HANDEL AUTHENTIEK GEBRACHT IN BAVO
Boekenwurmen vinden
Begrafenismuziek opent orgelfestijn
bij Booth hun heil
TOM MANDERS ALS KEIZER ROMULUS
I
Impressionisten
duur geveild
te
5.50
I
a
zles
er
teels
mties
Ier
;ren
een
aan
d
ps
ters
ijks
de
Vrij zijn...
Zonneschijn
En een Kingetje...
(Het leven is zo kwaad nog niet.)
t
I
IDEALISTISCHE HANDELAAR IN WALES
ilie
Ut
ilen
Experiment leverde paar minuten kunst met grote
EEN GOLF HUREN?
Bij Bouwens sturen!
Bouwens Autoverhuur
W
i
11
KUNST
1975
2
JULI
WOENSDAG
V
(Van onze correspondent)
'JH
i
i
Gem. koud vlees
geb. aard., sla en
ravigotte:sauce
RESTAURANT
l
st
koop
■d, Zilver
MES
1
UTRECHT. Tom Manders is een toneelstuk, althans in een po
ging daartoe. Dat kan natuurlijk helemaal niet, zei iedereen. Iedereen,
dat waren onder anderen de regisseurs bij de VARA-televisie die
het, de een na de ander, voor gezien hadden gehouden en weigerden
nog langer bij Tom Manders ingezet te worden. Want hij was -een
keiharde en inderdaad kregen de jongens niet veel meer kans dan
zijn shows alleen te mogen registreren, en zelfs dat bijna niet. Het
was Tom Manders die bepaalde waar de camera’s moesten staan en
welke shots zij moesten nemen. Hij wist beter dan wie ook hoe het
moest en kon.
HAARLEM. Onder grote be
langstelling heeft indertijd de be
grafenis plaatsgehad van een Engel
se vorstin, waarbij speciaal daarvoor
door Handel geschreven muziek
deze plechtigheid omlijstte. Met
deze zelfde Funeral Anthem „The
Ways of Zion” werd gisteravond in
dé Grote of St. Bavokerk de 25e
Haarlemse Orgelmaand geopend:
zulks met esveneens (relatief) royale
publieke belangstelling. Eigenaar
dig, zacht gezegd, om zo’n feestelijk
muzikaal gebeuren te beginnen met
begrafenismuziek. Hopelijk bestaat
er geen verband tussen deze pro-
grammakeuze en de nabije toekomst
van de Orgelmaand.
Natuurzuivere pepermunt
„K”
7 w
Ju.
Ke
i:'
I A 1
-ir
der
(ADVERTENTIE)
JOHAN VAN KEMPEN.
sS.«S»'
(ADVERTENTIE)
Tom Manders in zijn keizerlijke rol.
(ADVERTENTIE)
westromeinse
RICHARD BOOTH
lezen voor je lol
de laatste
keizer.
danks de haast onvermijdelijke smetten,
die de gevaarlijke hoornpartijen op de
uitvoering wierpen, werd het beluisteren
van dit concert een opwekkende aange
legenheid.
Steye Brandenburg (links) als Odoaker,
vorst der Germanen en Tom Manders
(Van onze correspondent in Londen,
Rudolf Bakker)
Booth’s vakbroeders reageren enigszins
verwilderd als je over hun confrater
van Hay-on-Wye begint. Ze weten dat
hij niet van hun winkeltjes houdt. Maar
ze weten ook dat hij zo eerlijk is als
goud. En lichtelijk getikt, zoals zij allen.
uit
Ja-
Grote Houtstraat 21
bouwj.
1975
- Haarlem
Tel. 320431
Kampervest 23 - Haarlem
Telefoon 31 26 38
In de serie programma’s van vroe
ger zendt de VARA-tv donderdag 65
minuten Tom Manders uit. Dat is dus
65 mmuten Doris, want dat is 17
jaar Tom Manders’ andere ik ge
weest, afgezien van de enkele type
tjes die hij in zijn laatste jaren voor
zijn filmshows creëerde, zoals bijvoor
beeld de even onvergefelijke als aan
merkelijk dronken archivaris met zijn
muizenvalletje.
Slechts weinigen weten het, maar
Tom Manders is ooit in 1969
ook nog eens Romulus Augustus, de
laatste keizer van het Westromeinse
rijk, geweest. Dat is de hoofdrol uit
de onhistorische historische komedie
Romulus de Grote” van de Zwitserse
toneelschrijver Friedrich Dürrenmatt.
