Jan de Hartog
Quaker-epos
van
KAREL SLINGERVOET:
boeit door romantische
visie
SIMPELE EXPRESSIE
Astrologie als bron
beeldende kunst
van
Leven met de
Nuttige deeltjes in:
ES3K
jaren"
3
hl
fffil
Energiecrisis
Jaarboek
„HET UITVERKOREN VOLK", DERDE DEEL IN CYCLUS
in
Het Uitverkoren Vblk
z/
I
«F*”.
DE HARTOG
SERIE VAN BORN
I PB1
O
ELSE PARKER TERUG
^■1
20
V R IJ D A G
27
DECEMBER
19 74
BOEKEN
21
OR
fes?
ft
4®
romanvorm, de geschiedenis van
de Quakers, of, zoals het tegen
woordig heet: Het Genootschap
van de Vrienden. En dat is dan
een groot voorrecht.
7
^4#
Uit dagboeken geput
„De sterren dwingen niet,
maar dringen wel” is een oude
astrologische stelregel om enig
soelaas te bieden aan de fatalis
tische mens. Zo is het geloof ik
ook met de uitgevers van boe
ken en boekjes op astrologisch
terrein: dwingen kunnen ze de
kopers niet, maar ze dringen ge
ducht, verdringen elkaar bijna.
Want astrologie is „in”, en de
uitgevers wéten het. Als er één
het zo goed doet als De Haan in
Bussum, dan heb ik er overigens
vrede mee. In de bekende kijk
boekenserie verscheen van deze
uitgeverij „Astrologie, de hemel
se spiegel” van Warren Kentor,
vertaald door R. J. Demarée.
JAN DE HARTOG HOORT tot
de auteurs die van tijd tot tijd
met een omvangrijk werk uit
komen. Leesboeken voor liefheb
bers. Zo’n werk is het Quaker-
epos dat Jan de Hartog in het
Engels bijeenschreef en dat, in
het Nederlands vertaald, bij El
sevier Nederland BV uitkomt
onder de verzameltitel „Het
>1 AV
Koninkrijk van de Vrede”. Het
derde afzonderlijke deel, „Het
Uitverkoren Volk”, is dezer da
gen verschenen. Eraan vooraf
gingen „De Kinderen van het
Licht” en „Het Heilig Experi
ment”. Er komt volgend jaar nog
een deel uit: „De Oorlog van het
Lam”. Als het gehele werkstuk
dan compleet is, bezitten we, in
IM t tó
i.i 'i s
I - -L
K ib B
ÈIBïC 'r
-
i »i
i-KiJK;
ft.
Een der foto’s van Karei Slingervoet.
JAN DE HARTOG
UNIEBOEK
B.V.
AMSTER-
H.R.
AM-
H.S.
VOORHOEVE—
-
H.S.
H. GREVEN
leven in afhankelijkheid van moeder
aarde. De sterren werden góden, er
ontstond een kosmologie en tenslotte
de astrologie.
onze
niet
de kost komen. Het spoor van bloed
en tranen heet de weg die ze gaan.
Voor wie in die belevenis wil mee
delen door het boekje te willen bezit
ten, geef ik hier het telefoonnummer
van Karei, het is 023-285430.
Na elk hoofdstuk is er een lijst van
schrijvers en boekentitels die de weg
wijst bij aanschaf of keuze in de bi
bliotheek. Een nuttig boek dus, maar
UITGAANDE VAN de wetenschap
dat mensen die graag lezen bij het
ouder worden die neiging niet zullen
verloochenen, heeft Marjjke van Raep-
horst voor de uitgeverij J. H. Gottmer
te Haarlem voor haar serie Leven
met de jaren” het boekje „Lezen met
de jaren” geschreven. Het is een
handleiding die lezers en toekomstige
lezers wegwijs maakt op de boeken
markt en in de vele bibliotheken die
er zijn.
Daar, in Pennsylvania, zetten de
Quakers hun werk naar haar voor
beeld voort. Het tweede boek „Het
Heilig Experiment” is er een bewijs
van. De eerste slaven komen erin vrij.
Het derde boek dat nu uit is, „Het
Uitverkoren Volk”, beschrijft hoe de
geest van Margenet Feil en haar
grondprincipe vaardig worden over en
in praktijk gebracht worden door
Mordechai Monk en Lydia Best. Zij
gaan de Indianen begeleiden op hun
wanhopige gedwongen reizen uit het
oosten van de Verenigde Staten naar
onherbergzame prairies in het uiter
ste Zuidwesten, de nieuwe reservaten,
waar ze maar moeten zien hoe ze aan
niet alleen voor mensen boven de vijf
tig. Waarom zouden alle generaties er
niet wat aan kunnen hebben?
