Chileens verzet
Twijfelachtige economische banden hebben diplomatieke gevolgen
prijst Nederland
GEVOELIGE KNAUW VOOR
RELATIES BONN-Z.-AFRIKA
EEG geeft steun aan Portugal
Parijs bezorgd over
Fran^oise Claustre
Brazilië:
chaos?
op weg naar
l
J
achtergrond
HEB MEELIJ
Ongeveer f 470 miljoen beschikbaar gesteld
DROOM
Mexicaans geld in
Spanje uit gratie
•i
door nico
scheepmaker
DINSDAG
7
OKTOBER
1975
BINNEN» EN BUITENLAND
3
ing
iaal
(1)
(2)
test
izie
ntie
Andere gedachten
1
s 2
Beschuldiging
sen
(Van onze redacteur in Bonn,
Jan Kuiper)
BONN De twijfelachtige sa
menwerking van Westduitse fir
ma’s met het apartheidsregime in
Zuid-Afrika, op het gebied van de
kernenergie, hebben tot ernstige
politieke consequenties geleid. Na
het gedwongen aftreden, vorige
week, van West-Duitslands hoogste
NAVO-generaal, Günther Rail, die
in het geheim het Zuidafrikaanse
atoomcentrum Pelindaba had be
zocht, wordt in Bonn verwacht dat
de Zuidafrikaanse ambassadeur in
West-Duitsland, Donald Bell Sole,
zal worden teruggeroepen.
■HBSêeH
I
I
Ebert-
(Door Cees de Graaff)
Een
(Van onze redacteur in Parijs,
Frank Onnen)
Zondag vertelde regisseur Frans Weisz
me, dat hij diezelfde nacht gedroomd had
dat hij met slechts twaalf mensen in de
bioscoop naar ,.Heb meelij Jet” zat te
kijken, en dat die weinige mensen bo
vendien stuk voor stuk tijdens de film
als schaduwbeelden voor het doek langs
wegslopen, zodat hij, toen het licht ten
slotte weer aanging, alleen nog maar met
producent Rob du Mée in de zaal zat!
1 op
ling.
van
ssen
o de
een
wen
ïan-
n in
litie
het
Niet alleen heeft de verhouding met
Zuid-Afrika een gevoelige knauw gehad
Bonn was zeer coöperatief met het
Vorster-regime maar ook andere po
litieke consequenties dreigen. Zo heeft
Nigeria aangekondigd dat het overweegt
niet meer deel te zullen nemen aan een
internationale conferentie over Zuidelijk
Afrika, die wordt georganiseerd door de
Men mag zich dan ook wel afvragen,
of de werkelijke reden van het politie
verhoor van deze moedige journalist niet
eerder is dat hij de Franse regering met
zijn interview inderdaad in een wel wat
moeilijk parket heeft gebracht. Doch
zonder zijn interventie zou Franqoise
Claustre vermoedelijk al op 23 septem
ber zijn gefusilleerd Of ze dat lot nu
toch nog zal kunnen ontlopen, is de
beangstigende vraag die heel Frankrijk
zich sinds gisteren opnieuw stelt.
De Westduitse regeringswoordvoerder,
Klaus Boiling, heeft overigens gisteren
nogmaals ontkend dat de Westduitse re
gering op „directe of indirecte wijze op
atomair gebied samenwerkt met Zuid-
Afrika”, en dat „het volledig ondenkbaar
is dat de Bondsrepubliek bijdraagt aan
de opbouw van een eigen nucleaire be
wapening van Zuid-Afrika”.
sociaal-democratische Friedrich
stichting.
Na de onthulling dat Westduitse fir
ma’s intensief hebben meegewerkt aan
de inrichting van de kijk- en luisterpost
van de Zuidafrikaanse marine „Silver-
mine” bij Simonstown met de andere
bladen aangesloten bij de Gemeenschap
pelijke Pers Dienst berichtten wij daar
toen als eerste over is dit de tweede
maal in korte tijd dat West-Duitsland
wordt beschuldigd van een militair-in-
dustriële samenwerking met Zuid-Afri
ka.
denken. De angst voor represailles zit
diep geworteld.