Bijna niemand weet dat, omdat het
een proefopname gold en bovendien
alleen van het laatste bedrijf. Het
was het eindwerkstuk van een van de
leerlingen van de tv-regiecursus. Die
leerling was Frank van Brakel, onze
Utrechtse correspondent. In bijgaand
artikel haalt hij herinneringen op aan
Tom Manders, zoals hij hem kende,
en aan het avontuur dat zij samen
beleefden.
op en hij nam de trotse buste ook maar
mee. Booth is gul doch verstrooid. In de
geziene gast. Hij lacht zelden en dan
niet van harte. Maar wie zijn laatste
glas cider het bier der armen niet
kan betalen, wordt door Richard geruis
loos uit de brand geholpen.
Men is er nooit op doorgegaan. De
VARA niet en Tom niet. Er is bij de
televisie geen tijd en geld voor expe
rimenten. Tom wilde wel, maar hij
had zijn zaak en zijn TV-verplichtin
gen. Hij is tot zijn dood, een paar
jaar daarna, Dorus gebleven. „Weet
je”, zei hij, „het nieuws is eraf, het
wordt steeds moeilijker. Maar ik voel
een stuk veiligheid in die slobberjas
en achter die snor. Toch, weet je, ik
zou dat van die Romulus weer willen
doen. Dat is toch een mens hè, die je
gestalte wilt geven. Je wilt dat steeds
opnieuw bevechten”.
Van de zitkamer uit kijkt Booth over
door drie tuinlieden gladgeschoren ga
zons, in het gebladerte van de rododen
drons. Hierachter gaat steeds verder het
borstbeeldje verscholen van de New
Yorkse tweedehands-boekhandelaar Ste-
chert-Hafner. Hij was de grootste op
zijn gebied. In 1972 kocht Richard Booth
alle 600.000 boeken van Stechert-Hafner
Richard heeft twee grote idealen. In
de wereld van het antiquarische boek
moet alles grootser worden. Daarvoor is
hij nu hard aan het zorgen. En dan
dient de bureaucratie met harde hand te
worden aangepakt. Dat gaat in één
moeite door.
Boekenwurmen uit de hele wereld
slenteren in Hay door de dalende en
stijgende straatjes met de hand op hun
al half geopende portemonnee. Voor de
ruit van een van Booth’s winkels staat
een bord met het opschrift: „Dit is de
goedkoopste boekwinkel van de wereld”.
Ieder boek van groot tot klein, dik
tot dun en goed tot slecht kost er
niet meer dan twee kwartjes. Iedere
week gaan er 2000 van dit soort boeken
de winkel uit.
„Tom is een groot artiest, maar
onmogelijk om mee te werken”. Ook
de acteur Frits Butzelaar, die de
regieklas leidde, keek zuinig. „Voor
zijn eindproduktie, die niet uitgezon
den wordt? Tom zou wel gek zijn, hij
verdient er een fooi mee en als hij de
rol niet aankan, is hij de risee van
het vak”. Tonelisten zijn niet altijd
helden.
Dus met geringe moed naar Tom in
Rotterdam, quasi toevallig zijn eta-
LONDEN (UPI). Vijftig impressio
nistische schilderijen uit de particuliere
collectie van twee Franse families heb
ben dinsdag op een veiling bij Sotheby
in Londen in nog geen vijf kwartier tijd
2,5 miljoen pond (ca. 13 miljoen gulden)
opgebracht.
Voor schilderijen van Camillo Pissar-
so en Maurice de Vlaminck werden re-
cord-bedragen betaald. Pissarro’s „Soleil
apres-m:d!” ging voor 600.000 gulden
naar een Britse koper, terwijl een Zwitser
750.000 gulden betaalde voor „Le pont de
chateau” van De Vlaminck.
Het grootste bedrag werd echter neer
geteld voor „la Cathedrale de Rouen”
van Claude Monet. Een onbekende bie
der gaf daarvoor ruim 1,1 miljoen gul
den.
LONDEN. Drieëndertig kilometer
boekenplanken in Wales, en dat allemaal
op 3 uur afstand van Londen in Hay-
on-Wye, een pittoresk dorp met groene
heuvels en beken met forel. Het kasteel
staat in het centrum op een podium van
rotsen. Het is eigendom van Richard
Booth, net als de verbouwde bioscoop,
de omgebouwde brandweerkazerne en
zeven losse panden. Ze zijn allemaal tot
aan de nok met tweedehands boeken
gevuld. Richard Booth is de man die
zijn boeken „naar idee” verkopen wil.
Boeken over de dood in doodskisten,
over muziek in vioolkisten en desnoods
over de tuin in bloempotten.
