Dr. Frank van Ree:
naam
Patiënt onmondig gehouden door diagnostiek
door dure woorden
I
i
8
„Klinieken die het sterkst discrimineren krijgen de beste
1
I
■■■■■kt
Ij
10
DONDERDAG
2 7
FEBRUARI
1975
VARIA
H
Verdwijnen
Onzindelijk
door Jaap van de Woestïjne
Knoeierij
Dure termen
Buiten schot
Van de straat halen
- De krankzinnig-verkiaarde evenwel kan
zonder te weten waarom 'opgebracht'
worden naar een psychiatrische inrichting".
Discriminatie -
De kritiek op de zwakzinnigenwet wordt
de laatste jaren steeds sterker. Door boeken
(o.a. Foudraine’s „Wie is van hout”) en pu-
blikaties wordt langzaam maar zeker de
absolute stilte doorbroken, die lang rond de
psychiatrische inrichtingen heeft geheerst.
Deze week staat de psychiatrische zorg weer
in het middelpunt van de belangstelling. De
film „Kind van de zon” beleefde zijn pre
mière. Gisteravond wijdde de televisierubriek
Brandpunt aandacht aan het probleem. In
die uitzending kwam ook psychiater Van Ree
aan het woord. In bijgaand interview gaat
deze deskundige uitgebreider in op de si
tuatie van dit moment.
OUDTIJDS werden krankzinnigen niet beschouwd als patiën
ten, die verzorgd en behandeld moeten worden, maar als men
sen met kwade neigingen, tegen wie de maatschappij zo goed
mogelijk moet worden beschermd. En hiermee kwam maar één
maatregel in aanmerking: „opsluiting in een gesticht”. Deze
opsluiting kon aanvankelijk op vrij eenvoudige wijze bewerk
stelligd worden, maar de uit de Franse tijd te voorschijn ge
komen rechtsstaat kon niet meer dulden dat een burger wordt
opgesloten zonder door de rechter verleende machtiging daar
toe. De wet van 1884 is dan ook, evenals haar voorgangster, de
Krankzinnigenwet 1841, vooral een wet tot regulering van die
opsluiting”. Aldus staat te lezen in de inleiding tot de veertiende
druk (editie 1973) van de Krankzinnigenwet van 1884. De wets
tekst zegt, dat de rechter een machtiging kan verlenen om
iemand in een psychiatrische inrichting op te nemen, „hetzij dit
in het belang der openbare orde of in dat van den lijder zelven
wordt vereischt”.
„Als ik iets misdaan heb, kan een agent me
arresteren.
■K - - -
-rh. 1
sig a
Recht te weigeren
"ffllIÜ
-
De macht van het
ambtsgeheim is
MAM
krankzinnig groot
de
hangt
muur
n
Van Ree: „Het effect van de krankzinnigenwet is geweest:
beveiliging van de maatschappij, tot op zekere hoogte, maar
hospitalisering van de patiënt. En als je dat in de gaten hebt
moet je de wet veranderen”.
Psychiater Van Ree werkt in het psychiatrisch ziekenhuis
„Vogelenzang” in Bennebroek. Hij is ook lid van de Werk
groep Krankzinnigenwet. Geruggesteund door ruim twintig
groepen en instellingen op het gebied van de geestelijke ge
zondheidszorg, richtte deze werkgroep zich veertien dagen
geleden tot minister Irene Vorrink (Volksgezondheid). Bij
haar werd er met klem op aangedrongen om op zeer korte
termyn te komen met een memorie van antwoord op het
ontwerp voor de Wet Bijzondere Opnemingen in Psychia
trische Ziekenhuizen. Deze WBOPZ zou de bestaande Krank-
vindt u daar nou zelf van? Eén
idee, dat voortkomt uit de opvat
ting dat de psychiater zijn cliënt
niet mag beïnvloeden, niet in een
bepaalde richting mag sturen.
