La Mama speelt drie tragedies in Rotterdam
SPELEN ONDER DE WITTE BALLON
Trotto gat concert
in huiselijke sfeer
Wonderlijke
avonturen
Leedvermaak
om de domme
ör örw gratiën
Rijke variatie op orgelconcert
Fie Carelsen
begraven
||L:
■M
Li
■f’
L J
■T
iii
i Meubelfabriek
Oisterwijk
SÈSI |SV 1
Oude muziek op Beeckestijn
TOM DE GRAAF
Dirigentencursus
Gemeentelijk concert in Grote Kerk
Prom-concerten via
radio en TV
Grote belangstelling
uit toneelwereld
Steaky^
(gegrilld vlees met
ijs toe voor f 7,50).
steakhouse „de drie
graven” ,:j
EM
V R IJ D A G
2 5
JULI
1975
KUNST
13
12
door Jac Heijer
■3
tateis stoeien
dekenkisten
UH
f Ja!
I
Griekse trilogie in oude taal
Euripides door La Mama Rep. Company.
I
JAC HEIJER
(ADVERTENTIE)
P. ZWAANSWIJK.
HANS INVERNIZZI
(ADVERTENTIE)
steakhouse
Orders
P. ZWAANSWIJK
Tom de Graaf laat een paar kinderen de
voorwerpen op het projectiescherm vast
houden, zodat ze niet zullen vallen. Dat
alles in een druipende tent op de Grote
Markt.
TV-kasten bankstellen
slaapkamers wandkasten
maar ze direct daarna weer op de been
bracht om een bureau, een neushoorn,
een auto, een huis en een dikke dame
omhoog te houden, die Tom eerst met
reuzekracht had opgetild. Alles uiteraard
op de dia’s.
Serban gebruikt ook andere talen. In
„Medea” is het Grieks verweven met het
Latijn uit de „Medea” van Seneca. In
„Daarom moet hij voortdurend in oefe
ning blijven. Zijn ontwikkeling stopt
als de oefening stopt.” Hij heeft intussen
een methode ontwikkeld, maar het zal
nog wel een paar jaar duren voor hij er
een boek over schrijft.
r~
Gravinnesteeg 2 en 2 rd Haarlem tel. 023-323914
achter de brandweerkazerne
om de hoek bij Hart’s behang
geopend van 17.30 uur - 24.00 uur
BIJ ONS KUNT U OOK BUITEN ETEN!
HILVERSUM (ANP). De NOS-ra-
dio zendt in juli en augustus zes concer
ten van de Britse serie Henry Wood
Promenade Concerts, beter bekend als
„De Proms”, rechtstreeks in stereo uit.
De uitvoeringen zijn te horen op de
zondagen en woensdagen 27 en 30 juli,
alsmede 6, 17, 20 en 27 augustus, telkens
om 19.30 uur via Hilversum 2. Commen
tator in de Londense Royal Albert-Hall
waar de concerten worden gegeven door
orkesten, koren en solisten, is Wito
Stoel. De NOS-televisie maakt opnamen
van het openingsconcert vrijdag 25 juli
en zal die zondag 27 juli om 22.15 uur
via Nederland 2 uitzenden.
naast de schouwburg, wordt gebruikt
voor „Electra” en „Medea”. Volgende
week dinsdag gaat de serie in première.
De eerste week worden elke avond
„Trojaanse vrouwen” en „Electra” achter
elkaar gegeven; de week daarop „Tro-
Andrei Serban zegt dat de keuze van
de drie Griekse stukken een vrij wille
keurige is geweest. „Medea” en „Electra”
gaan over vrouwen wier wraakzucht
HILVERSUM (ANP). Voor het toe
latingsexamen tot de 22ste internationale
Dirigentencursus welke voor het eerst
geheel is gericht op koordirectie, heeft
de NOS dertien kandidaten geselecteerd.
