Van Julius Cassar via
Napoleon tot Hitler
West- en Oost- Duitsland
groeien steeds meer uit elkaar
In DDR is kapitalisme fascisme
„Jedem das Smne”
DUITSLAND NU
Waarom toch dit alles?
t
door Marijke Derks
door Astrid Hogeland
door Peer v. d. Helm
door Herman Igor
van Tongeren
lt
J-
23
ZATERDAG
3
19 7 5
M E I
k<s®s*aBm
Staande op de grote Alexanderplatz in Oost-Berlijn, zie je om je heen
een zeer Westers aandoende wereldstad met reusachtige flatgebouwen,
vaak versierd met mozaïekvoorstellingen, koperen plastieken of anders-
soortige verfraaiingen. Daartussen enorm brede boulevards. Slechts hier
en daar een glimp van oudere stadswijken. Rondom je mensen in echt Wes
terse kleding en zo nu en dan wat politieagenten. In boekwinkels waar
Marx, Engels, Lenin, e.d. in de etalage liggen, maar ook op andere plaatsen,
zie je affiches waarop grootheden uit de communistische wereld staan af-
gebeeld, vergezeld van leuzen waarin het socialisme als ideaal voor nu en
de toekomst wordt bezongen.
-T7
8
r
a
EU
5S;
MM!
«♦fa
schrijven, in Oost-Berlijn
opgeleid
Maar: Zijn wij tevreden...?
iÏMessSSB^yJTWtKSr»^-'*
•t-sol-
came-
Nu, dertig jaar na de tweede wereldoorlog, heeft deze krant het enkele
scholieren mogelijk gemaakt om de huidige Duitslanden te bezoeken. De
krant had hiermee de bedoeling om een aantal scholieren te confronteren
met de situaties in Oost- en West-Duitsland ten opzichte van het toen
malige Hitler Duitsland. We hebben grote verschillen gezien met de si
tuatie van toen, maar ook wel enkele parallellen. Het eerste doel van de
reis was een bezoek aan de Duitse Democratische Republiek: Berlijn,
Buchenwald, Weimar en Erfurt. In Berlijn hadden we de mogelijkheid om
met een aantal scholieren te praten over de bestaande situatie van de beide
Duitslanden.
Het ligt geenszins in mijn bedoeling hier een geschiedkundige verhande
ling neer te leggen over het ontstaan van het hationaal-socialisme in Duits
land, met als verschrikkelijk gevolg de tweede wereldoorlog, waarvan wij
nu, in 1975, de bevrijding gedenken en bovenal al degenen die voor deze
bevrijding gevochten hebben ten koste van hun eigen leven. Op de eerste
plaats ben ik daar niet de geschikte persoon voor en op de tweede plaats
mag ik de geschiedkundige feiten bij allen voldoende bekend veronder
stellen, maar mocht dit niet zo zijn, feiten kunnen gemakkelijk worden
opgezocht.
luit-
Ne-
naal
jnge
dijk
i zit
de
cans
„Daar op de grootste heuvel kunnen
jullie de klokketoren van Buchenwald al
zien”. Even was het het stil en ieder
spande zich in om het eerste teken van
het beruchte concentratiekamp te zien.
Vrolijk snorrend reed de bus de bloed-
weg op, die Hitler voor zijn SS’ers had
laten aanleggen om een betere verbin
ding te krijgen met zijn kamp. Boven op
de heuvel hadden wij een prachtig uit
zicht over de beboste hellingen van Wei
mar en de vrede van de natuur werd
alleen verstoord door de grote radarin-
stallaties van het Russische leger, die we
niet mochten fotograferen.
Buchenwald staat er als een aanklacht
tegen de mens, tegen de mens die zijn
soortgenoot onderdrukt.
’s werelds
waarvan
staat.
