Bob Janson: President Ford wil
mensen doen denken dat oorlog
in Vietnam nu voorbij
is
Er sneuvelen nu meer soldaten dan twee jaar geleden
1
■fc
'V
HULPVERLENING
AMERIKAANSE DESERTEURS PASSEN
BINNENKORT
ZICH GOED AAN IN ZWEDEN
VERMINDERD
ZUID-VIETNAM IS DE OORLOG MOE
1
1
7/
door Gees Straus
McDonald-eetcultuur
Amnestie
Verraad
s
w'
ZATERDAG
2 8
DECEMBER
19 7 4
om
J
VAN DE RUIM 800 Amerikanen die in de jaren 1965-1973 weigerden
naar Vietnam te gaan en om deze reden asiel in Zweden vroegen, heeft de
helft in de afgelopen jaren te kennen gegeven zich voorgoed in dit Scandi
navische land te willen vestigen.
Over het algemeen verloopt hun aanpassing zo goed, dat er al sprake is
van een zekere assimilering. Dat resulteert bijvoorbeeld in een toenemend
aantal deserteurs dat de Zweedse nationaliteit aanvraagt. Samen met hun
vrouwen, verloofden, vrienden en kinderen de gemeenschap telt daar
door in totaal 1.200 mensen zien ze nauwelijks of geen heil in het am-
nestieprogramma dat president Ford heeft afgekondigd in zijn pogingen
de in zijn land tegenstrevende groeperingen met elkaar te verzoenen.
■-W
I
iiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinin
BOB JANSON
PRESIDENT THIEU
enkele malen tijdens het gesprek inter
rumpeert, antwoordt hij vlot in het
Zweeds. Kennelijk blijkt ook hij zich
graag en snel te willen aanpassen.
„In het algemeen passen de deserteurs
zich makkelijk aan”, antwoordt Janson,
„ze leren wat ze te doen hebben: studie
of werken, dat lukt vrij goed. Het is
aanvankelijk voor niemand makkelijk
geweest om aan het werk te komen. Dat
geldt trouwens voor iedere buitenlander,
ook al omdat ze de taal niet spreken.
Maar je kan toch wel zeggen, dat ieder
een op het ogenblik een baan heeft”.
heid rondliepen”. Die hulp bestond mede
uit het organiseren van een aantal con-
tactavonden waar films werden gedraaid
en pingpongwedstrijden werden gehou
den. „Louter en alleen om hun isolement
een beetje te helpen doorbreken”, aldus
Janson.
lieke priesters die de anti-regeringscam-
pagne van pater Thanh veroordelen.
Maar ook de oppositie tegen de rege-
Het programma is er alleen voor de
echte deserteurs. Iedereen die zich op
een andere wijze, hoe dan ook, aan de
oorlog heeft onttrokken, die komt niet
voor in het programma.
„Wanneer dat gebeurt, zijn ze hier
meer dan zes jaar, sommigen zelfs al
een jaar of tien. Voor hen zal de Ameri
kaanse samenleving volkomen veranderd
zijn. Dat geeft ze een, wat ik zou willen
noemen, „culturele shock”. Als de Ame
rikaanse bevolking haar lessen heeft ge
trokken uit deze oorlog, dan kan de
aanpassing van de deserteurs wellicht
goed verlopen. De deserteur heeft zijn
mogelijkheden realistisch te bekijken, te
Vooral in het eerste jaar in Zweden
vond ik het moeilijk om een baan en
vrienden te krijgen. Maar dat waren
geen onoverkomelijke bezwaren. Ik vind
mijn leven hier zeer positief en ik heb
niet de wens om terug te keren omdat
ik het hier slecht zou hebben getroffen.
Als ik de kans zou krijgen terug te
kunnen gaan naar de VS, dan zou ik
naderhand zeker weer naar Zweden te
rugkeren. Ik leef hier samen met een
Zweedse vrouw en we hebben een baby.
Voor haar zou het helemaal onmogelijk
zijn om zich in Amerika te vestigen”.
