Ontwerpers, die het anders willen
w
Woensdag start van
de anti-autoritaire
nieuwbouw Spaarndam
Ito
Aanval op bestaande orde in het bouwen
B
i
ÏF
rS
w
t
rm
ÏTl
w
5
.4^
t
i
Bi
I
o
o
o
I
trt.
BS
u
I Ve
lUhii
d(
M
o
Dl
i
lïlW
ié‘
f<
door Rien Polderman
\A
MQ
jïm
1
IJ
EI
r
f
1 Èdr
fl
flfl
M
9ÖQ
S'
l&i
rt?'.
A'd
4 V'
i - f y
h
WW M
ZATERDAG
5
JULI
1975
14
d]
riq
e
HH
.•h
i
3J
as
s
L *p
'üfr
GEWONE MAN
SCHAALVERKLEINING
OP DE BRES
DICHTHEID
s'-H
J
1
BL is
Ep
•TT
T f’WJi fli
11
'^r
iij
|i
-fi® +U
QGQ
flOQ
9Q[
000
Mo
fa- n
I
r ’.v
i-i-, j r.--
''U'-w
1.^ k
I
11
i t
«E3S
ÜJ
I
jS*
rif1
-==
|ry \T
c*l
r*
V
7*.
«1
f//f
Httwj
JTITZS
■j
w**
Sjï
t
e
w
4
r
fer
-
be-
tot
kan
TYPED
TM (E tj
54. KAME P
ïadkaHb
TYPE C
KEUKEN
„toren
eer!
Si
IP”’
■■■■mill 4MP
~'ÜS
Parallel aan de ontwikkelingen in anti-autoritaire richting elders en mede
onder invloed daarvan, is ook in de architektuur de democratische stro
ming belangrijk geworden. Niet dat dat direkt uitgebreid te merken is aan
onze gebouwde omgeving. Integendeel. Maar juist in de dorre woestijn
van de thans gangbare nieuwbouw wordt onze aandacht getrokken door
bouwers die het anders willen.
Bouwen met de som van politiek, tech
niek en economie, zonder rekening te
houden met de structuur van het be
staande en zelden met de wensen van
de mensen voor wie de bouw bestemd
is. Temidden daarvan staat wat ver
wezen en verloren de gewone man.
De drie belangrijkste activiteiten van de samenleving moeten in de gebouwde
omgeving van elkaar gescheiden zijn; verkeer, werken en wonen. Het verkeer moet
ongehinderd kunnen doorstromen, zonder belemmering door woon- of werkbebouwing.
Het wonen mag niet gehinderd worden door verkeer, noch door een sfeer van werken.
Het werk moet geschieden in een omgeving die gescheiden is van de woonomgeving
en niet gehinderd door verkeer.
Wanneer we de democratische stroming in de bouwkunde in een historisch verband
willen plaatsen, ontkomen we niet aan het signaleren van de verschijnselen waar die
stroming een reactie op is. We moeten daartoe even terug in de geschiedenis naar de
beroemde Franse architekt Lecorbusier.
We lichten twee hoofdpunten uit zjjn bouwkundige filosofie.
■/i
De woningen krijgen diepe
tuinen (acht tot tien meter) of
brede zonneterassen en balkons
(vijf bij vijf meter). Sommige
woningen krijgen een open keu-
Grootschalig, kortom is bouwen met
de som van politiek, techniek en econo
mie, zonder rekening te houden met de
structuur van het bestaande en zelden
met de wensen van de mensen voor wie
de bouw bestemd is.
Het zijn slechts grepen uit een lange
rij voorbeelden die we verder nog zou
den kunnen opnoemen.
Met de juiste woning wordt bedoeld
een concentratie van woningen, die
zich min of meer voegen naar en in
lijk wordt: De auto wordt uit
de wijk geweerd.