gepraat wordt, weet die arts na
tuurlijk niks. Tenzij de patiënt
inderdaad half gek is, maar om
dat vast te stellen heb je geen arts
meer nodig. Dat ziet iedereen dan
wel. Dat staat zo in de wet, omdat
de therapeut met de patiënt geen
dwingende relatie mag hebben
heeft de Werkgroep Krankzinnigenwet (een initiatief van de
hulporganisatie Release in Haarlem) tot de desbetreffende
(bijzondere) commissie van de Tweede Kamer het verzoek
gericht om een hoorzitting te houden. Uit een recente brief
van voorzitter Tilanus van de Kamercommissie aan de werk
groep blijkt, dat er een gerede kans is dat de gevraagde hoor
zitting er inderdaad komt. Doel van de hoorzitting zou moe
ten zijn: voorkomen, dat een nieuwe wet nog veel langer op
zich laat wachten; kritiek leveren op de ingediende WBOPZ:
Kamerleden informeren over moderne inzichten en ontwik
kelingen binnen de psychiatrie.
der doodgeslagen op Katendrecht
of op de Zeedijk dan in Vogelen
zang”.
met-
/oeg-,
mple-
Vraag
Tele-
iftotte
k te-
repa-
en).
nden-
075-
-17.30
sex-
t ge-
-. Al-
>dite”
lede-
mma,
;ratis
gevr.
str. 4
.dres-
voor-
koop-
ervol.
lame-
s I.e-
130,
19.
streek
Tel.
gast-
3arla.
innen
innen
jonge
af-
02510-
Tel.
evr.
ont-
dis-
orig.
i. t.m.
023-
arlem
On
goed
dat
Re-
Te
rt 100
i.m.v.
M. en
eens
ur.
023-
1 pri-
ilijkh.
ibreid
t.
MET DE KRANKZINNIGENWET IN DE HAND wordt er
achter de rug van de psychiatrische patiënt om over hem
beslist. De wet is daarom een onzindelijke manipulatie, vindt
zenuwarts dr. Frank van Ree. De wet biedt geen zekerheid
tegen misbruik. De psychiatrische patiënt kan van zijn vrij
heid worden beroofd en worden onderdrukt, zonder dat hij
zich daartegen teweer kan stellen.
Niemand zal het onwettig vin
den als er een krankzinnigenver
klaring wordt afgegeven voor ie
mand die de hele boel kort en
klein slaat. Een dergelijk persoon
wordt naar het ziekenhuis ge
bracht, krijgt een pil of injectie.
Een uur later is hij in feite al niet
meer gevaarlijk te noemen. Als
zo’n pil of injectie is uitgewerkt,
kan de patiënt natuurlijk opnieuw
agressief worden, maar „in het
algemeen is die zelfmoorddrang of
die moorddrang naar buiten toe
meestal in een paar uur, soms in
een paar dagen en als het heel erg
is, in een paar weken verdwenen.
Dan bestaat er geen wettige reden
meer om iemand tegen zijn zin
tegen te houden”.
zinnigenwet moeten vervangen, die uit 1884 dateert. Alhoewel
deze wet een paar keer gewijzigd en aangevuld is, bleef het
uitgangspunt onaangetast: de openbare orde moet worden
gehandhaafd, de maatschappij moet worden gevrijwaard
van krankzinnigen; de krankzinnigenwet regelt hun op
sluiting.
Ter vervanging van de krankzinnigenwet werd in april
1971 aan de Tweede Kamer het ontwerp voor de WBOPZ
ingediend. Geen succes. Het ontwerp werd met veel kritiek
ontvangen; zo liet het voorlopig verslag dat de Kamercom
missie in mei 1972 uitbracht er weinig van heel. Belangstel
lend werd naar de reactie van het ministerie uitgezien. Nu,
bijna drie jaar later is die reactie de memorie van ant
woord er nog steeds niet. Verwacht wordt, dat het mi
nisterie na de vele kritiek, met een hele nieuwe wet zal
komen.
