naar sublieme hoogte
Pianist Pollini
Opera „Martha” als concert
overleden
nog steeds niet versleten
Nieuwe toneel-
Rietje Degens
groepen voor
Amsterdam
Fleurig spel
Amsteltoneel
Filmregisseur
Anatole Litvak
Erasmusprijs
voor Sandberg
en Gombrich
Alphenaar
IE
Rijk gevarieerde textiele
kunst van
voortreffelijk
met Schönberg
1
George McCrae: roem niet verdiend Martinon dirigeerde
Derde van Vermeulen
Wi
|(M>
J.
.25
HEEL DIK HOUT EN DUNNE PLANKEN
Residentieorkest in Amsterdam
1.50
1.50
!.25
i.80
.58
.50
.00
In Concertgebouw
Matinee op de vrije zaterdag
IN EXPOSITIEHAL VAN GEBOUW
theevolutie
NOORD-HOLLAND
HBH
M A A N D A G
1 6
DECEMBER
KUNST
1974
FERRY TROMP
GEEN*WITTE KERST?
Voor kinderen
AMSTERDAM De opera
„Martha”, die zaterdagmiddag in
het Concertgebouw werd uitge
voerd, heeft een goede zeventig
jaar repertoire gehouden in 1847
ging de première in Wenen en al
spoedig werd „Martha” van Frie
drich von Flotow een wereldsuc
ces. Zo rond 1920 begon haar roem
te tanen en na 1930 kon niemand
zich meer over „Martha” opwin
den. De laatste gelegenheidsuitvoe-
ring vond plaats in 1957 door de
Nederlandse Opera met Marilyn
Tyler, Cora Canne Meyer, Chris
Scheffer en Guus Hoekman. Sinds
dien hebben wij niets meer van
„Martha” vernomen.
AMSTERDAM Weinig begrip
heeft de componist Matthijs Ver
meulen tijdens zijn leven voor zijn
werk ondervonden. Bij Mengelberg
niet, maar ook niet in Frankrijk
waar zijn Derde Symfonie ontstond,
die in het Concertgebouw te Am
sterdam zondagmiddag door het
Residentie-orkest onder leiding van
de Franse dirigent Jean Martinon
werd uitgevoerd. De tijd van ont
staan dateert van maart 1921 tot
september 1922. In de vijftig jaren
daarna is de Derde Symfonie één
maal uitgevoerd in 1939 door
Eduard van Beinum, die hiermee
blijk gaf van een scherpe kijk op
de waarde van een heel bijzonder
soort nieuwe muziek zoals alleen
Vermeulen die creëerde.
U kunt het kerstfeest toch
zelf sfeervol maken
Wij hebben nieuwe sfeer
volle kerstplaten voor U.
Nana MOUSKOURI met prach
tige minder bekende
kerstliederen.
De nieuwe kerstplaat van
HEINO met zijn diepe
sonore stem.
Heel apart: Een plaat met
de kerstmis van Bethlehem
De orgelplaat "Noëls Fran
cais. D'Andrieu/lorette e.a.
De Leidse Sleuteltjes
voor de kinderen om mee
te zingen.
Vergeet IVAN REBROV niet!
Komt U maar eens bij ons
luisteren
HAARLEM Rietje Degens, handwerklerares in
Haarlem, exposeert haar textiele kunst wandkleden
en enkele objecten in het gebouw Noord-Holland
van de Provinciale Planologische dienst. Wat dan on
middellijk opvalt is een zeer rijke variatie aan uit
drukkingsmogelijkheden, technieken en materiaal
keuze. Dat alles wijst op een gedegen vakmanschap als
uitgangspunt, in haar geval ook nog gepaard aan een
bijzonder goede smaak.
AMSTERDAM Hoeveel een
concertbezoeker verschilt van een
single-koper heeft organisator Mo
jo-Acket zondagavond tot zijn
schade ondervonden in de Jaap
Edenhal. Slechts 600 mensen vul
den de enorme hal, veel en veel
minder dan de 50.000 die „Rock
your baby” insloegen en de maar
liefst 125.000 die George McCrae’s
_elpee aan hun verzameling toevoeg
den.
I
igen.
GEORGE MCCRAE
(ADVERTENTIE)
J. H. MOOLENIJZER
(ADVERTENTIE)
ving.
