LOF EN KRITIEK NA EERSTE NUMMER
Verspreiding Bajeskrant blijft probleem
Blij en niet beledigd
De tijd werkt ook voor
oorlogsmisdadigers
I
Censuur
door Inge Cru!
Nr.Z, DECEMBER 1974, JAARGANG 1.
BWO
Warschau
De beul
niet veroordeeld
nog
van
Ondergronds
Afspiegeling
Éi
V
"INTERVIEW MET EEN BEWAKER
AMSTERDAMSE BEWAARDER:
7 zM
ZATERDAG
16
Vrijspraken
door Harry Kuiper
Lischka
•ïJ.
PA&12
Het eerste nummer van de Bajeskrant, dat in oktober het levenslicht
zag, viel als een vruchtbaar zaadje in de door opstanden en gijzelingen
omgeploegde schoot van Moeder Gevangeniswezen. Storm werd geoogst,
brievenbussen vol, met lof en kritiek, uitersten tegenover elkaar. Boze
ambtenarenbonden, maar ook een positief oordelende bewaarder; gekan
ker op bewaarders, maar ook een gevangene die zegt „het zijn ook men
sen”. De mening van die bewaarder en van die gedetineerde vindt men
in het tweede nummer, dat in deze decemberdagen van de (vrije) pers
rolde.
Hard, nogal ongenuanceerd leek die eerste krant. Een introductie, ge
mopper over censuur, een artikel over de Bijlmer Bajes en een zwaar
accent op afgeven op bewaarders. Niet zo verwonderlijk dat de bewaar
ders zich opwonden. De Bajeskrant kwam er rond voor uit zo te willen
zijn: de subjectieve, emotionele mening van hen die aan gene zijde van
de muur zitten zou de boventoon voeren en dat zou betekenen „eenzij
dige, gebrekkige doorbreking van het isolement”. We moeten dat eerste
nummer dan maar als een marktverkennertje zien. Blijkbaar heeft men
voor het tweede nummer de botte bijl ingeruild voor een fijne ijzervijl
om in het jargon te blijven.
deze aantijgingen
den uit te zitten.
gewelddaden”
Het lijkt een beter doel om de functie
te vervullen die men zich indenkt: het
zijn van uitlaatklep en tegelijk informa
tie brengen. Dat laatste zoveel mogelijk
op verzoek, en aansluitend op de erva
ringswereld van gedetineerden. Dat bete
kent de eigen situatie van de gevangene,
en de rest ging de losse verkoop in.
Abonnee werden gedetineerden, zij het
met enige schroom, en hun familieleden,
verder vooral veel reclaaseerders, geeste
lijke verzorgers en andere mensen uit
dat wereldje om de gedetineerde heen.
vroegere chef van de Gestapo in Ham
burg, Bruno Streckenbach, die de moord
op meer dan een miljoen mensen ten
laste wordt gelegd, toonde in de rechts
zaal soortgelijke symptomen. Ook zijn
proces werd afgebroken.
over de dood van haar man Rob door
een politiekogel in zijn achterhoofd.
het bewakend personeel heeft
H£T,nfSM GEDETINEERDE EN
DlREKTEUR, OOK NIET AITJD
EVEN MAKKELUK
Hij is van mening dat de gedetineerde
ook recht heeft op zijn uitlaatklep, zoals
de bewaarder die sociaal geaccepteerd
vindt in zijn bond. De BWO, Belan
genvereniging Wetovertreders wil een
soort vakbond gaan creëren. Jan staat er
niet afwijzend tegenover. „Het kan iets
tot verlichting bijdragen Maar het is en
blijft inpassing in de structuur.”
fatsoenlijke de directeur beriep zich
hier op fatsoensregels de zijne, en de
Bajeskrant vindt dat geen rechtsgrond
om te weigeren.
ten uitzitten, en niet opnieuw door een
Westduitse rechtbank veroordeeld be
hoefden te worden.
na te trekken. Jan: „De Bajeskrant mag
geen plek worden voor het uitvechten
van persoonlijke vetes of persoonlijke
beledigingen”. Iedereen kan reageren op
onjuistheden, ieder kan zijn opvattingen
spuien.
De bestraffing van oorlogsmisdadigers
is in de Bondsrepubliek steeds zeer ge
brekkig en weinig effectief geweest. Wie
verwondert het dan nog dat de gepensi
oneerde Westberlijner Erich Wegner er
in woede met zijn paraplu op los sloeg
en Ludwig Hahn licht verwondde?
recht, het tweede is ver te zoeken. Het
ministerie heeft hier een ontstellend ge
brek aan visie getoond”.
