Zwakke intrige in goedgemaakte thriller van Ditvoorst
DORPSE STARHEID IN
„DE LAATSTE TREIN”
HUMS
[i
film
it
r j
I
15
KUNST
19 7 5
29
AUGUSTUS
V R IJ D A G
Shampoo
Lenny
:rpe
N achtvoorstellingen
Arrabal
k
J eugdvoorstellingen
N achtvoorstellingen
WIJK
iat 2-8
1-23939
NIET ZO LANG GELEDEN ver
telde filmproducent Matthijs van
Heijningen in deze krant dat er tus
sen eind augustus en half oktober
zes nieuwe Nederlandse speelfilms
in onze biscopen te verwachten vie
len. Hij vond die toevloed van pre
mières van nationale films een dub
bele krachtproef. Het zou moeten
blijken of het mogelijk was zoveel
Nederlandse produkten tegelijker
tijd te laten draaien zonder dat ze
elkaar dood zouden concurreren. En
de vraag deed zich voor of het Ne
derlandse publiek er al aan toe was
iets ingewikkelder werkstukken van
eigen bodem te accepteren dan het
tot nu toe gewend was.
in Amsterdam
Achtervolging
We hadden nu vijf commercieel
redelijk succesvolle jaren achter de
rug, maar de meeste van de in die
tijd vertoonde films waren op een
brede publieke smaak afgestemd en
bezaten ingebouwde attracties (sex)
die in de komende producties min
der evident of in het geheel niet
aan bod zouden komen.
Dirty Dozen
Natuurlijke omgeving
Guido de Moor speelt Flanagan
met een zeldzaam gemak
J
Dustin Hoffman als Lenny Bruce.
Guido de Moor (r.) en Eric Schneider.
Van Zuylen verfilmt plattelandservaringen
(Van onze correspondent)
k
SIONS
ERIK VAN ZUYLEN
Die andere aanpak hoeft niet te bete
kenen dat het publiek nu onbegrijpelijke
STUDIO HOUDT woensdag- en zater
dagmiddag om 2.15 en zondagmiddag om
2.00 de populaire jeugdfilm „Dik Trom
en zijn Dorpsgenoten” aan.
SENSATIE EN erotiek in de macht-
maakt een voortreffelijk gebruik van zijn
acteurs.
In Lido, Haarlem- In City 1 en Saskia
Amsterdam.
ik trouwens eerder in Utrecht al ge
leerd. Als ik er maar één man op de
Filmacademie had kunnen vinden van
wie ik iets kon lerer op gebied van regie
of zo, was ik misschien wel gebleven,
maar die was er toen niet. Harry Kümel
kwam daar pas later. Ze kregen toen
plannen om de cursus uit te breiden tot
viei’ jaar en dat was een uitzicht waar
ik erg moe van werd. Ik werd te
ongeduldig en ben vertrokken”.
„Tegenwoordig woon ik in Amsterdam
en ik heb een huisje in Noord-Gronin-
of zwaarwichtige films voorgezet gaat
krijgen. Van Heijningen zelf bewijst dat
met de door hem geproduceerde speel
film „Flanagan”, de eerste Nederlandse
film van het nieuwe seizoen die dus de
stroom opent van de vaderlandse pro-
dukties waarop we in de komende
maanden kunnen rekenen. De film, ge
maakt door Adriaan Ditvoorst is donder
dag in 15 bioscopen gaan lopen-
Ditvoorst, 35 jaar oud, heeft van 1962
tot 1964 op de Nederlandse Filmakade-
mie gezeten, debuteerde in ’65 verras
send met de korte film „Ik kom wat
later in Madras” (commentaar van Jean-
Luc Godard: „Ik dacht dat er in Neder
land alleen maar documentaires ge
maakt werden”). Hij wist nog meer lof
te oogsten met zijn eerste speelfilm,
„Paranoia”, gemaakt in ’67 naar een
novelle van W. F. Hermans. In ’69 en ’72
volgden de sterk individuele experimen
ten „Antenna” (met de Franse acteur
Pierre Clementi) en „De Val”, naar Al
bert Camus en met Peter Oosthoek in
de hoofdrol. „De blinde Fotograaf”, op
nieuw naar een novelle van W. F. Her
mans bevestigde in ’74 dat Adriaan Dit-
voorts een uniek talent in de Nederland
se filmwereld voorstelde.