Kunt u zich voorstellen wat een mens
moet doormaken en na dertig jaar nóg
doormaakt als hij ziet dat er van zijn
vrienden zeep gemaakt wordt of lampe-
kapjes? Kunt u zich voorstellen wat het
betekent om honger te hebben?
voel, alsof je werkelijk door een „ijzeren
gordijn” ging.
een
van
verschillende
l bij-
•blaas
1 wel
us er
groep
ieren.
cestje
irium
rende
zak-
een
1 rit-
hun
mtijd
de
een
de
cht
i st
ier,
scho-
pan-
veel
trom
►r zo
ghe-
e zo
>eidé
vrij
dere
anen
loor-
isme
het
heet,
nge-
van
?aul
toog
idse
wat
de
af-
i in
dit
fred
te
pen
;ens
►aar
ier-
Een
reek
►erd
:hat
bij-
ssor
oor
eü-
dat
vas
nde
je
er-
tio-
en:
ook
oen
ang
:en
tse
Ike
oe-
er-
ik-
en,
iet
merkten was de kille wind die over de
heuvel joeg. Op deze plaats was het
altijd koud, hoe warm je je ook kleedde.
Bij het prikkeldraad aangekomen begon
het te sneeuwen en terwijl we daar
zwijgend over de kale vlakte staarden,
waar de voort jagende sneeuw vrij spel
had, leek het wel alsof we met ons groep
je de enige mensen waren die er op deze
trieste aarde rondliepen.
Ik zal u niet vervelen met een verslag
van wat we daar allemaal te horen
kregen omdat u dat allemaal in geschie
denisboekjes lezen kunt. Al de afschu
welijke wreedheden die de Nazi’s met
mensen uithaalden zullen u, als u ze zelf
niet hebt doorgemaakt weinig zeggen.
En als je dan met verbijstering de
gids volgt ga je je ontzet afvragen hoe
de mensen dit elkaar kunnen aandoen.
Hoe gewone mensen zoals u en ik ande
re mensen op zó’n wrede manier kunnen
bejegenen. Want voor het grootste deel-
waren de Nazi’s hele gewone mensen,
die vroeger geen kip kwaad hadden
gedaan. Natuurlijk zaten er geesteszie
ken onder de kampbeulen, maar dood
normale mensen hadden de overhand.
Ik vind het dan ook een beetje egoïs
tisch om nu met zoveel glorie onze
bevrijding te vieren, als een klein kind
dat zijn snoepje binnen heeft en de rest
van de hongerige kinderen laat omko
men. Laten we dan tenminste op bevrij
dingsdag eens denken aan de mensen die
nog niet vrij zijn!
Toch zou je, reizend door de DDR en
de BRD niet meteen vermoeden dat de
verschillen zo enorm zijn. De beste
vraag die je misschien zou kunnen stel
len is: Zijn de mensen er tevreden
Zelf heb ik deze afschuwelijke oorlog
niet h<. even meemaken. Ik kan de
verschrikkingen ervan dan ook maar bij
benadering aanvoelen, door gesprekken
met mensen die het wel allemaal moes
ten doormaken, door het lezen erover en
vooral door de indrukken opgedaan tij
dens het bezoeken van de plaatsen waar
zich de meest beestachtige gruwelijkhe
den van de oorlog hebben afgespeeld.
Wanneer je in deze tijd dooor de liefe
lijke omgeving van Weimar rijdt terwijl
de zon volop schijnt, is het zo moeilijk
voor te stellen dat in dezelfe omgeving
het huiveringwekkende 'kamp Buchen
wald heeft gelegen. Maar wanneer je
over dezelfde grond loopt waar de barak
ken stonden, waarin mensen als beesten
bij elkaar gedreven hebben gewacht op
de dood, die voor hen niets anders dan
een verlossing moet zijn geweest, en het
begint op zo’n moment te sneeuwen, dan
overvalt je een beklemming die ik met
woorden niet kan beschrijven. Want hoe
kunnen mensen ertoe komen elkaar zoiets
aan te doen?
met als gevolg een kettingreactie die zich
uitstrekte tot de ondergang van vele
middenstanders. Zij immers waren afhan
kelijk van de koopkracht der arbeiders.