Twee van hen zijn afkomstig uit West-
Duitsland, één uit Portugal en de overi
gen zijn Nederlanders. Het toelatings
examen wordt 6 augustus gehouden. De
cursus, te geven in de Hilversumse radio
studio’s, loopt van 7 tot 27 augustus en
wordt besloten met een openbaar con
cert.
de acteurs kunnen er volgens hem een
ongekend niveau mee bereiken. Acteurs
zijn dat in het algemeen niet gewend,
anders dan musici en dansers die de
hele dag door oefenen. „De acteur heeft
een talent voor luiheid”, zegt Serban.
Andrei Serban is een 31-jarige Roe
meen die nu zo’n zes jaar in New York
werkt bij La Mama, een experimenteel
theatercentrum dat in 1963 werd opge
richt door Ellen Stewart (La Mama zelf
dus). Zij ontdekte Serban op een studen
tenfestival in Zagreb. Hij leidt nu een
van de oudste en bekendste La Mama-
groepen, Repertory Company, die jaren
lang een vaste gast in Mickery is ge
weest.
Het chaotische karakter van de voor
stelling mocht de pret evenwel allemaal
niet drukken. Op de kinderen nu ston
den of zaten, ze vonden het allemaal
even prachtig en Tom de Graaf had zich
geen geestdriftiger publiek kunnen wen
sen. Morgenmiddag is hij weer van de
partij. De wonderlijke dia-avonturen be
ginnen om ongeveer half vijf.
DEN HAAG (ANP). De maandag
overleden actrice Fie Carelsen is don
derdagmiddag in Den Haag begraven. Op
de begraafplaats Oud Eik en Duinen ligt
haar graf naast dat van de man met wie
zij getrouwd is geweest, de cabaretier
Jean Louis Pisuisse.
Dit is gedaan omdat „Trojaanse vrou
wen” een universeel onderwerp heeft.
„Het verlies van een hoge beschaving als
van de Trojanen door de Griekse bezet
ters en vernietigers. Dergelijke rampen
bestaan ook vandaag de dag. Je hoeft de
krant maar op te slaan. Daarom hebben
we het thema van gevangenschap ook
uit andere talen en werelddelen gehaald.
En het lijkt of ze er voor geschreven
zijn of ze altijd al in het stuk hebben
gezeten.”
„Trojaanse vrouwen” gebruikt Serban
echo’s van andere mythologieën, liederen
uit Afrika en de Balkan, rituelen van
Amerikaanse Indianen en de Azteken,
poëzie van de Babyloniërs, waarvan re
gisseur Serban zijn componiste Elisabeth
Swados speciale studie hebben gemaakt.
Door een vertaling zou je het verhaaltje
wel kunnen volgen, maar wat verloren
zou zijn is de staat van emoties die
tussen acteurs en toeschouwers probeert
over te springen. We weten niet wat het
precies is dat ons raakt, maar dat het
ons raakt hebben we telkens bij de
opvoering ervaren. En zulke ervaringen
vind je alleen in de theaterkunst.”
De muziek van Elisabeth Swados, die
er een prijs mee won, maakt volledig
deel uit van de opvoering, is geen illus
tratie. „De muziek is een belangrijk deel
van de acteursexpressie. Het is een men
geling van klanken, het emotionele ant
woord op het ritme van de tekst”, aldus
Serban. De „muziek” ligt vast. Serban
gelooft niet in vrije improvisatie. Hij
meent dat vrijheid pas gevonden wordt
in een hoge vorm van discipline en niet
in het toeval van het moment.
ROTTERDAM La Mama Re
pertory Company uit New York
brengt in Rotterdam enkele weken
lang bewerkingen van drie klassieke
tragedies: „Medea” en „Trojaanse
vrouwen” naar Euripides en „Elec
tra” naar Sofokles. De drie stukken
worden gespeeld in het oude Grieks,
dat niemand direct zal verstaan.
Maar door de eenheid van klanken,
ritmen, bewegingen en intens spel
der acteurs komen de voorstellingen
toch regelrecht over. De regisseur
van de trits, Andrei Serban, ge
bruikt het theater als een ritueel,
dat haast magisch werkt. De voor
stellingen van „Medea”, enkele
jaren geleden in Mickery te Am
sterdam, hebben dat aangetoond.