CEINTUUR VERTOONT op vrijdag
en zaterdagnacht Chaplin’s „The Great
Dictator”, een unieke kans om deze
veelomstreden film te gaan zien, waarin
de grote komiek zowel een namaak-
Hitler speelt als een vervolgde Joodse
kapper. Momenten van superieure hu
mor wisselen af met sentimentele scenes
en vooral de slottoespraak als de acteur
zich tot dte wereld wendt om vrede en
menselijkheid te bepleiten is een uiterst
discutabel einde. Ryan O’Neil en Jacque
line Bisset in„The thief who came to
Dinner” krijgt men te zien in Cineac
Reg. Breestraat en „De Decamerone 2
van Mino Guerrino is te vinden in City
1. De vele malen afgekeurde „Contes
Immoraux” van de Franse Pool Walerian
Borowczyk kan men nu ongestoord be
kijken in het Leidseplein theater. En
The Movies zorgt voor een goed dubbel
programma, Karei Reisz „Morgan a sui
table Case for Treatment” met David
Warmer en Vanessa Redgrave, en,,Love
Happy” met de onimiteerbare Marx Bro
thers.
In de eerste plaats is dat, zoals gezegd.
Guido de Moor die, zoals te verwachten
viel, een hoogst bruikbaar acteur is en
een gemak van spelen vertoont als maar
zelden in de Nederlandse film te zien is;
verder Eric Schneider en in kleinere en
nauwelijks uitgewerkte rollen, Petra La-
seur als de vroegere medeplichtige (over
de bankroof, een merkwaardige zaak
in deze gegoede kringen, worden we
overigens niet gedetailleerd ingelicht),
Josée Ruiter, Anne-Wil Blankers, Jose
phine van Gasteren, Coen Flink, Julien
Schoenaerts. Een in de finesses verzorg
de film (camerawerk Eddy van den
Enden) die alleen te weinig steun krijgt
in zijn scenario.
maken heeft. Het is zuiver toeval. Maar
ik ben eigenlijk wel met film begonnen
in Utrecht. Ik had namelijk eerst twee
jaar de toneelschool gedaan in Arnhem.
Toen ben ik in Utrecht Frans gaan
studeren. Dat duurde drie maanden. Ik
kwam er in contact met de Stichting
Film en Wetenschap. Daar heb ik een
half jaar stage gelopen en daar heb ik
ook mijn eerste films gemaakt”.
Erik van Zuylen heeft vijf maanden
op de Filmacademie gezeten. „Toen ben
ik opgestapt omdat er in die tijd geen
apparatuur was, Er was helemaal niks.
Het Ieren omgaan met apparatuur heb
-- v.--n-
zyp^x^jlppep.;.
Het is bovendien een vaak gebruikt
thema; het bendelid dat voor de anderen
de straf heeft opgeknapt en na vrijlating
zijn aandeel in de buit komt opeisen,
daarbij eventueel wraak nemend op de
ontrouwe collega’s- In wezen doet Fla
nagan niets anders, alleen breidt zijn
wraak zich uit tot andere familielelden,
die er niets mee te maken hebben. Dat
is van niet zoveel betekenis want Guido
de Moor die Flanagan speelt, is niet te
overtreffen in de rol van de man die de
troeven in handen heeft. Na acht jaar
van passieve gevangenisstraf neemt hij
de leiding in handen en laat zijn vroegere
medeplichtigen, maar ook de familie van
zijn inmiddels gehuwde halfbroer naar
zijn pijpen dansen. Het zijn wat al te ge
makkelijke slachtoffers, waardoor Guido
de Moor de rol van gemotiveerde wre-
AMSTERDAM Koud is de ene
Nederlandse speelfilm in première
gebracht, of weer twintig over het
land verspreide bioscopen maken
zich gereed om de volgende te ont
vangen. Zo zal het nog weken voort
duren. Volgende week is De Laat
ste Trein aan de beurt, een project
dat nauwelijks voorpubliciteit heeft
gekregen en gemaakt is door een
man met een nog blanke naam:
Erik van Zuylen.
langrijke rol meespeelt. Een bijna ecolo
gische benadering van die mensen”.