Om aan de trage gang van zaken een einde te maken,
lering
>or al
riole-
Elek-
hoon-
uk en
lerin-
wet en ook in de WBOPZ staat
wie er allemaal inlichtingen moet
hebben over de rechterlijke mach
tiging. Dus de burgemeester moet
een afschrift hebben, de genees-
heer-directeur, de inspecteur voor
de geestelijke volksgezondheid en
weet ik wie allemaal maar er
staat nergens in die nieuwe wet,
dat de eerste die die machtiging
onder - ogen moet krijgen de pa
tiënt zelf is. En dat is toch.god-
beter-’t. Ik kan zó iemand van de
straat weghalen”.
Ter vergelijking: „Als ik iets
misdaan heb, kan een agen-t me
arresteren; maar dan zal hij toch
wel even moeten zeggen waarom.
En dan wordt er ook meteen een
advocaat toegewezen”.
Zo bijvoorbeeld de situatie tus
sen de ziekenhuizen Santpoort en
Vogelenzang. Als er hier een pa
tiënt onrustig wordt, moet er een
arts komen van Santpoort om de
geneeskundige verklaring te on
dertekenen. Omgekeerd geldt het
zelfde. Dr. Nijhoff, de directeur
van Vogelenzang heeft nu aan de
inspecteur voor de geestelijke
volksgezondheid, Engelhard, voor
gesteld om niet meer mee te doen
aan het spelletje van deze wet.
sfeer,
ib 65,
egom.
assis-
„We hebben dan ook te maken
met het ambtsgeheim. Zoals het
nu is, zijn de advocaten en de
rechter en de inspecteur vrijwel
machteloos. De behandelend arts
kan altijd zeggen: dat is ambtsge
heim. Die macht is zo krankzinnig
groot.
Die wet is een onzindelijke ma
nipulatie. Er wordt achter de rug
van de patiënt om gehandeld. De
wet brengt afstand tussen het be
handelend team en de patiënt. Je
bevordert daarmee angst, achter
docht, onzekerheid. Kortom die
hele wet is anti-therapeutisch.
De hele machtiging moet naar
de mening van Van Ree in princi
pe verdwijnen. Alleen in hogere
uitzonderingsgevallen, zou er voor
een korte periode sprake van mo
gen zijn. De beslissing daarover
zou volgens hem moeten liggen bij
een adviescommissie van de in
spectie.
400
rijks-
antie.
Zn.,
tr. 8-
En dat houdt dus in dat de
machthebbers en dat zijn de
psychiaters en de verpleegkundi
gen in theorie in staat zijn om
kwaad te doen. Ik zég niet dat ze
dat bewüst doen. Ik zeg helemaal
niet dat ze in psychiatrische zie
kenhuizen niets anders doen dan
mensen slaan, plat spuiten en
shocken of vernietigen in concen-
tratiekamp-scènes maar dat kan
wel. En dat is op zich al doodèng”.
Een voorwaarde voor een wet
die de patiënt beschermt tegen
misbruik noemt hij daarom, „dat
de rechten van de patiënten met
zulke grote letters aan de muur
van de inrichting hangen”.
;n in
maar
i bij-
ihillig
iveau
In samenhang daarmee noemt
hij de geneeskundige verklaring,
die de rechter nodig heeft om een
machtiging tot plaatsing in een
inrichting te verlenen. ..In deze
Heel ingewikkelde verhalen, dat
de patiënt ergens door één of
andere drang vanuit zijn onderbe
wuste gevaarlijk zou kunnen zijn,
dat is kletskoek. Maar als je dat
aantast neem je de psychiater een
belangrijk deel van zijn macht en
zijn zekerheid weg. De patiënt
wordt onmondig gehouden door
deze diagnostiek”.