Op verschillende onderdelen
echter werd de doelstelling van
Nieuwe Woonvormen niet ge
haald. De oorspronkelijk inge
calculeerde ruimte voor een in
de tijd en naar behoefte invul
baar „frame” voor activiteiten
die men bij het begin van een
De oplossing die de architect vond
voor dit probleem maakt het plan ook
TYPE C
SL KAMEN
TYPE C
WOONKANEE
Hl
„D<
mo<
Ma
of
Mo
wei
ver
wis
me
de
kan
gru
had
toei
zo’r
Toe
mot
die
gele
dat
Hoe
brei
ktac
de n
eert
stac
En
beg
Het
hek
maa
mar
kan
tota
tran
niet
„1
w
re
ni
er
zc
bt
of
gs
w
h(
hc
aa
„I
on
vi
en
en
Ai
m<
ui'
da
w<
m;
ak
ve
m<
tol
W(
„A
ku
lie
mi
alt
me
vr:
da;
T’ £.4-
ja
■fT it.-* 'tH,
AP
band van direkt betrokkenen maar van
de provincie Noord-Holland. Deze be
paalde, dat het grote plan (ongeveer 200
huizen) niet door kon gaan omdat het in
strijd was met de overlooppolitiek.
Met de gegevens van de inspraak is
architect Henk Klunder aan het werk
gegaan om op het lapje grond dat van
de provincie wel mocht worden be
bouwd zoveel mogelijk woningen te ont
werpen. Een probleem was daarbij, dat
de prijs van het stukje grond iets
meer dan een hectare hoog was. Oor
zaak daarvan was dat de grond eerder
was bestemd voor de bouw van bunga
lows.
De 88 woningwetwoningen die
Henk Klunder ontwierp, zijn
onderverdeeld in vijf typen,
door elkaar gemengd over de
wijk verspreid. Twintig wonin
gen met vierenhalf verblijfs-
eenheden, twintig met vier ver-
blijfseenheden, zestien met vier
enhalf verblijfseenheden, acht
r
TT-’"
Het woningbouwplan Spaarndam-Oost, waarvoor gedeputeerde W. van
der Knoop woensdag de eerste paal zal slaan, is er een dat in veel opzich
ten extra aandacht verdient. Reden om het eens uit de actualiteit van de
dag te lichten en het te plaatsen tegen de achtergrond van de democra
tische stroming waar het een produkt van is.
de juiste woning;
op de juiste plaats;
voor de juiste bewoners.
Toe
we i
Dat
de I
spra
en i
lage
tere,
jong
hanc
Voo
te h
ook
verd
eige:
mijr
meis
heel
vont
were
had.
Tege
kree
seks
binn
en i]
mij
zou
haai
het i
erg 2
DEDI
EDO)
DDDI
EDO)
dcui
ECQDCOQC
OQDUQCDCI
OEDDDOI1C
oaDuaimc
ODDDUDDC
aODODDOd
nncucaoD
OCQQDDDC
ODDQDDCC
DDCDUUEE
EDDCUDEB
CUDDQDCEt
UOOCDOEC
nnnncucr
ÜOODUQUC
Qcnunncc
UUDaUDOc)
iiM
8ADKAME»
SE MANER
Kleinschaligheid, een dicht bij de
mensen staande maatvoering. Achter
tuinen in het plan Berkel Rodenrijs
van de stichting Nieuwe Woonvormen.
loopt van de oncontroleerbare project
ontwikkelaar Bredero is een ander
voorbeeld van die onmacht.
bouwplan vaak niet voldoende
kent moest in het kleinere plan
worden opgegeven. Ook de ge
plande kioskfunctie, op enkele
straathoeken de grootte van een
woning in te delen voor kleine
winkeltjes, werkplaatsen en
dergelijke, bleek in het drastisch
gewijzigde en sterk verkleinde
plan niet haalbaar.
.iüW
worden geleid.
de verstedelijking van het platte
land, dat geen platteland meer kan
worden genoemd, doordat de hori- 1
zon is aangetast door de silhouetten
van hoogbouwschermen (Haarlem
mermeer).
dorpen, die hun karakter hebben
verloren, omdat er dezelfde eento
nige wijken en woningen omheen
zijn gebouwd als overal (Hoofddorp,
Nieuw-Vennep, Hillegom).
de onherbergzaamheid van onze
nieuwbouwwijken, waar geen voet
ganger zich meer op zijn gemak
voelt (Bijlmermeer, Schalkwijk).
verzakelijking van de grote steden,
waar woningen werden gesloopt
voor dure zaken en kantoorgebou
wen (Hoog Catherijne in Utrecht,
Bezuidenhout en Centraal Station
in Den Haag).