Minister van Buitenlandse Zaken Max
van der Stoel in gesprek met zijn Belgi
sche en Britse ambtgenoot, resp. Renaat
van Elslande (links) en James Callagan
(rechts), voor de aanvang van de twee
daagse bijeenkomst van EEG-ministers
van buitenlandse zaken.
DEN HAAG. (ANP) Jaime Gazmu-
ri, secretaris-generaal van de thans ver
boden Chileense 1MAPU-OC een der
partijen van de I nidad Popular is
bijzonder ingenomen met het beleid van
de Nederlandse regering.
van
eid-
in
het
:zin-
dat
De
■zien
ouw
k in
ade-
eren
be
tter
1 om
erde
ssen
anse
liten
de
wee
ble-
i uit
jord
erre
vin-
met
Het
Hen
dik
zen-
een
is in
>erd.
arrie
Ison
noe
stal
;ele-
>erd,
gge-
leeft
dat
van
ande
iren,
en
PRESIDENT GEISEL
land
van
zijn
be-
niet
lijke
am-
rader
>erd,
vor-
hun
irij-
aoe-
lack
dat
t en
nu
heb
dat
and,
nd”.
een
zei
die
een
ont-
lan-
ding
evel
nen.
aan
aren
inde
eeft
sing
ard:
jetie
:rug
ze
zou
zelingsdrama eindelijk aan de grote klok
wist te hangen, zich nu ter beschikking
van de politie moet houden. Hij wordt
nu nota bene beschuldigd van het feit,
dat hij de Franse autoriteiten niet van
mevrouw Claustre’s lot op de hoogte zou
hebben gesteld, terwijl zijn interview de
ogen van heel Frankrjjk juist had ge
opend, zodat ook de regering zich toen
eindelijk wel verplicht zag wat actiever
op te treden.
Daar kwam nog bij dat ik ,,Heb meelij
Jet” onder de meest ongunstige omstan
digheden zag, namelijk pal na „Califor
nia Split”: een Amerikaanse film van
regisseur Altman van „MASH” met El
liott Gould van „MASH”, dus me dunkt.
Bovendien een 'film met een soortgelijk
thema als ,,Heb meelij Jet”: twee geklof
te jongens gaan samen op stap etc. Ik
vond het echt een aardige film, maar tot
mijn verbazing merkte ik een uurtje la
ter dat ik toch meer zat te lachen om
Johnny Kraaykamp en Piet Römer dan
om Elliott Gould en George Segal. Mijn
verbazing werd nog groter toen ik na
afloop een sombere producer Rob du
Mée en een sombere regisseur Frans
Weisz aantrof. Weliswaar hadden enkele
landelijke ochtendbladen diezelfde och
tend op hoogst onhebbelijke wijze de
vloer met de film aangeveegd (terwijl
zij een middelmatige film als „Flanagan”
nog hadden aangeprezen als „een nieuw®
periode in het Nederlandse filmen” en
„een voor Nederland nieuw genre”), maar
nu ik mij eindelijk eens geamuseerd had
met een Nederlandse film, til ik daar
niet zo zwaar aan. Zij echter wel. En de
geldschieters ook.
Buitenlandse Zaken, mr. Van der Stoel,
in de Europese ministerraad hebben
aangedrongen op een forsere financiële
hulp. Hij zou daarbij echter overstemd
zijn door andere landen. Het bedrag van
150 miljoen Europese rekeneenheden
komt ongeveer overeen met 470 mil
joen.
Die Europese leningen aan Portugal
worden verstrekt tegen een rente die 3
percent lager ligt dan de normale. Vol
gens een Duitse woordvoerder zal het
bedrag ter beschikking komen in de
jaren ’16-11. De hulp zal gebonden wor
den aan in Portugal uit te voeren pro
jecten.
