Verrukkelijke rotstad en meer
Is Amsterdammer
99
lastig
echt zo
I.
Nieuwmarkt
Wetenschap
Standwerkers
„IK BEN NIET ZO IN VOOR NAAKTSCÈNES
i
"11
o
f
IT
JKSE
197!
DEUREN VAN AMERICAIN ’S AVONDS DICHT DOOR TE GROTE BELANGSTELLING
ur
ur
deuren
NT
I
11
DONDERDAG
1 0
APRIL
19 7 5
VARIA
ïes
d
IT
werlq
LV.
make
3u He»
023
- 2 654
1
él
WAT EIGENLIJK niemand meer
verwachtte, is toch gebeurd: Ame
ricain beleeft weer gelukkige dagen.
En dat terwijl zo’n twee jaar gele
den na de verbouwing van dit „his
torische” bolwerk aan het Leidse-
plein, waar het artiestendom en bur-
gelijkheid voor een speciale, typisch
Amsterdamse melange aan de bit
tertafel zorgden, de meeste trouwe
bezoekers het verder voor gezien
hielden.
srs di
in di
Reisbrieven
ONDER REDACTIE VAN ROLF STALLING/
Karakter
pF"
I
♦.V
o
w
BB
Het „Sappie
van Rooie en
Blonde Sien
JULES FARBER
Happy
days
blijven
>udelijk
laratuur
Americain: honky-tonk en spelen.
veket
ikele
,aak vin
feer me
in finan
of maai
numiti
chines
mn id ei
van zij:
ar
„HET MOOISTE moment was toen
koningin Juliana hier op de koffie
kwam. Ze stonden op straat te dansen
en ’s nachts om drie uur moesten we
het feest wel stoppen omdat de gla
zen op waren. Ik ben die nacht 200
glazen kwijtgeraakt. Normaal zie je
meteen wat voor types het zijn die
binnenkomen. Ruziepotten haal ik er
zo uit. Daar let je op en als ze hom
meles willen maken, liggen ze er bin
nen drie tellen uit want dat kan ik
in m’n zaak niet hebben”.
„De klanten die we verliezen, zijn
doodgegaan. Maar er komen er toch
ir.
zichzel
ar.
IN HET hoofdgebouw van de Vrije
Universiteit aan de De Boelelaan zul
len tot 18 april 23 prominente sociale
wetenschapsmensen uit de hele we
reld hun meest recente werk presen
teren. Tijdens de serie lezingen wor
den belangrijke ontwikkelingen in de
sociale wetenschappen, vooral op het
gebied van communicatie en linguïs
tiek, aan de orde komen. Hans Hof-
meijer (tel. 020-5252241) weet daar
meer van.
voor de maand mei heeft ze de film
Rooie Sien nog niet aanschouwd.
Iemand zegt: „Die is beter dan Keetje
Tippel want daarbij viel ik in slaap.”
Sien: „Nogal een wonder. Je zult wel
weer een vat bier in je lijf hebben
gehad. Ze hebben wel gezegd dat ik
die rol moest spelen maar dat klinkt
zo verwaand als je dat van jezelf
zegt. Wij in de Jordaan houden van
dat dramatische en ik vind Willeke
Alberti er iets te zacht voor. Van me
zelf geloof ik niet dat ik er voor in de
wieg ben gelegd om die naaktscènes te
spelen. Daar ben ik een beetje te stijf
voor. Voor seks zijn wij geen types.
Trouwens elke echte Jordaanse is daar
niet zo voor in. Daar moet je afblij
ven. We zitten hier altijd te dollen,
maar kom je met je vingers aan een
andermans vrouw dan breekt de pleu
ris uit”.
Rooie en Blonde Sien bezig met klanten binding.
ook veel terug. Vooral mensen die
buiten zijn gaan wonen. De sfeer, die
je in deze buurt hebt, kom je nergens
meer tegen. Of het nu een Schot of
een Joegoslaaf is, ze voelen zich hier
allemaal thuis. Het zijn net kinde
ren. Maar m’n klanten zie ik niet door
een roze bril natuurlijk’.’
