Toneel maken met publiek
Tienmaal jazz
in Rotterdam
Bluesfestival
in Leiden
Blazing Saddles: lach-of-ik-schiet-satire
Alphenaar
Van Dalsumprijs
voor Proloog
pisF~
GERARD REVE
IK HAD
„Avondrood” over het sterven en de vluchtigheid van het leven
film
in Amsterdam
B
Si
Böll en Sacharov
••'Tl
pleiten voor
gevangen auteurs
Betovering,nanslochl
en tragiek
In een aangrijpende
liefdesverhouding. 14,90
19 7 5
2 1
FEBRUARI
V R IJ D A G
i
Couponverkoop TAPIJT
bij SCHAAPMAN
HAARLEM De mooiste thea
terervaring vind ik altijd die, waar
bij je niet weet of je lachen moet
of huilen en maar besluit tot beide.
Op zulke momenten herken je het
leven: belachelijk en droevig. Er
zijn toneelschrijvers die zoiets te
weegbrengen; Tsjechof bijvoor
beeld. Daarvoor heb je spelers no
dig die zich de toneelfiguren van de
schrijver eigen maken. De ontroe
ring is in die gevallen hoe knap
ook gedaan een afgeleide zaak.
De spelers van het Werkteater doen
het in „Avondrood” helemaal zelf.
De tekst, de onderlinge relatie, de
spanning die zij opbouwen, de fi
guren, die zij karakteriseren, zijn
van henzelf. De emotie, die ze spe
len, is een directe. Zij zijn daar en
dan op het speelvlak geëmotioneerd.
En als publiek zie je dat er aan af.
Werkteater ontroerend in
eigen stuk over bejaarden
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
bij elke boekhandel
Humorloos Hollywood
DEZE
re
KRUISWEG 47-49 HAARLEM 'TEL 023-320244
HOLLYWOOD BEGON met de Mack Sennett-kluchten vol „bathing beauties”
en heeft sindsdien een legioen filmkomieken op de mensheid losgelaten, van
wie Chaplin, Buster Keaton, Harold Lloyd, het duo Laurel en Hardy en Harry
Langdon het langst in de herinnering zullen blijven. Maar na die „golden age
of cotnedy” is de Amerikaanse filmcomedie op een laag pitje blijven sudderen.
Zo tussenbeide steeg nog een solokomiek naar de top, een Danny Kaye bijv.,
die echter door veel show en songs omgeven moest worden om de film gevuld
te krijgen. En meer recentelijk is het Woody Allen geweest die in beperkte
kring de hoop deed herleven dat Hollywood niet helemaal van humor was ont
bloot.
BLAZING SADDLES, de film die
hiernaast besproken wordt, draait In
Cineac 1, Damrak.
En vele andere grote namen.
Bekende componisten, uitste
kende opnamen. Kortom, wij
staan er helemaal achter
Zie advertentie op pag, 10
ontroerende wijze een verbinding tussen
beide maakt. Hopelijk is het stuk nog
meermalen in deze streken te zien.
JAC HEIJER
In The Movies, Haarlemmerdijk,
draait „Allonsanfan”, vers van de Ci-
nemanifestatie in Rotterdam. Ma-
stroianni speelt de hoofdrol in dit
schitterend epos van de gebroeders
Taviani (vroegere leerlingen van Joris
Ivens). De film neemt de halfslach
tigheid op de korrel van Italiaanse
revolutionairen anno 1816, met de
duidelijke bedoeling een lesje te zijn
voor de situatie van vandaag de dag.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. Onder het motto
„Jazz in de Doelen” staat voor de
komende maanden zowel in de grote
als in de kleine zaal van de Doelen in
Rotterdam een tiental jazzconcerten
geprogrammeerd. Zondag treedt, voor
de eerste maal na het overlijden van
de leider, het Duke Ellington Orche
stra onder aanvoering van diens zoon.
Mercer Ellington, in Nederland op.
Maar zijn optreden was sporadisch
en uit zijn wat wilde verzinsels bleek
een tekort een konstante humor. En
mét het uitsterven van de solo-ko-
miek ging het hele komische genre
langzaam maar zeker verdwijnen. Tot
wat voor katastrofale pogingen om
leuk te doen deze situaties van humor-
ontwenning ging leiden, bewees het
filmwerk van Mel Brooks, die rond
1970 voor het eerst van zich deed
horen met de film „The Producers”.