1
De huizen zijn gegroepeerd
rondom binnenplaatsjes en veel
dakterassen. De bejaardenwo
ningen liggen verspreid door
het hele plan, waardoor een
gevarieerde opbouw van de be
volking binnen de wijk moge-
mi;
mo
Ik
kaï
kni
als
pai
ik
- .5^
ai
i
1»*
Voor de inbreng van de burger in de
vormgeving van wijk en woning is nu
de stichting Nieuwe Woonvormen, de
begeleider van het plan Spaarndam-
Oost, op de bres gesprongen. Deze stich
ting stelt zich ten doel de bouw te
bevorderen van:
'oma »(wldekp»flnef>
Temidden van deze ontwikkelingen en
grootschalige bouwvormen namelijk
staat wat verwezen en verloren de ge
wone man. Hij heeft zijn milieu als
gevolg van de almachtige techniek in
een razend tempo zien veranderen zon
der dat hij er iets aan kon doen. Hem
wordt gedicteerd in welke omgeving hij
moet weiken. En over de vormgeving
van zijn woonwijk en zijn huis wordt
zijn mening niet gevraagd. De bestaande
organisatie van de democratie is onge
schikt gebleken in te grijpen in de
ontwikkelingen en de vormgeving van
zijn gebouwd milieu.
De kopers van de eerste Pax-wonin-
gen in Hoofddorp konden niet eens be
schikken over een eigen bouwbestek of
daarin wijzigen. Dat is één voorbeeld
van de onmacht van de burger. De
gemeente Utrecht, die aan de leiband
F*.
T
i- ’Süal
NS
ar
Een gebouw hoeft niet langer gesteund te worden door een gevel en dragende
binnenmuren. De techniek maakt de bouw van een stalen, houten of betonnen skelet
mogelijk en binnen en buiten dat skelet kan de bouwer zijn gang gaan. Grote open
ruimtes worden zo mogelijk en gevels geheel van glas.
met drieënhalf verblijfseenhe
den en vierentwintig met twee
verblijfseenheden (bejaarden
woningen).
ken, sommige
kamer”.
-S^tVlE -.j®-
'8.
de ontwrichting van onze binnenste
den. die in hun historische voegen
kraken en soms barsten doordat er
grote verkeersstromen doorheen
Volgens deze twee principes is onze
wereld gedurende de laatste vijftig jaar
en vooral de laatste vijftien jaar
daarvan ingrijpend veranderd. De
principes sloten precies aan bij de eisen
van de economie aan de gebouwde om
geving. Of, zo men wil, ze waren het
ideële uitvloeisel van de materiële ont
wikkelingen. In wisselwerking met een
sterke economische groei enerzijds en
een bevolkingsaanwas met een daaraan
verbonden toename van vraag naar wo
ningen anderzijds, leidden zij tot het
bouwkundig milieu waarin we thans
moeten zien te leven.
Vanaf een zeker moment in de jongste
geschiedenis laten we het voor het
gemak in Nederland maar vaststellen
vlak na de Tweede Wereldoorlog
begon alles te groeien; de bevolking
nam sterk toe. De bebouwing steeg zo
wel in aantal als in omvang als in
hoogte. De ruimte tussen de bebouwing
werd breder, steden groeiden aan elkaar
vast. De industrie, vooral de chemische,
nam spookachtige vormen aan. Schiphol
werd omvangrijker. De auto’s werden
sneller, de wegen breder en talrijker.
Landbouwbedrijven konden steeds min
der goed bestaan beneden een bepaalde
omvang; door herverkaveling en Mans
holt ontstonden grotere bedrijven. En de
belangrijke beslissingen werden steeds
vaker genomen in steeds omvangrijker
bestuurlijke of economische lichamen.
Deze groeiverschijnselen kunnen we alle
aanduiden met het begrip „schaalvergro
ting”.
Voor een beoordeling van het belang
van Spaarndam-Oost en de bouwkundige
en sociale visie achter dit plan is dit
begrip „schaalvergroting” van doorslag
gevend belang. Het is de oorzaak van
i:
Bij de presentatie van het plan bleek
dat deze doelstelling een aanval bete-
kende op de bestaande orde in het
bouwen. Het betekende een pleidooi voor
schaalverkleining tot de menselijke
maat.