„Op zichzelf niet zo’n enorm
slecht mechanisme, maar als je
dat tot in het absurde gaat door
voeren wordt het ook een stuk
schijnheiligheid: de psychiater
stelt zich buiten schot”. Een op
merking die weer alles te maken
Van Ree: „Het kernpunt van
alle knoeierij is het artikel dat
iedere burger geacht wordt de wet
te kennen. Die mensen, die even
tueel opgenomen gaan worden,
zijn vaak m enorme conflicten
verwikkeld. En ze moeten dan
maar weten hoe die wet in elkaar
zit, wat hun rechten en plichten
zijn. Nu kun je stellen, dat dat
ook voor andere wetten geldt, al
leen: er zit hier één heel klein
addertje onder het gras: de cliënt
wordt namelijk een stuk van zijn
vrijheid afgenomen.
Dat gebeurt natuurlijk ook in
een algemeen ziekenhuis, waar je
je als je met een gebroken
been ligt ook aan de regels van
het huis moet houden.alleen,
daar ben je meestal na een paar
weken weer uit. Iemand die in een
psychiatrisch ziekenhuis komt,
blijft er vaak maanden of jaren.
Soms wel tien, twintig, dertig jaar
lang. En als die zich moet houden
aan allerlei regels op meestal vrij
massale zalen, dan houdt dat in
theorie in, dat hij op een gewéldi
ge manier van zijn vrijheid be
roofd kan worden en onderdrukt,
zonder dat hij daar iets tegen kan
doen.
ie 30.
eft u
auto
goede
tijds-
nevr.
137764
De grote druk op de psychiatrie Z
leidt er ook toe, zo lang deze wet
bestaat, dat men gaat discrimine
ren. De mensen die in de grootste
nood zitten want agressie is
bijna altjid angst, net als zelf
moord die blijven in de kou
staan. Het resultaat is, dat de
klinieken, die het sterkst discrimi
neren de beste naam krijgen, want
ze hebben helemaal geen machti-
gings-patiënten.
Als je nog iets verder doorgaat
krijg je de socio-therapeutische
gemeenschappen „de grand luxe”,
voor jonge, aantrekkelijke en in
telligente mensen. Maar ondertus
sen heeft er een verschuiving
plaats ten koste van de minder
welgestelden de zwaarst nood
lijdende mensen worden uitgeslo
ten de drugspuiters, de geweld-
dadigen. de brandstichters mis
schien”.
een karikatuur van deze grondleg
ger van de moderne psychiatrie.
Daarnaast een affiche: „Ooit een
normaal mens ontmoet? En beviel
’t?” Wandversiering. Tegelijkertijd
een symbolische aanval op wat
Van Ree de schijnheiligheid van
de klassiek-Freudiaans geschoolde
psychiater noemt. Het soort psy
chiaters dat aan de patiënt als
maar een spiegel voorhoudt Als
de psychiater iets gevraagd wordt
is diens antwoord steeds: ja. wat
Een volgende tekortkoming dus
van de wet. Van Ree: „Ook de
patiënt moet een afschrift krijgen
van de geneeskundige verklaring.
In goed Nederlands; niet allerlei
dure termen waar toch niemand
een barst van snapt. Dus zo iets
van: U heeft gezegd, dat u uw
vrouw wilt ophangen, uw buren
vergiftigen en op grond daar
van vinden wij u gevaarlijk”. Een
benadering die duidelijk, open en
fair is. De patiënt kan zich dan
ook teweer stellen (voor de rech
ter).
Overigens vindt Van Ree het
ook onzinnig om te zeggen, dat je
nooit iemand zijn vrijheid mag
ontnemen. „Als iemand zijn moe
der bedreigt of zichzelf ophangt
en je hem nog net op tijd los kunt
snijden ja, dan is er gevaar
aanwezig en dan moet hij opgeno
men worden”.