Om Portugal het geld ter beschikking
te kunnen stellen tegen een 3 percent
lagere rente is een zogeheten renteboni-
LUXEMBURG (ANP). De ministers
van buitenlandse zaken van de EEG zijn
gisteravond akkoord gegaan met de ver
strekking van financiële hulp aan Por
tugal. De Portugese minister van buiten
landse zaken, Antunes, en zijn ambtge
noot van buitenlandse handel, Campinos,
die vandaag in Luxemburg een ontmoe
ting met hun Europese ambtgenoot zou
den hebben, zullen te horen krijgen, dat
de Europese gemeenschap leningen tot
een bedrag van 150 miljoen Europese
rekeneenheden ter beschikking wil stel
len. Dat heeft de Britse minister van
buitenlandse zaken James Callaghan
gisteravond in Luxemburg meegedeeld.
ficatie nodig. De financiering daarvan
moet nog verder door de technici uitge
werkt worden. Ruwweg kost de bonifi
catie aan de EEG-landen 30 miljoen
rekeneenheden. Ze zullen dit geld moe
ten betalen aan de Europese investe
ringsbank, welke bank de 150 miljoen
rekeneenheden aan Portugal zal ver
strekken. De EIB leent het aan Portugal
te verstrekken kapitaal op de Europese
kapitaalmarkt.
Is Brazilië aarzelend op weg om opnieuw het kronkelende en gladde pad van
de democratie op te gaan of glijdt het land af naar de chaos, die een militair
ingrepen om het land van chaos en communisme te redden voor de buitenwereld
aannemelijk moet maken? Toen op 31 maart 1964 de militairen in Brazilië de
macht grepen schreeuwden talloze mensen in en buiten Zuid-Amerika moord
en brand. In Brazilië zelf klonk echter ook de verzuchting: „Het moest er wel
van komen”. Toen was er sprake van een politieke chaos, die misschien een
staatsgreep niet noodzakelijk, maar dan toch wel begrijpelijk maakte. Vanaf die
tijd hebben de militairen een sterke greep gehad op het politieke leven in Bra
zilië, hoewel de schijn van democratie werd opgehouden.
Je beseft als nonchalante bioscoopbezoe
ker te weinig, wat een positieve of nega
tieve recensie voor verschil kan maken
voor de makers van een film. Een schil
der schildert een stHleven, en bevalt het
hem niet dan zet hij het weg en maakt
een ander. Maar bij een film komt zoveel
geld om de hoek kijken, dat één film die
om een soms raadselachtige en onachter
haalbare reden ,,het niet doet” voor
eeuwig en altijd de genadeklap kan be
tekenen voor de producent, de regisseur
en (soms) de hoofdrolspelers.
„De laatste trein” en ,.Heb meelij Jet",
terwijl ik „Flanagan” bepaald niet goed
vond, en „Kind van de zon” ronduit
slecht.
Ik heb blijkbaar geen verstand van
films, of geen verstand van Nederlan
ders. Neem nou bijvoorbeeld „Heb meelij
Jet”. Ik heb alle Nederlandse films van
de laatste tijd, op dr. Pulder van Haan-
stra na, nu wel gezien, en er waren er
eigenlijk maar twee bij die mij bevielen:
Nog verbazingwekkender is dat sedert
gisteren nu ook de onafhankelijke tele-
visieverslaggever, Raymond Depardon,
wiens interview begin september het gij-
En hoewel de recensies in de niet-lan-
delijke kranten bepaald niet slecht wa
ren („Een bij vlagen amusante schelmen
roman in filmvorm, waarmee men zich,
al naar zijn stemming, plezierig kan la
ten bezighouden”, „een ingetogen kome
die met uitzonderlijke acteerprestaties
van Piet Römer. Johnny Kraaykamp en
Elsje de Wijn”, „een voortreffelijke ko
medie”) is het blijkbaar toch moeilijk
de eenmaal rondgestrooide mare van een
mislukte film „weg te spelen” met behulp
van de film zelf. „Heb meelij Jet” blijft
weliswaar nog in de meeste grote steden
en een stel kleinere steden, maar in Hil
versum. Enschede, Almelo, Heerlen, Bre
da, Eindhoven, Zaandam, Apeldoorn,
Maastricht, Veendam en Assen zal hij
zijn tweede week toch niet halen, zodat
althans in die steden ook niet via de
mond-tot-mond-reclame een correctie op
die (mijns inziens ten onrechte) negatieve
recensies kan worden aangebracht.