J. HEIJER
Het builtje dat z’n
or van
x, tele
net de
jelang.
stroom
•round
geres, voor wie de seriële muziek geen
enkel probleem meer is. De extatische
lyriek van deze Kersthymnen, heel op
vallend in de dichterlijke teksten van
Jacopone da Todi, (13e eeuw) verwerkte
de componist op moderne wijze tot de
eigenheid van een vreemde ontroerings-
kracht- Hij schreef het voor een moder
ne kamerorkestbezetting en liet daarin
fijne dingen horen van interessante in
strumentatie.
Het builtje dat z’n
overbodigeaanhang liet vallen:
3M theeduikertjes. Mmm<s
Het Residentie-orkest, als gast-ensem-
ble vruchtbaar het principe van sprei
ding van eigentijdse muziek in praktijk
brengend, bracht het werk van Dallapic
cola in première onder de magistrale
leiding van Jean Martinon, die als diri
gent van het Orchestre Nationale in
Parijs terecht grote faam geniet.
TOON VRANKEN.
KRUISWEG 47-49 HAARLEM TEL 023-320244
«gerij
40 39
Ïg en
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. De commissie
neel van
HAARLEM- Het ‘Amsteltoneel gaf
zondag in de goed volle stadsschouwburg
een fleurige kindermatmee met „Pas op
voor krokodillen” van Mies Bouhuys.
Het was een eigentijdse variant op het
bekende thema: de boef zit een onnozel
mannetje achterna en samen komen ze
overal ter wereld terecht.
PARIJS (AFP). Zondagavond is in
een kliniek in Neuilly bij Parijs, op 72-
jarige leeftijd overleden, de bekende, in
Rusland geboren filmregisseur Anatole
Litvak. Hij bevond zich reeds enkele
weken in de kliniek.
Anton Kersjes voelde zich als een vis
in het water door deze gezellige en
goedklinkende muziek. Het Omroeporkest
en het Groot Omroepkoor gehoorzaam
den gewillig aan zijn geroutineerde lei
ding.
„Bloemen” van Rietje Degens, applicatie en borduurwerk op
een geweven achtergrond.
hangplastieken of objecten zo je wilt uitgevoerd en klei
nere, die er uitzien als prachtig versierde paaseieren.
HEIN STEEHOUWER
Nu stond zijn Derde Symphonie aan
de kop van het Serie c-programma in
gezelschap van Dallapiccola en Alban
Berg en al luisterend constateer je hoe
goed deze muziek in de tijd van nu ligt
en hoe weinigen de visionaire Matthijs
begrepen hebben. Toch was dit geen
beletsel voor hem om verder te gaan. In
zijn oerkrachtige scheppende geest, die
ook naar buiten het geniale uitstraalde,
ging hij zijn eigen eenzame weg, volko
men tegen de gevestigde muzikale orde
van toen in. Vermeulen schreef zijn
sympfonieën uit één stuk als een laby
rint van melodische gegevens, waarmee
hij een opmerkelijk fantasierijk spel
speelde. M m had dus in het algemeen
moeite met zijn muziek maar wat men
eens onderging als een moeizaam proces,
ervaar je nu als een nieuwe levens
krachtige muziek van sterke vitaliteit.
Het publiek, nog lang niet groot ge
noeg voor de interessante c-serie, rea
geerde spontaan, maar grote bewonde
ring kwam ook toe aan Jean Matinon,
die het totale klankcomplex zo helder
en doorzichtig maakte.
Dallapiccola en Alban Berg zijn in
hun compositie-techniek verwant aan
Schönberg en Webern. Alban Berg spe
cialiseerde zich in de twaalfto :ns-muziek
Dallapiccola past meerdere toonreeksen
in zijn systeem toe. In de opera Lulu
van Berg staat één twaalf-toonsserie in
al zijn wisselende aspecten centraal voor
de hoofdpersoon Lulu. De Lulu-symfo-
nie van het programma formeerde hij
tot een vijf-delige orkest-Suite uit de
gelijknamige opera. De symfonie volgt
in grote lijnen leven en ondergang van
Lulu in het noodlotsdrama. De Ameri
kaanse sopraan Carole Farley raakte in
haar interpretatie van het fatale Lulu-lied
een snijdend hoogtepunt.