Net als Adriaan Ditvorst met Flana
gan deed, heb jij enkele theateracteurs
voor je film laten optreden. Zoiets moet
directe consequenties hebben voor de
regie.
DE TWEEDE GROTE speelfilm waar
mee hij het publiek nu confronteert is
dus „Flanagan”, een psychologische
thriller, zoals Ditvoorts zelf het werk
omschrijft, waarachter een intens fami
liedrama schuil gaat. Het centrale thema
is de liefde-haat-verhouding tussen Fla
nagan (Guido de Moor) en zijn stief
broer Peter (Eric Schneider)- Flanagan
komt, na acht jaar gezeten te hebben,
vrij en hij wil zijn aandeel in de buit
van een overval die hij met zijn half
broer en een vriendin gepleegd heeft.
Hij is er de bak voor ingedraaid en
heeft al die jaren niets van zijn mede
plichtigen gehoord. Eenmaal vrij, ach
tervolgt hij zijn halfbroer net- zo lang
tot hij zijn rechtmatig aandeel in bezit
heeft. Het gaat hem dan al lang niet
meer om het geld, maar om wraak op
zijn familie en op Peter die in het
verleden altijd meer door zijn omgeving
gewaardeerd werd dan hij. In de afreke
ning met die omgeving vernietigt Flana-
IN CALYPSO KAN men genieten van
een knap gemaakte persiflage op de
rijke samenleving in Beverly Hills bij
Holliwood, waarin tegen een politieke
achtergrond (de presidentsverkiezingen
van Nixon) de amoureuze avonturen van
een dameskapper zich afspelen. „Sham
poo” heet de film van Hal Ashby waar
aan we de vorige week al de nodige
aandacht besteedden. Warren Beatty
speelt de coiffeur met de magische han
den die verstrikt raakt in de vele af
spraken met zijn clientele, afspraken die
hij langzamerhand meer als onvermijde
lijke gevolgen van zijn beroep ziet dan
als een plezierige vorm van tijdpasse
ring. Julie Christie, Goldie Hawn, Lee
Grant en Jack Warden zorgen voor een
perfecte „cast” die in hun wijze van
spelen het persiflerend element in de
film accentueren.
gen waar ik veel ben. Het platteland
zoals ik dat daar meemaak, heeft een
grote invloed gehad op „De laatste
Trein”. Dorpssituaties, de wonderlijke
starheid van de verhoudingen die je
daar hebt. In ’71 ben ik begonnen te
sleutelen aan mijn scenario en aan po
gingen het geproduceerd te krijgen. Mid
den ’73 ben ik met Hans Klap in contact
gekomen en die heeft de hele zaak
gestimuleerd. Hans Klap heeft veel kor
te filmpjes voor CRM geproduceerd. Een
stuk of twintig. En hij is produktie-
assistent geweest bij Rob Houwer.
De laatste trein speelt in een dorp.
„Het gaat om een familie die aan het
spoor woont, die familie leeft in een
isolement. De vader is de starheid zelve.
De kinderen hebben een soort acceptatie
van hun situatie en zien trouwens ook
geen kans zich los te maken. Pas op het
moment dat er machten van buitenaf
aan het werk zijn lukt dat dan, ze
worden eigenlijk losgeslagen dan. Maar
als uitgangspunt is het een onwrikbare
situatie”.
levensecht is. „Lenny” is te zien in
Tuschiniski 2 en Alhambra 2,.
Bruce’s optreden veroorzaakte levendi
ge bijval en scherpe kritiek. Verschillen
de malen werd de conferencier door de
politie gearresteerd, vooral ook toen hij
met zijn vrouw de stripdanseres „Hot”
Haney Harlow, verdovende middelen
ging gebruiken. Het werd een leven van
zelfvernietiging dat tenslotte leidde tot
Lenny’s dood in ’66 door een overdosis
drugs. Bob Fosse „Cabaret” heeft dit
bestaan doen herleven via gefingeerde
interviews en nagespeelde Lenny-shows.
