r
K
et
schoolse dwang
Muzikale creativiteit hecht verankerd in
w.
PI
I
n
V
z
D
RUSLAND NA DE DOOD VAN SJOSTAKOVITSJ
1 1
1
I?
14
MUZIEK
19 7 5
S E P T E M BE R
2 4
WOENSDAG
W
1
i
door Cees Straus
Zevende hemel
Cynisme
Tussenstation
door Johan van Kempen
Formalistisch
I
Overgeleefde schema’s
Fr;
sa’
Li<
lan
we
ser
01;
i f
De tuin van het Haagse Parkhotel, die door de ongelimiteerde
wildgroei van een bijzonder stug soort gras een sterkverwaarloosde
indruk maakt, vormt eigenlijk een decor dat veel te aards is voor
het filosofisch gesprek met de groepsleden van Gong. Het is een
internationaal gezelschap, oorspronkelijk geformeerd door ex-Soft
Machine gitarist Daevid Allen in 1969, dat in de stellige overtuiging
verkeert dat het zijn muzikale inspiratie langs bovennatuurlijke weg
verkrijgt.
«ras
2*
I VI
Gong verpakt positieve boodschap in mengeling
van ernst en grap
Het doet aan Zappa denken.
Gong lijkt soms op een groot
I
UZ
I
In contrast met het leven en
werken van de „Vijf”, is er voor de
huidige componistengeneratie geen
musici om zijn inventies te gieten in
traditionele vormen, liefst met
gebruikmaking van overleefde
schema’s, methoden en regels die
stammen uit de (bourgeoisie-)tijd van
voor de revolutie Daaraan gepaard
moet dan een streven zijn naar
Maar de muziek die jullie bijvoorbeeld
in de trilogie laten horen lijkt me niet
Dimitri Sjostakovitsj: brave Sowjet-
burger.
toepassing van de volksmuziek, zodat
het eindresultaat bijna onvermijdelijk
een soort burgerlijk -kitscherig
conglomeraat is van de goed in het
gehoor liggende lyrische boerenliede
ren en het gebruik van de opstuwende
ritmiek uit de dans-volks liederen.
hiermee zag Sjostakovitsj zich toen
gedwongen zijn in -34 geschreven
opera Lady MacBeth evenals zijn
vierde symfonie terug te nemen.
In de periode hierna liet hij zich het
dirigistisch keurslijf welgevallen en
schreef hij veel cantates en
symfonieën op volk en vaderland
verheerlijkende teksten; uiteindelijk
maatschappelijk resulterend in het
verwerven van de Stalinprijs in 1945.
Tesamen met Prokofjev kreeg
Sjostakovitsj in 1948 nogmaals een
berisping, waarna hij verklaarde zich
te zullen onderwerpen aan de Sovjet-
voorschriften inzake de kunst.
Tegen die achtergrond is het ook
logisch dat een onafhankelijk figuur
als Stravinsky zich nooit meer in zijn
vaderland heeft kunnen vestigen. En
’t is tekenend dat juist hij de einge
20e eeuwse componist van werkelijke
betekenis is.
Evenals Stravinsky, maar op een
andere manier, is de nu overleden
Sjostakovitsj een in dé hele wereld
bewonderde vertegenwoordiger van
de Russische kunst. Dat is mede
doordat het grootste deel van ziin
omvangrijke oeuvre bestaat uit
composities die naar Sovjet-
maatstaven formalistisch (zonder
idelogische inhoud) te noemen zijn,
(de door hem geschreven muzikale
odes aan zijn vaderland zijn buiten de
landsgrenzen nagenoeg onbekend In
hoeverre Sjostakovitsj het slachtoffer
is geworden van de pressie die van
hogerhand op hem werd uitgeoefend
zal waarschijnlijk nooit opgehelderd
worden. Gelukkig kun je in dit
verband wel met enige zekerheid
stellen dat geen Sovjet-Systeem, noch
burgerlijke gezapigheid of
kapitalistische verwennerij in staat
zullen zijn om de werkelijke
creativiteit te knechten. Het lijkt
overigens wel alsof het „Machtige
Hoopje” indertijd een visioen heeft
gehad van de toekomstige
ontwikkeling en daardoor zo’n
onverzoenlijke vijandschap vertoonde
ten opzichte van academisme dwang er
bemoeienis.
Met gedeeltelijk dezelfde kledij waarmee
zij op de Bühne van Paradiso stonden,
poseerden de leden van Gong voor
fotograaf Frits Droog. Met van links
naar rechts Steve Hillage (gitaar en
zang), Pierre Moerlen (percussie),
Miquette Girauoi (zang), Patrice Lemoine
(orgel), Mike Howlett (bas) en Didier
Malherbe bijgenaamd Bloomdido Bad
de Grasse (blaasinstrumenten). Het meis
je op de voorgrond is een vriendin van
Pierre Moerlen.
minst bij de muziek betrokken en het
meest geïnteresseerd in het contact met
het publiek. Dat missen we op het
ogenblik, we zijn te zeer bij de sound
betrokken’’.