In dezelfde „Leven met de jaren”-
serie is nog een nuttig boek versche
nen: „Uw financiën met de jaren”. De
auteurs daarvan zijn R. A. Schorting-
huis-Sprangers en mr. W. L. Maas-
Aronius.
De schrijfsters onderscheiden vier
perioden in een mensenleven: de eer
ste jaren tot 20 als men praktisch geen
geldzorgen heeft; de jaren van 20 tot
50 als er gewoekerd moet worden met
het inkomen en de tering naar de ne
ring gezet wordt en de jaren van 50
tot 65, die dienen ter voorbereiding
van de vierde periode, de jaren boven
de AOW-leeftijd. Dan wordt het hoog
ste inkomen verdiend, maar moet men
tegelijkertijd bedacht zijn op de „kwa
de” jaren als AOW en ontoereikende
pensioenen een „verzorgde oude dag”
dienen te verzekeren.
Daarom wordt uitvoerig informatie
verstrekt over pensioenen en verzeke
ringen ,over bijverdiensten en belas
tingen, uitkeringen en sparen, huis
houdgeld, machtigingen, schenkingen,
erfrecht en testaménten. Een erg nut
tig boek dat best in de inhoudsopgave
van het hierboven besproken „Lezen
met de jaren” had mogen voorkomen.
Het is in rustige dagen heel informa
tieve lectuur.
A
Mr
In dit boek ligt nu eens niet de
nadruk op karakterbepaling door ho-
roscopie en het voorspellen van de
toekomst, maar op de weerslag van
de astrologie op de beeldende kunst
vanaf het oude Egypte en in veel
culturen. Het is voor zijn (lage) prijs
een uitstekend kijkboek met heel
veel kleurillustraties.
De stof voor zijn verhalen ontleent
Jan de Hartog, zoals hij ééns zelf
vertelde, aan de talrijke dagboeken
die de Quakers bijgehouden hebben en
die in hun museum in Philadelphia
bewaard worden.
Er wordt in dit grote werk een ant
woord gegeven op de vraag waarom
al het blijkbaar zinloze lijden in de
wereld nodig is. Het dient ergens
voor, dat staat voor de schrijver wel
vast. Hij heeft het ervaren toen hij
samen met een broer zijn zeer lijden
de moeder door geduldige verpleging
aan haar einde bracht. Al die pijn en
al dat leed hij laat het herleven in
de doodsstrijd van de dappere vrou-
wëlijke Quakerdokter Gulie Wood
house in „Het Heilig Experiment”
staalt mensen die het moeten aanzien
tot beslissende daden op een later tijd
stip in hun leven.
Alle figuren die in dit epos optre
den hebben iets bovenmenselijks. In
hun streven en werken gaan ze ook
allemaal dezelfde weg. Dat heeft tot
gevolg dat alle boeken ook hetzelfde
thema en dezelfde wijze van uitwer
king hebben. Hoe boeiend ook ge
schreven, in het ene boek gebeurt in
feite hetzelfde als in het voorgaande,
alleen in een andere omgeving. Maar
het is steeds een sterke man met een
zwakke, door de omstandigheden tot
een heilige uitgroeiende, jongere
vrouw. Zeer romantisch, de heiligen
blijven mensen van vlees en bloed,
maar het is voortdurend dezelfde ro
mantiek. Ook natuurlijk doordat het
ene boek een voortzetting is van het
andere.
De klein- en achterkleinkinderen
van de eerste Quakers spelen er op
nieuw de rollen in die hun ouders
eerder vervulden. Vandaar ook de
steeds groeiende stamboom op de bin
nenkant van de omslag én het laatste
blad van de boeken. Dat geeft aan de
totaliteit van het werk iets statisch.
Jan de Hartog slaagt erin toch een
uiterst boeiend verhaal te schrijven.
De officiële literatuur in Nederland
moge geen goed woord voor hem over
hebben, hij hoort tot het genre He
mingway, Greene en Steinbeck. In
hun taal drukt hij zich dan ook uit.
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboeken!
boekenboeken
boekenboeken WIJ ONTVINGEN
boekenboeken
-boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekea boeken!