Hij heeft daarbij een hoge graad van
authenticiteit weten te bereiken. De mo
nochrome beelden van cameraman Bru
ce Surtees verhogen de realiteit van dit
gereconstrueerde leven dat mede door
het spel van Hoffman, van Valerie Per
rine als Honey Bruce, van Jan Miner en
Stanley Beck ontroerend, tragisch en
Er worden gruwelijke en absurde din
gen getoond in „J’irai”. Het beschrijft
zwerftochten van twee wonderlijke figu
ren: Aden (samengesteld uit Adam en
Eden) en de dwerg Marvel Aden is een
personificatie van de westerse bescha
ving die op de vlucht is voor zijn
geweten. Marvel is een zachtaardige
weldoener, die wonderen doet en de
dieren laat gehoorzamen. Terug in de
moderne beschaving, samen met Marvel,
wordt Aden achtervolgd door de politie
die hem neerschiet, waarna Marvel hem
in een kruiwagen terugbrengt naar de
woestijn. Op verzoek van Aden eet Mar
vel hem op opdat ze één zullen worden.
Later bevalt Marvel van Aden, die ver
volgens ten hemel opstijgt. Men zal deze
beeldspraak, dit voortdurend gebruik
van al dan niet begrijpelijke symbolen
over zich heen moeten laten gaan, om zo
nu en dan iets te doorgronden van wat
Arrabal bedoelt te zeggen. Zijn film is
een fascinerend raadsel en ook zonder
een exacte oplossing te vinden is „J’irai
comme un Cheval fou” een intrigerend
schouwspel van een origineel, maar
moeilijk filmer. In Studio.
HM DE KLASSIEKE geweldfilm „The dirty
Dozen” van Robert Aldrich keert regel
matig terug op het bioscoopprogramma,
hoewel hij al een kleine tien jaar oud is.
Maar het publiek schijnt niet genoeg te
kunnen krijgen van de heldendaden van
een stelletje geteisem dat zorgvuldig uit
gevangenissen en strafkampen geselec
teerd is om tijdens de Tweede Wereld
oorlog een levensgevaarlijke overval op
een Duitse stelling te plegen. Hun belo
ning zal kwijtschelding van hun straf
zijn, maar niemand van de deelnemers
haalt die beloning. Allen sneuvelen.
Harde jongens als Lee Marvin, Ernest
Borgnine, Charles Bronson, Robert Ryan
en Telly Savalas (Kojac) zijn van de
partij. In Frans Hals.
VERDER DE BEKENDE prolongaties:
Bergmans „Scènes uit een Huwelijk” in
Roxy, „De Peetvader, deel 2” in Palace,
„Aardbeving” in Luxor en „Inpikken en
Wegwezen” („Gone in 60 Seconds”) in
Rembrandt.
Heb je de indruk dat jouw film zich
op enigerlei manier duidelijk onder
scheidt van het soort speelfilms dat
Nederland de afgelopen jaren opgeleverd
heeft?
„Ja. Ten eerste: de elementen sex en
geweld worden op een heel andere ma
nier gebruikt. Ze zitten er wel in
erotiek en geweld zijn vanzelfspreken
de onderdelen van het leven maar
niet als afzonderlijke ingrediënten. Een
tweede punt is dat mijn film niet één
hoofdpersoon heeft. Het gaat om een
hele familie. Elk van de figuren wordt
gelijkwaardig gevolgd in zijn ontwikke
lingen. Een derde punt is dat het Hol
landse landschap, de hele natuurlijke
omgeving van die mensen een heel be-
DUIDELIJK IS dat het scenario wel
kansen geeft, maar als sluitende intrige
de nodige mankementen vertoont. Daar
tegenover staat dat Adriaan Ditvoorst
alle maniertjes van experimenteel filmer
opzij heeft gezet en een uiterst professi
onele thriller heeft gemaakt. De film
bevat de nodige suspense-elementen,
heeft prachtige locaties (Museum Van
Loon, Kasteel Zuylen, Kasteel Oud Was
senaar, Paleis van Justitie in Brussel) en
Alles wat we van hem wisten, is dat
hij in 1967 en ’68 twee met CRM-
subsidie tot stand gekomen korte films
(Your Portrait en Het Jaar van de Pest)
vervaardigd heeft en dat hij vier jaar
gewerkt heeft aan zijn scenario voor
„De laatste Trein”, waarin Han Bentz
van den Berg, Monique van de Ven,
Kitty Courbois, Peter Faber, Elisabeth
Hoytink en Jan Bia' ser te zien zijn.