Sterker dan in de West-Europese
landen, is de Russische muziek geënt
op de folklore. En al was er via het
keizerlijke hof in 't verleden al enige
invloed van buiten; ’t is toch pas ten
tijde van Wagner dat door een
groepje jonge componisten de
verbinding wordt gemaakt met de
hoogontwikkelde symfonische kunst
van de buurlanden.
Die componistengroep bestond uit vijf
talentvolle autodidacten, die
opereerden onder de naam „Het
machtige Hoopje”, ook wel vertaald
als „Zoodje” of „Kliek”. Zij
verbonden de Russische volksaard,
die altijd duidelijk zijn neerslag in de
muziek had gevonden, met de
uitdrukkingsmiddelen van het westen.
Aan dit vijftal, waaronder
Moessorgski, Borodin en Rimski-
Korssakov, was alle schoolse dwang
vreemd. En doordat deze kunstenaars
uitsluitend in vrijheid handelden
vanuit hun eigen creatieve impulsen,
projecteerden zij meer van de echte
Russische geest in hun scheppingen
dan hun latere academisch gerichte
en geïndoctrineerde collega’s ooit
vermochten.
Zij namen overigens bewust
afstand van de realistische
schildering, die aanvankelijk het
kenmerk van de Russische school
was geweest en die het treurig
genoeg in onze eeuw, kunstmatig
weer zou worden.
Of
dens
kelij
ning
’s nc
film
drac
Film
wort
Cont
gehc
aanc
onze
sidie
men
bij l
L(
Am;
Kay
Roy;
fonii
heid
dooi
Kay
lijke
zegg
guld
E
avo
de
mir
diu
opz
doo
E
ma
han
voo
taal
typ
ott
jaai
D
niet
miji
was
mij
ik h
Dé
bonc
aan
dit j
dach
dag
die
het
Pjes
beki
De
tig 1
te 1
okto
aang
verte
zegg
korte
in h<
demi
Me
male
is op
kenfi
En dat alles wordt gestimuleerd
tewijl eigen cultuurkringen als van
de bevolking uit sovjet-gewesten als
de Oekraïne net zo min worden
geaccepteerd als die van de Russische
joden de vrijheid, van minderheden
wordt drastisch beperkt als zijnde
een gevaar vooi het groot-Russische
ideaal. De op het Kremlin gehanteerde
ideologische motieven blijken dus
voornamelijk in dienst te staan van
het nationalisme (de omliggende
staten daarentegen die toch duidelijk
in de politieke invloedsfeer van
Moskou liggen, kunnen merkwaardig
genoeg wel een onafhankelijke
cultuurpolitiek bedrijven. Het op
kunstgebied avant-garditstischë Polen
is hiervan misschien wel het beste
voorbeeld).
Het blijft de vraag of er in deze tijd
onder andere dan de nu heersende
omstandigheden, door Russiche
componisten een meesterwerk van de
klasse als bijvoorbeeld een„Boris
Godoenov” geschreven zou kunnen
worden. Maar ’t is wel haast zeker en
zonder meer begrijpelijk dat politiek
gerichte muzikale werkstukken die
nu op gezag het sociaal realisme of
iets dergelijks dienen te belichamen
en ter stichting van het volk moeten
dienen, uitsluitend van laag artistiek
pilooi kunnen zijn.
Sjostakovitsj was een brave Sovjet
burger die zich na een enkele
terechtwijzingen door de autoriteiten
keurig in het gareel voegde.
Geïnspireerd docr de verfrissende
ideeënrijke periode van na de
revolutie, schreef hij in 1925 zijn
internationaal gewaardeerde Eerste
Symfonie. Toen hij zijn ontwikkeling
in de voor die tijd min of meer
avant-gardistisebe lijn voortzette en
zijn werken voorzag van een het volk
verheerlijkende programmatische
inhoud, begonnen in het begin van de
jarne dertig de moeilijkheden met
de overheid. De voortdurend aan zijn
adres geuite beschuldigingen op het
punt van de bourgeois-decadentie,
vonden hui. hoogtepunt in een
officiële aanval in de Pravda op 28
januari 1936. Zijn muziek zou een
^opeenhoping zijn van dissonanten en
een formalistische streven naar
originaliteit vertonen. In verband
vrije kunstuiting meer mogelijk. (Wat
er eventueel in ’t verborgene aan
„eigens” wordt voortgebracht, komt
dus niet aan de oppervlakte).
