Vindplaats Leidse kunstschatten
opnieuw ontdekt in
Egypte
r
N
I-'
ft
I
.j
H'£.
t
e
iOsISki
It-
asli
w
'ïm
al
door Bob Tadema Sporry
Mooiste reliefs
te zien in
Rijksmuseum
Waanzin
i
Vernielingswerk
BI
X
ito
WikT
Sb
f I
RT
'Un
fr
w'ir'
van Oudheden
I
I
IH
ifr,
Ti
S^!
i
I
r-
1
A:
I
1
EN
1
Sk
k
Brew
iV
A J
x
I
.3x7
i
3
Jfr "J -wm
ttggliïK
y|
■Ei
I
ito
■M
W z; I i
24
hi
t
in!
X
'•fr,l
1tT._
*•-
J’-
BS
j
ten.
m
it™»-
öi-ü
'I I 1 ,“P
Hi?®
Th-.
IF
I
Toen Horemheb stierf was dit graf nog
niet gereed en dat is duidelijK te zien op
sommige wanden waar alleen nog de
schetstekeningen staan. Dit
(geplunderde) graf werd in 1908 ontdekt
door Theodore Davies. Men vond er wel
een paai kruiken en een prachtige
stenen sarcofaag die nog op zijn plaats
stond. Maar de mummie van Horemheb
was verdwenen. Het is echter niet
onmogelijk dat deze mummie zich
Reeds tijdens de regering van farao
Amenhotep IV was Horemheb een
uitermate machtig man met groot
politiek inzicht. Hij moet wel een
gevaarlijk iemand zijn geweest om in
dienst van de koning te staan, gezien
zijn enorme eerzucht, maar hij schijnt
ook een integer mens te zijn geweest die
Maar na Echnatons dood en met het
verschijnen op de troon van eerst de
zwakke figuur van farao Smenchkare,
die slechts heel kort regeerde en de
beroemde Toetanchamon, die toen nog
een k’nd was, keerde Amon weer terug
als staatsgod in Egypte en ook de andere
góden konden hun tempels, die
desastreus vernield en verwaarloosd
waren gedurende vele jaren, weer
betrekken en bediend worden door hun
priesters.
regering zou Echnaton geleden kunnen
hebben aan een vorm van mystieke
waanzin
Horemheb behoorde tot de eersten die
hun „Amarna-naam” afzwoeren. Hij
heette tijdens de Atonheerschappij Pa-
atonemheb. Hij heft die naam nooit
Met veel voortvarendheid zette
Horemheb het reeds door hem begonnen
economische en religieuze herstel van
het land voort en tekenend voor zijn
militaire instelling was het feit dat hij
belangrijke priesters met veel invloed
bij voorkeur betrok uit het leger. In de
tijd waarin de priesters van Amon
waren gevlucht en ondergedoken,
hadden ze in Horemheb altijd de man
gezien die uiteindelijk de redding moest
brengen en waar mogelijk hadden zij
hem hun steun gegeven of toegezegd. Nu
genoot hij de steun van die weer
oppermachtige mannen bij zijn kroning
tot Heer der Twee Landen.
meer gebruikt. Tijdens de heerschappij
van zowel Smenchkare als
Toetanchamon regeerde hij als een soort
ongekroonde koning en hij was het die
te zamcn met de reeds oude Eje die
na Toetanchamon farao werd de
vader van de beeldschone koningin
Nefertiti. Echnatons gemalin, Amon
tijdens de regering van de negenjarige
Toetanchamon weer in ere herstelde.
Toen Toetanchamon op ongeveer
achttienjarige leeftijd e verleed op
natuurlijke wijze óf door moord, dat
staat nog niet voor honderd percent vast
volgae Eje hem op. Maar toen
ook deze oude man overleed stond niets
het koningschap van Horemheb meer in
de weg.
De sporen van „de misdadiger” Echnaton
(zoals hij voortaan genoemd zou
worden) moesten in heel Egypte
verdwijnen, evenals die van
Toetanchamon en Eje. Horemheb
slaagde wonderwel in zijn taak. Hoe het
echter mogeiijk was dat het graf van
Toetanchamon als enige van vele niet
werd ontwijd maar in praktisch
ongeschonden staat bewaard bleef tot in
onze tijd is een van die aardige raadsels
die de egyptologie nog steeds weet te
bieden.
In de zevenentwintig jaar van zijn
regering gelukte het Horemheb van
Egypte weer een redelijk stabiel en
welvarend land te maken na alle ellende
van het verleden, een niet geringe
prestatie als men in aanmerking neemt
hoe groot die ellende was geweest.
S
k
J;
Als farao nam Horemheb het grote
vernielingswerk ter hand dat de
herinnering aan zijn zo gehate
voordganger Echnaton moest uitwissen.
Van de Delta in het noorden tot in
Nubië in het zuiden liet hij van alle
beelden en monumenten de namen van
zijn voorgangers wegkappen en zijn
eigen naam en cartouche aanbrengen.
Mi"'
i -ifölP i» «Mt!
XZk
uw »UWW*
bevindt onder een aantal anonieme
koningsmummies die werden gevonden
in een zogenoemde „cache” en waarvan
de meeste een label droegen met naam
en titels Helaas was er geen label van
Horemheb.
f-r jg
-
Merkwaardig is overigens dat het niet
Horemheb was die de stad Achetaton
van de aardbodem wegvaagde, maar wel
de negentiende dynastie die hem
opvolgde want de Ramessieden zoals de
nieuwe farao’s worden genoemd naar de
naam Ramses die zij allen voerden, was
er ook alles aan geiegen de herinnering
aan ,,de misdadiger” te doen
verdwijnen
-
-il’
-
ËiiK'wuJ u iXx 7
In de tijd waarin Horemheb het
hoogtepunt van zijn militaire carrière
bereikte en hij voerde heel wat
veldtochten noemde hij zich de
Generaal aller generaals en hij voerde
de titel Uitverkorene des konings. Hij
was ook afgevaardigde van de farao voor
het leger van de noordelijke en de
zuidelijke landen. Egypte werd in die
tijd namelijk de Twee Landen genoemd:
Boven- er. Beneden-Egypte. De prachtige
Leidse reliëfs tonen zijn heldendaden
tijdens de reeds vermelde veldtochten.
