Centrum speelt realistisch drama van Franz X. Kroetz
Kruysen: schilder en
zanger van het lied
Don Mercedes
Dali-museum in
Cleveland
Shelley Winters
bezocht Anne
Frankhuis
„Cathedrale Engloutie" bij
Nederlands Danstheater
Vaarwel voor Maria Austria
nu 29,00
BRILJANT SPEL VAN NOëL LEE
DOUWMA RUIMT OP
KRACHT EN ZWAKTE VAN CHOREOGRAAF JIRI KYLIAN
Italiaanse prijs voor
Nederlandse films
Jaarlijkse kunstbeurs
in Maastricht
DOUWMA RUIMT OP
DOUWMA RUIMT OP
dat zegt alles. Voorbeeld:
REGENJASSEN
nu v.a. 49,00
nu v.a. 99,00
I COLLECTIE VI
GOUD EN
ZILVER
WOENSDAG
1 5
JANUARI
19 7 5
KUNST
15
door Jac Heijer
Het meisje is van hem zwanger.
van
bedacht aan en blijft het verhaal
achter bij de boeiende danspatro
nen.
NYLON JACKS
dat zegt alles. Voorbeeld:
SUÈDE JACK
DEN HAAG Dinsdagavond
ging in de Koninklijke Schouwburg
in Den Haag de première van de
„Cathedrale Engloutie” van Jiri
Kylian. Kylian begint langzamer
hand een duidelijk stempel te druk
ken op het repertoire van het Ne
derlands Danstheater. Dit stempel
heeft twee kanten. Wat choreogra
fische vakkennis betreft, staat deze
jonge danser ver boven alle bal
lettenmakers van vaderlandse bo
dem. Hij analyseert feilloos be
wegingen en schakelt de gevonden
onderdelen met een onvoorstelbaar
gemak aan elkaar tot danspatronen,
die steeds verrassend zijn en altijd
geladen met dynamiek. Dit is zijn
kracht. Zijn zwakheid is dat hij
iedere keer weer zoekt naar sym
bolen in zijn balletten. Hij wil wat
vertellen, menselijke problemen
aan de orde stellen, en hoewel hij
vaak zelfs dicht bij een redelijke
realisatie van die problemen komt,
doen die problemen toch altijd te
HAARLEM Het zou een krantebericht kunnen zijn: Meisje (14) ver
moordt vader. Samen met haar vriend heeft de 14-jarige huishoudscho-
liere Hannie de J. op beestachtige wijze haar vader, een 40-jarige vracht
wagenchauffeur, vermoord. Het drama speelde zich gisteravond af op een
kwekerij aan de Eindeweg. De jongeman, de 20-jarige losarbeider Geert
V., loste enige geweerschoten op de nietsvermoedende vader, die door zijn
dochter naar de kwekerij was gelokt. Toen de man niet dood bleek, sloeg
Geert V. met de geweerkolf op het hoofd van het slachtoffer in. Hannie
de J. zelf gaf de genadeslag. De jongeman is kortgeleden ontslagen uit de
gevangenis, waar hij vastzat wegens seksuele omgang met minderjarigen.
-Ml
W
1
méér dan
een gruwelijk krantebericht
EDDY HABBEMA
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
I
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
Zie onze etalage
Michel Rahn (links) en Nils Christe in
„Cathedrale Engloutie” van Kylian.
Familie, vele vrienden en kennissen uit de wereld van theater en fotografie waren
gisteren op Westerveld voor de crematie van de vorige week overleden fotografe
HET IS DE EERSTE toneelregie voor
Eddy Habbema, die geen speciale regie-
De films zijn „Vaarwater” van Charles
Breyer, over het drukke scheepvaartver
keer voor de Nederlandse kust, „Identi
ty” van Jan Vrijman, een dramatische
episode uit het leven van een zakenman
en „Bhutan, troon der góden”, een docu
mentaire over de Himalayastaat Bhutan.
dat zegt alles! Voorbeeld:
Gen- Cronjéstraat 38-44
Gen. Cronjéstraat 38-44
van 299.00
Gen. Cronjéstraat 38-44
Dit is dinsdagavond bekendgemaakt bij
de officiële opening van kunsthandel
Rob Noortman B.V. in het Zuidlimburg-
se Hulsberg. De bedoeling is van„Pictu-
ra” een jaarlijks terugkerend evenement
te maken.