De intesiteit van haar stem is
groot, maar toch niet groot genoeg om
in de lage tonen door het orkest heen te
dringen. In de hoge ligging zingt zij
fenotnenaal, en haar voordracht is zeer
suggestief. Zij zong ook de hymnen uit
„Concerto per la notte di Natale dell”
anno 1956” van Dallapiccola met het
verbluffend gemak van de moderne zan-
De boef heet in dit geval meneer
Kaalslag, die de Achtergracht wil slopen
om er een hotel te zetten. Het mannetje
heet Krokewit, die z’n handtekening
moet zetten onder een papier van me
neer Kaalslag. Telkens als dat dreigt te
gebeuren, gilt de zaal uit alle macht:
„Niet tekenen!” Wat op zich al een
prachtig succes is voor de toneelspelers.
Aan snel gevonden meeleven geen ge
brek. Zelfs de wisseling bij open doek
van de decors (van Herman van Elteren)
werd met groeiende belangstelling ge
volgd en zelfs met luid applaus begroet.
Het had best bij vol licht mogen gebeu
ren.
AMSTERDAM. Voor het optreden
van Maurizio Pollini zondagavond in het
Amsterdamse Concertgebouw bestond
een overweldigende belangstelling. Het is
van deze pianist bekend, dat hij sympa
thieën koestert voor de linkse groeperin
gen in Italië. Hij speelt Beethoven in
een reusachtige tent „Teatro Quartiere”
in Milaan. Bij zijn vorig optreden in
Amsterdam maakte hij moeilijkheden
over de kwaliteit van de concert-vleugel.
Hij is dus in het nieuws en dat trekt
natuurlijk publiek. Maar daarenboven
speelt hij voortreffelijk piano en daar
gaat het tenslotte om.
Ik vraag me toch af of het meeleven
niet meer had kunnen zijn- Er zat voor
al in het begin nogal wat dialoog zonder
dat die door regisseur Cees Pijpers was
uitgewerkt tot hondeling. Ook het aan
deel van poppenspeler Feike Boschma
was niet overal goed verwerkt in het
dramatische loop van het verhaal. De
poes, de muizen, de vogels, de aapjes;
vaak waren ze al weer weg voor je ze
in de gaten kreeg. Maar de onderwa-
terscène was adembenemend en de op
komst van het kleine en de grote kroko
dil kreeg het verwachte affect uit de
zaal. De spelers kregen niet al te veel
kans het publiek bij de handeling recht
streeks te betrekken, of maakten er
weinig gebruik van.
De belangrijkste aanwinst voor het
Amsterdamse toneelaanbod is de toneel
groep Centrum die met ingang van het
nieuwe seizoen het eigen theater Belle
vue zal bespelen.
De toneelcommissie heeft de aanbeve
lingen gedaan uit een 30-tal sollicitaties.
De Amsterdamse toneelgroepen zijn op
het ogenblik slechts: Publiekstheater en
’’Mium en The Family zijn de
noofastad ontvallen.
genieten viel zondagavond. Eén superhit
(McCrae verkocht er over de gehele
wereld liefst acht miljoen) maakt wel
rijk en bekend, maar nog geen ster. Dat
was ook wel een beetje te verwachten.
„Rock your baby” was voor 90 procent
een kraker vanwege de aanstekelijke
samenvoeging van ritme en meisje, de
zanger McCrae had er verder weinig
mee te maken. Zoals hij lopen er in
Amerika nog wel een paar honderd
rond.
De tijd na de pauze was geheel gere
serveerd voor de „Etudes Symphoniques”
van Robert Schumann. In de vortn van
variaties zijn het études die bepaalde
technische moeilijkheden benadrukken.
Met groot vakmanschap heeft Schumann
hiervan een imposant klinkende compo
sitie gemaakt, waarvan de technische
moeilijkheden een grote pianistische
vaardigheid, ener eigen een kunstzinnige
aanleg en ontwikkeling veronderstellen.
Pollini toonde zich hierin een formida
bele en veelzijdige pianist. Daverende
toejuichingen!
