DDR: Ideologie valt buiten de
vreedzame coëxistentie
I
ft
F J
A
x
Het aanzien
best waard
«PI
•V 1
ZATERDAG
3
19 75
MEI
Kernwapens
door dr. Bas de Gaay Fortman
Verderfelijk
F
■■rswwrr ar.r
.4^
TO X "X
In 1966 reden er nauwelijks auto’s in Oost-Berlijn, nu werden we op
zondag in de Harz zelfs met filevorming geconfronteerd. Voor niets zijn
de Oostduitse leiders zo beducht als voor economische onrust. Economische
vooruitgang waarvan ook de massa moet kunnen profiteren, vormt dan ook
de eerste steunpilaar van het regeringsbeleid.
Meer dan acht jaar geleden had ik voor het laatst de DDR bezocht. In
mijn herinnering was het een triest land, met bedrukt kijkende mensen.
Die indruk werd in het straatbeeld van vandaag niet bevestigd, in ma
teriële zin heeft het land grote vooruitgang geboekt. Daardoor hebben de
mensen enige consumptievrijheid gekregen, met uitzicht op verdergaande
welvaartsvergroting.
26
SCH/EIEH
a.u-b,
'7
1946
H.R.
iar i wii aai
kt -<r
k *tr- er-s e »srr« •»F',»'jBWrr«**'«ii'r-r’.a t ..y r -■ i
Iedere politicus moet het niet slechts
hebben van eigen verdiensten, maar ook
van de fouten van zijn tegenstanders. De
Oostduitse radio liet dan ook niet na bij
voortduring te wijzen op de grote werk
loosheid in het westen. Maar wie over
schakelde op de Westduitse radio, kreeg
eveneens te horen dat de werkloosheid
wel eens een blijvend karakter zou kun
nen hebben.
De Oostduitse burger, die dan boven
dien bemerkt dat in West-Europa ter
reuracties blijkbaar niet kunnen worden
voorkomen, gaat zich afvragen of het
eigen systeem alleen maar nadelen
heeft. Deze houding was te merken, ook
bij de niet-communisten die wij spra
ken.
compromis bij de onderhandelingen in
Wenen liggen al klaar.
Gerard Vermeulen en Johan Jong-
ma stelden dit boek samen uit een
overvloed van materiaal waarover ze
De Oosteuropese politici zijn heilig
overtuigd van de verderfelijkheid van het
westerse economische en politieke stel
sel. Toch willen zij met ons goede eco
nomische, politieke en culturele betrek
kingen onderhouden. Westerse politici
worden allerhartelijkst ontvangen. Men
is bereid over elk onderwerp met hen te
spreken. Tegelijk is het voor de anders
denkenden in eigen land heel moeilijk
met hoge partijfunctionarissen in ge
sprek te komen.
Hartverwarmend waren onze ontmoe
tingen met een aantal christenen in de
DDR. Opvallend openhartig vertelden zij
over hun problemen. Door de intensieve
bemoeienis van de socialistische staat,
ook op het gebied van opvoeding en
levensbeschouwing, zijn conflicten on
vermijdelijk. Typerend vond ik de be
scheiden maar zeer principiële houding
van de kerkmensen tegenover de poli
tiek, zowel die van het Westen als die in
eigen land.
De laatste dag van ons bezoek logeer
den we in een dorpje in de Harz, op 5
kilometer van de Westduitse grens. Daar
stuiten we voortdurend op bordjes met
de waarschuwing „Grenzgebiet-Sperrzo-
ne”. Dorpjes die minder dan 5 kilometer
van de grens liggen, mogen alleen be
zocht worden met een speciale pas. Niet
temin merkten we bij de burgers in dit
gebied niets van ook maar enige belang
stelling voor die grenssituatie. Wellicht
is de grens het grootste taboe in de
DDR.
Toen we na een streng gecontroleerde
grensovergang weer aan de andere kant
waren gekomen, bleek daar precies het
omgekeerde het geval. Een grote groep
Westduitse toeristen stond naar de grens
te gapen. De ideologische ontspanning is
nog ver weg.
Bij dit bezoek ging het mij er vooral
om een indruk te krijgen van de militai
re inzichten van de Oostduitse leiders.