Voor dit publiek wordt deze zomer in
Hay-on-Wye een boekenfestival gehou
den. Het wordt uitgewerkt door een
werkloos kunstenaar uit Londen, die va
ge bekendheid mét onze eigen Vinken
oog onthulde. Hij heeft in de villa zijn
intrek genomen.
Booth wil dat de mensen lezen. Hij
houdt niet van precieuze en deftige anti
quarische boekhandelaren in duistere
pijpelaatjes, die verschrikkelijk moeilijk
doen over een eerste druk. Bij Booth
moet alles de deur uit. Lezen voor je lol
is zijn devies.
mulus allerminst doden, maar zich
daarentegen aan hem onderwerpen,
want hij vreest de wereldheerschap
pij van Germaanse helden. Romulus:
„Ik heb mijn hele leven ingesteld op
de ineenstorting van het Romeinse
imperium. Ik gaf mijzelf het recht
Rome’s rechter te zijn, omdat ik be
reid was te sterven. Ik liet het bloed
van mijn volk vloeien doordat ik het
weerloos maakte, omdat ik mijn ei
gen bloed wilde vergieten. En nu
moet ik leven?”.
Het zal best een vooroordeel zijn,
of een blindheid die iedereen heeft
als hij toneel of televisie maakt,
maar ondanks al de zenuwen in de
regiekamer boven de vloer en de
spanning op de vloei' zelf, het was
een claus die boven zijn tekst uit
groeide omdat de clown Tom Man
ders er meer gevoel en gestalte aan
gaf dan een acteur van professie en
routine. Een paar minuten grote
Kunst, en zo waren er een paar meer.
Vooral de bureaucratie zit Booth hoog.
Hij houdt niet van zinloos gegoochel met
paperassen. Hij haat de mensen die
daarmee hun brood verdienen. Toen zijn
vader hem accountant wilde laten wor
den. hield Richard het daar drie weken
uit. Hij kocht de bioscoop in Hay en
propte die vol met tweedehands boeken.
Zo begon het. Dat is het enige waar ik
iets van weet, van boeken, zegt Booth.
rig, sloft hij de binnenhof van zijn
paleis binnen om er zijn ontbijt te
nuttigen. „Ik heb de afgelopen nacht
meer geregeerd dan in de 20 jaar van
mijn regering bij elkaar. De Germa
nen zullen mij doden. Vandaag nog.
Nooit ben ik zo kalm geweest, nooit
zo opgewekt als nu, nu alles voorbij
is”.
Maar niemand gelooft in die tekst
als ene Tom Manders hem zegt,
's nachts om twee uur op een half
duistere zolder in Rotterdam met een
hond en eenden voor zijn voeten, met
te vee! drank op en met dat eeuwige
hoedje op zijn kale hoofd. „Tom,
niemand heeft je ooit nog zonder
hoed gezien, en dat is psychologisch
allemaal wel verklaarbaar, maar zou
je hem nu toch liever niet afzetten.
Én wat minder drinken. Zo gaat dat
niet”.
Nadien geen hoed meer. Geen
drank meer. Toch was Steye van
Brandenberg, die gevraagd werd de
rol van Odoaker te spelen, niet on
middellijk bereid mee te doen. De
oude Jan Lemaire, die toen al tachtig
was of daaromtrent, en die Pyramus,
de bejaarde kamerdienaar zou spelen,
wel. „De Tom. Geweldig. Ik doe
mee”. Steye had bezwaren. „Met een
komiek spelen, met een clown?”. Na
dien waren ze de dikste vrienden.
De opname werd een ramp. Ieder
een stond scherp, maar Tom nog
meer. Hij kende zijn monologen niet
meer. Geen wonder. Een clown, die
voor het eerst komedie speelt. Voor
die overgang is een half jaar bewust
wording en training nodig, minstens.
Nu was drie weken gezwoegd, tussen
al zijn andere werk en zorgen door.
Toneelmeesters kropen achter en
rond de camera’s met grote karton
nen borden, met daarop stukken
moeilijke tekst.
Odoaker, de Germaanse bruut, ont
popt zich als een anti-bruut, wil Ro-
De opening van de Haarlemse Orgel
maand in de Grote of Sint Bavokerk
trok gisteravond heel wat publiek. Met
op de achtergrond het orgel van Chris
tian Muller traden in een gezamenlijke
uitvoering het Gronings Bachkoor, Mu-
sica Antigua en enkele solisten op.