Je mag goud bieden maar ook dan
zijn Rooie en Blonde Sien niet bereid
de Jordaan achter zich te laten. Sa
men maken ze per dag een kleine
twintig uur. Is dat niet te zwaar?
Blonde Sien: „M’n man zegt van wel
maar ik vind van niet. Ik zou die
mensjes hier niet meer kunnen missen.
En.... de klanten hebben me graag
achter de toonbank. We zijn nu bezig
met een handtekeningenwedstrijd om
het beste sappie”.
„Sappie? „Ja, dat is een kroeg”.
alle artiesten praktisch belangeloos op
treden. En als Truusje Spijk oude Am
sterdamse volksliedjes zingt, weet je niet
wat je meemaakt”.
Zondag is het festival voorbij, maar de
artiesten zullen blijven komen. Het po
dium in het midden van het café wordt
dan ook gehandhaafd. „Dat bevalt ons
uitstekend”, aldus Steins Bisschop die
voorts nog wel kwijt wil dat Americain
plannen heeft om het terras en plant
soen deze zomer nog dichter bij het
sfeerrijke Leidseplein te trekken. Dat is
wel nodig want zo gelukkig zijn de
Amsterdamse dagen anno 1975 ook weer
niet.
„MIJN VADER was nu modem ge
weest. Dat was een echte rebel. Het
liefst liep ie op klompen met m’n
zussie d’r hemd aan. Hij had prachtig
donkerrood haar maar.... een zui-
perd. En oersterk. Hij was voor nie
mand bang. Stapelgek was ie op kin
deren. Laatst kwam hier een grote
vent binnen, echt een heer. Die zei:
jij bent de dochter van Rooie Nelis
en je mag kiezen tussen deze of die
andere hand. Daar zat een gouden
Kennedy-dollar in. Ik vraag waaraan
ik dat heb te danken. Hij zegt: nou,
als weesjongen zat ik hier vroeger op
school en dan kwamen we hier vaak
langs. Dan gaf Nelis ons altijd een
dubbeltje. Zo was m’n vader. Hij gaf
alles weg. Zodoende moest moeder de
haaiebaai spelen”.
„In de Jordaan is veel veranderd.
Ze zeggen wel dat het vroeger zo mooi
was, maar daar ben ik het niet zo mee
eens. Ze vochten zich de hele dag de
pest-pleuris maar het was wel zo dat
ze voor elkaar partij trokken. Tegen
woordig moet je je eigen boontjes
doppen”.
Een man die z’n vrouw Esther Wil
liams noemt sinds de dag dat ze te
water raakte, roept: „Je kunt beter
hier zitten dan in een kroeg”. De post
bode stapt binnen. „Koffie post?”, in
formeert Sien (Vergoeilijkend) „Ja,
die jongen heeft het toch ook koud”.
Want daar is de afgelopen weken
nauwelijks meer gewerkt. Iedereen,
bestuurders en ambtenaren, leden
aan de Nieuwmarkt-ziekte. Sympto
men: geprikkeldheid, lusteloosheid,
schreeuwparty en en een enkel hand
gemeen. Kortom: het brein van een
wereldstad lag compleet in de vernie
ling. Van alle kanten is me echter nu
verzekerd dat er binnenkort weer ge
woon werk aan de winkel is. Tenslotte
moet er ook nog een verjaardag wor
den gevierd.
MENSEN die het kunnen weten kla
gen er over dat de echte hele grote
standwerkers van het Amsterdamse
toneel zijn verdwenen. Eind deze week
wordt op de Albert Cuypmarkt een
poging ondernomen om deze traditie
te herstellen. Als onderdeel van het
groot standwerkers-concours zullen
de straatventers-met-een-ijzersterke-
babbel de komende maanden ook op
de markten in de Dapperstraat, Ten
Katestraat, Lindengracht, Mosveld,
Plein 40-45 en het Waterlooplein op
draven. De winnaar wordt in oktober
op het Dramrak gekroond.