Als je die piramide om wilt draaien,
moet er structureel iets veranderen, is
zijn mening. Het begin ligt dan al in de
verstrekking van een rechtenpakket aan
een gedetineerde in plaats van de gun
sten die hij nu kan verwerven. Daardoor
is hij afhankelijk van zijn gedrag, zoals
bijvoorbeeld bij de VI, de voorwaardelij-
ke invrijheidsstelling. „Een ideale moge
lijkheid je in een bepaald patroontje te
dwingen”.
De eerste jaren zullen de gevangenis
sen er zeker nog wel blijven meent hij,
al was het maar als opvang. Daar moet
de oorzaak van afwijkend gedrag wor
den gezocht, moet iemand inzicht in zijn
eigen geschiedenis krijgen. „De oorzaak
ligt in de persoon die botst met de
omstandigheden. Daar ligt tegelijk de
oplossing. Wat we nu doen is de daad
loskoppelen en die met een straf probe
ren te bestrijden.Dat er een reclasse
ring is die zich met de omstandigheden
bezighoudt, die ook tracht andere wegen
aan te boren in het hulpverleningspa-
troon is hem niet onbekend. „Maar ook
zij is voor ons verdacht. Ze heeft infor
matie die ze niet naar buiten brengt”.
„Er is al te veel gesproken en geschre
ven over de gevangenen in keurige nette
taal; het wordt nu tijd dat de gevangene
zelf aan het woord komt”, schrijft Ba-
jeskrant II. Jan: „Natuurlijk komen er
roddels en wordt er gegeneraliseerd.”
Maar zegt hij, er zijn zij het niet
officiële contacten om een en ander
Jan de Visser over de vanuit de amb
tenarenbonden geventileerde gevoelens
van ongenoegen„Er. zit natuurlijk een
kern van waarheid in wat we schrijven,
anders hadden ze niet zo gereageerd. Als
ze juridische stappen willen ondernemen
verpesten ze daar alleen nog maar meer
mee’. Kan hij zich de gevoelens van de
bewaarder-bewaker niet voorstellen?
Jan, met begrip, blijft de kritiek irreeël
vinden. „Ze weten heus wel dat er niet
altijd zo vleiend over ze gepraat wordt
binnen de muren. Maar ze zitten samen
in een gedwongen,afhankelijke situatie
die vriendelijkheid vereist”.
Het recht in eigen hand nemen mag dan verwerpelijk z|jn, niemand behalve
een Westduitse rechtbank zal waarschijnlijk de 70-jarige Erich Wegner uit West-
Berljjn veroordelen omdat hij onlangs de 66-jarige dr. Ludwig Hahn een klap met
zijn paraplu op het hoofd gaf. Hahn verliet op dat moment juist de rechtbank van
Hamburg, waar hij terecht staat wegens zjjn aandeel in de moord op 600.000 Poolse
joden. Negenentwintig jaar na het eind van de tweede wereldoorlog heeft Hahn, die
tijdens de oorlog als commandant van de veiligheidspolitie NSD in de Poolse hoofd
stad de bjjnaam „de beul van Warschau” verwierf, nog steeds niet geboet voor zjjn
wandaden.
Tot nu toe heeft Hahn slechts een korte periode in voorarrest gezeten. Zjjn ge
zondheid liet een langer voorarrest niet toe en ook de straf van twaalf jaar, die een
rechtbank in Hamburg hem in eerste instantie oplegde, is nog niet van kracht. Eerst
moet een nieuw proces worden afgesloten.
de buitenwereld, de maatschappelijke
ontwikkelingen. Doordat de krant in de
losse verkoop zit hoopt men ook de
problematiek buiten in discussie te kun
nen brengen, misschien een pressiemid
del te kunnen zijn bij de autoriteiten.
De Bajeskrant wil inspelen op een
behoefte. Dat die er is, blijkt uit de
oplagecijfersvan het eerste nummer
gingen er 2000 de deur uit, gevolgd door
nog eens 1000 herdrukken. Zo’n vierhon
derd abonnees konden worden genoteerd
Een van de aangeklaagden, de voor
malige politiechef Heinz Gerhard Riedel,
die de moord op zeven Russen ten laste
was gelegd, werd vrijgesproken omdat,
volgens de president van de rechtbank
in Kiel, de verdachte „noch wreed, noch
boosaardig” had gehandeld. Tijdens het
proces had de deskundige, prof. Emanuel
Steigleder, verklaard dat bij de vergas
sing van het zevental, in een gaswagen,
de slachtoffers eerst na 60 tot 90 secon
den bewusteloos raakten; dat ze waar
schijnlijk duizelig en misselijk zijn ge
weest en aan lichte krampen hebben
geleden. De president van de rechtbank
achtte deze behandeling van de partiza
nen kennelijk niet „wreed” en meende
dat het gedrag van Riedel „niet met
nationaal-socialistische
vergeleken kon worden.
