitel voert: Actualiseren van bij
belse beeldspraak en symboliek.
Christa Meves tracht de
beeldspraak voor mensen van
nieuw te verduidelijken. Zij doet dit
omdat haar is gebleken „dat de mens die
door de bijlslagen van de natuurweten
schappen religieus ontworteld is, naar
een vaste plaats zoekt waar zijn ziel een
nieuw thuis zal vinden”. Zij laat haar
actualiserend licht met name schijnen
over de zondeval, de verhalen van Job
en Jona, van Jacob en Jozef en over de
boom van het leven. Hier gelieve men
de sprekende slang aan te treffen. Ver
der behandelt de schrijfster de gelijke
nissen van Jezus en r"‘
existentiële ervaring.
De geïnspireerde schrijvers zouden
hoogst verbaasd zijn als zij zouden we
ten wat een psychologe hun na duizen
den jaren allemaal in de schoenen
De geïnteresseerde buitenstaander ver
neemt heel veel uit dit verhaal van
Hieronymus, die we verder zo maar
blijven noemen. Ingewijden als bis
schoppen en r.k. theologen behoeven het
niet te kopen. Voor hen zal er weinig
nieuws in staan. De anderen kunen
rustig lezen in het helaas niet geïllus
treerde boek, hoe de ruim drieduizend
Vaticaanse klerken in hun burelen wer
ken. Hoe kardinalen gekleed gaan en
wat hun rechten en plichten zijn.
Dat is allemaal heel gezellig. Je leest
er wat over het wagenpark, de nieuwe
audiëntiehal van de bouwlustige Paulus
VI, het verschil tussen Vaticaanstad en
Heilige Stoel, de beroemde postzegels
(7,5 miljoen exemplaren in 1971) en over
het Vaticaanse bureau voor de volksge
zondheid. hypermodern ingericht, maar
zonder gynaecologische afdeling. En dat
is niet zo vreemd in de s tad van de
paus, mannenmaatschappij bij uitstek
die in de encycliek Humanae Vitae ui
terst gereserveerd staat tegenover de
geboorteregeling met voorbehoedmidde
len. Ook hier staan de beste stuurlui aan
de wal.
Dan is er nog de supermarkt met het
bekende boterbergschandaal uit 1969.
De Nederlandse afgevaardigde in het
Europese parlement, de huidige minister
Vredeling, presenteerde toen beleefd een
rekensommetje en de uitkomst gaf aan
dat de negenhonderd afnemers van de
supermarkt per dag en per persoon vier
kilogram boter zouden hebben gebruikt
Zo is er ook de Vaticaanse superbenzine
die zestig lire per liter goedkoper is dan
de ongewijde benzine.
4
k: ja -gy c ~~a
Ja