Gezien hun onwankelbare vriendschap
met de Sowjet-Unie, mocht worden aan
genomen dat de DDR-ideeën tévens hét
NAVO-Warschaupact één op drie is. Toen
ik bij een bezoek aan Bulgarije vroeg
waarom er niet ook daar zoveel tanks
waren, terwijl zij eveneens grensden aan
het NAVO-verdragsgebied (Griekenland
en Turkije), was het antwoord dat die
grens onvergelijkbaar was met de grens
in het westen. De tanks in het westen
waren daar gekomen als gevolg van de
Tweede Wereldoorlog.
Gezien de twee wereldoorlogen die
vanuit Duitsland waren gevoerd, was
„het Duitse gevaar” voor hen geen denk
beeldige zaak. Inderdaad lijkt het aan
nemelijk dat de Sowjet-Unie én uit
angst voor politieke veranderingen in de
Bondsrepubliek én om op de DDR te
kunnen blijven rekenen, een flink aantal
tanks in Oost-Duitsland zal willen hou
den.
Bij de onderhandelingen in Wenen
over wederzijdse troepen vermindering is,
ondanks anderhalf jaar onderhandelen,
nog steeds geen vooruitgang geboekt.
Gezien het Oosteuropese overwicht in
tanks, vraagt de NAVO van hen een
meer dan evenredige vermindering. Het
Voor wie niet gelooft in het „mensen
gelukkig maken, desnoods tegen hun
zin” is die „vrije socialistische mens”
bovendien een innerlijk tegenstrijdige ge
dachte. Toch heeft het onderwijs sterk
bijgedragen tot de aanvaarding van de
‘onherroepelijkheid van de DDR als
eigen socialistische staat.
r*' 9
■T
De tweede grote steunpilaar is het
onderwijs. Daarin moet de „vrije socia
listische mens” worden gevormd. Zolang
de overgrote meerderheid van de bevol
king nog naar de Westduitse televisie
kijkt en de grens hermetisch gesloten
moet blijven, is het daar nog ver van
daan.
gevoelen van Moskou zouden weerspie
gelen.
Er bevinden zich in de DDR zo veel
Russische tanks, dat de verhouding
bij de geïllustreerde pers konden be
schikken. Uitgave van Amsterdam
Boek W W.
Brezjnev en Nixon, wandelend in
het buitenverblijf van de Russische
partijleider in Oreander aan de
Zwarte Zee in juli 1974. Een feit dat
de meeste mensen vergeten zijn, dit
b.v. in tegenstelling tot Nixon’s aftre
den. Zo’n foto toont aardig de betrek
kelijkheid van net nieuws en nieuws
foto’s aan. Het „Aanzien van 1974” is
een fotoboek vol met deze betrekke
lijkheden, vol sombere en ook wel
opgewektere nieuwsfeiten. Hé, denk
je bij het zien van een foto van de
doop van Maria Carolina Christina,
het vierde kind van prinses Irene, dat
was er ook nog. Inmiddels is de
veertiende uitgave van een serie die
in 1962 startte, een duidelijk bewijs
dat er voor deze fotoboeken grote
belangstelling bestaat. Wie ze alle
maal in z’n bezit heeft kan zich
verheugen in een aardige fotodocu
mentatie die naast fraaie foto's vele
middelmatige telt die alleen interes
sant zijn door het nieuwsgebeuren.
Ook uit militair oogpunt bestaat er
een direct verband tussen taktische
kernwapens en tanks. Wie zich wil in
stellen op een mogelijke uitschakeling
van zijn vliegvelden en bevoorradings-
mogelijkheden achter het front, die kiest
voor tanks. Tanks zijn immers eniger
mate bestand tegen radioactiviteit en
kunnen tevens gebruikt worden voor
een doorbraak naar vijandelijk grondge
bied. Daarbij kan men ervan uitgaan dat
een land niet gauw kernwapens zal
gebruiken op eigen grondgebied.
Aldus wordt dan een onderhandelings-
situatie geforceerd naar het voorbeeld
van de Israëlische doorbraak naar de
westelijke oever van het Suez-kanaal.
Hier staat natuurlijk tegenover dat
tanks ook voor offensieve doeleinden
kunnen worden gebruikt. Daarom streeft
de NAVO terecht naar een grote ver
mindering van het aantal Sowj et-tanks
in Centraal Europa. Maar dit streven
wordt ongeloofwaardig wanneer aan het
eigen overwicht in kernwapens niet mag
worden getornd.
Na een plezierige maaltijd wilde ik
onze Oostduitse gastheren echt hartelijk
danken. Bij de gesprekken over ontwa
pening en wederzijdse troepenverminde-
ring hadden -ze steeds benadrukt dat
politieke ontspanning gepaard moet gaan
aan militaire ontspanning. Ik besloot er
een schepje bovenop te doen, en bracht
een dronk uit op de politieke, de militai
re en de ideologische ontspanning.