Het centrale bureau in Ludwigsburg
heeft het onderzoek naar meer dan 3000
oorlogsmisdaden geleid, met als gevolg
dat tegen 9000 personen een proces kon
worden aangespannen. Momenteel werkt
men aan nog bijna 300 zaken, maar ook
Bovendien heeft de actie van Beate
Klarsfeld nog een ander aspect van de
berechting der oorlogsmisdadigers duide
lijk gemaakt. Beate Klarsfeld wilde de
voormalige Gestapo-chef van Parijs,
Kurt Lischka, naar Frankrijk ontvoeren,
waar hij bij verstek op 18 september
1950 tot levenslang werd veroordeeld.
Dat Lischka zijn straf nooit heeft uitge
zeten, heeft twee redenen. In de eerste
plaats verbiedt artikel 16 van de West
duitse Grondwet de uitlevering van een
Westduitser aan een ander land. In de
tweede plaats wantrouwden de drie wes
telijke geallieerden, bij de soevereiniteits
overdracht aan de Bondsrepubliek in
oktober 1954, de Westduitse justitie nog
dermate, dat zij besloten dat oorlogsmis
dadigers die door de rechtbanken van
Engeland, Frankrijk en de VS gevonnist
waren, de hen opgelegde straffen moes-
Lischka
maar ook
berecht worden. Nu hebben de Bondsre
publiek en Frankrijk enkele jaren gele
den een aanvullend verdrag afgesloten,
dat de berechting van lieden als Lischka
mogelijk maakt. Dat verdrag is nog
steeds niet in werking getreden. Beate
Klarsfelds actie was dan ook een poging
om daar verandering in te brengen. Ze
heeft succes, want het aanvullende ver
drag zal binnenkort door de Bondsdag,
het Westduitse parlement, worden gera
tificeerd en dus rechtskracht bezitten.
Als zal blijken dat de verspreiding
niet officieel kan, dan maar onder
gronds, is de mening. Redactielid Jan de
Visser, student sociologie, meent dat het
gehanteerde artikel van de gevangenis
maatregel bij de verspreiding strijdig is
met de grondwet en met het verdrag
van Rome. Men wil er te zijner tijd
desnoods een gerechtelijke procedure
over voeren. „Maar we hanteren het niet
als dreigement”. De reacties vanuit het
gevangeniswezen bevestigen voor de re
dactie haar mening dat de autoriteiten
betuttelend optreden. De gevangenis
komt er in wezen uit zoals ze is: zonder
democratie, zonder essentiële vrijheid.
De Bajes is, beaamt Jan de Visser mijn
opmerking, een complete afspiegeling
van de maatschappij, met baantjes en
concurrentie. „Daarom krijg je ook zo’n
vreemde reactie op gijzelingen en op
standen. Het is een herkenning van wat
we dagelijks ervaren. Iedereen gijzelt
toch in deze maatschappij.Geweld is
alleen niet meer voorbehouden aan de
gevestigde machten. Het is gedemokrati-
seerd en ook in de gevangenissen bin
nengekomen”.
Wil je in de gevangenis iets verande
ren, dan betekent dat ook werk „buiten”
meent hij „Je kunt het niet los zien,
terwijl het juist samenhangt. Elk alter
natief voor de gevangenis is afhankelijk
van en verandert met de situatie waar
in je verkeert.” Zijn visie is dat je eerst
goed naar je doelstellingen moet kijken.
„Nu praat men over straf en resocialisa
tie, het eerste komt uitstekend tot zijn
Niet zo blij is hij met de rubriek
Pietje Smoest, van Piet Zuidwijk.
waarin de bewaarders er zeer bekaaid
afkomen, ook dit keer weer. „Ophit-
serig” noemt hij het. Zoiets werkt
niet mee aan een vertrouwensrelatie
tussen bewaarders en gedetineerden
en het schimpen is niet terecht, is
zijn mening. Zelf voelt hij zich niet
beledigd, niet aangesproken zelfs.