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boeken boekenboeken boekerij
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boekenboeken
boekenboeken WIJ ONTVINGEN
boekenboeken
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
SINDS JAREN IS de Haarlemse
schilder en nu „objecteur” Ka
rei Slingervoet op zoek naar de aller
eenvoudigste expressie. Al vaak heb
ik geschreven over zijn vroegere
werk, structuurpanelen, waarin hij
met zand en verf werkte aan simpele
oerpatronen. Die ontleende hij vroe
ger aan abstracte kunstuitingen van
natuurvolkeren. Daarna werd het
werk geheel wit en de patronen ver
vangen door regelmatige arceringen.
Dit jaar exposeerde hij ze samen met
jute objecten, die aan de arte povere
deden denken in het Gebouw Noord-
Holland van de Provinciale Planolo
gische dienst.
Karei Slingervoet is nog verder
gegaan en is nu terecht gekomen bij
een soort zeer vergankelijke „weg-
werpkunst”, waarvan de naklank al
leen valt te bespeuren in een dun
fotoboekje, voor hem gemaakt door
de genoemde dienst. Henk Overduin,
voorlichter van het Frans Halsmu
seum schreef er een korte inleiding
in.
De Quakers zijn altijd een voorbeel
dig volk geweest. Ze zijn bezield van
een geloof dat metterdaad bergen ver
zet. Het grote voorbeeld George Fox
een in het midden van de 17e eeuw
in Engeland rondtrekkende prediker
mocht het aanvankelijk nog van
regelrechte wonderen verwachten, zijn
eerste leerlinge en navolgster Mar
garet Fell benaderde het wonder van
de meer praktische kant. Zij deed de
ontdekking dat „de enige die God
ergens heeft jij bent”.
Die jij was zijzelf dus en dat heeft
ze in een leven van ontzettende op
offeringen en lijden dan ook waarge
maakt. Zij was de eerste die iets deed
voor de ter dood veroordeelde kinde
ren in de gevangenis van Lancaster in
Engeland.
Zij was een vrouw van hoge komaf,
echtgenote van een belangrijk rech
ter, dus dat was nogal Wat in het En
geland van Cromwell. Ze is dan ook
prompt als ketter in dezelfde gevange
nis terechtgekomen, maar later met
volgelingen en familieleden naar
Amerika uitgeweken.
Kt
De boekjes hebben mooie Jugend-
stilomslagen van Eugène Grasse en
zijn verder wat schraaltjes geïllus
treerd.
Het boek bevat meer. In korte
maar zeer kundig geschreven artike
len en uitvoerige bijschriften vertelt
Kenton hoe de astrologie ontstond uit
de behoefte van de eerste mensen om
de invloed van zon, maan en sterren
te bepalen op de natuur, de seizoe
nen, eigenlijk het toenmalige totale
Born in Amsterdam heeft zich ook
in de loop der sterren gestort en is
uitgekomen met een serie deeltjes per
dierenriemteken. Zes zijn er nu, de
andere volgen.
Het zijn dunne boekjes van het
bekende type met eerst een beschrij
ving van teken en karakter, de plaats
in de maatschappij, in bedrijf en
gezin en tenslotte de bekende „die
met die-combinaties” inzake liefde en
huwelijk.
Lucien heeft de lichtvoetige tekst
geschreven en hij wijkt in zijn op
vattingen niet af van andere uitleg
gingen van het bekende damesblad-
karakter.
Marijke van Raephorst heeft na
tuurlijk vaak mensen ontmeet die zei
den: zeg me nou es wat een aardig
boek is dat ik beslist lezen moet. Ze
is er toen eens voor gaan zitten
stel ik me voor en het resultaat is
dit boek. Ze vertelt over humor-
boekjes, over levensbeschrijvingen van
grote figuren, over gedichten en dich
ters, over de boeken van de jonge ge
neratie, over boeken voor blinden,
over reisverhalen, detectives, kinder
boeken en boeken over dood en leven.
En een apart hoofdstuk is gewijd aan
de boeken die, verfilmd, op de televi
sie verschijnen en die men daarna nog
eens rustig lezen kan.
SPECTRUM-UTRECHT
Een prisma-tuinflora van Mevrouw
A. C. Muller-Idzerda met 221 kleu
renfoto’s van Rob Herwig uitgevoerd
op kunstdrukpapier. Een unieke com
binatie die een belofte inhoudt voor
een uitstekende uitgave. Nu, die
wordt dan ook wel ingelost en dan
bovendien ook nog in een handige
kleine afmeting. De opzet en indeling
van deze uitgave is nieuw. De opzet
is: een combinatie van botanische
kenmerken en praktische gegevens.