Deze week treedt hij met het Concert-
gebouw-orkest op onder leiding van
Haitink en speelt dan het Vierde Piano
concert van Beethoven, dat voor radio-
uitzending wordt opgenomen.
TOON VRANKEN
Litvak werd op 10 mei 1902 in Kiev, de
hoofdstad van de Oekraïne geboren. In
1929 ging hij naar Duitsland- Hij maakte
ook films in Frankrijk en Engeland
voordat hij in 1936 de film „Mayerling”
maakte, die hem wereldroem bezorgde.
Daarna maakte Litvak films in Holly
wood, waaronder in 1937 „Tovarich” en
in 1939 „Confessions of a Nazi-Spy”.
In de periode van 1942 tot 1945 ver
vaardigde Litvak in samenwerking met
Frank Capra en Joris Ivens oorlogsdocu-
mentaires. In 1948 maakte Litvak zijn
beroemdste hollywood-film: „The Sna-
kepit”. Daarna regisseerde en produceer
de Litvak vooral in Frankrijk films,
waaronder „Anastasia” in 1956 en „Ai-
mez-vous Brahms” van Franchise Sagan.
De in 1966 vervaardigde film „The Night
of the Generals” werd in Polen opgeno
men.
De thuisblijvers hadden ditmaal groot
gelijk. De heer McCrae bracht geen
waar voor het dure geld. Noch in tijd,
noch in muzikale prestatie. Het was
allemaal van heel dik hout en dunne
planken. Soul, zo dun als het laagje ijs
dat normaal de Edenhal bedekt. Niks
geen scheurende taal der ziel, gewoon
een beetje seksen met een groot zwart
ontbloot lichaam, zwoel doen in de mi
crofoon en appelleren aan de twee eer
ste rijen meiskes die George blijkens
hun blikken het absolute einde vonden.
Zijn entree was voor zijn fans niet al
te gemakkelijk: hij zette ze „Drei, Sechs
na Fünf Klavierstücke” van de honderd
jaar geleden geboren Arnold Schönberg
voor. Ze dragen de opus-nummers 11, 19
en 23, de jaartallen 1909, 1911 en 1923.
In cyclus gespeeld geven ze een goed
beeld van de ontwikkelingsgang die de
componist doormaakte. De „Walzer” uit
het laatste werk is zijn eerste volledige
dodecafonische compositie. Het hoesten
in de zaal stoorde soms het nauwkeurig
volgen van de uiterst fijne zachte klan
ken die Pollini hierin liet horen. Grote
zorg besteedde hij aan de variabele op
bouw van deze „Stücke”, waarmee hij
het gegeven in aanmerking genomen
veel succes had.
In Beethoven’s Waldstein-Sonate gaf
hij de thema’s een stoere opzet en de
parelende uitwerking van het materiaal
was adembenemend. Wel liet hij zich
hier en daar verleiden tot een te grote
opdrijving van het tempo, hetgeen leidt
tot een onevenwichtigheid van het ge
heel.
Voeg dat bij de matige begeleiding en
de al te vaak piepende geluidsinstallatie
en het zal duidelijk zijn dat er weinig te
Dr. Sandberg wordt geëerd voor zijn
baanbrekend werk op het terrein van
het museumbeleid en voor zijn niet-
aflatende pogingen de drempelvrees van
velen voor museum en tentoonstelling te
overwinnen. Hij is, na prof. dr. Jan
Tinbergen, de tweede Nederlander die de
Erasmusprijs ontvangt.
Sir Ernst Gombrich leidt het vermaar
de „Warburg Institute” in Londen en
heeft ontelbaren aan zich verplicht door
zijn boeiende, wetenschappelijke publi-
katies over kunst. Zijn boek „The Story
of Art”, in het Nederlands „Eeuwige
schoonheid”, is in vijftien talen versche
nen. Zijn „Art and Illusion” (kunst en
illusie) wordt als een belangrijke bijdra
ge beschouwd tot methode en theorie
van de kunstgeschiedenis-
Bij de uitreiking wordt in het Stede
lijk Museum in Amsterdam een tentoon
stelling ingericht, die facetten van het
werk van Sandberg en van Gombrich
toont. Dan zal ook een boek over Sand
berg en zijn vele activiteiten verschij
nen.