„Het is jammer dat het personeel
kon dus niet uitgeleverd,
niet in de Bondsrepubliek
Het vonnis in het eerste proces heeft
de woede van de Polen opgeroepen. De
motivatie van de Hamburgse rechtbank
is echter exemplarisch voor tal van
processen tegen oorlogsmisdadigers. De
rechtbankpresident verklaarde namelijk:
’.Het is een praktisch onoplosbare opga
ve na 30 jaren de schuld van Hahn en
diens bureau in Warschau „uit de histo
rische toestanden en gebeurtenissen van
-die tTjd té distilleren”.- -
De tijd werkt voor Ludwig Hahn, en
voor de andere oorlogsmisdadigers die
-nog berecht moeten worden. Het aantal
processen dat als gevolg van ziekte, of
door het overlijden van de verdachte,
jnpef worden afgebroken, wordt elk jaar
groter. De gemiddelde leeftijd varj de in
1973 veroordeelde oorlogsmisdadigers be
droeg 63 jaar. Daar komt nog bij, zo
vertelt de leider van het bureau in
■Ludwigsburg dat centraal het onderzoek
leidt tegen oorlogsmisdadigers, dr. Adal
bert Rückerl, dat het vinden Van getui
gen steeds moeilijker wordt. Velen wil
len niet meer met het verieden worden
geconfronteerd, en bovendien is de in-
ihoud van de getuigenissèfi erg onvol
maakt.
Het grootste probleem blijft, echter de
leeftijd. „Deze luide stemmen”, zo klaag
de Ludwig Hahn dezer dagen tijdens
zijn proces, „kan ik niet meer verdragen.
Ik verzoek om een pauze”. Volgens
Hahns advocaat is het „eerder waar
schijnlijk dan mogelijk” dat Hahn zal
worden getroffen door een tweede, mo
gelijke dodelijke, hartinfarct. De recht
bank staat op het standpunt dat Hahn in
staat is het proces bij te wonen. De druk
van' vooral de publieke opinie in Polen
en uit het buitenland uiteindelijk was
het Simon Wiesenthal die door het
schrijven van een open brief aan de
toenmalige kanselier Brandt de zaak-
Hahn aan het rollen bracht nopen tot
dit gedrag van de rechtbank.
De justitie van Hamburg kan men
echter niet om haar grote ijver in de
zaak-Hahn loven. Hahn heeft sinds het
eind van de oorlog vrij rondgelopen.
Zeven jaar lang werkte één officier van
justitie aan zijn zaak. De man stortte,
wegens de bergen werk die op hem
afkwamen, in. Eerst in 1971 kon een
eerste aanklacht tegen Hahn worden
ingediend. De zaak-Hahn is geen uitzon
dering. In de afgelopen week moest de
justitie in Hamburg twee „prominente”
oorlogsmisdadigers laten lopen. De 70-
jarige Kurt Struve, een voormalige hoge
ambtenaar van de stad Hamburg, barstte
tijdens zijn proces in huilen uit. Hij zou
betrokken zijn geweest bij het vermoor
den van 600 geesteszieken. De oude man
kon het verloop van zijn proces niet
verder volgen. De eveneens 70-jarige
Demonstratie met Beate Klarsfeld voor
de Duitse ambassade in Parijs uit pro
test tegen twee maanden gevangenis
straf haar door het Keulse gerechtshof
opgelegd in verband met de (mislukte)
poging een vroegere Gestapochef te ont*
voeren.
worden, dan zou hij zeker een nieuw
proces krijgen. Ongeveer twee derde van
de bij verstek veroordeelden is nu 65
jaar of ouder; men weet overigens niet
hoeveel van deze gevonnisten nog in
leven zijn. De Franse rechtbanken ver
oordeelden weliswaar 600 personen ter
dood, maar in geen van deze gevallen is
het vonnis daadwerkelijk voltrokken.
Ongeveer 100 keer klonk het „levens
lang”.
De Franse rechtbanken hebben in de
jaren 1945 tot 1950 en in 1953 en 1956
ongeveer 900 personen bij verstek ver
oordeeld. Meestal gebeurde dit door
middel van snelrecht. Indien een toen
veroordeelde nu in Frankrijk gepakt zou
De gedetineerde in wiens inrichting
de Bajeskrant is toegelaten kan de
administrateur vragen drie gulden
van zijn geld over te maken op giro
2135500, van Anna Bos in Leiden, met
vermelding Bajeskrant. Drie gulden
betaalt ook zijn familie voor een
abonnement. Anderen 9. In de losse
verkoop kost het blad een daalder.
Het adres is postbus 1472 in Den
Haag.