In Duitsland nu werd deze economische
crisis in zeer belangrijke mate ver
zwaard door de druk van economische
verplichtingen, zoals de herstelbetalingen
die een gevolg waren van Duitsland’s
huilde ik
uit onmacht,
.WAAROM
WAAROM?
Dertig jaar geleden zijn we bevrijd, nou èn? We zijn in de geschiedenis
al vele malen bevrijd. Andere landen op deze wereld worden voortdurend
bevrijd en zullen in de toekomst nog vele malen bevrijd worden. Bevrijding
zou meer moeten betekenen dan alleen maar het wegjagen van de vijand
van eigen haard en huis. Bij bevrijding hoort ook het uitsluiten van de
kans op herhaling, niet alleen in Nederland, maar ook over de hele wereld.
Dat is pas bevrijding. Want van een werkelijke bevrijding is er na de twee
de wereldoorlog bitter weinig terecht gekomen. Overal op aarde worden
met onze hulp wrede oorlogen uitgevochten en volken geknecht.
Dat de tegenstellingen tussen West- en
Oost-Duitsland, (afgekort resp. BRD en
DDR), tot op de dag van vandaag groot
zijn, kan je als reiziger al merken aan
de enorm strenge controle bij het bin
nenkomen en het verlaten van de DDR:
naar de prikkeldraad- en andere ver
sperringen te oordelen, had je het ge-
De vier scholieren, die op deze pagina
college), Herman van Tongeren (Spaarne-scholengemeenschap), Astrid Hogeland (Ichthus-college)
(Lorentz-scholengemeenschap).
Doordrongen van het ideaal een „Der
de Rijk” te stichten, met een eensgezin
de bevolking onder een krachtige
leiding, met onderdrukking van klassen
strijd en elke intellektuele stroming, be
reidde Hitler zijn grote slag voor
De mens als individu is echter slechts
een willoos, zwak schepseltje voortge
dreven door de massa. De omstandighe
den waarin hij leeft bepalen voorname
lijk ziji. handelswijze. Als aan een ma
rionet wordt er aan hem getrokken.
Hijzelf wil best het goede, maar het is
uiteindelijk het leefklimaat om hem
heen dat bepaalt of hij dat goede al
dan niet in praktijk kan brengen.
Dat is mi de voornaamste reden dat
een Caesar, een Napoleon en een Hitler
zo gemakkelijk aan de macht konden
komen; leeft de mens in een crisis dan
stelt hij maar al te graag zijn vertrou
wen in iemand die belooft hem uit deze
crisis te halen, ook al moet men daarbij
over lijken gaan. Zo zwak zijn wij
mensen en zolang er mensen zijn blijft
elek kans op herhaling van de ver
schrikkingen die velen van U hebben
meegemaakt niet uitgesloten.
rt de
bus
1 pas
„het
jitter
:oiets
nen”,
Wel wil ik kort ingaan op de vraag
hoe het mogelijk is geweest dat een
aanvankelijk totaal onbetekenend par
tijtje als de N.S.D.A.P. (National-Sozia-
listisch Deutsche Arbeiterpartei) in die
mate kon uitgroeien dat niet alleen elke
andere politieke richting werd onder
drukt maar zelfs een huiveringwekkend
machtsorgaan ontstond dat voor de we
reld tot zulke katastrofale gevolgen zou
leiden. Deze ontwikkelingen kunnen
voornamelijk verklaard worden uit de
enorme economische en politieke chaos
die na de eerste wereldoorlog heerste;
grote werkeloosheid onder de arbeiders
Want nog steeds wordt er oorlog
gevoerd, oorlogen in het klein en op
grotere schaal- Oorlogen met woorden
vaak scherper dan messen en oorlogen
met kanonnen en granaten.