Booth is de ietwat wazige 36-jarige
zoon van een Engelse beroepsofficier
met een Indische staat van dienst. De
ruime villa in de grijze steen van Wales
is al drie generaties in de familie. Hier
ontvangt Richard 24 uur per dag zijn
vrienden en vriendinnen uit de hele
wereld. Wat niet wil zeggen dat hij niet
graag alleen is. De enige kamer in het
huis die iedere keer weer op slot gaat, is
zijn eigen bibliotheek. Hier mag niets
meer de deur uit.
KIJNCi I
Een mooie compositie overigens, deze
Funeral Anthem, even interessant als de
andere werken op deze geheel aan
Handel gewijde avond. De uitvoerenden,
het Gronings Bachkoor en het instru
mentale ensemble Musica Antiqua, on
der leiding van respectievelijk Johan
van der Meer en Ton Koopman, streven
de tegenwoordige, zogenaamde „authen
tieke” uitvoeringswijze na.
In het algemeen wks die -benadering
hier beslist overtuigend. Men hoorde zo
een veel lichtvoetiger'Handel dan in de
traditionele praktijk het geval is, het
geen een verrassende' Uitwerking heeft
als je de gangbare, loodzware oratorium-
sffjl in gedachten hebt.
Of die stijlprincipes bij de verbrokkel
de aanvang van ..Thé Ways of Zion”
goms wat te stroef wérden gehanteerd,
waardoor de grote lijn enigszins werd
aangetast, blijft een open vraag. Wel is
zeker dat het in eerste opzet moeilijk
leek om op gang te komen. Gaandeweg
viel echter steeds meer te genieten,
vooral vanwpge de zuivere koorzang en
de zo mogelijk nog toórivastere en sub
tiele maar klankrijke voordracht
solopartijen.
Het vokale kwartet, bestaande
Marjan Kreksiber (sopraan), René
cobs (altus), Marius vönAltena (tenor)
en Max van Egmond (bas), deed
HandeTs compositie alle eer aan en be
reikte in de samenzang een voortreffe
lijke eenheid. Ton Koopman was hier
aan een, speciaal voor déze gelegenheid
opgesteld Flentrop-positief (in de
Werckmeister-stemming) gezeten en
zorgde samen met dé overige musici
Naast de villa staat een forse hangar.
Daar liggen de ideeën op stapel. In de
hangar is Booth het liefst alleen. Het
grote publiek mag er eigenlijk niet in.
Booth houdt van het grote publiek,
maar niet overal.
onder leiding van Johan van der Meer,
voor een adequate begeleiding.
Na de pauze deed Marjan Kweksiber
zich gelden als een bijzonder expressief
-zingend vertolkster in het Salve Regina
voor sopraan, obligaat orgel, twee violen
en basso continuo. Een artistieke weer
gave van allure van deze geïnspireerde
compositie!
Eerst nu was men bij, het feestelijke
gedeelte van dit concert aangeland. Het
tot slot gespeelde zevendelige Full Con
certo n>'. 3 in F, gaf een blijde en heel
levendige musiceertrant te horen. On-
als Romulus,
blissement bjnnenlopen, aankijkeh
hoe hij zijn buspubliek probeerde be
zig te houden, en hem daarna aan
schieten.
Tom: „Ha, die Hagenees. Wat doe
jij hier? Stukkie schrijven?”. „Ik
schrijf niet meer Tom. Ik ben een
keurige werkloze. De krantencombi
natie waarvoor ik werkte, heeft zich
opgeheven. Ik zit zolang op de regie-
cursus. De VARA had daar een stoel
over. Dus zodoende. Ik zou het leuk
vinden als je Romulus de Grote voor
me wilde spelen”.
Vijf dagen later, ’s nachts om drie
uur, belde Tom dat hij het deed. „Ik
doe het, maar alleen als ik was in je
handen mag zijn”.
Hij heeft het geweten. Iedereen
trouwens die met de produktie te
maken had. Het begon er al mee dat
alleen ’s nachts kon worden gerepe
teerd. Overdag had Tom zijn zaak,
’s avonds zijn voorstellingen. En bij
de VARA liep hij drie gefilmde
shows achter.
Romulus Augustus is de laatste
keizer van het eens zo machtige Ro
meinse rijk. Hij heeft het bewust
naar de ondergang geregeerd. Hij
weet dat het de tijd is voor een
nieuwe tijd, die van de krachtige,
gezonde Germanen. Een wijs en de
cadent man. Hij huist in een verval
len paleis en houdt zich alleen nog
maar bezig met het fokken van kip
pen. In het laatste bedrijf van Romu
lus de Grote is het Romulus’ laatste
dag. Hij weet dat Odoaker, de vorst
der Germanen, zal arriveren en dat
zal zijn einde zijn.
Opgewekt, maar ook oneindig treu-
H
s
Si