Amerika kende hem toen al langer
als tekstschrijver voor de theaterko-
miek Sid Caesar en voor verschillen
de revues, musicals en TV-shows, die
zijn grote vaardigheid in het beden-
Cinetol heeft een van de betere
films van Serge Leone op het pro
gramma: „Duck, you sucker!”.
Nieuw in Calypso is de film van de
Fransman Michel Drach, die zijn her
inneringen aan de oorlogstijd vertelt.
Zijn eigen zoontje en zijn vrouw,
Marie-José Nat, spelen het verhaal
van angst en vlucht voor de nazi’s.
In Kriterion gaat een parapsycho
logische thriller „Man on a swing”
met Joel Grey (bekend als de confe
rencier in „Cabaret”) en Cliff Robert
son in de hoofdrollen.
In ,,De antichrist” wordt wegens
het succes van „The exorcist” het
thema van de duiveluitdrijving nog
eens dunnetjes over gedaan. Met o.a.
Mel Ferrer en Arthur Kennedy. In
City 1.
De improvisatietechniek, waarmee het
Werkteater z’n voorstellingen ontwerpt
en uitvoert, heeft het gevaar om al te
privé te worden en de verleiding om
eens goed uit te pakken De voorstelling
van gisteravond was volmaakt; er was
niets te veel en niets ontbrak. Ook het
publiek had zich onbevangen openge
steld. En mede daarom werd „Avond
rood” een eenmalige gebeurtenis, waar
van je trots kunt zijn dat je het hebt
meegemaakt.
Haar show met Duitse soldaten uit de
eerste wereldoorlog moet een parodie
voorstellen op Marlene Dietrich in
bijv. „Destry rides again’Maar ook
hier laat de regisseur het afweten in
gevoel voor satire en gaat hij zich te
buiten aan wilde overdrijvingen uit
vrees waarschijnlijk anders niet „o-
ver” te komen.
weer ingehaald door het engageren
van Lily von Shtupp als café-zange-
res die tegelijk Bart moet verleiden.
HELLZAPOPPIN-achtige
onzin is hier en daar wel werkzaam
als waanzinnige humor. Maar wat
zich daarvóór heeft afgespeeld laat
zien, dat regisseur Mel Brooks geen
maat kent, noch in het gebruik van
schuttingwoorden, noch in het dose
ren en binnen de perken houden van
wat hij humor of satire wenst te
noemen. Het Duitse element wordt er
AMSTERDAM (ANP). Het bestuur
van de stichting Amsterdams Fonds voor
de Kunst heeft de Albert van Dalsum
prijs 1973-’74, groot 4.000, toegekend
aan de toneelwerkgroep Proloog in
Eindhoven naar aanleiding van de voor
stellingen van de produktie „Neus en Ko
op zoek naar het verzwegen nieuws”. De
adviescommissie bestond uit Lien Hey-
ting, Marc Chavannes en Jan Paul Bres
ser, toneeljournalisten.
In deze tijd, hoeven klas
sieke platen echt niet duur
te zijn.
Wij kunnen u op Melodia, su
blieme opnamen aanbieden. De
prijs... 11,90...
Wereldnamen zoals:
Tretjakov, Kogan, Gilels, Ash
kenazy, Moskou’s Kameror
kest, Öistrakh, Barshai. Lenin
grader Philharmonie, Bolshoi
orkest, Kondrashin
gebracht. Voorbeeld: Marja Kok en Joop
Admiraal lopen de tuin in. Marja hoort
de typisch Haarlemse Damiaatjes spelen.
„Hoor je de klokken?” zegt ze tegen
Admiraal en hij zegt: „Mooi”. En nie
mand in het publiek vraagt zich af of
dat nu een flauw gelegenheidstekst je is.
Het is opgenomen in de sfeer, die beide
spelers op dat moment oproepen, met
alleen maar hun stem en mimiek. Er is
helemaal geen tuin; er is helemaal geen
bejaardentehuis. Er is alleen maar een
schamel podium en wat stoelen.
Ernstige en vrolijke scènes zijn voor
treffelijk afgewiseld. Wordt de vrolijk
heid of de ersnt te groot om te verwer
ken, dan volgt een scène waarin de
stemming omslaat. En voortdurend voel
je in elke scène de vluchtigheid van het
leven en de nabijheid van de dood. „Het
is voorbij. En ik ben nog niet begonnen.
Het is voorbij. Maar waar t was het
begin” is het refrein van het openings
lied.