„Electra” en „Trojaanse vrouwen”
zijn anders van sfeer, maar ge
bruiken dezelfde middelen.
k
geen grenzen meer kent. Medea doodt
haar kinderen. Electra (samen met haar
broer) doodt haar moeder. „Trojaanse
vrouwen” heeft een wijdere betekenis:
hier gaat het om het universele lot van
de overwonnenen: de vrouwen van de
gevallen stad Troje worden in slavernij
meegevoerd door de Griekse overwin
naars. Serban koos niet de „Electra” van
Euripides, die ruim 2400 jaar geleden
ook de twee andere stukken schreef,
maar van Sofokles omdat hij het een
beter stuk vond. „Electra” is twee jaar
geleden gemaakt op uitnodiging van
Jean Louis Barrault voor het Herfstfesti-
val te Parijs.
jaanse vrouwen” en „Medea”. De To-
neelraad heeft een optie op een derde
week. La Mama is zes maanden in
Europa. Het speelde in Wenen en gaat
nog naar het festival van Shiraz in Iran
en naar Parijs.
Een scène uit „Trojaanse vrouwen’’ naar
De Nederlandse organist Simon J. van
der Kooy had de improvisatie op zich
genomen ter inleiding van het concert.
Twee evenwichtige melodieuze thema’s
had hij tot zijn beschikking. Bij een
ongecompliceerde homofoonharmonische
verwerking hiervan vond hij passende
registers, die met de aansprekende, lyri
sche muziektaal, welke van der Kooy
het orgel liet spreken, een volkomen
eenheid vormde.
De Nederlandse organist Albert Moer
man en na hem de Duitse organiste
Martha Schuster gaven vervolgens knap-
Waarom gebruikt Serban de originele
Griekse versie van de stukken? „We
proberen in deze stukken iets uit te
drukken dat over de taal heenreikt naar
iets dat afgestemd is op universele emo
ties”, aldus Serban. „Daarom gebruiken
we een taal die dood is en niemand
meer toebehoort. Ook de Grieken spre
ken geen klassiek Grieks meer. Zo’n
dode taal kan nu een communicatiemid
del zijn voor ons allemaal. Daar komt
bij dat de Griekse tragedies niet alleen
voor de burgers van Athene werden
gespeeld maar ook om te communiceren
met de elementen, de zee, de hemel, de
góden. De buitengewone Griekse dichters
gebruikten de taal als een creatief
mengsel van geluiden, die in welke ver
taling dan ook verloren zouden gaan.
De Griekse trilogie van La Mama is
nog nooit in Griekenland vertoond, waar
toch vrijwel dagelijks de Griekse trage
dies worden gespeeld. Ellen Stewart wijt
het aan het feit, dat de groep uit
Amerika komt en er in Griekenland
nogal wat bezwaren leven tegen Ameri
ka. Dat grieft La Mama kennelijk in
hoge mate. „Ik geloof, wij geloven in
één wereld, waarin de politiek van wie
dan ook niets heeft te maken met onze
persoonlijke gevoelens. Theater laat ons
zien hoe we met elkaar saamhorig kun
nen zijn. We willen genomen worden
om wat we zijn en niet in de eerste
plaats dat we uit Amerika komen”, al
dus Ellen Stewart. De Repertory Com
pany van La Mama bestaat dan ook uit
mensen van verschillende herkomst: er
zitten blanken en negers in, een Kore-
aan, een Indiaan, een Arabier, een Israe
li en zelfs een Hollander.
VELSEN. De speelgroep Trotto die
zich speciaal toelegt op het vertolken
van muziek uit de middeleeuwen en de
renaissance, gaf donderdag in het geheel
bezette Noordelijke Koetshuis van het
landgoed Beeckestijn een Toer-in-
Noord-Holland-muziekuitvoering. De
groep wordt gevormd door jonge, door
oude muziek gegrepen instrumentalisten
en vocalisten, die als vele gelijkgezinde
muzikale generatie-genoten er alles op
zetten om een juist begrip te krijgen
van de muzikale nalatenschap van hun
verre voorouders, het wezen daarvan te
doorgronden en ook de specifieke uit
voeringstechniek te gaan beheersen.