De indeling is in 13 hoofdstukken:
Bomen, Heesters, Klimheester en
klimplanten, Coniferen, Rozen, Sier-
grassen, Vaste planten, Tweejarige
zaadplanten, Eenj arige zaadplanten,
Bol- en knolgewassen, Waterplanten.
Verklarende woordenlijst en Litera
tuurverwijzing.
LA RIVIÈRE
ZWOLLE
Peter Batnm: „Een Mensenleven”.
Een terugblik op een tijdperk van 70
jaar, waardoorheen de schrijver min
of meer zijn eigen biografie vlecht.
Een bewogen afwisselend leven als
o.a. luitenant, scheepsarts, chirurg, of.
ficier van gezondheid, omroepman en
schrijver in een al even bewogen
tijd: twee wereldoorlogen, tweemaal
de opbouw, strijd tegen het nazisme
en zwerftochten over de wereld.
FONTEIN—DE BILT
Jörn Riel: „Een verhaal waar je
een mooi gezicht van krijgt” en dat is
de letterlijke vertaling van de titel
uit de taal van de Eskimo’s, in wier
land dit verhaal speelt. Een grappig
verhaal, waar je om moet glimlachen
en een glimlach maakt een gezicht
mooi
Wat deed Karei Slingervoet? Tij
dens enkele buitenprojecten in
Frankrijk zocht hij naar een wit dat
duidelijk zichtbaar zou zijn en toch
binnen enkele weken door de natuur
weer zou zijn afgebroken. Hij vond
dat tandpasta zijn ideeën het beste
realiseerde. En toen ging hij ook aan
het werk in de Haarlemse Hout. Op
bomen bracht hij strepen tandpasta
aan. Vervolgens fotografeerde hij die
als „bewijsvoering”.
„Waarom deed je dat en wat beleef
je eraan”, vroeg ik hem, toen hij mij
een exemplaar van het boekje ter
recensie kwam brengen. „Ik ben op
zoek naar het eenvoudigste middel
om toch tot een expressie te geraken.
Geloof me, het gaf me een enorme
kick, op die manier met de natuur in
contact te komen. Je gaat zo’n boom
anders beleven”.
tij
I
t'
w V V.J-
!i
m
DE UITGEVER ELSEVIER zit ei
genlijk elk jaar weer met de titel
van zijn jaarboek. Zo is nu weer
verschenen „Het jaar in woord en
beeld, Winkler Prins Jaarboek 1974”.
Maar het gaat wel over 1973. Het
blijft verwarrend, ook al zet men
binnenin dat het jaar 1973 onder han
den genomen wordt. Maar goed, ter
zake over de inhoud, die weer voor
treffelijk is.
Terecht heeft de redactie de ener
giecrisis centraal gezet (en dat licht
daarop staat niet onder de korenmaat,
zoals in de dagen van de crisis ge
bruik was).
Er waren natuurlijk nog meer
brandende kwesties, zoals de Water-
gate-affaire, die de val van Nixon
inluidde (in 1973 kon de man nog
liegen alsof het gedrukt stond), of de
enorme hongersnood in de Sahel-lan-
den. De Jom Kippoer-oorlog echter
veranderde het gezicht van de wereld
drastisch. Die oorlog in het midden
oosten werd een keerpunt in de his
torie. De Arabische landen hervonden
hun zelfvertrouwen en lieten dat le-
ter via de olie ook wel weten.
Het is boeiend, met de wetenschap
van dit moment achter de hand, nog
eens na te slaan, hoe het allemaal
gekomen is en verlopen. Vandaar dat
zo’n jaarboek altijd weer een stuk
levende geschiedschrijving is, waarin
je mensen en feiten direct herkent.
- 4-
UITGEVERIJ
BUSSUM
„De Berg M” van Dick Laan be
schrijft het leven van een jongen op
een Zwitserde kostschool. Drie boe
ken in de bekende Regenboogreeks:
Imme Dros: „Duif maar dapper”, jon
gens en meisjes 7-12 j.
Alet Schouten: „lolo komt niet spe
len”, jongens en meisjes 9-12 j. Bar-
bro Lindgren: „Topgeheimen”. Dit is
het dierbaar geschreven dagboek van
een 10-jarig meisje.