Voor het draaiboek van de film
kreeg hij later een Oscar en dat was
nog verklaarbaar. Uitgaande van het
idee dat slechte shows het meestal
goed doen op Broadway, probeert een
aan lager wal geraakte toneelprodu-
cent (Zero Mostel) een „flop” te ma
ken die dan door de kritiek vernieti
gend moet worden besproken, waarna
het stuk door het publiek zou worden
bejubeld. Het resultaat van deze
wonderlijke opzet wordt „Springtime
for Hitler”, een show met dansers en
chorus-girls in nazi-uniform, het por
tret van Hitler op de achtergrond en
kanonnen als decorstukken. Geen
fijnzinnige vondst, maar wel met ko
mische mogelijkheden. Maar Mei
Brooks, die te zeker wilde zijn van
zijn succes, zette deze zo dik aan, dat
er nauwelijks meer om te lachen
was.
DE GESCHIEDENIS herhaalt zich
met Brook’s nieuwste film „Blazing
Saddles” die nu in plaats van het
toneel de western uitkiest voor een
parodie. Opnieuw zou men kunnen
zeggen dat van het uitgangspunt wel
wat te maken zou zijn, maar weer
maakt Brooks van een aardige inval
een reeks grove grappen en overdre-
Op 15 maart geeft het trio van
John Abercrombie (gitaar) met bas
sist Dave Holland en drummer-pia
nist Jack Dejohnette een nachtcon-
cert. Een week later, op 22 maart,
concerteert The Chris Hinze Combi
nation in de kleine zaal.
Voorts staan op het programma het
Cedar Walton-Clifford Jordan Quar
tet (met Sam Jones, bas, en Billy
Higgins, drums) op 31 maart; de
Dutch Swing College Band van Peter
Schilperoort (met accordeonist John
ny Meyer) op 5 april; het kwartet
van Toots Thielemans (met speciale
gast gitarist Joe Pass) op 13 april;
Errol Garner op 26 april, Chris Bar
ber’s Jazzband op 9 mei; het trio van
de Japanner Yosube Yamashita op 19
mei en Dave Liebman’s „Look out
farm” (met pianist Richard Beirarch,
bassist Frank Tusa, drummers Jeff
Williams en Badal Roy, tablas) op 3
juni.
Een enkele maal valt er wat te
lachen om „Blazing Saddles”, waar
aan dan ook niet minder dan vier
schrijvers onder wie Mel Brooks hun
bijdragen hebben geleverd. Maar
meestal kijkt men geïrriteerd naar de
grove grappen en de „lach of ik
schiet”-kluchtigheid van Mel Brooks
die een marktkoopman lijkt die zich
voortdurend overschreeuwt en daar
door ongeloofwaardig wordt.
MOSKOU. (AP) De West-Duitse
schrijver en nobelprijswinnaar Heinrich
Böll heeft samen met de Sovjet-natuur-
kundige Andrej Sacharov het Kremlin
verzocht Vladimir Boekovski en andere
gevangen zittende tegenstanders van het
regime vrij te laten.
Scène uit „Avondrood”: bonte avond
voor en door bejaarden; Yolande Bertsch
zingt „Plaisir d’amour”.
Böll was enkele dagen in Moskou
geweest. Tijdens zijn bezoek heeft hij
enkele malen Sacharov bezocht en met
deze samen een open brief samengesteld
aan partijleider Breznjev en premier
Kosygin.
Kopieën van die brief werden donder
dag verstrekt aan Westerse journalisten
in Moskou. Als Boekovski en de anderen
hun vrijheid herkregen, aldus de schrij
vers, dan zou dit hun veel vreugde en
dankbaarheid schenken.
(Van onze kunstredactie)
LEIDEN. - Op vrijdag 28 februari
organiseert de stichting Jazz-zolder Hot
House aan het Rapenburg 24 in Leiden
een klein blues-festival. Om negen uur
’s avonds begint een programma ver
zorgd door de formaties Barrelhouse
(met o.a. drie ex-leden van Oscar Ben
ton bluesband), Victoria Varekamp
Friends, de Endatteme Jugband (folk-
jazz) en door de countryblueszanger
Shakey Sam. Er is een platenbeurs en er
worden oude films gedraaid.
HEM LIEE
ven gespeelde scènes die behalve een
chaotisch geheel een weinig grappige
film opleveren. „Alles kan, alles mag
en alles gebeurt,” roept de publiciteit
uit en dat is niet eens z ver bezijden
de waarheid. Alleen garanderen de
drie omschrijvingen nog niet dat er
om het resultaat van al die vrijheden
erg gelachen kan worden.
Het verhaal begint in de bekende
western-periode dat de grote trans
continentale spoorwegen in de VS
worden aangelegd en de bouwers aan
Amerika’s toekomst ontdekken dat
bij het uitstippelen van een veilig
tracée het dorpje Ridge Rock in de
weg staat. Dat moet dus verdwijnen.