Ons viel op dat deze jongelui totaal
geen interesse hadden voor een hereni
ging met West-Duitsland. Zij zien in
West-Duitsland het kapitalisme en ze ver
binden daarmee dat het kapitalisme de
opkomst van het Nationaal Socialisme
mogelijk heeft gemaakt. Ons viel ook op
dat het vroegere concentratiekamp Bu
chenwald in stand wordt gehouden niet
speciaal als monument voor de joodse
slachtoffers van de Nazis, maar als mo
nument voor de slachtoffers van het
kapitalisme. Voor hen is het kapitalisme
praktisch gelijk aan het fascisme. Iets
dergelijks mag volgens hen nooit meer
voorkomen. In het algemeen geven zij
de schuld van de oorlog aan het kapita
lisme en denken daarbij aan West-
Duitsland, terwijl toch ook de bevolking
van Oost-Duitsland niets gedaan heeft
om de oorlog tegen te gaan, integendeel
net zo hard meedeed.
Op onze reis naar Oost- en West-
Duitsland was één van de aspecten die
ons interesseerden de scheiding van
Duitsland, nu 30 jaar na de oorlog. Hoe
wordt dit nu ervaren, hoe komt dit op
een, zij het speciaal geïnteresseerde, be
zoeker over?
Aangezien men in de DDR wat stroe
ver en terughoudender bleek dan in de
BRD, waar we in Bonn aan politici
vragen konden stellen, konden we de
ideeën op politiek gebied alleen van
niet-politici horen. Opvallend was voor
ons hierbij dat men in de DDR veel
minder in een stemming van toenade
ring tussen de beide Duitslanden sprak,'
dan dat in de BRD het geval was. In de
DDR was een veel sterker afwijzende
houding te bespeuren t.o.v. het westerse
systeem dan omgekeerd. De behoefte om
ooit weer eens met deze BRD verenigd
te zijn kon je in deze gesprekken niet
vinden. Tenslotte was nog opvallend, dat
men in de DDR zeer lofwaardig over de
Russische invloed in dat land sprak,
terwijl in de BRD bijvoorbeeld de Ame
rikaanse invloed, vooral op militair ge
bied, meer als een noodzakelijk kwaad
werd gezien. In de DDR kregen we veel
antwoorden die als cliché’s klonken,
terwijl in de BRD soms verhitte discus
sies ontstonden. Tot in allerlei kleine
details toe zijn deze twee delen van het
Duitse volk uitéengegroeid, zelfs op een
zodanige wijze, dat ik betwijfel of het
nog reëel is over een eventuele hereni-
Zij vinden hun systeem veel socialer
dan het onze. Zij kennen bijvoorbeeld
geen uitbuiting van gastarbeiders. Ook
zijn ze erg blij met de voordelen die het
huidige systeem met zich mee heeft
gebracht. In de bioscoop draait men in
plaats van de bij ons gebruikelijke re
clamespots verschrikkelijke beelden uit
de laatste wereldoorlog. Het communis
me speelt hierbij duidelijk de rol van
reddende engel, zo krijgt men in het
Oosten misschien de behoefte aan het
communisme opgedrongen. Alle mensen
waar wij mee gesproken hebben, op één
na, zien in het socialistische systeerrl de
uitkomst en ze leggen grote nadruk op
de voordelen ervan. Daarin is misschien
een parallel te zien met het Nazi-
Duitsiand, namelijk dat een heel volk één
gedachte, van bovenaf door middel van
propaganda ingegeven, huldigt, en over
eenkomstig deze gedachte handelt.
Staatsbelang gaat ook in de DDR boven
het eigenbelang. Toch heeft hun ideolo
gie een totaal andere instelling dan toen.