DEN HAAG (ANP). Het ministerie
van Toerisme en Schouwspelen van Ita
lië heeft aan drie Nederlandse films de
Italiaanse kwaliteitsprijs 1972 toegekend.
De prijs bedraagt 5,5 miljoen lires. Dit
heeft de Rijksvoorlichtingsdienst dinsdag
meegedeeld.
Een misverstand was er de oorzaak van
dat afgelopen maandag een verkeerde
foto werd afgedrukt bij het interview
met popzanger Don Mercedes. De échte
Don Mercedes gaat hierbij.
ontzaglijke ernst. Aan de ene kant is
„Overstekend wild” een bijna Griekse
tragedie met een onontkoombaar nood
lot, maar aan de andere kant hebben we
er ook een all-in-the-family-achtige
lichtheid in, die in de Duitse opvoerin
gen minder naar voren komt. Die licht
heid past beter bij Nederland.”
De collectionneur heeft de schilderijen
al eerder voor hét publiek tentoonge
steld. Op een expositie in 1971 kwamen
toen ruim 60 duizend bezoekers.
hoe onbevrijd onze maatschappij is. „Het
gaat niet om de gewelddaad zelf. Die is
nergens onderwerp van mijn stukken.
Het gaat om al die maatschappelijke en
psychische beschadigingen waar dat ge
weld uit voortkomt”, zegt hij. „De toe
schouwers moeten zeggen: of ik ga nu
een waanzinnig christelijk leven leiden
of ik grijp naar mijn geweer”. (Citaten
uit Centrums tekstboekje met toelich
ting).
MAASTRICHT (ANP). In de Euro-
hal in Maastricht zal van 6 tot 16
december de eerste internationale kunst
beurs „Pictura” worden gehouden. Kunst
handelaren uit heel West-Europa ne
men er aan deel. De selectie zal worden
bepaald door een commissie van kunst
kenners en kunsthistorici.
opleiding heeft gevolgd. Hij werd in 1947
in Amsterdam geboren, volgde daar een
gymnasiumopleiding aan het Montessori-
lyceum en studeerde enige tijd psycholo
gie. Hij leerde Lodewijk de Boer ken
nen, assisteerde hem bij verschillende
stukken, tenslotte bij Arrabals „Tuin der
Lusten” bij het toenmalige Studio. In
1969 trok Habbema de aandacht met
zijn regie bij Leidse studenten in een
musical van Bram Vermeulen en Freek
de Jonge (Neerlands Hoop). Vermeulen
was een
Het Anne
is sinds dins-
bezit van de
in 1959
Over zijn regie-opvatting zegt Habbe
ma: „We hebben geprobeerd op het
scherp van de snede te wandelen tussen
het realisme van de tekst en de aanwzij-
gingen aan de ene kant en anderzijds de
verdunning, die Kroetz erin aan brengt.
Dat vereist bij het spelen een Brechti-
aans procédé, dat we in Nederland
slecht kunnen. Je komt er niet met een
volstrekte stilering. Ik heb gewoon een
paar lullige realistische dingen nódig:
een woonkeuken t je, een slaapkamer.
Maar niet méér dan nodig is. Een au
towrak dus, waarin Hannie en Geert
vrijen, maar niet het hele autokerkhof.
Het wandelen op het scherp van de
snede is er ook tussen de humor en de
Dit bezwaar gold al voor „Viewers”,
waar oorspronkelijk een aantal mensen
op een schilderijententoonstelling gecon
fronteerd werden met een spiegel waar
op iedereen natuurlijk anders rekgeert.
Zoals het ballet ons dinsdagavond gepre
senteerd werd, beviel het me veel beter.
De spiegel was eenvoudig weggelaten, de
voorzichtigheid van de uitvoering (vaker
een euvel bij het Danstheater) was over
wonnen door lef en vaart en de wat
zwakke plekken uit de choreografie wa
ren verbeterd. Alles met winst. Hier
heeft Kylian kennelijk zijn eigen zwak
heid herkend.