UITGEVERIJ KOSMOS
DAM
Paul Gallico: „Julian’s avontuurlij
ke reis”, een roman waarin een
sprookje werkelijkheid wordt in het
leven van de tienjarige Julian.
Sid Fleischman: „Djingo Django”,
een spannend en vrolijk verhaal voor
kinderen van een jaar of twaalf.
Thoraldo, een jonge goochelaar
vertelt zijn kunsten in: „Thoraldo’s
Trucs en toverijen”.
QUERIDO’S UITGEVERIJ
STERDAM
Johanna Reiss schreef: „De Schuil
plaats” voor haar twee dochtertjes;
oorspronkelijk in het Engels onder de
titel: „The upstairs room”, omdat zij
na de oorlog naar Amerika is ver
trokken en met man en kinderen in
New York woont. Zij wilde haar
kinderen vertellen hoe zij en haar
zusje als joodse kinderen waren on
dergedoken bij een familie in een
Twents dorp. Hoe zij daar leefden,
wat zij daar meemaakten en hoe deze
eenvoudige mensen hen aan de grote
massamoord hebben weten te ont
trekken op een manier, die deze fa
milie als vanzelfsprekend beschouw
de, maar voor de betrokkenen onver
gefelijk is.
Marilyn Sachs: „Wat stelt dat nou
voor?”, een gezellige familieroman
voor de jeugd.
KOSMOS - AMSTERDAM
Jean Craighead George: „Miyax, de
wolven en de jager”. Een spannend
verhaal van de jonge dochter van een
Eskimojager, die verdwaalt in de on
afzienbare toendra van Alaska. John
Schoenherr illustreerde het boek met
prachtige tekeningen, waarmee hij
uitstekend de sfeer van dit barre land
oproept.
Martha Robinson: „Het speurwerk
van de veearts”. De hele familie
speurt mee en dat maakt het tot een
spannend verhaal voor 12-jarigen.
Ole Lund Kirkegaard, de grote
vriend van Lutje Giel, Albert en Orla
de Kikkerslikker, gaat nu op reis,
door de lucht op een vliegend tapijt:
„Hodja uit Pjort”, zoals de titel luidt.
Judith Viorst, die o.a. veel succes
boekte met: „Dat is heel wat voor
een kat, vind je niet?” maakte nu
weer een klein boekje met tekenin
gen van Kay Chorao over: „Monsters
en Vampiers, Spoken en Boemannen,
Duivels en Dwergen, Levende lijken
en Griezelige Dingesen bestaan niet
zegt mijn moeder”. Een mond vol
voor een een klein boekje, dat wel,
maar wel leuk.
Heel veel belangstellenden in astro
logie zullen hun „pad” zijn begonnen
via de bekende boeken van Else Par
ker, vroeger vaste nummers van L. J.
Veen, later overgenomen door
Ankh—Hermes in Deventer. Lang is
haar „Astrologie en haar praktische
toepassing” uitverkocht geweest. De
zesde druk is nu verschenen, een
bewijs voor het feit dat het boek nog
steeds niet verouderd is, ook al be
kijkt Else Parker de astrologie nogal
van de moralistische kant. Het is een
zeer serieus boek en op dit terrein
welhaast klassiek te noemen.
Het rad van fortuin, dat het mense-
lyk lot bepaalt en gebonden is aan
de stand van zon, maan en planeten
is een veel voorkomend thema in de
Middeleeuwen. Deze houtsnede is af
komstig uit een Duits handschrift van
circa 1490.
Die astrologie was er al vroeg en
aan het patroon is niet zoveel veran
derd- De methoden zijn verfijnd en
duizenden jaren lang was de astrolo
gie een der drijfveren van de mense
lijke cultuur. Tot in onze tijd raad
plegen regeringsleiders astrologen,
ook al willen ze het voor geen geld
weten.
Onschuldig vertier meestal,
astrologische neigingen, wat
wegneemt dat diezelfde astrologie de
wieg is geweest van de astronomie en
een groot deel van de hedendaagse
natuurkundige wetenschap als gevolg
heeft gehad. Ze heeft bovendien een
enorme hoeveelheid zeer boeiende
symbolische kunst opgeleverd.
Daaruit is in dit boek een uitmun
tende keuze gedaan, onder meer met
prachtige bladen uit middeleeuwse
getijdenboeken, ook met afbeeldingen
van astrologische instrumenten,
waardoor dit kijkboek eigenlijk een
kleine platenatlas is geworden.
rï!w
F?