Kleinschaligheid kan worden be
schouwd als een dicht bij de mensen
staande maatvoering, een manier van
bouwen die is afgestemd op wat min of
meer organisch is gegroeid. Kleinschalig
bouwen betekent deze verworvenheden
als uitgangspunt nemen. Een voorbeeld
ervan in het oorspronkelijke plan (het
grote plan) Spaarndam-Oost was het
water diep in de wijk gehaald. Men
wilde zo aansluiten bij de haven-sfeer
van het oude Spaarndam.
Analoog met kleinschaligheid in ont
werp kan men ook spreken van klein
schaligheid in de organisatie van de
bouw. Dat betekent een besluitvorming
die dicht bij de mensen staat. Het accent
in de besluitvorming zou moeten liggen
op de wensen van de burgers, die direkt
door het besluit worden geraakt. Geen
bepalingen en beperkingen van bovenaf,
maar ter plaatse peilen of een woning
bouwplan gewenst is of niet.
Om een dergelijke, dicht bij de mensen
staande, besluitvorming te verwerkelij
ken organiseerde men voor het plan
Spaarndam een inspraakprocedure. De
wensen van de toekomstige bewoners
werden tijdens groepsgesprekken gefor
muleerd en doorgegeven aan de teken
kamer. Daar werden ze vertaald in
bouwkundige uitwerkingen, die vervol
gens weer ter beoordeling aan de in
spraak werden voorgelegd. Zo kon een
plan ontstaan dat de volledige instem
ming heeft van de bewoners. Bezwaar
schriften en Kroonprocedures, die veel
bouwplannen ophouden en duur maken,
konden op deze manier worden verme
den.
De bezwaren tegen het oorspronkelij
ke plan van Nieuwe Woonvormen kwa
men niet vanuit het kleinschalige ver-
de omgeving. Huizen, die degelijk
zijn van constructie, voorzien van
behoorlijke geluids- en warmte-iso-
latie, en die voldoende gelegenheid
bieden tot de ontplooiing van het
individu.
Met de juiste plaats wordt bedoeld
de plaats waar een evenwichtige
verbinding kan worden opgebouwd
van wonen, werken en recreëren,
met gebruik van eventueel aanwe
zig natuurlijk milieu en met de
nadruk op de daarbij aansluitende
woonfunctie. Dit alles kan pas ge
beuren na een gedegen onderzoek
naar de oorzaak en wenselijkheid
van de bebouwing vanuit bevolking
en bestuur.
Voor de juiste bewoners staan allen:
de volledige en onvolledige gezin
nen, de werkende jongeren, de rus
tende ouderen, de weinig betaalden
en de hoog gesalarieerden, niet ge
rangschikt en geordend naar hun
specifieke hoedanigheden, maar
„door elkaar gehuisvest naar
hoefte.
i-f T te -KIW:
om die reden interessant. Er werd een
uitzonderlijke hoge bebouwingsdichtheid
bereikt van 70 woningen per hectare,
met toch voldoende privacy voor elke
bewoner. Met deze hoge bebouwings
dichtheid kon de grondprijs per kavel
tot ongeveer 6600 worden terugge
bracht. De betrekkelijk lage huur 240
gemiddeld per maand) is daarmee te
verklaren.
Het landelijk gemiddelde voor de
bouwdichtheid voor nieuwe woonwijken
is 25 a 30 woningen per hectare.
Een moeilijkheid bij de keuze voor
een grote bebouwingsdichtheid was, dat
er wat dat betreft geen normen bestaan.
In het algemeen is daar nog weinig over
te zeggen. De omstandigheden in stede
lijke gebieden lopen daarvoor te sterk
uiteen. De stichting Nieuwe Woonvor
men is van mening dat in de huidige, op
traditionele verkavelingsnormen geba
seerde, exploitatie één van de ernstige
knelpunten voor ongebruikelijke situe-
ringen is gelegen. De grondkosten immers
bepalen voor een niet onbelangrijk deel
de huren en koopprijzen.
De stichting vindt dan ook dat op
korte termijn een onderzoek moet wor
den ingesteld naar de financiële en soci
ale gevolgen van grote bebouwingsdicht-
heden.
BW-..
TYPE D
KEUKEN