Doordat de Soviet-regering de
kunsten opstuwt in een richting die
zij het meest geschikt acht als
dienstbaar voor haar ideologie, is er
absoluut geen sprake meer van een
spontane en natuurlijke ontwikkeling.
Het rijk verplicht de creatieve
Sluit de dood van Dimitri
Sjostakovitsj een muzikale periode in
de Sovjet-Unie af. of wordt de lijn
van creativiteit onder staatstoezicht
in de toekomst in een zelfde richting
doorgetrokken? Een dergelijke vraag
die allicht rijst na het heengaan van
deze beroemde componist, is nog
moeilijk te beantwoorden.
Sjostakovitsj was. zo al niet de spil
waar in muzikaal scheppend Rusland
alles om draaide, dan toch in ieder
geval een figuur van overheersende
betekenis.
doorgangshuis. Behalve Allen en Gilly
Smith hebben jullie bijvoorbeeld
verscheidene slagwerkers gehad.
Steve: „Daevid voelde niet langer meer
voor het rondtoeren. Hij heeft een huis
in Spanje en wilde liever bij zijn vrouw
en kinderen zijn. Hij beschouwt zich nu
meer als schrijver dan als een musicus,
al werkt hij in zijn studio aan een nieuwe
plaat voor het Virgin-label. Dave wil
ook een boek schrijven, waarin hij al
zijn ideeën die ook op de Gong-elpees
staan, wil verwerken.
Van alle groepsleden was David het
Begrippen als meta-fysica, occultisme,
science-fiction en UFO’s keren dan ook
regelmatig terug tijdens het
onderhoudende gesprek. En met de
uitspraken van de Gong-leden is het net
als met hun muziek: een mengeling van
ernst en grap die in wezen een positieve
boodschap voor de goede verstaander
bevat.
Steve Hillage is lid van de formatie
sinds 1973 en na het vertrek van Daevid
Allen, begin van dit jaar, de enige
gitarist binnen de groep. „Onze muziek
is moeilijk te omschrijven en per
definitie niet te categoriseren. Je vindt
er elementen in van jazz en folk en we
zijn ook geïnteresseerd in Oosterse
muziek. Je kan het „cosmic music”
noemen, buitenaardse muziek dus. We
zijn een cosmic skiffle group hè, maar
ook een country and eastern group”,
waarbij hij een brede grijns toont.
Hillage: „Onze ideeën beslaan een
groot aantal terreinen: het geestelijke,
de wetenschap, de filosofie, de meta
fysica. Maar je moet het allemaal niet
al te serieus opvatten. Er zit een flink
brok humor in. Humor neemt een
enorm belangrijke plaats bij ons in. Al
die ideeën worden op een luchtige wijze
bijeengebracht”.
Politiek ging mijn voorkeur uit naar
het marxisme. Hoewel het een zeer
praktisch nut heeft, is het marxisme
voor mij toch ongeschikt vanwege zijn
„een-dimensionale karakter’”.
Didier maakte 12 jaar geleden een reis
naar India, „lang voordat de freaks er
kwamen. Die reis was als een droom en
is nog steeds erg belangrijk voor me
omdat het inzicht in mezelf heeft
gegeven”.
Steve vertelt dat zijn contact met
Gong het gevolg is geweest van een
serie toevallen. „Kijk”, zegt hij,
„occultisme en andere zaken betreffende
metafysica zijn misschien je reinste
onzin, maar toevallen gebeuren nu
eenmaal. Die toevallen zorgen voor de
feiten, die zijn niet te pntkennen. De
interpretatie die ie er dan aan kan
geven, is slechts fantasie. Wat wij doen
is het geven van een uitleg, een
interpretatie in de vorm van muzikale
ideeën”.
Hillage: „De invloed van Frank Zappa
in binnen de groep niet doorslaggevend,
maar we houden wel van stijl, in het
bijzonder de periode van de Hot Rats.
Maar Zappa is voor mij te cynisch en ik
houd niet van cynisme.”
Didier Malherbe, speelt
blaasinstrumenten en draagt de bijnaam
Bloomdido: „We vinden dat de mensen
voor elkaar moeten gaan openstaan,
zoals de bloemen dat ook doen. Cynisme
is een vorm van verharding. De jaren
’60 zijn in verharding geëindigd, de
mensen zijn veel cynischer geworden. Je
hoeft heus geen naïeve instelling te
hebben, dat is het tegenovergestelde,
maar de lichtvoetige instelling die
kinderen kunnen hebben, dat waarderen
we wel.
Zowel Hillage als Malherbe hebben
zich in het verleden sterk voor filosofie
geïnteresseerd. Hillage studeerde het vak
aan de universiteit van Kent in
Canterbury, maar kreeg daar zo zijn
bezwaren: „Ik interesseerd me voor het
non-dualisme en dat leidt dan naar de
oosterse wijsbegeertes. Daar werd op de
universiteit echter weinig aan gedaan, in
tegenstelling tot het determinisme, de
ontkenning van de wilsvrijheid.