In zijn nieuwe ballet „Cathedrale
Engloutie” zit echter weer een fors pak
symbolisme voorzien van een ingewik
keld verhaal in het programma. Met wat
goeie wil herken ik in het werk het
volgende: Vier mensen laten zich onder
invloed van natuurlijke zeegeluiden
(kalm en woest geklots van de branding)
volkomen gaan. Uit zee klinkt echter af
AMSTERDAM (ANP).
Frankhuis in Amsterdam
dagmiddag in- het trotse
„Oscar”, die Shelley Winters
ontving voor haar rol van mevrouw Van
Daan in de Anne Frankfilm. De goedlach
se Amerikaanse filmster kwam de
onderscheiding persoonlijk aan het Anne
Frankhuis aanbieden, nadat zij ’s och
tends haar komst telefonisch had aange-
kondigd. In België, waar zij met onna-
men voor een nieuwe film bezig is, nam
zij in gezelschap van een vriendin de
trein voor dit bezoek aan Amsterdam.
Het toeval wilde, dat ook de in Zwit
serland wonende vader van Anne Frank
enkele dagen samen met zijn vrouw in
de hoofdstad is voor het bijwonen van
een bestuursvergadering van de stich
ting, waarvan hij erevoorzitter is. Nadat
de heer en mevrouw Frank in allerijl
van de komst van Shelley Winters op de
hoogte waren gesteld, ontmoetten zij
elkaar dinsdagmiddag in het Anne
Frankhuis.
Jaóe
CLEVELAND (AP). In de Ameri
kaanse stad Cleveland in de staat Ohio
zijn gisteren plannen ontvouwd voor de
bouw van een museum gewijd aan de
Spaanse surrealistische schilder Salvador
Dali- In het museum wordt een collectie
ondergebracht uit het bezit van een
rijke industrieel in Cleveland.
AMSTERDAM. Er is geen princi
pieel verschil tussen een schilder en een
zanger. Een schilder maakt kleuren en
sfeer met verf, ik doe het met mijn
stem. Voor mij zijn liederen evenzovele
schilderijen, variërend van kleur en
compositie.
Maria Austria, medewerkster ook van onze krant. Bij de onder bloemen bedolven
kist sprak de heer E. de Jong namens de federatie van kunstenaarsverenigingen en
de fotografenorganisatie GKF. Hij noemde mevrouw Austria een „lastig mens”, dat
altijd zeer actief en zeer geëngageerd bezig was in de kunstenaars- en vakorganisa
ties. Hij meende dat haar levendige persoonlijkheid ertoe bijdraagt haar dood ge
makkelijker te verwerken. Een nichtje van de overledene vertelde van de sterke
familieband en de niet aflatende werklust van mevrouw Austria.
baud. De poëtische sfeer en gedachten
gang heeft Andriessen fijn aangevoeld
en in muziek uitgesproken, van Franse
esprit doortrokken. Kruysen, die even
zeer poeët als zanger is, bleek ook hiei
een ideaal medium voor de kunst van
woord en muziek.
Behalve vertolker en boeiend begelei
der ontpopte Noël Lee zich ook als
componist in de cyclus Sonnets of sum
mer and sorrow (Shakespeare) voor bas,
hoorn en piano. De dramatische intensi
teit van deze liederen werd door Lee
gebeiteld in felle pianoklanken, emotio
nele zang en frasen van hoornklank, een
partij in zeer mooie toon gespeeld door
hoornist Joop Meijer.
Een drietal Moussorgsky-liederen, in
drukwekkend gezongen op Russische
tekst en de nostalgieke verrukkingen uit
de Liederkreis opus 24 van Schumann,
zeldzaam indringend geïnterpreteerd,
completeerden het universeel karakter
van dit schitterend recital. De fraai
getimbreerde bariton van Bernard Kruy
sen is vederlicht in de hoogte, emotio
neel in de donkere ruigte van diepe
gevoelstonen en beschikt tussen deze
twee uitersten over een gamma van vele
nuances, die rimpeling en kleur geven
aan de expressiviteit van de liedkunst.
„Een schilder van het lied” kan Bernard
Kruysen zich met recht noemen.
TOON VRANKEN
studiegenoot van Habbema.