De Vereniging voor Huismuziek begon
jaren geleden voor deze geestdriftige
jonge lieden haar prijzenswaardig pro
pagandistisch en baanbrekend werk, dat
nu overal in den lande zoveel vrucht
draagt, ook voor wat de zogenaamde
„passieve” belangstelling hiervoor be
treft.
Toonzaal: Amsterdam v
Leidsekade 102 (naast Lido, vlak- W
bij Leidseplein) tel. 020-233917.
Mat/mza 9-18 uur. Ook weer op W
donderdagavond tot 21.30 uur. jm
Uw kopje koffie staat klaar.
HET ONAFHANKELIJK Toneel uit
Rotterdam speelde gisteravond onder de
witte ballon van het Amsterdams Elec-
risch Circus een circusachtig programma
„Zani Gros” Via drie loopplanken ko
men de spelers op, gekleed als wereldbe
roemde artiesten. Op het podium bren
gen ze een serie acts, die ontleend zijn
aan aloude clowns-routines met dit ver
schil, dat ze niet louter vermaak bieden.
Onafhankelijk Toneel legt het accent
op het aspect van leedvermaak, dat alle
mislukkende gedoe van clowns teweeg
brengt. Daardoor kun je lachen, maar
dat lachen vergaat snel.
De groep laat heel nadrukkelijk zien
hoe de ene circusfiguur gemanipuleerd
wordt door de ander. De domme clown,
de Siamese tweeling, de analfabeet, ze
het tweede orgelkoraal van César
Franck te spelen. Aan het klankenge
waad, dat hij aan Francks muziek gaf,
was wel te horen hoe vreemd deze orga
nist nog tegenover het registerpalet
stond. Mogelijk heeft Overbury gestreefd
naar de typische klank vanhetnegentien-
tiende-eeuwse orgel. Toch heeft Michael
Overbury met zijn geladen vertolking
van het orgelkoraal bewezen een be
kwaam organist te zijn met begrip voor
opbouw en vormgeving.
HAARLEM Acht deelnemers
aan de internationale Zomeracade-
mie voor organisten hebben tezamen
donderdagmiddag het gemeentelijk
orgelconcert in de Grote of Sint-
Bavokerk gegeven.
Met een vrije improvisatie en de
zeven gekozen composities was een
gevarieerd programma tot stand
gekomen, dat naast renaissancis
tische muziek, ook een stuk, Triph-
tongus I geheten, van de Hongaar
Pal Karolyi bevatte, als orgelklank-
uitloper van het avant-garde-ge-
bied.
Eigenlijk was het niet bevreemdend,
dat het concert in het koetshuis de sfeer
had van een echte muziek-avond.
Men zag en hoorde dezelfde instrumen
ten als in de huismuziekkringen bespe
len en ook het programma, dat werd
uitgevoerd, bevatte dezelfde pretentieloze
soort oude muziek als daar favoriet is.
Karakteristiek voor die sfeer was ook
het ongedwongen contact van uitvoeren
den en toehoorders, die, waar het geviel,
met applaus hun hartelijke sympathie
toonden.
De instrumentalisten en vocalisten
streefden bij hun spel en zang niet naar
een toegespitste perfectie, maar wel naar
een zo goed mogelijk werkende voor
dracht. Zo luisterde men met genoegen
naar amoureuze, weemoedige en wat
ondeugende liedjes met instrumentale
begeleiding in wisselende bezetting, van
componisten als Dunstable, Dufay,
Sweelinck, Turnhout en ook van onbe
kende componisten en men waardeerde
vertolkingen van werkjes voor verschil
lende instrumenten geschreven.
Anne Dekker van de speelgroep, had
zich gespecialiseerd op de diskant- en
basvedel en de cornamuse, Archie Ar
nold, de woordvoerder bij toelichtingen,
op de blokfluit, kromhoorn, sordoen en
pommer, Naomi Hirschfeld op de dis-
kantvedel, basgamba en de sordoen en
Marianne Hund op de kleine harp en de
cornamuse. Marianne Hund is ook een
van de vocalisten, waartoe eveneens Ted
Schorske en op deze avond als plotselin
ge vervangster ook Ingrid Smit Duij-
zentkunst behoorden.