Gezien de moeilijkheden die ontstaan
bij het zoeken naar bewijzen, de verja-
ringsproblemen en andere factoren, zul
len waarschijnlijk als het aanvullen
de verdrag tussen Frankrijk en de
Bondsrepubliek van kracht wordt
hoogstens tien personen veroordeeld
kunnen worden. Indien men werkelijk
realistisch is, dan moet men ervan ü-
gaan dat het er slechts twee oï lu—
zullen zijn, zo stónd vorige week te
lezen in het officiële orgaan van de
Westduitse sociaal-democraten.
dat is maar een gering gedeelte van het
aantal processen dat daadwerkelijk ge
voerd zou moeten worden. Zo liet de
Poolse regring begin augustus weten
dat nog tegen 2000 voormalige nazi’s, die
ervan worden verdacht op Pools gebied
„misdaden tegen de menselijkheid” te
hebben begaan, onderzoeken lopen.
Wie nu met een beschuldigende vinger
naar de Hamburgse justitie wil wijzen,
heeft weliswaar geen ongelijk, maar die
gaat dan voorbij aan het feit dat nog
vóór deze recente gebeurtenissen in de
Hanzestad, het bestuur van de vereni
ging van vervolgden van het nazi-regime
en de bond van anti-fascisten een
communistisch georiënteerde vereniging
in de Bondsrepubliek een rapport pu
bliceerden waaruit bleek dat 39 in West-
Duitsland levende oorlogsmisdadigers,
die in de laatste tweeëneenhalf jaar in
29 processen terechtstonden, werden
vrijgesproken of hun straf niet behoef-
De verspreiding van de krant leverde
de nodige problemen op. De heer Alle-
wijn, hoofd gevangeniswezen, was ver
baasd dat de redactie ervanuit ging dat
de krant niet vrij de inrichtingen in zou
gaan. Censuur bestond er volgens hem
nauwelijks meer op zoiets, en de ver
spreiding zou alleen bedreigd kunnen
worden als de taal zo opruiend was dat
rust en orde verstoord zouden kunnen
worden. In een brief aan de directies liet
hij de verspreiding aan hen over en
vroeg hun het zo positief mogelijk te
beoordelen. Wat gebeurde er? Het me
rendeel zei de Bajes in de leesmappen te
zullen leggen, enkelen twijfelen nog
steeds, andere weigerden resoluut. Dat
waren het huis van bewaring en de
vrouwengevangenis in Rotterdam, de hui
zen van bewaring in Den Bosch, Lèeu-
warden, Utrecht, Amsterdam (II), en de
open inrichting De Sluis in Hoorn.
Meestal werd met een eenregelig brief
je volstaan voor de weigering. Vanuit de
Sluis kwam een briefje dat men daar
best tégen kritiek kan, maar dan wel
zich niet boven
weet te stellen.”
In een zeer reëel stuk keert ook
een gedetineerde zich tegen Pietje.
Hij vecht aan dat bewaarders sadisti
sche methodes hebben, en wijst Piet
erop dat we het in Nederland in de
gevangenissen nog niet zo slecht heb
ben vergeleken met het buitenland.
Pietje had gesmoesd over baantjesja
gers in de gevangenis. Deze gedeti
neerde: „Iemand die bij het binnen
komen al meteen op zoek is naar
mogelijke verraders, zoals reinigers,
badknechten, enz. moet zichzelf ook
niet meer vertrouwen”. Als je het
niet eens bent met de gang van zaken
moet je zorgen er niet meer te ko
men, zegt hij. „Kankeren is zo ge
makkelijk”.
De krant brengt verder een grieze
lig verhaal over de al meer in de
publiciteit gebrachte isolatiemethoden
in de Rode Pannen, de strafafdeling
van Veenhuizen. Christel van der
Horst uit haar twijfels en wanhoop
„Bewaarder is een gevaarlijk be
roep; als je niet oppast word je
keihard en sluit je je af voor mense
lijk leed, voor alle dingen die er in
de bajes gebeuren”. Dat zegt Jan de
Vries, bewaarder in het Amsterdamse
Huis van Bewaring II, in de nieuwe
Bajeskrant. De Vries, die duidelijk
blijk geeft bepaald niet achter ons
gevangenissysteem te staan („lost niks
op”) is blij met de Bajeskrant en
hoopt dat hij iets kan doen aan een
verbetering van de verstandhouding
in de inrichtingen.
verdachte werd te paard op dak aangetroffen en op heterdaad, betrapt bij
het verstoppen van achoorstenen met in papier gewikkelde voorwerpen