Men werkt hard aan de opbouw van het
land en ook de sociale wetten zijn
bijzonder goed. Men heeft in Oost-Duits
land geen enkele behoefte aan een her
haling van de afgelopen ramp. Econo
misch gezien is daar ook geen enkele
reden toe, want in plaats van de in het
Westen groeiende werkloosheid heeft
men in Oost-Duitsland nog een aanbod
van 2 miljoen arbeidsplaatsen (voorna
melijk in de zware industrie). De be
heersing van de conjunctuur is daar
in handen van de Staat, die de industrie
permanent stimuleert. De politieke situa
tie is er niet naar dat iemand gemakke
lijk misbruik kan maken van eventuele
sociale rood en uit eigen belang weer een
oorlog zou kunnen beginnen. In West-
Duitsland spraken wij met afgevaardig
den van de Bondsdag en met leden van
de Duits- Nederlandse Parlementariers-
groep in Bonn. Zij achten in het huidige
West-Duitsland een nieuwe opbloei van
iets dergelijks als het Nationaal Socialis-
produktie moet verlaagd worden om de
produkten tegen een redelijke prijs
kwijt te raken. Dit werkt een crisis in
de hand. In een crisissituatie nemen de
mensen gemakkelijk de maatregelen van
de leider aan, als hij maar zorgt voor
economische stabiliteit. In West-Duits
land kunnen meerdere visies naar voren
komen danzij onder andere persvrijheid.
Daardoor kan men een persoonlijke
keuze maken over de politieke richting
die men wil inslaan. Dat vermindert de
kans op het ontstaan van een totalitai
re maatschappijvisie, want men komt in
aanraking met andere visie en men
heeft zo de mogelijkheid om zich kriti
scher op te stellen ten opzichte van
zichzelf, funktionerend in de maatschap
pij. Naar mijn mening zijn deze twee
dingen van elementair belang voor de
vrede en tevredenheid van een volk.
Daarbij is ook verdeling van de macht
zeer belangrijk. Het mag eenvoudig niet
voorkomen dat één iemand kan beslissen
over het lot van een heel volk. Tenslotte
wil ik zeggen dat daze reis voor mij een
rijke belevenis was en dat ik er veel uit
geleerd heb om naast elkaar een socia
listische- en kapitalistisch systeem te
zien functioneren. Ik wil alle mensen die
deze reis mogelijk gemaakt hebben,
graag bedanken.
Hiermee is een greep gedaan uit de
veelheid van indrukken die je op
reis als de onze opdoet, indrukken
mensen uit twee totaal
landen, met in dit geval het accent op
de DDR, omdat de verschillen met onze
eigen samenleving daar ook het grootst
zijn.
Want voor deze mensen is dit stukje
geschreven; dit stukje gaat namelijk
over Buchenwald, een van
grootste concentratiekampen,
het prikkeldraad nog overeind
Niet dat het nog als kamp dienst doet;
in Oost-Duitsland heeft het opperbevel
daar geen behoefte aan. Ten eerste is
iedereen in een communistisch land au
tomatisch vrij en bovendien is het hele
land aan de westkant afgesloten door
prikkeldraad.
voor de Brandenburger Tor. V.l.n.r. Marijke Derks (Pius X-
en Peer van der Helm
me nauwelijks mogelijk. Zij geven wel
toe dat Duitsland schuldig is geweest,
maar zij zien het gevaar van een nieuw
Nazidom niet als reëel omdat zij menen
dat ultra-rechtse en ultra-linkse groepe
ringen in Duitsland weinig aanhang heb
ben. Zij bespeuren een gevoel van nostal
gie bij de oudere generaties naar de
oude Duitse glorie maar bij de jongeren
die na de tweede wereldoorlog zijn ge
boren, zelfs een afkeer van geweld. Zeer
veel jongelui in West-Duitsland pref eren
het om vervangende dienst te doen,
evenals in Nederland. Men meent in
West-Duitsland dat niet enkel de schei
ding in twee Duitslanden heeft bijgedra
gen tot de ondergang van het Nationaal
Socialime. Ideologisch, zo meent men,
was de mentaliteit zowel in Oost- als in
West-Duitsland zozeer veranderd dat iets
dergelijks niet meer mogelijk geweest