Enkele leden van de groep hebben het
verstandige besluit genomen deze zomer
een cursus over middeleeuwse en renais-
sance-muziek te volgen. Vandaar dat
„Trotto” dit jaar alleen beschikbaar was
voor één concert op Beeckestijn.
een kind is ook een gast
nietwaar? :S
Waarom dan geen gerecht gemaakt?:
deden we toch!
en we noemen het:
waar u zich nog H
gast kunt voelen -S
Hij traint en repeteert dan ook vrij
wel dagelijks met de acteurs. Lange
repetities, die ’s morgens om tien uur
beginnen en soms uitlopen tot 2 uur de
volgende ochtend. Discipline is voor hem
een absolute voorwaarde voor kwaliteit;
pe, uitmuntend met heldere klank gere
gistreerde vertolkingen van een Capric
cio en van een Toccata van de zeven-
tiende-eeuwse Italiaanse componist Gre
gorio Strozzi, muziek, welke een prach
tig voorbeeld was voor de virtuoze Colo-
reer-praktijk van organisten uit vroeger
eeuwen.
Hoe zeer de ontwikkeling van de or-
gel-stijl kort daarop al voorgeschreven
was, bewees de Oostenrijkse organiste
Heidrun Decker, die een uitnemende uit
voering gaf van Johan Sebastian Bachs
koraalbewerking „Allein Gott in der
Töh’ sei Ehr”. Met vaste ritmiek speelde
zij een dominerendheldere cantus firmus
en voortreffelijk beheerst de bewegelijke
tegenstem.
In monumentale grootheid kwam
toen Bachs majesteuze Preludium en de
aansluitende Fuga in e kleine terts in
een grootse, virtuoze vertolking van de
Nederlandse organist Henk G. van Put
ten. Hij behoort tot de deelnemers met
het hoogste technische en muzikale ont
wikkelingsniveau, hetgeen zeker ook
gezegd kan worden van de Engelse orga
nist Michael Overbury, die op deze mid
dag het waagstuk ondernam om op het
Müller-orgel met zijn karakteristieke
barokdispositie, ondakns het oppervlak
kige contact, dat hij deze maand met
het instrument heeft kunnen krijgen,
De oude Grieken waren gewend aan
trilogieën, die de hele dag duurden in de
amfitheaters van Griekenland. „Electra”
van Sofokles is op een ander tijdstip
geschreven dan de andere twee drama’s,
maar Serban gelooft dat zijn trits stuk
ken ook een trilogie vormen. „Op de een
of andere manier is het als een reis, een
processie vanuit de taal.”
HAARLEM. Toen de voorstelling
van Tom de Graaf gistermiddag begon
was het een klamme, druipende bedoe
ning onder de witte superballon van het
Elektrisch Circus op de Grote Markt,
maar gaandeweg werd het toch gezellig
en toen de zon weer door de wolken
piepte waren in ieder geval de ongeveer
vijftig kinderen in vuur en vlam ge
bracht. En om hen ging het. Voor hen
reisde Tom in zijn Tovertent door aller
lei rare landschappen, die op drie pro
jectieschermen tevoorschijn kwamen.
Steeds opnieuw stelden de beelden de
kleintjes voor verrassingen. Want Tom,
gehuld in een spierwit pak, bleek een
duivelskunstnaar.
Wat problemen kwamen om de hoek
kijken, toen Tom om de minuut vroeg
of de lieve jeugd wilde gaan zitten,
De Griekse trilogie van La Mama
zou oorspronkelijk in het Holland Festi
val komen; dat ging niet door. Ook
Mickery had geen geld om de groep, die
uit dertig man bestaat, in Amsterdam te
laten spelen. De Toneelraad Rotterdam
had echter een potje van twee ton voor
bijzondere buitenlandse voorstellingen.