De aannemers van het spoorweg-pro-
ject proberen de bewoners alvast af
te schrikken door een stelletje ban
dieten te paard al schietend door de
dorpsstraat te jagen, waarbij o.m. de
sheriff als slachtoffer valt. Om straks
niet een sterkere figuur in zijn plaats
te krijgen die mogelijk de dictatuur
van de spoorweg-eigenaren zou kun
nen breken, benoemt de corrupte
gouverneur van de staat (Mel Brooks)
een neger tot sheriff die op het punt
staat opgehangen te worden.
bestaat een andere relatie dan bij het
repertoiretoneel gebruikelijk is. Bij het
zogenaamde vormingstheater (Proloog,
Sater, GLTwee, Nieuwe Komedie, Dis
kus) speelt het publiek voortdurend ëen
rol bij het tot stand komen van de
produkties. Niet alleen worden deze pro-
dukties op het lijf van bepaalde pu
blieksgroepen geschreven, dat publiek
bepaalt dikwijls mede de inhoud van de
voorstellingen. Na vrij veel aarzeling
heeft de commissie gemeend deze wijze
van werken van zo veel belang te ach
ten voor de verbreding van de belang
stelling van het Nederlandse toneel, dat
toekennin gvan de Albert van Dalsum
prijs aan de belangrijkste presentant
ervan gerechtvaardigd is. In de afgelo
pen tien jaar heeft Proloog als eerste
groep in Nederland gewerkt aan de
doorbraak van dit nieuwe speel- en
werkveld.
Ik heb „Avondrood” drie keer gezien;
eerst in een onaf werkstadium, toen een
„echte” voorstelling in Werkteaters ei
gen gebouw in Amsterdam en gisteren
in de Toneelschuur Elke keer is de
emotie, die de spelers opbrengen en
overbrengen een waarachtige geweest,
Geen acteertrucs, geen goedkope foefjes
om de zaal plat te krijgen. Het knappe
is, dat de bewogenheid, waarmee ge
speeld wordt, een weloverwogen vorm
heeft gekregen.
Peter Fonda en Susan George zijn
„Malle Mary en Linke Larry” als
sympathiek bovenduo in een avon
tuurlijke film. In Cineac 2, Damrak.
vig gevecht, dat voortgezet wordt in
de tegenwoordige tijd met als nieuwe
plaats van handeling een aangrenzen
de studio waar juist een musical
wordt opgenomen. Verleden en heden
gaan nu in elkaar over en de waan
zin eindigt als Bart en zijn blanke
vriend Jim (Gene Wilder) in een
bioscoop gaan kijken boe hun film
afloopt.
„AVONDROOD” GAAT over oude
mensen in een tehuis. Niet over het
bejaardenprobleem en niet over wantoe
standen in tehuizen. De spelers hebben
zich voorgesteld hoe het is als je oud
bent. De werkwijze en de talenten die
zij daarmee bij zichzelf hebben ontdekt,
staan er borg voor dat de oude mensen,
die ze uitbeelden, geen cliché’s zijn. Ze
blijven zichzelf en hun vindingrijke fan
tasie staat borg voor verrassende wen
dingen.
Dat gaat zó ver, dat de spelers zelf
verbaasd zijn over wat de ander nu
weer voor nuances of grappen erin heeft
Herman Thoolen gezellige Braban
der komt verheugd bij de dokter
vandaan; hij mag alles weer eten. Aan
de reacties van z’n huisgenoten merk je
dat hij eigenlijk opgegeven is. Als
Thoolen op z’n boterham met lang ont
beerde worst kauwt, zie je dat het
doodvonnis ook tot hemzelf langzaam
begint door te dringen.
De wonderlijkste scène is die tussen
Joop Admiraal en Marja Kok in de tuin.