Een goed voorbeeld van die muzikale
ideeën is te vinden op een set van drie
platen die, weliswaar apart uitgebracht,
een ononderbroken verhaal bevatten
over hetgeen de inspiratie van de groep
bepaalt. Dat blijkt namelijk de planeet
Gong te zijn, geprojecteerd in de
zevende hemel. Gong wordt onder meer
bewoond door de Octave Doctors die
beschouwd worden als goeroes. (Steve’s
contact met de groep is volgens zijn
zeggen terug te brengen tot
bovengenoemde doctors die hem
boodschappen hebben gezonden. In de
Himalaya staat een onzichtbare basis die
er voor zorgt dat de berichten door een
computer als vibraties door de Gong-
leden worden ontvangen). Ook vliegen
er zogenoemde Pot Headed Pixies
(PHP’s) op de planeet. Dat zijn
dwergachtige wezentjes in de vorm van
een theepot. (Gong is niet voor niets een
uitvinding van een Engelsman) met
een taps uitlopend hoofd waarop een
propeller prijkt. Didier Malherbe: „In
het jaar 2034 zullen ze op aarde landen”.
Mike Howlett, de bassist: „Ben je zéker
van dat jaartal „Dido”. Waarop Didier
hem antwoordt: „ik kan het je
garanderen, man”. Steve: „We geven nu
aan onze toehoorders de boodschap om
de Pot Headed Pixies straks vreedzaam
te ontvangen. Maar je kan het ook
symbolisch zien. We staan, astrologisch
gezien, voor een nieuwe tijd waarin we
grote veranderingen in het relationele
vlak kunnen verwachten en waar we
ons op moeten voorbereiden'.
Volgens Didier zit de groep nu in de
derde cyclus. De eerste liep van het
oprichtingsjaar 1969 tot 1972. In dat jaar
werd de groep opnieuw geformeerd (Tim
Blake is er inmiddels uit, de percussie
wordt momenteel weer door Pierre
Moerlen bediend) en Gong brak in feite
voor de eerste keer door met de elpee
Camembert Electrique. In de afgelopen
periode werd de trilogie opgenomen,
bestaande uit „Radio Gnome Invisible
Part One”, „Angels Egg” en „You”.
In de derde cylcus, die tot ’78 moet
duren, worden de ideeën over de planeet
Gong verder uitgewerkt. Didier: „In het
kort, samengevat komt het hiér óp neer
dat we thans in staat zijn alles te
verfijnen., We kunnen de essentie van
onze ideeën met een minimum aan
moeite vertolken.
Het improviseren gaat een grotere
plaats innemen. Tot nog toe legden we
in de meeste gevallen de nadruk op de
riffs, de loopjes. Je zult straks meer
harmonieën en akkoorden horen. In de
nieuwe opzet komt ook een ruimer
gebruik van synthesizers. We groeien
naar een soort psychedelische muziek
toe, waarbij je geen hasj of zo hoeft te
gebruiken’. „We willen de mensen met
onze muziek een positief gevoel geven.
Muziek kan ook agressiviteit opwekken,
maar wij zijn er meer in geïnteresseerd
om op een positieve manier van het
leven te genieten. Muziek kan een
ervaring scheppen die door niets anders
ter wereld tot stand kan worden
gebracht”, aldus Mike.
Steve: „Er bestaat een heel oude
opvatting dat muziek kan genezen, dat
muziek je in een staat van geluk kan
brengen”.
De opnamen voor een nieuw album
zullen in oktober beginnen, zodat de
plaat nog voor de kerst kan worden
uitgebracht. „Maar we zouden eigenlijk
liever aan een serie hoogwaardige
singles willen werken, zoals die in het
begin van de jaren ’70 overal werden
gemaakt”, vertelt Steve.
direct geschikt voor een plaat van een
paar minyten.
Didier: „Nee, maar het gaat er om dat
we voor zo’n single een goed voorbeeld
van de stijl van Gong uitwerken. Een
soort samenvatting waaruit ik een mooi
juweeltje zie ontstaan. Het hoeft niet de
potentie van een hitnummer te hebben”.
Didier: „Gong schijnt een soort
mensen aan te trekken die kort in de
groep blijven er dan weer uitgaan, die
Gong zien als een tussenstation om
ervaring op te doen. Maar op het
moment hebben bijna alle leden
ervaring met de groep van vroeger en ik
denk dat de huidige bezetting voorlopig
wel hecht bijeen zal blijven”.
l’iïl'iHilUtl
S
/Ti