De Erasmusprijs 1975 zal niet worden
gedeeld door Sandberg en Gombrich. Er
zijn ditmaal twee prijzen toegekend en
beide bekroonden ontvangen de volledige
prijs van 100.000-
Rietje Degens blijkt geen exuberante figuur, het is geen pio
nierster, die zoekt naar het verrassend nieuwe of de laatste
mode. Evenmin echter is zij al te hecht aan de traditie gebon
den. Uit de mogelijkheden die anderen de laatste jaren hebben
ontdekt, althans toepassen, schijnt zij met zorg te kiezen en
ze te gebruiken binnen een eigen kader. Bij haar dus soms ook
zeer open geweven of geknoopt werk, eveneens het toepassen
van textiel-vreemde elementen als plastic of bijvoorbeeld hout.
Maar dat alles dan met mate. Haar eigen „stem” klinkt boven
die van de gebruikte materialen uit, in tegenstelling tot som
migen, die zoveel mogelijk expressie aan het materiaal over
laten. Om die reden is het natuurlijk niet beter of minder, het
is een kwestie van stijl.
Nu ik hierboven al een muzikale aanduiding heb gebruikt,
zou ik eraan kunnen toevoegen, dat het werk van Rietje De
gens eerder verwant is aan kamermuziek dan aan zware or
kestklanken. Dat heeft drie oorzaken, de kennelijke behoefte
tot perfectie op de vierkante centimeter, en fijnzinnige kleur-
tonaliteit en ook de afmetingen, want het zijn merendeel klei
ne wandlappen.
Ik behoef niet alle toegepaste technieken op te sammen,
want dat is een heel rijtje binnen de bekende stijlen, want
Rietje Degens past applicatie toe, borduurwerk, verscheidene
weef- en knooptechnieken en bovendien in sommige wand
kleden door elkaar. Dat geeft dan die gevarieerde expressie
aan veel werk.
De meeste wandkleden werken sterk decoratief, maar op een
verfijnde wijze, dus niet met grote vlakken en fel contraste
rende kleuren .Je kunt ze op de hand bekijken, zou ik bijna
schrijven. Het tè illustratieve is vermeden, omdat de meeste
kleden semi-abstract zijn. Vormen van dieren en bloemen
kunnen wel aan een concept ten grondslag hebben gelegen,
maar ze zijn op de grens van het abstracte en veel kleden ko
men als geheel abstract over.
Een sterke indruk maakt het kleurgebruik. Rietje Degens
heeft dat volkomen in de hand. Treffen in sommige kleden
contrasterende en vrolijke kleuren, in andere werkt ze in een
bepaalde toon met sobere kleurstellingen en soms zelfs in
zwart-wit en dat alles even knap. Je komt bijna geen herha
lingen tegen, ook niet in de sfeer, die ze weet op te roepen.
Bijna elk werk heeft zijn eigen sfeer en toch is alles gebonden
door de persoonlijke expressie van de kunstenares. Dat geldt
niet alleen de wandlappen, maar ook de paar grote bollen, als
AMSTERDAM (ANP). De Eras
musprijs 1975 is toegekend aan dr. Wil
lem Sandberg, oud-directeur van het
Stedelijk Museum in Amsterdam, en aan
Sir Ernst Gombrich, kunsthistoricus en
hoogleraar aan de Universiteit van Lon
den. Zij krijgen de prijs, groot f 100.000.
op 19 september uit handen van prins
Bernhard, regent van de stichting Prae-
mium Erasmianum.
Concertbezoekers dat bewees de
magere opkomst bij The Sweet al eens
zijn gemotiveerde mensen, die een
drempel durven nemen. Het jonge volk
dat singles koopt, is zover nog niet,
tenzij het een massa-hysterie als die bij
The Osmonds betreft. Mojo-Acket had
misschien op dat effect bij George
McCrae gerekend, maar daar leek het
ondanks het „more”-geroep en hartstoch
telijke armzwaaien niet op. En terecht.
Het voorprogramma werd gevuld door
de Dutch Rhythm Steelband, een handi
ge speculatie op de grote aantallen ne
gers die bij zulke concerten normaal
present zijn. Ook al mis, dit keer, want
er waren weinig Surinamers en de
Rhythm Steelband was meer steel dan
rhythm. Erg hard, erg schel, vaak onzui
ver en een volkomen misplaatst reper
toire. Van „La Paloma” tot „Yesterday”
in plaats van wat ongecompliceerde aan
stekelijke steelmuziek. Want dat had nu
best nog wel leuk kunnen zijn.