NA HET weggewaaide wasrek van
de overbuurvrouw van straat te heb
ben geplukt, gaat Sien in fel debat
met stamgasten. „Als m’n man zegt:
ik heb honger en hy laat me zitten,
dan krijgt hij ook de hele pan met
aardappelen over z’n kanes. Iedereen
mag wel eens doorzakken maar niet
drie keer per dag zoals jij Chris. Jul
lie denken maar, of ik nou één of
vijf keer ruzie heb thuis, maakt niets
uit Zo gemeen zijn jullie wel en ik
kan me voorstellen dat zo’n wijf dan
rebels is”.
Ze verhaalt over enkele lastige
klanten die ze eigenhandig de zaak
uit bonjourde. „Wie er achter de toon
bank staat is de wil en de wil is wet
want anders kun je geen café draaien.
Laatst had ik hier zo’n bokstype die
niet wilde betalen. Nou ik grijp ’m
in z’n lurven en z’n brilletje valt op
de grond. Dat heb ik mooi kapot ge
trapt. Ik zeg tegen die vent: nou heb
ik toch nog lol gehad van die twee
gulden die je niet wilde geven. Ik
heb ’m nooit meer gezien”.
Zojuist uitgeroepen tot Miss-horeca
DE STRIJD om de Nieuwmarkt is
definitief in het voordeel van de me-
tro-aanhangers beslist. Voor het stads
bestuur een geruststellende gedachte
met de zomer in het verschiet. Dat
voor deze slopende operatie zo onge
veer de hele Noordhollandse politie
werd opgetrommeld, is een zaak waar
over verder niet wordt gezeurd. Voor
de manschappen een mooie oefening
en voor Amsterdam een buitenkansje
om het image van lastige stad na zo
veel rustige jaren weer eens op te
poetsen. Op het stadhuis slaakte men
dan ook een zucht van verlichting.
in de tijd gegaan: een glaasje hele oude
Bols kost 79 cent.
Anton M. Steins Bisschop, die samen
met Julia van Delden de „happy days”
heeft opgezet, is zelf een beetje beduusd
over het sukses. De belangstelling is zo
groot dat ’s avonds de deuren van Ame
ricain al gauw dicht moeten en het is al
gebeurd dat het publiek met een zit
plaats op de grond genoegen nam.
„Neem nou zo’n modeshow van Salty
Dog. Dat is toch puur commercieel maar
een ontzettend sukses. Ze proberen met
mode van dertig jaar geleden de tijd
vijftig jaar vooruit te zijn en je merkt
dat dit aanslaat. Het leuke is ook dat
EEN TOTAAL andere keuze maakte
de uitgeverij Kruseman, maar die zetelt
dan ook in Den Haag. In „Nou hoor je ’t
eens van een ander” laten dr. J. M.
Fuchs en W. J. Simons de buitenlanders
aan het woord. En wel over de tijd dat
er nog geen VVV bestond en men zijn
informatie nog uit reisbrieven moest
putten. Het resultaat is verrassend om
dat de kijk door een vreemde bril be
wijst dat het leven aan de Amstel ook
in vroegere eeuwen als fenomenaal werd
ervaren.
Een Italiaan beschrijft de oude joden
buurt als een labyrinth van nauwe,
smerige en donkere straatjes met stok
oude huizen die schijnen om te vallen
als je er tegen aan trapt. Vooral de losse
zeden trokken de buitenlandse aandacht.
„Ik heb in een huis gesoupeerd waar
knappe meiden, wier borst geheel ont
bloot was, de schotels op tafel zetten”,
noteerde een Rus in 1697. Dat was de
tijd dat het bezoek van prins Eugenius
van Savoye aan het bordeel van Mada
me Traese op de Prinsengracht nog in
een gravure werd vastgelegd.
De bordelen of Musico’s, zoals ze ook
genoemd werden, floreerden volgens de
ze ooggetuigen met welwillende mede
werking van de overheid. „Het eerste
deel van de avond wordt met tabak
roken, drinken of dansen op het geluid
van drie of vier ellendige violen doorge
bracht. Tegen middernacht begint het
karrousel, waarbij de uiterste onvoeg-
lijkheid geoorloofd en zelfs bevorderd
wordt”.