Van dat geld wordt nu ook de Rotter
damse schouwburg verbouwd. Men zal
het podium en de helft van de zaal
gebruiken voor de opvoering van „Tro
jaanse vrouwen”. Het Piccolotheater,
worden allemaal door de opperstalmees
ters gebruikt en in de val gelokt. In het
echte circus werkt dat mechanisme op
de lachspieren. Het betekent ontspan
ning. Maar het Onafhankelijk Toneel
,laat zien wat er eigenlijk gebeurt; het
analyseert dat mechanisme. Voor deze
groep zijn de aloude technieken van de
humor een middel om te laten zien hoe
de onderliggende partij onderdrukt
wordt. Zelfs de meest oppervlakkige toe
schouwer gaat er ongemakkelijk door zit
ten, ook al kan hij een tijdlang meegaan
met de grappen. Een nadeel is, dat de
voorstelling nogal traag is. Een hoger
tempo zal het effect verhogen.
De voorstelling begon gisteren erg
laat, omdat de Instant Composers Pool
met o.a. Misha Mengelberg en Han Ben-
nink te laat arriveerde en nog drie kwar
tier van „vrije jazz” moest afwerken.
Het duurde lang eer de musici echt op
dreef raakten en toen moesten ze het
podium verlaten. Maar het toch nog tal
rijke publiek het was koud en win
derig bleef geboeid luisteren en er
klonk een hartelijk applaus na afloop.
Ook de voorstelling van het Onafhan
kelijk Toneel bleef tot tegen midder
nacht de toeschouwers boelen. Er zat
een jongetje in het publiek, dat brutaal
en gevat elke handeling van de spelers
van commentaar voorzag. Dat leverde
extra vrolijkheid op, ook al omdat hij
de spelers niet zichtbaar in verlegenheid
bracht. Vanavond wordt het programma
herhaald, zij het met een ander muziek-
ensemble.
Hij vertelde eerst dat hij zo’n honger
had, draaide zich om en daar stond
warempel een zalige maaltijd voor zijn
neus. Ondanks zijn dikke buik bleek hij
ook te kunnen vliegen. Hij nam de
kinderen mee naar Amerika, naar de
bossen en naar Amsterdam. Ondertussen
werkten twee muzikale lieden zich in
het zweet om met blaasinstrumenten en
een drumstel voor de nodige geluidsef
fecten te zorgen. Met resultaat, want
binnen de kortste keren was het een
kabaal van jewelste in de tent.
Roman Summereder uit Oostenrijk
heeft op dit concert veel indruk kunnen
maken met de gevoelige voordracht van
Kyrie uit de„Zwölf Stücke” opus 59 van
Max Reger.
Tenslotte gaf de Deense organist Jens
E. Christensen zjjn krachten en de ge-
luidskracht van het orgel aan het reeds
genoemde stuk van Karoli. Voor de
toehoorders die al vaker in Haarlem
getuigen zijn geweest van een dergelijk
gebruik van het orgel, leverden Christen
sens prestaties geen verrassingen op. Het
inhoudsloze geraas en gebuldir en het
wegebbende gesuis werden op de duur
danig vervelend. Opnieuw kreeg ik de
indruk, dat men met een dusdanige
behandeling van orgels een doodlopende
weg is ingeslagen.
De begrafenisstoet hield onderweg stil
bij de Koninklijke Schouwburg, waar
Fie Carelsen op de planken heeft ge
staan. Paul Steenbergen en Guus Ver-
straete, directeur van de schouwburg,
legden een krans en een bloemstuk op
de kist.
In de aula van de begraafplaats werd
een chanson van Edith Piaf ten gehore
gebracht en Ramses Shaffy’s versie van
„Mens durf te leven”, een lied van
Pisuisse. Wim lbo hield een korte toe
spraak. Daarna werd Fie Carelsen ten
grave gedragen, begeleid door de dochter
van Pisuisse, en door tal van prominen
ten uit de toneelwereld, onder wie Paul
Steenbergen en zijn vrouw Myra Ward
en Caro van Eyck. Aanwezig waren ook
mevrouw Klompé, oud-minister van
CRM en de waarnemend wethouder
kunstzaken van Den Haag, Verhagen.
Naar de wens van Fie Carelsen werd er
geen rouwkleding gedragen en waren de
bloemstukken vrolijk van kleur.
jl