Het wachten is op „Kung Fu” Carl
Douglas. Wie van de heren organisatoren
durft nog?
Een daverende blonde ging zelfs zo
ver tot grote hilariteit in de zaal
om pijlsnel het podium te beklimmen
en minuten lang het grote lijf van
McCrae in innige omhelzingen te be
klimmen. „Take me, take me”( zong
George dan ook voortdurend aanmoedi
gend en veel van zijn weinige songs
hij stond slechts drie kwartier op de
planken hadden niet alleen hetzelf
de loopje en ritme als de grote hit
„Rock your baby”, maar ook nog eens
vrijwel dezelfde tekst.
ogen zo moet zij er uitgezien hebben
De Nederlandse uitblinkers waren de
alt Sylvia Schlüter en de bas Lieuwe
Visser. De Duitse bas, Manfred Schenk'
(eerste bas aan de Frankfurter Opera
een geweldige stem!) zong de rol van
„Plumkett” op grootse wijze. Zijn colle
ga, de tenor Hans-Dieter Bader, forceer
de zijn stem en zocht het teveel in de
krachtpatserij. De soliste uit het koor-
Lia den Hartog, Liesbeth Teipe en
Marlène Alblas, Ruus Knipsel, Cor Nies-
sen.en Cor van Dijk, zongen hun kleine
partijen met enthousiasme en kennis
van zaken.
Onze overgrootouders zouden daar
niets van begrijpen, „Martha” heeft voor
hen veel betekent. Toen zij in Duitsland
allang uit de roulatie was, stond zij hier
nog avond aan avond op de versleten
planken van Carré. De concertuitvoering
van een opera is, vergeleken met de
werkelijkheid, niet meer dan de ver
bleekte foto uit de goede dagen van
weleer. Wij horen de „onsterflijke” me
lodieën van de goede oude Von Flotow
en herkennen ze zonder „Martha” ooit
gezien te hebben. Het is geen hoogstaan
de muziek en kan niet vergeleken wor
den met Wagner of Richard Strauss
het is eigenlijk muziek op het „operet-
te-randje”, maar jong en oud had er
zaterdagmiddag weer plezier in.
De uitvoering op zichzelf was voor
treffelijk. Horiana Branisteanu, de jonge
Roemeense sopraan, die de rol van Mar
tha mocht zingen, bracht ons het lieflij
ke beeld van Lady Harriet weer voor
to-
de Amsterdamse Kunstraad
heeft het gemeentebestuur geadviseerd
twee nieuwe toneelgroepen te subsidië
ren met ingang van het nieuwe toneelsel-
zoen. Een klein bezette groep van de
Engelse regisseur Allan Barlow en de
Oosteuropese dramaturge Joanna Bilski
zouden drie jaar zeker moeten zijn van
een subsidie van de stad. Deze groep zou
moeten spelen in de verbouwde Kleine
Komedie en in het Frascatigebouw.
Barlow heeft vorig seizoen in Rotterdam
geregisseerd en is te Amsterdam nu bezig
aan „Kapitein Bada” van Jean Vauthier,
waarin Jeróme Reehuis de hoofdrol
speelt.
De toneelcommissie adviseert ook sub
sidie voor een nieuwe groep die vor
mingstoneel wil brengen. De groep heet
„De voortzetting” en is dit jaar opgericht
door onder andere de uit Haarlem af
komstige Rieks Swarte. De groep wil in
het komend seizoen drie stukken uit
brengen, één van de Italiaan Dario Fo
(het grote voorbeeld van de groep) en
twee eigen stukken een geïnspireerd op
een 17e eeuws reisverslag en een scien-
cefictionprojekt.
De toneelcommissie adviseert verder
subsidie voor drie incidentele produkties,
namelijk van Hauser Orkater (uit Vel-
sen), toneel werkgroep Proloog en een
nieuwe groep van Tom Jansen (van
Studio afkomstig, thans leraar aan de
Amsterdamse Theaterschool).
-Jx
- z
-ü
-