Volgens een Nederlandse woordvoer
der zou de Nederlandse minister van
Gazmuri, die een rondreis maakt door
Oost- en West-Europa en Latijns Ameri
ka om contact op te nemen met organi
saties die het Chileense verzet steunen,
verklaarde gisteren op een persconferen
tie in Den Haag dat de Nederlandse
regering, „als een van de weinigen in
Europa”, bij verschillende gelegenheid
een „bijzonder positief” standpunt heeft
ingenomen, onder andere op de Parijse
conferentie over het regelen van de
Chileense schuld.
De Chileense vluchtelingen in Neder
land worden „onder betere omstandighe
den” opgevangen dan in andere landen.
In Nederland zijn, wat betreft deze
vluchtelingen, problemen opgelost die in
.andere Westeuropese landen nog niet
zijn opgelost.
De regeringswoordvoerder kon echter
niet ontkennen dat de Westduitse firma
Kraftwerk-Union deelgenomen heeft
aan de internationale inschrijving voor
de bouw van een kernenergiecentrale in
Zuid-Afrika, het project waarbij het om
1,8 miljard mark gaat. Ontkend werd
echter dat over de vraag, of de West
duitse regering hiervoor een exportver
gunning beschikbaar zou moeten stellen,
onenigheid zou zijn ontstaan tussen de
ministers Genscher (buitenlandse zaken)
en Friedrichs (economische zaken). Gen
scher zou bij het verlenen van een
vergunning consequenties vrezen voor de
betrekkingen met de Afrikaanse staten.
Regeringswoordvoerder Boiling ont
kende bovendien dat West-Duitsland
met Zuid-Afrika samenwerkt op het ge
bied van uraniumverrijking. Een ont
kenning die strikt formeel is. Feit is
echter dat de elektriciteitsmaatschappij
Steag in Essen en heit kernenergiecen-
trum in Karlsruhe, die beide voor een
groot deel in handen zijn van de West
duitse overheid, al jarenlang met Zuid-
Afrika samenwerken op het gebied van
de uraniumverrijking. Weliswaar is
Zuid-Afrika in april van dit jaar met
een eigen verrijkingsmethode gestart,
maar deze methode lijkt verdacht veel
op de Westduitse.
Een en ander kan politieke conse
quenties hebben. Het verrijkte uranium
kan niet alleen dienst doen als brandstof
voor kernenergiecentrales; het kan ook
Bij de laatst gehouden verkiezingen
heeft president Geisel de MDB gelij
ke kansen willen geven als de ARE
NA. Niet alleen de ARENA kreeg het
recht om via de televisie stemmen te
lokken, maar ook de MDB mocht
haar verkiezingsprogramma voor het
oog van de wereld publiek maken. En
terwijl de ARENA traditiegetrouw
haar propaganda richtte op alles, wat
Brazilië de afgelopen jaren bereikt
had, ging de MDB dichter naar de
mensen toe en wees ze op alles, wat
Brazilië nog voor haar inwoners
moest doen. Deze meer sociale en
minder technocratische opstelling had
een succes, wat niemand verwacht
had van een partij, die voor het eerst
in het volle daglicht kon komen. Op
veel plaatsen in Brazilië haalde de
MDB de meerderheid, met name in
de arme en minder geïndustraliseerde
streken. Maar ook onder de arbeiders
in Rio de Janeiro en Sao Paulo bleek
haar aanhang groot. De ARENA bleef
nog wel de grootste partij, maar de
oppositie was niet meer weg te cijfe
ren.
President Geisel heeft zich meer
malen in het openbaar uitgesproken
Maar donderdagavond op de Amster
damse première heb ik echt met veel ple
zier naar .,Heb meelij Jet” zitten kijken.