Van Zuylen is geboren in Utrecht en
treinen spelen een belangrijke rol in zijn
film. Er laat zich een verband vermoe
den?
„Ik heb uiteraard in mijn jeugd het
Spoorwegmuseum bezocht. Het zou na
tuurlijk leuk zijn als op dat moment
mijn liefde voor het spoor geboren was,
dat is niet zo. Het is wel zo dat ik een
keer op het Centraal Station in Utrecht
door de afzetting die je toen nog had,
gebroken ben omdat ik mijn kaartje
kwijt was. Een controleur heeft me toen
door hele stukken van de stad achter
volgd. Een wonderlijke situatie die óók
weinig met de grondslag van de film te
l
gan uiteindelijk niet alleen zichzelf
maar sleept hij iedereen die iets voor
hem betekend heeft, met zich mee.
HET DRAMA VAN de afgunst of een
moderne versie van het Kaïn- en Abel-
verhaal, zo zou men Flanagan kunnen
omschrijven. Aldus Ditvoorts die er be
hoefte aan schijnt gehad te hebben om
de overjarige thriller (uit 1967) van Tim
Krabbé (diens naam wordt angstvallig in
de aftiteling achterwege gelaten) een
diepere bedoeling mee te geven. Op die
dubbelzinnige aanpak is „Flanagan” ge
strand. Ook zonder de Kaïn-Abel-ver-
houding tussen Flanagan en zijn half
broer en zonder zijn jeugdtrauma’s over
achtergesteld te zijn in zijn kinderjaren,
voorstellingen. Om met dat laatste genre^,<^u he^.xerhaal pp soortgelijke manier
te beginnen, Lido draait in de naebtelij
ke uren op vrijdag en zaterdag „Hori
zontale Pret op het ronde Bed”. Frans
Hals tapt uit een ander vaatje en brengt
een oude oorlogsfilm „Okinawa” met
Richard Widmark in de horoïeke hoofd
rol, Palace laat „De Dagen van het
Geweld” herleven in een film van Toni-
no Valero met de bekende acteurs uit de
dagen van de spaghetti-western, Mont
gomery Wood en Lee van Cleef en
Luxor geeft een parodie op het geweld
met „De vier Vuisten van de Duivel”
met het komische duo Terence Hill en
Bud Spencer.
IN ZIJN FILMDEBUUT „Vive la Mu-
erte” heeft de Spaans-Franse toneel
schrijver en sinds enige tijd ook filmer
Fernando Arrabal, zich getoond als een
gedreven, wreed en poëtisch mens die
gehinderd wordt door jeugdtrauma’s
waarin het katholicisme en de haat
liefde verhouding tot zijn moedei domi
nerende krachten vormen. Het nooit be
wezen verraad van zijn moeder, die zijn
vader aan de knechten van Franco zou
hebben uitgeleverd tijdens de burgeroor
log in Spanje, nam in „Vive la Muerte”
ziekelijke vormen aan. Ook in zijn twee
de film, „„J’irai comme een Cheval fou”,
werkt die achterdocht door in allerlei
symbolische en surrealistische wreedhe
den.
TUSCHINSKI HEEFT zijn eerste the
ater afgestaan aan een tweederangs film
„Caravan to Vaccares”, een verfilming
door Geoffrey Reeve van een roman van
Alistair MacLean. Reeve maakte vier
jaar gelden „Puppet on a Chain”, naar
een roman van dezelfde auteur, die in
Amsterdam speelde.Op eenzelfde ordelo
ze en willekeurige manlier wordt nu het
verhaal verteld van een geleerde, die op
de vlucht is voor niet nader aangeduide
achtervolgers en zich verborgen heeft in
een Zigeuner-karavaan, op weg naar het
jaarlijkse festival in Zuid-Frankrijk.