MET ENIG afgrijzen wordt ook het
leven in de koffiehuizen beschreven.
„Als men er binnenkomt dan kan men
maar drie stappen voor zich uit zien
vanwege de tabakswalm. Dikwijls was
het er zo stil als in een kerk. De dikke
buiken en de ronde pruiken, waarop
grote hoeden staan, waren zo neerge
plant op de stoelen alsof zij erop waren
vastgenageld”. Kritiek is er ook op het
gedrag van mannen in de schouwburg,
die in de parterre hun hoed ophouden
en „een zeldzame lompheid” tonen bij het
laten passeren van dames.
En dan het verkeer. De duitse dichter
Dingelstedt herinnert zich in 1845 dat
hij in Londen eens een schildpad in
galop heeft gezien. Daarmee vergelijkt
hij de combinatie van een Hollander en
het treingebeuren. Aan fietsen moet je
wennen maar een Britse dame verzucht:
„5.000 fietsers kwamen op me af toen ik
probeerde een straat over te steken. Ik
zou liever Times Square dwars tegen de
verkeerslichten oversteken dan een Am
sterdamse zijstraat”. Maar schoon waren
ze wel. Een Portugees constateert dat er
bij de schoonmaak tussen zes en zeven ’s
morgens alleen al meer water wordt
gebruikt dan in de hele binnenstad van
Lissabon in twee weken.
Maar Americain zou Americain niet
zijn als het vanuit zijn nog steeds in
Jugendstil opgetrokken interieur zijn
ontastbaar geachte aandeel van de
hoofdstedelijke uitgaansmarkt niet zou
heroveren. Dat gebeurt sinds enkele we
ken met het festival „Happy days are
here again”, dat meer is dan een nostal
gisch festijn.
Men zou kunnen zeggen dat de bijdra
ge van Americain aan het 700-jarige
Amsterdam de meest spontane tot dus
ver is. Dagelijks zijn er shows, die
variëren van het tap- en jazzdansen van
Benjamin’s Dance Centre, de honky tonk
van de Britse pianovirtuoos Jean Chad
wick, het Jordaan Cabaret, American
Sing Song, een koffieconcert van leerlin
gen van het Amsterdams Conservatori
um, een orgelconcours en het cabaret
am
(fem
van de Artiesten Reunie Club waarvan
de artiesten gemiddeld zo’n 78 jaar zijn.
VOOR ZOVER dat nodig was is het
interieur nog meer met de sfeer van de
twintiger jaren opgepoetst. De sprekende
papegaai Ara geeft een doorlopende
voorstelling en in een hoek werkt een
fotograaf die de bezoeker, gezeten op
een rose satijnen chaise-longue, op ou-
derwets-bruine wijze portretteert. Bo
vendien is in de hal van het hotel een
uiterst aantrekkelijke Jugendstil-ten-
toonstelling ingericht. Ook wat de prij
zen betreft is het café-restaurant terug
TERWIJL de filmcreatie van Rooie Sien frivool-volle zalen trekt,
opent elders in de stad haar naamgenote elke ochtend om zes uur
de deur van haar illuster etablissement. Café „Rooie Nelis” in de
Laurierstraat, dat de makers van Het Schaap en Citroentje met sui
ker tot geinig televisiewerk inspireerde en zonder twijfel de historie
zal ingaan als een van die typisch Jordaanse gelagkamers, wordt door
twee vrouwen gedreven: Rooie Sien en haar dochter (inmiddels ook
al weer grootmoeder) Blonde Sien. Gekroond door de studenten is
deze tapperij een geliefd toevluchtsoord voor „putjesscheppers, art
sen, stewardessen, artiesten en pooiers”.
Net zoals wylen haar man Nelis
stierf in 1949 dankt Rooie Sien
haar naam aan de kleur van haar
kapsel. In werkelijkheid heet ze Sara
Ruwaard. Opgegroeid in de tijd van
armoede moest ze al als kind naar een
betrekking uitkijken. „Dan kwam je op
de Keizersgracht en daar stonden dan
al 40 meisjes te wachten. Ze stelden
vragen zoals: heeft je vader in de ge
vangenis gezeten. En als je er een
paar dagen had gewerkt, kreeg je een
draai om je hoofd en zei die dame:
je bent niet geweest. Maar ja, als je
die tijd nog gewend bent, stijgt het
niet naar je hoofd”.