Hoewel ik van aard goed gemutst ben,
lach ik niet zo heel gauw, omdat ik de
meeste grappen al uit de verte zie of
hoor aankomen op hun knalrode brom
mer met open knalpot. In „Heb meelij
Jet” zaten echter een paar grappen die ik
niet had zien aankomen, en bovendien
zag ik Piet Romer na elf films voor het
eerst als voldragen filmacteur, ik zag
Johnny Kraaykamp na lange tijd weer
eens in zijn favoriete rol van schlemie
lige geinponem, en ik zag voor het eerst
van mijn leven Elsje de Wijn frontaal
naakt, zodat ik ook voor het overige
goed gehumeurd en glimlachend naar
deze film heb zitten kijken.
voor een drie-partijen-stelsel, maar
verder dan experimenteren met een
twee-partijen-stelsel is men nog niet.
Die experimenten zijn echter voor
iedereen te volgen. Na een lang poli
tiek stilzwijgen, kan iedere Braziliaan
nu via de kranten de politieke debat
ten in de senaat volgen. Met name de
gematigde krant Jornal do Brasil
brengt uitgebreide verslagen van de
senaatszittingen. In die verslagen
komt een vrijheid van pers naar
voren, die Brazilië jaren lang niet
heeft gekend. Censuur op senaatsver-
slagen bestaat niet meer, al wil dat
niet zeggen, dat de perscensuur als
zodanig is verdwenen. Maar wat er
politiek gebeurt, mag nu duidelijk
gezegd en geschreven worden. Het is
wel opvallend, dat de bevolking nog
lang niet zo vrijuit praat, als de
kranten schrijven. Praten over poli
tiek is in Brazilië nog altijd om je
heen kijken en vooral niet hardop
Dat er wel degelijk nauw overleg
bestaat tussen Westduitse en Zuidafri
kaanse instanties blijkt ook uit het feit
dat de directeur van het Zuidafrikaanse
bureau voor de atoomenergie, Andries
Roux, sinds 1972 minstens vijfmaal een
bezoek bracht aan de Bondsrepubliek
om daar met Westduitse collega’s te
spreken.
MADRID (Reuter). De Spaanse
banken wisselen sedert maandag geen
Mexicaanse peso’s meer in voor peseta’s,
aldus een mededeling van de Spaanse
Centrale Bank. Vorige week werd de
inwisseling van Portugese escudo’s al
gestaakt.
als grondstof dienen om splijtstof te
winnen voor atoombommen.
Een nieuw ultimatum heeft de rebel
lenleider echter (nog’) niet gesteld, maar
dat is dan ook wel het enige lichtpuntje
dat voor de arme Francoise Claustre na
bijna anderhalf jaar gevangenschap in
een hut onder de moordende Afrikaan
se zon, nog valt te onderkennen.
Hoewel uit Pretoria geen bevestiging
is gekregen menen politieke kringen in
Bonn dat Sole zich door zijn handelwij
ze onmogelijk heeft gemaakt in de
Bondsrepubliek. De ambassadeur heeft
de afgelopen jaren talrijke reizen van
militairen, hoge Westduitse regerings
ambtenaren en zakenlieden naar Zuid-
Afrika in het diepste geheim voorbereid.
Onthullingen (waarover wjj eerder be
richtten) door de Westduitse anti-apart-
heidsbeweging en het African National
Congress (ANC) over samenwerkings
projecten hebben de Westduitse regering
in grote verlegenheid gebracht.
Het land kreeg een regeringspartij;
de ARENA, en een oppositiepartij: de
MDB-Movemento Democratico Brasil
die stelselmatig monddood werd
gemaakt. Verdachtmakingen, intriges
en „verdwijningen” van te kritische
oppositieleden waren het lot van de
MDB gedurende een aantal jaren. De
presidenten, zonder uitzondering lid
van de ARENA, werden door de
militairen naar voren geschoven en
de sterke’ hand van het leger was ook
in het openbare leven te voelen. Elke
verandering, elke poging om tot een
wat socialer beleid te komen werd,
voordat ze „gevaarlijk” kon worden,
de grond in geboord.