Habbema regisseerde de musical „God-
spell” en drie opera-uitvoeringen in het
Holland Festival, o.a. de Nicolaasspelen
in ’73 en Eumelio in ’74. Centrum heeft
hem ook voor het volgend seizoen ge
contracteerd.
„Overstekend wild” wordt gespeeld
door Ansje Beentjes als het 14-jarige
meisje, Theo de Jong als haar vriend,
Ingeborg Elzevier en Ben Hulsman als
haar ouders. Verder spelen mee Rutger
Weemhoff en Dries Krijn. Het decor is
van de jonge tv-ontwerper Frank Rosen.
Een schitterende reeks uit kle!ne ele
menten opgebouwde bewegingsmelodie-
en, die perfect aansluiten bij de diverse
zee- en klokklanken. Het op allerlei
manieren liggend of staand rondwente
len, terwijl iemand anders een voet van
je vasthoudt. Een prachtig duet van
twee mannen, aarzelend tussen aanvals
drift en genegenheid. Volkomen aanslui-
„Overstekend wild”
Dat is het basisgegeven van „Overste
kend wild”, dat toneelgroep Centrum
donderdagavond in de stadsschouwburg
te Haarlem uitbrengt. Het is een toneel
stuk van de 33-jarige Duitse schrijver
Franz Xavier Kroetz. „Overstekend
wild” (Wildwechsel) is vrijwel overal in
West-Duitsland opgevoerd, met succes.
De Oostduitse voorstelling werd dat niet,
maar die in Engeland wel. De film- en
toneelregisseur Fassbinder maakte er
een film van, die ook in Nederland is
vertoond. Een der omroepen heeft er
een tv-serie van gemaakt, die nooit is
uitgezonden.
Het werk van Kroetz, die met Handke,
Fassbinder, Bauer en Turrini tot de
belangrijkste jonge Duitstalige toneel
schrijvers hoort, begint langzaamaan in
Nederland door te dringen. Het toneel
hier geeft zich maar schoorvoetend ge
wonnen. John van de Rest introduceerde
Kroetz’ werk drie jaar geleden, toen hij
bij het Amsterdams Toneel twee korte
stukken regisseerde, „Thuiswerk” en
„Alleen voor mannen”. In het Holland
Festival van vorig jaar speelde het
Deutsches Schauspielhaus Hamburg een
ander: „Stallerhof”.
De stukken van Kroetz spelen in het
milieu van arme arbeiders en boeren.
Het lijkt vaak te gaan over moord en
abortus. Altijd is er een totale afwezig
heid van onderling contact. Toch schrijft
Kroetz geen goedkoop melodrama om te
schokken. Hij is een politiek schrijver,
die met zijn toneelfiguren wil laten zien
Dit zegt de bariton Bernard Kruysen,
zanger par excellence van de nobele
liedkunst. Dit is dan wel een gezegde om
even kritisch bij stil te staan, maar
toetsend aan zijn recital van dinsdag
avond in de liederavondserie in de Kleine
Zaal van het concertgebouw te Amster
dam, dan ook volledig te onderschrijven.
Hij komt uit een schildersmilieu van
grootvader- en vaderszijde en ging na
drie jaar Beeldende Kunst aan de Haag
se Academie over op de zangkunst.
Het lied werd zijn specialiteit; voor
zijn eerste plaat met liederen van De
bussy, kreeg hij in 1962 de Grand Prix
van de Académie du Disque Francais,
voor zijn tweede plaat-Schumann de
Gouden Orpheus en in 1964 werd hij
uitgeroepen tot de beste vertolker van
het Franse lied. Kruysen werd geboren
in Montreux, groeide op in zonnig Zuid-
Frankrijk en studeerde bij Bernac in
Parijs. Hij weet dan ook hoe de Franse
liedkunst gehanteerd en gebracht moet
worden, maar hij is in de interpretatie
van de liedkunst-in-het-algemeen zo
universeel geworden dat hij beslist tot
de allergrootsten kan gerekend worden.