„Het is hier”, vervolgt Blonde Sien,
„precies een opvangcentrum. Moeder
verzorgt al die oudjes die hier komen.
Let er op of ze zich nog wel wassen
en als ze stinken zegt ze: vandaag
naar het badhuis want anders kom je
er niet meer in”.
zond en beschaafd”.
Farber, die deze week de eerste exem
plaren van zijn werk aan prinses Bea
trix en prins Claus overhandigde, heeft
vooral op het Amsterdam-van-vandaag
gemikt en daarin laat hij nogal wat
typische hoofdstedelingen aan het
woord. Zoals Roel van Duyn en zijn
vroegere geestverwant Hakkenberg die
Amsterdam als een politieke spotprent
ziet. „Over het algemeen hebben wij
Kabouters humor als wapen gebruikt,
net als de provo’s.”
Hij schetst de stad als toevluchtsoord
voor politieke en religieuze verdrukten.
De joden noemde de stad Makom dat
later werd verbasterd tot Mokum. De
joden zien in die naam niets meer.
„Toen het gemeentebestuur „Mokum
700” koos als naam voor de festiviteiten
van dit jaar kwam er van joodse zijde
bezwaar om de ziel van Makom volgens
hen niet meer bestaat sinds de massale
deportaties in de oorlog”.
Prins Claus zegt in het boek dat men
op karakters reageert en dat Amsterdam
veel karakter heeft. „De Amsterdam
mers hebben cachet en een heel speciale
humor”. Prinses Beatrix voegt daaraan
toe dat de „artistieke kant van het leven
in Amsterdam voor ons persoonlijk van
groot belang is”.
DE AMERIKAANSE publicist Jules B.
Farber, die al wat jaren de duiven op de
Dam voert, verzorgde voor Unieboek het
„Groot Amsterdamboek” waarin hij de
stad een charmante, dynamische, druk
ke, verdraagzame, hebberige, verfom
faaide, mooie, verlichte, sociaalvoelende,
politiek-ontplofbare, warme, gastvrije,
gezellige en schizofrene verblijfplaats
noemt. „Eeuwig jong van hart en daar
bij koeltjes zelfverzekerd, geestelijk ge-
„WANNEER we het Amsterdam van
nu overzien, moeten we vaststellen dat
de stad in de mislukking van het gigan
tische Bijlmermeer-metro-stadhuis-pro-
ject wordt geconfronteerd met haar
grootste failliet aller tijden en dat het
verlies van 20.000 inwoners per jaar
steeds dichter naar de afgrond voert.
Kort en goed: de revolterende provo’s
hadden volledig gelijk, zij hadden zelfs
meer gelijk dan dat zij konden bevroe
den. Hun typische Amsterdamse en „gei
nige” revolutie vormde een aankondiging
van de crisissituatie waarin de stad in
de westerse welvaartswereld thans ver
zeild is geraakt’’.
Deze sombere en kritische kantteke
ning maakt de journalist Nico Polak in
het door Amsterdam Boek op de markt
gebrachte „O verrukkelijke gekke rot
stad”. Daarin rekent hij tevens af met
de gedachte dat Amsterdammers lastig
zijn: „Amsterdammers zijn op gezette
tijden in de geschiedenis van hun stad
alleen maar wanhopig geweest”.
De Amsterdamse pers heeft zijn beste
stijlbloempjes buiten gehangen in dit
rijk geïllustreerde platenboek. In korte
bijdragen wordt een persoonlijk beeld
gegeven van de „intiemste stad van de
wereld” (J. W. Hofstra) waar kunst voor
de Amsterdammer net een potkachel is:
hij rookt en gaat uit. En waai alle apies
in de Artis op me ome Hein lijken.
at ir 4 ■’S
PW