Slecht gespeeld en onduidelijk verteld
en met véél vertoon van onverklaarde
achtervolgingen, schietpartijen en ont
snappingen op het laatste ogenblik is
„Caravan” een voorbeeld van een onin
teressante film die nooit het eerste thea
ter van ons land had mogen bezetten,
zeker niet als daardoor een internationaal
geprezen en onderscheiden film als
„Lenny” naar de achterkamer wordt
verwezen.
VAN HEIJNINGEN wist waarover hij
sprak, want hij is de man geweest
achter „De zwaarmoedige Verhalen”, een
moeilijk project dat toch een onverwacht
succes bij het publiek had. Het werd op
het Berlijnse Filmfestival als openings-
programma gekozen en kon naar Duits
land, de Skandinavische landen en Joe-
go-Slavië verkocht worden. Hoewel de
film waarschijnlijk niet uit zijn kosten
zal komen, zoals Van Heijningen in
genoemd interview vermoedde, blijkt de
Nederlandse markt gevoelig voor films
met aan andere aanpak, zoals trouwens
ook Van Nie’s -,Kind van de Zon” al
bewees.
ker niet te spelen krijgt, maar meer die
van kleine treiteraar, wat minder
heoïsch is.
„We kennen in Nederland twee soor
ten filmstijlen. De Italiaanse en de
Amerikaanse. Bij de Italiaanse filmstijl,
bij Felleini bijvoorbeeld, daar speelt
iedereen duidelijk rollen, men is ge
schminkt op een waanzinnige manier, de
decors staan van alles los. Dat wordt
hier volledig geaccepteerd omdat het
Italiaans is”
„De Amerikaanse filmstijl is meer on
derkoeld, maar natuurlijk evenzeer ook
naar een van de werkelijkheid geabstra
heerde vorm. Wat Adriaan gedaan heeft
met Flanagan, is duidelijk film naar
theater toetrekken. Ik vind dat zelf niet
zo erg. Dat is de hele sfeer en het geeft
ook meteen het persoonlijke aan zo’n
film. Ditvoorsts eigen agressiviteit komt
er beter mee uit dan wanneer hij de
meer Amerikaanse stijl gehanteerd had”.
„De rollen in mijn films zijn echter in
zoverre anders dat de meeste mensen
spreken in zinnen, zonder bijzinnen. Ik
heb ze niet de mogelijkheid gegeven
over hun eigen situatie na te denken, of
in elk geval zich daarover genuanceerd
te uiten. Dat kunnen ze niet. Dat bepaalt
dan meteen het karakter van de hele
speelstijl”.
„Alleen Han Bentz van den Berg heeft
twee kanten. Naar de ene kant is hij
streng godsdienstig, aan de andere kant
is hij voor zijn medemensen onbenader
baar. Hij spreekt een serie gebeden tot
God, hij spreekt nauwelijks met zijn
familie. Zijn contact met God is stukken
beter dan dat met andere mensen, al is
dat dan een eenrichtingsverkeer. Dat
bepaalt hoe je hem regisseert, dat kun
je niet los van elkaar zien”.
EEN GEHEEL ANDERE
kritiek op Amerika is te
„Lenny” van Bob Fosse,
gespeelde biografie van de veel bespro
ken en bekritiseerde Lenny Bruce, een
conferencier uit de vijftiger en zestiger
jaren die zich specialiseerde in bewust
grove en beledigende conferences- Lenny
Bruce voerde een kruistocht tegen de
hypocrisie, tegen het taboe om bepaalde
woorden in het openbaar te gebruiken
die in iedere huiskamer wel eens hun
dienst deden, tegen een zedelijkheidswet,
die sex en obsceniteiten aan banden legt,
maar gruwelijke beelden over oorlog en
verminking ongehinderd toelaat voor
publicatie. Als gespeeld door Dustin
Hoffman was Brucé een begenadigd
woordkunstenaar en improvisator die
geestig en gevat zijn gehoor over allerlei
remmingen heenpraatte. Hij wist te be
wijzen, dat onderdrukking van het
woord, ook het obscene woord, aan dat
woord een kracht en geweld geeft dat
het oorspronkelijke niet bezit.
vorm van
vinden in
Het is een
8,1'
'"té,