Ze wekken de indruk dat ze willen gaan
vrijen. Maar wat ze doen is tegenover
elkaar neerhurken om zich genotvol te
ontlasten. Banaal? Verre van dat. Het
kwam bij mij over als de allerlaatste
vrijheid die twee oude mensen over is
gebleven: een natuurlijke bezigheid in
de vrije natuur. Ik kan me niet voor
stellen dat er ooit een schrijver, waar
ook, op zo’n alledaags menselijke maar
dichterlijk symbool van leven en dood
u me nu
het gaan
020-
Het stimuleren van Nederlandstalig
toneel is voor de adviescommissie het
criterium voor het toekennen van de
Albert van Dalsumprijs. „Pogingen hier
toe”, aldus de commissie in haar motive
ring, „worden door verschillende toneel
groepen al enige jaren in toenemende
mate ondernomen. Er wordt onderscheid
gemaakt tussen twee benaderingswijzen:
a. Het bevorderen van Nederlandstali
ge toneelschrijfkunst. B.v. door het ver
strekken van opdrachten aan en samen
werken met toneelschrijvers, zoals to
neelgroep Centrum dat consequent doet,
evenals het Instituut voor Onderzoek
van Nederlandstalig Theater.
b. De andere benaderingswijze is min
der op de toneelschrijfkunst-als zodanig
gericht, maar meer op het bereiken van
publieksgroepen, die voorheen weinig
met toneel geconfronteerd werden.
Tussen de toneelgroepen die deze be
nadering hebben gekozen en hun publiek
ken van komische teksten en grappi
ge sketches bewezen. Met „The Pro
ducers” wilde hij aantonen bovendien
zijn humoristische vondsten te kun
nen verwerken in een film, die hij
zelf zou regisseren.
Links: Bart (Cleavon Little) en rechts
Jim (Gene Wilder) in „Blazing
Saddles”.
HET IS VERLEIDELIJK om het stuk
scène voor scène na te vertellen; ik doe
een persoonlijke keus. Daria Mohr ver
telt van een amoureus afspraakje met
de tuinman. Ze verlangt naar zo’n con
tact, maar probeert met haar droomver
haal ook haar huisgenote te kwetsen.
Peter Faber een kindse lolbroek
toont trots alle pillen die hij slikt; het
laatste flesje is voor z’n traanklieren die
hij niet meer beheerst. Hij ontkent dat
hij écht moet huilen, maar het publiek
ziet aan zijn tranen dat hij de waarheid
niet aankan. Herman Vinck vertelt hoe
hij z’n kleinzoon op straat ontmoet, die
hem niet herkent en zegt: „Zoekt u iets,
meneer?”
Rense Royaards is een dichterlijke
man van goede komaf; Helmert Wou
denberg een stugge boer uit het Oosten.
De eerste vertelt van een uitstapje met
de stoomtram naar de duinen van z’n
jeugd; de ander herinnert zich hoe z’n
broertjes tegelijk in de tobbe werden
verschoond. Hun „duet” eindigt ermee,
dat Woudenberg Royaards paardje laat
rijden op z’n knie of het z’n zieke
broertje is.
DE ALLERMOOISTE scène is de laat
ste. Yolande Bertsch, een erudiete intel
lectuele vrouw, zit ziek op een stoel.
Marja Kok (een jolige flapuit die even
tevoren het publiek heeft vermaakt met
een geweldige amateurconférence, troost
en helpt Yolande qver de angst heen
om zich over t e geven aan de dood.
Met het lijk in haar armen troost Marja
Kok de dode: „Ik haal een witte hand
doek. Ik zal je wassen met lekkere
zeep”. Terwijl trage muziek klinkt be
weegt ze zich als het ware dansend met
de dode af. En je denkt: een zegen, als
je zo kunt sterven.
Tweemaal stapt de buitenwereld tus
sen deze stervende mensen. Eerst de
directrice, die een nieuwe bewoner weg
wijs maakt, en dan een meisje van de
Mavo, dat een opstel moet maken over
bejaarden. In beide gevallen is het Shi-
reen Strooker, die de spelers van „Avond
rood” zo voortreffelijk in dit werk
stimuleerde. Het zijn twee momenten,
waarop je als toeschouwer ingepeperd
krijgt hoe ver de werelden van de
levenden en de stervenden uit elkaar lig
gen. „Avondrood” is een stuk dat op een
Hij hoopt dat door de benoeming
van de kleurling Bart (Cleavon Litt
le) de bevolking op vreedzame wijze
het dorp zal verlaten. Als dat niet
lukt stuurt hij een leger geboefte (bij
de opsomming van hun misdaden en
afkomst, worden in de Nederlandse
ondertiteling gemakshalve ook Suri
namers genoemd die in de oorspron
kelijke tekst niet voorkomen!) naar
Ridge Rock om het stadje met de
grond gelijk te maken. Neger Bart
die inmiddels de sympathie van de
dorpelingen heeft gewonnen, laat hen
in de nacht vóór de overval een
namaak-dorp bouwen.
Er ontstaat bij de overval een he-
heeft kunnen komen. (Als
meewarig uitlacht, moet u
zien; inlichtingen Werkteater
226231).