Hoewel in deze situatie ogenschijn
lijk nog niet veel veranderd is, blijkt
er vooral de laatste twee jaar een
grote verschuiving op gang gekomen
te zijn. President De Medici werd
nog algemeen gezien als een stroman
van de militairen, maar zijn opvolger,
president Geisel, is een nieuwe weg
ingeslagen. Hij heeft een, overigens
uiterst beperkte, liberalisering op
gang gebracht, die-hoe-beperkt-ze-
ook-is nu al vragen en kritiek op
roept.
Echte politieke vrijheid is er in
Brazilië nog lang niet. Nog steeds is
er geen harde kritiek te horen op
regering of leger. Nog steeds is elke
kritiek met een waas van geheimdoe-
nerij en intriges omgeven. Wat de
kranten al wel kunnen schrijven,
durven de mensen nog niet vrijuit te
bespreken. En zelfs het beetje vrij
heid, dat er op politiek gebied in
Brazilië ontstaan is, roept al reacties
op. Vooral in behoudende kringen
laait de angst voor het communisme
en de chaos weer op, zelfs voordat er
van enige werkelijke vrijheid sprake
is. Alle liberaliseringspogingen van
president Geisel worden met arguso
gen gevolgd en velen vrezen, dat één
stap te ver van de president kan
leiden tot een hernieuwd ingrijpen
van de militairen. Na een tijd van
politieke stilstand is nu een tijd aan
gebroken, waarin de politieke span
ning vooral achter de schermen sterk
oploopt. Met name de nieuwe verkie
zingen wacht men in angstige span
ning af. De kans, dat de MDB zelfs
de meerderheid krijgt, wordt bepaald
niet irreëel geacht. Een meerder
heidsregering van de MDB schept
zonder meer een beter klimaat voor
sociale veranderingen; veranderingen,
die door de gevestigde orde nog altijd
gezien worden als een aanval van het
communisme op de christelijke be
schaving van Brazilië. De grote vraag
is dan ook of de militairen het zullen
toestaan, dat er een meerderheidsre
gering van de MDB komt. Staan ze
het toe, dan heeft Brazilië de kans
uit te groeien tot een echte democra
tie, zoals het trouwens tot 1953 altijd
geweest is.
PARIJS. Terwijl de terugkeer van
de Franse etnologe Francoise Claustre
naar Frankrijk voor het begin van deze
week al bijna officieel was aangekon
digd, blijken de onderhandelingen tussen
de regering en de leider der Tsjaad-
rebellen Hissen Habré nu weer in een
impasse te zijn geraakt. Nadat hij al
vier miljoen franken losgeld en 80 ton
aan uniformen, medicijnen, jeeps en te-
lefooninstallaties van de Franse regering
had ontvangen, eist Habré nu ook nog
oorlogstuig. Tegen die els hadden de
Fransen zich altijd verzet om niet alle
Afrikaanse landen tegen zich in het
harnas te jagen.
President Giscard d’Estaing heeft gis
teren een beroep op het Internationale
Rode Kruis en op de wereldopinie ge
daan in de hoop dat onder die druk
Habré nog tot andere gedachten kan ko
men. Maar die kans lijkt niet bijster
groot. Van zijn kant is het standpunt
van Hissen Habré zeker niet onlogisch.
Zolang hij in de Tibesti-woestijn, die hij
met zijn nomaden goeddeels beheerst, nog
geen oorlogstuig kan kopen, begint hij
met zijn miljoenen franken uiteraard
weinig. Hij wil oorlogstuig hebben.
Francoises echtgenoot, Pierre Claustre,
had enkele maanden geleden de rebel
lenchef beloofd voor hem in Europa
wapens te zullen zoeken, maar van die
belofte is weinig terecht gekomen. Ook
Pierre Claustre werd vermoedelijk na
zijn terugkeer op Habré’s hoofdkwartier
eveneens gevangen gezet.
Andere geruchten willen echter dat
Claustre in Europa of Amerika nog
steeds naar wapens speurt en alle Fran
se douaneposten hebben dan ook op
dracht gekregen hem onmiddellijk te
arresteren.