zou zijn. Zij vinden dat wij Nederlan
ders ons te druk maken over deze kwes
tie. Ook in Nederland bestaan er zowel
ultra-rechtse als ultra-linkse groeperin
gen. In West-Duitsland heerst nog een
wijdverbreid verlangen naar een here
nigd Duitsland, aldus Dr. Hans Jürgen
Schierbaum, staatssecretaris en lid van
de SPD. In 1972 echter heeft West-
Duitsland een basisverdrag afgesloten,
waamee het Oost-Duitsland in beginsel
als zelfstandige staat erkent. Al lijkt
hiermee de politieke realiteit van Oost-
Duitsland erkend, toch is er bijvoorbeeld
nog steeds geen consulair verdrag met
Oost-Duitsland afgesloten. West-Duits
land werkt er in stilte aan de grenzen
tussen de beide Duitslanden verder open
te stellen. Er bestaan wel intensieve
hancLlscontacten tussen de Bondsrepu
bliek en Oost-Duitsland. Voor mijzelf
heb ik de vraag, hoe in de toekomst zo’n
ramp te ontgaan, geprobeerd te beant
woorden. In het toenmalige verenigde
Duitsland waren de economische en so
ciale omstandigheden ,als gevolg van de
eerste wereld-oorlog en het Verdrag van
Versailles, dermate slecht dat de mensen
blij waren met de uitkomst die Hitler
bracht. Er kwam weer werkgelegenheid
voor iedereen en daarmee werd natuur
lijk ook het zelfvertrouwen van de men
sen gestimuleerd. Men zag zijn leven
weer betekenis krijge en men kreeg
weer betekenis krijgen en men kreeg
dat wij Europeanen ons ervoor moeten
hoeden dat dergelijke situaties weer ont
staan. Oost-Duitsland leert ons dat men
niet stelselmatig een overproduktie moet
nastreven en geen behoeften moet aan
kweken om de vraag te stimuleren.
Overproductie brengt met zich mee dat
het aanbod de behoeft ver overtreft. Er
ontstaan enorme overschotten en de
Uit gesprekken met Oost-Berlijnse
studenten bleek, dat zij deze tweedeling
van hun stad niet als een groot pro
bleem zagen. Op deze wijze waren ze
veilig voor een bedreiging uit het westen
van hun sociale en politieke systeem,
waar deze studenten in grote lijnen wel
achter stonden, evenals achter het sys
teem van de eenheidspartij in de DDR.
(de SED), die men beschouwt als de
heerschappij van de arbeidersklasse.
Veel waardering voor de in het westen
gehanteerde systemen konden ze niet
opbrengen. Ze voelden zich niet beperkt
in hun vrijheid en ze waren het er zelfs
mee eens dat bepaalde lectuur, (in dit
geval van Solsjenitsin), door de school
verboden was. Ons werd ook uitgebreid
verteld hoe men in de DDR in het
onderwijs tracht de jeugd van jongs af
aan op te voeden tot volwaardige, „har
monisch ontwikkelde, socialistische per
soonlijkheden”, waarbij ook de arbeid
een belangrijke rol speelt. Enkele aspec
ten van het Oost-Duitsce onderwijs die
direct opvielen, waren de tot het 18e
jaar identieke opleiding voor jongens en
meisjes, het in het leerplan opgenomen
werken in bedrijven gedurende twee
jaar, wat maakt dat ook een toekomstig
ingenieur bijvoorbeeld weet wat het
werken aan een lopende band is, en
tenslotte het stimuleren van hulp door
knappere leerlingen aan minder begaaf
de klasgenoten.
verlies in de oorlog 1914-T8. Als „redden
de engelen” verschenen de nationaal-
socialisten, die op energieke wijze, niet
terugschrikkend voor geweld en met
schone beloften, begonnen aan te pak
ken wat noch sociaal-democraten, noch
communisten hadden gedurfd. Binnen
afzienbare tijd werd de werkeloosheid
teruggedrongen, aanvankelijk door de
aanleg van openbare gebouwen, rijkswe-
gen, autobahnen e.d., later door een
sterk groeiende bewapeningspolitiek
Door deze succesvolle bestrijding van de
werkloosheid wist Hitler het vertrouwen
van de bevolking te winnen. Bovendien
werkte het feit dat Joden en democraten
de schuld kregen van alle ellende, een
hechte nationaal-socialistische mentali
teit in de hand.