Vanuit deze eenzame hoogte gaf hij
dan zijn recital in samenwerking met de
brillante Amerikaanse pianist Noël Lee
in een programma, dat in zijn doordach
te samenstelling ons voor enkele uren de
illusie gaf, in een droom te leven van
een verre ongekende wereld. Het begon
met de cyclus La fraicheur et le feu van
Poulenc, Kruysens meest favoriete com
ponist. Liederen verfrissend als een zilti
ge bries aan zee, ontstuimig als het
breken van de golven, maar ook liede
ren, die iets van de stilte, de schoonheid
en het beschouwelijke onder woorden
brengen in fijn genuanceerd uitgewerkte
gedachten voor stem en soms heel zelf
standig sprankelende pianopartijen. Ber
nard Kruysen zong ze puur, natuurlijk
en ongecompliceerd zoals alleen een
groot kunstenaar dat kan.
De Franse lijn en sfeer werd doorge
trokken in Trois Pastorales van Hendrik
Andriessen op tekst van Arthur Rim-
„OVERSTEKEND WILD”, vertaald
door Carel Alphenaar, wordt geregis
seerd door Eddy Habbema. Hij zegt:
„Kroetz hoort tot die jonge Duitse
schrijvers die zich van Bertolt Brecht
proberen los te maken. Peter Handke is
daarmee begonnen in extreem gestileer
de vormen. Fassbinder en Kroetz doen
het anders, beïnvloed als ze zijn door
Ödön von Morvath en de hier onbekende
Marieluise Fliesser. Kroetz schrijft niet
in het realisme van het volksdrama. Het
is een soort sociologisch realisme, waarin
hij een soort verdunning toepast. Hij
gebruikt alleen de hoogstnoodzakelijke
tekst met daartussen stiltes. In die stiltes
speelt zich het wel- of niet-begrijpen
van de situatie af. Bij Kroetz is dat het
niet-begrijpen, het niet-aankunnen van
de levenssituatie. De tekst is de opleving
van een schijnbaar contact, maar
Kroetz’ figuren komen niet toe aan
emotie of contact.”
en toe het gebeier van een gezonken
kerkklok (citaten van muziek van De
bussy). Iedere keer als onze vier mensen
deze (culturele) klanken horen, komen
ze tot bezinning en proberen ze zichzelf
te controleren- Als het hele stuk van
Debussy echter gespeeld wordt, wennen
de mensen aan de bezinning-brengende
klanken en laten zich zelfs bij het
spelen van de klok steeds meer gaan in
hun natuurlijke driften.
Eerst maar de bezwaren: Je moet het
verhaal er echt bij willen bedenken om
het te herkennen. Het uit mekaar peute
ren van het (piano) stuk van Debussy
om er eerst enkele citaten van te geven
is maar net acceptabel en wel omdat het
toch zeer smaakvol is gedaan. Na de
drie andere balletten van Kvlian (..Vie
wers”, „Blue Skin” en „Stoolgame”) be
ginnen we een beetje te wennen aan
zijn verrassende vondsten en blijkt hij
zich htoch vrij vaak te herhalen. Dit
laatste is alleen maar te ondervangen
door een uiterste aan zelfkritiek bii deze
choreograaf en zelfs bij zijn artistieke
directeuren.
Na deze bezwaren de zwaarwegende
pluspunten van dit nieuwe ballet: Een
eenvoudig, maar schitterend decor van
de choreograaf zelf. Een achtergrond
van zwartwit golfjes als op een houtsne
de met daarvoor een dun gaas, zodat het
geheel een spelende glans krijgt als van
taftzijde. Verder vier ruwhouten palen
en de hele strandsfeer is volkomen,
vooral als het aangevuld is met zeege
luiden.
CONRAD VAN DE WEETERING-
bewegingsstroom die vrij is van ieder
ritmisch patroon, alsof de zwaartekracht
overwonnen was.
Die twee dansers zelf, met in de eerste
plaats de zeer verrassende Michel Rahn
(die ook al in Viewers uitstekend naar
voren gekomen was) en ook Nils Chris
te. Samen met Mea Venema en Jeanne
Solan vormen zij een gaaf kwartet.
Dus toch weer een aanwinst voor het
repertoire van Het Nederlands Dansthea
ter, en een stuk waaraan de dansers
zich enorm kunnen optrekken.
-r-
.-e-'
-rtr-"r -u. UL
rt-