Wat ga je doen als straks het Exile
Project wordt opgeheven?
Bob Janson’s vader emigreerde in 1940
vanuit Finland naar Amerika. „We heb
ben oude familie-banden met Zweden en
dat maakt het misschien gemakkelijker
om me in de Zweedse situatie te kunnen
verplaatsen”. Het contact met zijn ou
ders is hartelijk, ze willen volgend jaar
naar Zweden overkomen. Heimwee heeft
Bob Janson nauwelijks.
Bob Janson: „Ik heb geen carrière-
plannen. Toen onze dochter werd gebo
ren, heb ik tegen mijn vrouw gezegd dat
zij zou gaan werken en dat ik voor het
kind wilde thuisblijven. Ik wil op den
duur iets met kinderen gaan doen, maar
die plannen zijn allemaal nogal vaag,
hoor”.
Janson houdt kantoor in het hartje
van Stockholm, uitkijkend op een druk
ke winkelstraat. Hij maakt een zacht
aardige en open indruk. Als de telefoon
deserteurs, dat het een straf is. Ondanks
de akkoorden van Parijs gaat de oorlog
in Vietnam met steun van de VS ge
woon door. De deserteurs vinden het
inhumaan om onder deze condities in
hun land te blijven. Het amnestiepro-
gramma is niets anders dan een politie
ke manoeuvre. Ford wil de mensen doen
denken dat de oorlog voorbij is.
Als de amnestie wordt uitgebreid, hoe
zouden de „Zweedse” Amerikanen daar
op reageren?
De grote massa is de oorlog, die nu
veel grotere offers van haar vraagt dan
ten tijde van de aanwezigheid van de
Amerikanen, allang moe. Er sneuvelen
nu meer Zuidvietnamese soldaten dan
twee jaar geleden; het aantal oorlogswe-
duwen en wezen neemt voortdurend toe.
Het is echter vooral de economische
misère, die de Zuidvietnamezen dwingt
die buikriem aan te halen, die heeft
bijgedragen tot de algeméne ontevreden
heid.
De grootscheepse hulp die Zuid-Viet
nam bij zijn wederopbouw verwachtte,
is tot nu toe uitgebleven. Het was zon
der twijfel voor president Thieu een
harde slag dat de Verenigde Staten dit
jaar hun militaire hulp met 700 miljoen
dollar inkrompen. Ook dat heeft bijge
dragen tot de impopulariteit van presi
dent Thieu. Voor de man in de straat
maakte dit alles nog duidelijker dat
voortzetting van de oorlog zinloos is.
De demonstraties tegen president Thieu in Saigon houden maar niet op. Katholieke
priesters, boeddhistische nonnen, oorlogsveteranen, journalisten en straatkinderen
protesteren tegen het regime van Thieu, die Zuid-Vietnam twintig maanden na de
wapenstilstand niet dichter tot een blijvende vrede heeft kunnen brengen.
Zij die in Zweden niet konden aarden,
gingen in meerderheid terug naar de
Verenigde Staten, al gingen er ook veel
naar Canada of andere delen van de
wereld. Om ook hen naar huis te halen
heeft president Ford kort na zijn benoe
ming een amnestieprogramma afgekon
digd. Janson vertelt te weten dat het
programma geen enkel effect heeft ge
had.
Een deel van de deserteurs is, vooral
in de eerste jaren, met de Zweedse
justitie in aanraking gekomen. Diefstal,
bedreiging en dope waren de voornaam
ste oorzaken. „Dope vooral in de tijd dat
ze moeilijk door de officiële sluizen
kwamen. Het grootste misdaadpercenta-
ge laten de Amerikanen in Malmö zien,
waar ook de grootste minderheid van de
deserteurs zit (de meesten trekken naar
Stockholm, maar minderheden komen
ook voor in de universiteitssteden Upp
sala en Göteborg)”. Malmö, vertelt Jan
son, omdat daar de situatie voor hen het
moeilijkst was door de sterke tegenwer
king van de overheid.