Onze gastheer dronk wel mee, maar
reageerde onmiddellijk: „Wat de ideolo
gie betreft, wil ik graag een beperking
maken!” Ds leer van de vreedzame
coëxistentie strekt zich niet uit tot de
ideologie, omdat communistische regimes
nu eenmaal staan of vallen met het
absolute gelijk van de leidende partij.
Aan de staat wordt een onbeperkte
macht toegekend; niet alleen op econo
misch gebied, maar ook op dat van de
cultuur. Dan kun je het je niet veroor-
’oven de juistheid van het staatshande-
len nog eens in twijfel te trekken.
Dit absoluutheidsbeginsel geeft de idee
van vreedzame coëxistentie iets onwe
zenlijks. Het is enigszins de vergelijken
met de wijze waarop katholieken en
protestanten elkaar bejegenden voor de
Tweede Wereldoorlog. Ze waren volko
men zeker van de dwaling van de ander,
maar werkten toch vriendschappelijk
samen op tal van gebieden waarop ze
gemèenschappelijke belangen hadden.
Fritz Behrendt maakt nu al weer 25 jaar politieke tekeningen. Ze worden niet altijd
en overal in dank afgenomen, maar dat is inherent aan het vak. Behrendt wordt met
name verweten, dat hij zich te rechts opstelt. Maar wat is nu precies het midden?
En waar liggen links en rechts bij het midden? Bij Behrendt gaat het om het scherp
stellen van onrecht, zoals het het ziet (en dat is zijn recht). Hij kan in forse zwart
witte halen een dictatuur van rechts (kolonelsregimes, junta's) als links (Oostblok
landen) scherp neerzetten. En dan pakt hij als „lijdend" object meestal een gewoon
mens, een vluchteling, een verschoppeling.
Vandaar dat de naam „Mensen" voor de nieuwste Behrendt-uitgave een goede is.
Men vindt er 24 tekeningen, die Fritz Behrendt zelf heeft uitgezocht voor dit
jubileum-album (Uitgeverij Nijgh en Van Ditmar).
Het is niet zo maar, dat Behrendt tot deze stijl van tekenen - strijd tegen het on
recht, dictatuur en terrorisme - is gekomen. Hij leefde van 1925 tot 1937 in
Duitsland. Daar zaten vier jaar Hitler bij. Zijn Duitse ouders vluchtten met hem om
politieke redenen naar Nederland. Fritz belandde twee keer in een Duitse gevange
nis. Na de oorlog studeerde hij een paar jaar in Joegoslavië. In 1949 werd hij in
Oost-Berlijn gearresteerd omdat hij het Joegoslavische Tito-standpunt betreffende
de Komintern (communistische internationale organisatie) verdedigde. Zes maan
den zat hij daarvoor in een geïsoleerde cel. Vrijgekomen ging hij politieke teke
ningen maken. Hij publiceerde in veel kranten en tijdschriften. Voordat hij over
stapte naar Het Parool (waar hij nu nog vast aan verbonden is) werkte hij als
politieke tekenaar voor het Algemeen Handelsblad.
Warschaupact wenst daarentegen bevrie
zing dan wel vermindering met een
gelijk percentage.
Mij bleek nu dat er aan Oosteuropese
zijde wel degelijk te praten valt over
meer dan evenredige verminderingen,
mits het Westen het gesprek niet be
perkt tot alleen die wapenonderdelen
waarin het Warschaupact een overwicht
heeft. Dit is heel belangrijk, want het
betekent dat aanvaarding van het Ne
derlandse standpunt over de atoomwa
pens een doorbraak in de onderhande
lingen zou kunnen forceren.
Onze regering is van mening dat ook
over de tactische kernwapens onderhan
deld zou moeten worden. Op dit terrein
heeft de NAVO een overwicht van twee
op één. Als het Westen nu bereid zou
zijn tot een meer dan evenredige ver
mindering van kernwapens, of liefst nog
het vaststellen van een atoomvrije zone,
dan zou daarvoor een veel meer dan
evenredige vermindering van het aantal
tankdivisies van het Warschaupact kun
nen worden verkregen. Met andere
woorden, de mcgelijkheden voor een
STOP
Protest
1964
Vlucht voor het water
1953
De cirkel
1973
Vooruitgang
1961