Freud. Aan
„De moeilijkheden die er mee
krijgt, zijn zo groot dat er 2
verschillende ziekenhuizen zijn die
zeggenik hoef die verslaafden Z
niet meer; daar moeten ze maar
speciale klinieken voor opzetten. 2
En dan krijg je de concentratie-
kampen die je in de V.S. hebt. Z
Iedereen die aan drugs verslaafd -
is, wordt meteen „droog” gezet en
hup achter het prikkeldraad. Dan
moeten ze twee jaar af kicken en 2
dan worden ze weer de straat op- -
gestuurd, zonder verdere behan
deling.
Psychiatrische patiënten moeten
naar Van Ree’s mening allen de
beschikking krijgen over een eigen
advocaat, iemand die voor zijn
belangen opkomt.
Gesteld overigens, dat iemand
weet wat zijn rechten zijn en hij
gaat die als hij over zijn be
handeling ontevreden is zoeken
bij bijvoorbeeld de geneesheer-di-
recteur, de inspecteur voor de
geestelijke gezondheidszorg, de of
ficier van justitie of nog hoger op,
dan loopt hij een gerede kans dat
recht niet te vinden. In geval van
klachten wordt altijd informatie
ingewonnen bij de geneesheer-di-
recteur, die op zijn beurt de be
handelend arts om inlichtingen
vraagt. „Neem nou aan, dat die
arts een misdadiger is en daar
gaat ’t natuurlijk om: zonder mis
dadige artsen zou je de wet niet
nodig hebben die zijn patiënt
lekker wil pesten. Die zegt dan
tegen de geneesheer-directeur over
zijn patiënt: „Tja, die man heeft
een paranoïde psychose, ik denk
dat het een oude Kraepelin-vorm
is, een dementia praecox nou
ja, je kent die kerels”. En het
resultaat is dat er niets gebeurt”.
„Als ik dit als psychiater zeg,
dan krijg ik een groot stuk van
mijn collega’s op mijn nek. Ten
eerste om het bekende smoes
je, dat de patiënt helemaal niet
aanspreekbaar zou zijn. Die
gevallen zijn in de eerste plaats
erg zeldzaam en in de tweede
plaats zijn ze met die moderne
geneesmiddelen en zo in een paar
dagen te kalmeren. Het argument
dat patiënten niet aanspreekbaar
zijn, is een leugen. Dat aan de ene
kant. De tweede kant is, dat art
sen zich graag verschuilen achter
allerlei dure termen.
Nu is het ten dele natuurlijk
waar dat er wel vaktaal nodig is.
Maar als je nou zegt dat die
geneeskundige verklaring niet in
gewoon Nederlands opgesteld kan
worden omdat het zo een ingewik
kelde materie is dan is dat
flauwekul. Iemand wordt niet op
genomen op grond van één of
andere ingewikkelde diagnose,
maar gewoon op gronden die ie
dereen kan herkennen.
In Nederlandse psychiatrische
inrichtingen verblijven ongeveer
30.000 patiënten. Van hen zijn 20
tot 25 percent onvrijwillig opgeno
men. Een scheiding tussen vrijwil
lig en gedwongen opgenomen pa
tiënten is misleidend. De ééh noch
de ander kent zijn positie. Boven
dien is er een enorm stuk uitstra
ling van de machtiging over de
niet-krankzinnigverklaarden. „De
patiënt die, bijvoorbeeld weigert
zijn medicijnen in te nemen krijgt
van mede-patiënten al gauw te
horen: ik zou maar oppassen, an
ders krijg je een machtiging aan
je broek”.
In de nieuwe wet moet daarom
expliciet komen te staan dat ie-
dereen die vrijwillig is opgenomen -
het recht heeft om iedere behan
deling te weigeren. Als ik in een
algemeen ziekenhuis word opgeno
men en ze willen me opereren,
dan kunnen ze me daar niet toe
dwingen. Waarom hier dan wel”.