Er is met de komst van Ford geen
verandering in de Amerikaanse leiding
gekomen. Ford continueert de politiek
van Nixon. Alle problemen zijn dezelfde
gebleven. Er is geen nieuw tijdperk van
de beloofde openheid en verzoening ge
komen”.
Dat gebrek aan zelfstandigheid en
zelfvertrouwen zie je trouwens in heel
Europa. Het kapitalisme wordt vanuit
Amerika het sterkst overgedragen, het
cultuur-kapitalisme is daar slechts een
onderdeel van”.
dusver tegenover de demonstranten een
verbazingwekkende terughoudendheid
aan de dag gelegd. Blijkbaar wil presi
dent Thieu de wereldopinie door een
hard optreden niet nog meer tegen zich
innemen, want hij is, als hij aan de
macht wil blijven, volledig op hulp van
de VS aangewezen.
Geruchten doen in Saigon de ronde
dat de Amerikaanse inlichtingendienst
CIA achter de demonstranten staat.
Daar zijn echter geen bewijzen voor aan
te voeren. Ook al doet veel in Saigon
denken aan de laatste dagen van ex-
president Diem, toch is de macht van
president Thieu nog niet gebroken. Hij
kan nog steeds rekenen op de steun van
het grootste deel van het leger, waarmee
hij tot nu toe het land met ijzeren hand
geregeerd heeft.
In tegenstelling tot president Diem is
Thieu een handige tacticus. Hij is nu
van plan een compromis te zoeken en
hervormingen door te voeren in zijn
kabinet. Maar terwijl in Saigon en ande
re Zuidvietnamese steden de bevolking
tegen de regering-Thiieu protesteert, ver
liest het niet erg strijdlustige Zuidviet
namese leger de ene buitenpost na de
„Slechts 1 tot 2 percent is naar Ame
rika teruggekeerd. Het plan was opgezet
om honderdduizenden weigeraars op te
vangen, maar er hebben maar zo’n 140C
gebruik van gemaakt. Daarvan zat de
helft in de Verenigde Staten zelf onder
gedoken. Het opvangkamp Adderbury
waar de deserteurs de eerste tijd moes
ten doorbrengen, is dan ook al gesloten”.
De reden dat het programma niet
goed functioneert: „De meerderheid
denkt dat het niets betekent voor de
„Ik zie weinig verschil tussen de
Zweedse en de Amerikaanse samenle
ving. De Amerikaanse waarden nemen
hier hand over hand toe. Veel Ameri
kaanse begrippen worden overgenomen,
zoals de McDonald-eetcultuur en talloze
Amerikaanse woorden sluipen de taal
binnen. Ik was zeer teleurgesteld dat te
merken toen ik hier kwam.
De eerste Amerikaanse deserteur
kwam in 1967 naar Zweden om daar
asiel aan te vragen. Drie jaar later werd
met steun van de Zweedse overheid het
American Exile Project opgericht. Bob
Janson, zelf Amerikaans deserteur
werkt voor het Project sinds vorig jaar
Eerst samen met een tweede sociaal
werker, nu alleen. De steun aan de
Amerikanen in Zweden kan steeds min
der worden nu de problemen van de
eerste jaren zijn overwonnen. Binnen
een half jaar zal het Exile Project zelfs
voor het grootste deel worden opgehe
ven. De Zweedse staat, die voor de helfi
in de kosten bijdraagt, zal nog deze
maand de subsidie intrekken. De Natio
nale Raad van Kerken in Christus, die
in de Verenigde Staten zetelt en het
andere deel van de kosten financiert,
blijft voorlopig steun verlenen.
„De leeftijd van de Vietnam-weige
raars ligt tussen de 24/25 en 30 jaar.
Hun enige reden was het ontlopen van
de immer felbekritiseerde oorlog in
Zuidoost-Azië. „Er zijn enkelen ge
weest, die uit het leger gedeserteerd zijn
vanwege ondervonden discriminatie. Dat
was vooral het geval met negers die in
West-Duitsland waren gelegerd. Maar
die zijn aan de grens door Zweden
teruggestuurd”.