ging te praten. De na-oorlogse generatie
in de DDR, zo krijg je de indruk, wordt
opgeleid om een apart Duits volk te
worden, hoe langer hoe meer verschil
lend van dat in de BRD.
we van het kamp
Deden ze het uit angst voor het regime,
uit onverschilligheid of omdat ze waren
afgericht zoals het goede soldaten be
taamt en voor hen elk „Befehl” een
„Befeal” was? Deden ze het misschien
omdat ze in de brallende onzin van Hitler
en zijn leer geloofden?
Dat laatste is zeker niet het geval,
omdat deze gruwelen die een mens een
ander aandoet helemaal niet uniek zijn.
Wat in Duitsland gebeurde gebeurde
daarvoor al in vele landen en in vele
tijdvakken van de wereldgeschiedenis.
Het gebeurt vandaag de dag in Vietnam,
in Chili en zelfs dichter bij huis, en het
kan evengoed gebeuren. Want u bent
net zo goed mens als de soldaten in
Vietnam of de bewakers in Buchenwald;
mens, behept met precies dezelfde moge
lijkheden tot martelen en verdrukken als
de vroegere Nazi’s. Maar u bent ook
geschapen met de mogelijkheid om u
daartegen te verzetten, niet alleen als
het om uw eigen hachje gaat, maar u
kunt ook opkomen voor anderen, die
daartoe niet in staat zijn.
Dit alles is de inhoud van een aan
klacht.
Niet een aanklacht die zegt:„de Duit
sers zijn schuldig”, of „de Amerikanen
zullen ervoor moeten betalen”, nee, want
zij zijn niet schuldig.
Het zijn niet de Russen die schuldig
zijn of de Chilenen, het is de mens, ook
die schuldig is.
Wij allen zijn schuldig, want wij vie
ren onze bevrijding, onze éigen bevrij
ding en bekommeren ons niet om de
rest van de wereld.
Zo staat het in de ijzeren hekken van
Buchenwald gesmeed. Ieder dat wat
hem als mens toekomt. Jedem das seine,
dat is de inhoud van de aanklacht die
Buchenwald vanaf zijn sombere heuvel
de lucht inslingert.
Nadat de bus de bloedweg weer was
afgedaaid, reden we langs het graf van
een of andere langvervlogen Duitse
dichter, op wiens botten een groot praal
graf gebouwd was.
Plotseling moest ik denken aan de
lijken van hen die daarboven waren
omgekomen, wier verminkte botten met
honderden tegelijk met een bulldozer
een greppel werden ingeschoven
Toen knapte er iets in me. Ik huilde.
Terwijl de klokketoren van het kamp
langzaam achter de heuvels verdween
van teleurstelling
medelijden en verdriet.
TOCH DIT ALLES.
Boven alles uit de meer dan 300 m. hoge
televisietoren van waaruit je kan uitkij
ken over de stad, waarbij de Branden
burger Tor, aan het eind van Unter den
Linden, meteen opvalt. Aan weerszijden
van dit historische monument bevindt
zich de Berlijnse Muur met zijn strenge
bewaking, samen met de grens tussen
West- en Oost-Duitsland, tastbare bewij
zen. van het feit dat er na de Tweede
Wereldoorlog tussen de overwinnaars
van Nazi-Duitsland onderling grote ideo
logische verschillen bestonden, resulte
rend in de verdeling van Duitsland in
zónes die onder controle kwamen te
staan van de respectievelijke overwin
naars. De Alexanderplatz bij avond
maakte op mij een totaal andere indruk:
kil, schaarse verlichting, een veel minder
gezellige sfeer dan bijvoorbeeld in Keu
len. Wat mij o.a. trof, waren een oud
vrouwtje en een man die, (het was al
over twaalven!met hun handen papier
e.d- van de trottoirs verzamelden. Verder
voorbij-snellende mensen. Verlatenheid.
Het eerste wat