Machtigingen zijn nogal eens
nodig voor drugverslaafden, met -
name de categorie die pepmidde- 2
len gebruikt. Bij hen komt vaak
veel agressie los.
De krankzinnig-verkiaarde
evenwel kan zonder te weten
waarom „opgebracht” worden naar
een psychiatrische inrichting. „De
patiënt krijgt op een gegeven mo
ment een briefje waarin staat: u
bent krankzinnig verklaard. Maar
de motivering krijgt hij niet te
zien. Hij weet zelfs niet wie het
geintje heeft uitgehaald”.
blijkt te hebben met de krankzin
nigenwet.
In de wet zoals die wordt ge
bruikt, staat, dat voor het afgeven
van een geneeskundige verklaring
(die nodig is voor een krankzinni
genverklaring) consult gevraagd
moet worden aan een arts die de
behandeling niet op zich heeft ge
nomen. „Dat is krankzinnig. Ie
mand die een half uur of drie
kwartier met de patiënt praat
moet een oordeel geven. Als er al
Een brief van de Werkgroep
Krankzinnigenwet aan minister
Vorrink attendeert er nog eens op,
dat de antieke taal van dé Krank
zinnigenwet een antiek rechtsbe
ginsel herbergt, dat de werkers in
de moderne geestelijke gezond
heidszorg in hun werk belemmert.
Eén en ander roept herinnerin
gen op aan een „teach-in” die
vorig jaar mei in Haarlem werd
gehouden. Een zorgvuldig bewaard
kranteknipsel leert, dat psychi
ater Frank van Ree bij die gele
genheid de hoop uitsprak „dat het
voorstel dat voor de Tweede Ka
mer gereed ligt om de krankzinni
genwet van 1884 te vervangen, zo
hard mogelijk getorpedeerd
wordt”. Hij blijkt dezelfde man te
zijn die een publicatie schreef on
der de titel „De rechteloosheid van
de opgenomen psychiatrische pa
tiënt”. Een uitgave van „Vogelen
zang”, psychiatrisch ziekenhuis in
Bennebroek.
Een afspraak is vlot gemaakt:
„Ja, ik voel er wel voor om daar
iets over te zeggen”.
Eerste conclusie, drie dagen la
ter op zijn werkkamer na een
twee uur durend gesprekdat
„iets” blijkt een watervalvlugge
woordenstroom te zijn.
Wat is dan de rol van de in
spectie?
Van Ree: „Ik heb jarenlang een
dubbel spel gespeeld met de in
spectie en de officier van justitie.
Als ik zat met zo’n geval dat er
wel eens iets kon gebeuren, dan
belde ik de hoofdofficier van jus
titie of de inspecteur en zei: ik zit
met een ontzettend moeilijke zaak.
Ik ben bang dat er iets gebeurt,
maar aan de andere kant wil ik
toch geen machtiging. Ik zeg je dit
nu. Als er wat gebeurt, dan weet
je dat ik in het volle bewustzijn
van de gevaren geen machtiging
heb aangevraagd en dat jullie me
er eventueel op kunnen pakken.
In die gevallen heeft noch de
hoofdofficier, noch de inspecteur
ooit iets gedaan”,
De reden waarom Van Ree in
een machtiging weinig heil ziet:
op zich is het een farce. Ik dek ér
alleen mezelf mee door aan de
officier van justitie te laten weten
dat die en die gevaarlijk is. Een
farce, omdat je iemand niet aan
de ketting kunt leggen temeer,
omdat we weten dat iemand nog
agressiever wordt als hij wordt
vastgehouden. Dus als iemand echt
het ziekenhuis uit wil. komt hij er
ook wel uit.
„Tot nog toe is het allemaal
goed gegaan. Door de desbetref
fende figuren is nog nooit iemand
doodgeslagen. Die verhalen over
doodslaan zijn trouwens voor het
grootste deel onzin: je wordt eer-
iihiihhii-iih-ii
--- Ihl