De leiding van de anti-regeringscam-
pagne hebben de katholieken onder aan
voering van de pater Tran Huu Thanh.
Zij waren voorheen de ruggegraat van
de regering-Thieu in hun strijd tegen de
communisten. Ten tijde van de scheiding
tussen Noord- en Zuid-Vietnam (in 1954)
kwamen een miljoen katholieken, met
him priesters, uit het Noorden. Van de
totale bevolking van Zuid-Vietnam ma
ken de katholieken nu nog maar 10
procent uit.
Pater Thanh, een overtuigd anti-com-
munist, beschuldigt president Thieu en
zijn medewerkers van corruptie, waarin
hij een van de oorzaken van de econo
mische misère ziet. Maar nog lang niet
alle Zuidvietnamese katholieken staan
achter de beweging van pater Thanh, die
echter wel de steun geniet van de aarts
bisschop van Saigon, Nguyen van Ninh.
Voor de door de regering gecontroleerde
televisie verschijnen steeds weer katho-
andere. Daardoor ziet het er naar uit dat
de toekomst van Zuid-Vietnam niet rond
de onderhandelingstafel zal worden be
slist, maar op het slagveld.
Degene die terugkeert, wordt voor een
enorm dilemma geplaatst. Hij heeft ja
renlang in de mening verkeerd dat de
oorlog een verkeerde zaak was. Nu
wordt hem de mening opgedrongen, dat
de staat het recht had om aan deze
oorlog mee te doen. De deserteur wordt
geconfronteerd met een reeks van ver
wijten door het „thuisfront”, dat hij
verraad heeft gepleegd, dat hij laf is
geweest. Dat brengt grote problemen
met zich mee, want hij krijgt zeer
moeilijk of helemaal geen werk.
Als aanpassingsproblemen noemt Jan
son moeilijkheden rond huisvesting,
scholing, verblijfsvergunningen. „We
hielpen ook met persoonlijke problemen.
Mensen die met gevoelens van eenzaam-
ring van Thieu is niet eensgezind. De
boeddhisten, die in 1963 met behulp van
de Amerikanen president Diem ten val
brachten, bekijken -ie katholieken, die
door Diem met enige voorkeur behan
deld werden, nog altijd met wantrou
wen. Maar o ok de An Quang-pagode,
eens het hart van de boeddhistische
beweging, is nu in verscheidene groepen
gespleten. Zo wordt ook het nieuwe
boeddhistische front van senator Vu Van
Mau, dat zich „krachten der nationale
verzoening” noemt, lang niet door alle
boeddhistische leiders erkend.
De oppositiegroepen beschuldigen se
nator Vu Van Mau ervan dat hij slechts
zijn eigen politieke ambities wil verwer
kelijken, zoals dat in Zuid-Vietnam he
laas meer het geval is. Het is ook niet
waarschijnlijk dat de tegenwoordige
kruistocht tegen de corruptie in rege
ringskringen en tegen de onderdrukking
van die democratische vrijheden de op
positionele krachten zal weten te binden.
De verschillende oppositiegroepen probe
ren alle hun onafhankelijkheid te bewa
ren, ook al hebben ze nauwelijks aan
hangers.
De Zuidvietnamese politie heeft tot
meer daar alle steun aan de oorlog
gewoon doorgaat”.
Bob Janson, afkomstig uit Massachu
setts, studeerde biologie in Maine voor
dat hij in dienst ging. Hij was tien
maanden in dienst toen zijn oproep voor
Vietnam kwam. Hij weigerde en bracht
vervolgens een maand door, in Canada,
voordat hij naar Zweden uitweek. „Toen
ik begon te studeren, was ik erg onge
lukkig met de Amerikaanse politiek,
maar pas in dienst raakte ik er van
overtuigd dat we met onze politiek ver
keerd zaten.
-■ r/T* -
iila