Wie was deze Horemheb die opklom van
eenvoudige militaire schrijver tot een
god op aarde? Een man die zijn steeds
groeiende macht opbouwde onder de
heerschappij van met minder dan vier
farao’s om tenslotte te eindigen als de
vijfde. Maar vreemd genoeg behoorde
hij eigenlijk niet tot de achttiende
dynastie omdat hij geen koninklijk
bloed had, terwijl hij ook niet de
stichter werd van de negentiende
dynastie die na hem kwam.
Horemheb zou geboren zijn in het stadje
Hnes dat op ongeveer 170 km van het
huidige Cairo op de oostelijke oever van
de Nijl lag. Bij zijn carrière zou de god
Horus hem hebben bijgestaan en
gesteund zoals hij dankbaar getuigde op
een beeld van hem en zijn echtgenote
Moetnedjemet, een koninklijke prinses
overigens dat zich nu in het museum
van Turijn bevindt.
Echnaton redelijk trouw heeft gediend
zolang deze als farao regeerde
Voor een diplomatieke krijgsman als
Horemheb was het door Echnaton
ingevoerde nieuwe monotheïsme
onaanvaardbaar omdat het in strijd was
met alles wat in Egypte voor heilig
werd gehouden. Men moet echter niet
vergeten dat dit geloof van Echmaton al
veel ouder was dan men meestal denkt.
Echnaton echter voerde het in als
staatsgodsdienst met sluiting van alle
andere góden. Dat Horemheb dit geloof
innerlijk niet aanvaardde blijkt
duidelijk uit zijn handelingen toen hij
eenmaal de troon bestegen had
Onder Echnatons heerschappij trok zich
rond Egypte de ring samen van de
vijanden in Azië en Afrika en van de
koning hoefde hij niet de minste hulp te
verwachten, daar hij het meestal
drukker had met zijn geloof dan met
staatszaken. Op een gegeven ogenblik
bezat Hcremheb een macht die die van
de farao aardig nabij kwam, want hij
kreeg de titel van vice-regent voor de
Twee Landen.
-
In de kranten verscheen een kort bericht: bij Sakkara, ten zuiden van
Cairo, werd door de Egyptisch-Engelse expeditie onder leiding van de
Engelse archeoloog Geoffrey Martin het graf gevonden van een zekere
Horemheb, die in de tijd waarin dit graf werd aangelegd nog generaal was,
terwijl hij er zeker nog niet aan dacht dat hij eens zou eindigen als de
laatste farao van de roemruchte achttiende dynastie.
Dit graf bevat bovengronds minstens één kamer en een zuilenhal;
ondergronds kunnen zich één of meer kamers bevinden. Er werd echter
niet vermeld dat op dit terrein bij Sakkara ook Nederlanders werkzaam
waren bij de „Leidse” concessie onder leiding van Hans Schneider.
Deze concessie ligt bij de zwaar beschadigde piramide van koning Oenas
uit de vijfde dynastie 2480 - 2350 v. Chr.) bij een aantal graven uit het
Nieuwe Rijk 1610 - 715 v. Chr.).
Het graf van Horemheb is ernstig geplunderd, maar eens was het
versierd met schitterende reliëfs, die nu over de wereld verspreid in
diverse musea te bekijken zijn. Wat in Nederland te weinig bekend is:
de mooiste van die reliëfs met recht een wereldberoemde collectie
genoemd bevinden zich in het Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg
te Leiden. Wie iets meer wil weten over de pas gevonden tombe kan
daar genieten van beeldhouwwerk van zeer hoge kwaliteit, waarin de stijl
van Amarna (de hoofdstad van de „ketterkoning” Echnaton) nog heel
duidelijk is te herkennen. Tijdens het leven van Echnaton (officieel
Amenhotep IV) en de drie farao’s die op hem volgden, speelde Horemheb
een buitengewoon belangrijke rol.
Om zijn „rechten” op de troon te
bestendigen had de oude Eje een
huwelijk gesloten met zijn eigen
kleindochter, een kind van Echnaton en
Nefertiti, die een dochter was van Eje.
Horemheb koos dezelfde handelwijze.
Zijn „rechten” op de troon waren nog
vager dan die van Eje, maar ook hier
bracht een koninklijke prinses de
oplossing.
lr.„—*-*-
llfcltr
ik.
,1
2S:7"
7
V-
■-
Het graf van Horemheb bij Sakkara is
niet zoals beweerd wordt een „ontdekt”
graf. De bekende Duitse archeoloog
Lepsius had het reeds in 1842 bezocht en
hij gaf ei een beschrijving van die
helaas nogal vaag is.
Het was ook niet wat men het
uiteindelijke graf van Horemheb zou
kunnen noemen, namelijk dat waarin hij
als farao werd bijgezet. Het graf bij
Sakkara is de tombe die hij liet
aanleggen als zijn Huis voor de
Eeuwigheid toen hij nog generaal was,
een succesvolle trouwens, maar er zelfs
niet over dacht om farao te worden. Wel
is er later een correctie aangebracht op
een der reliëfs en ook die correctie kan
men in Leiden gaan bekijken. Op het
voorhoofd van generaal Horemheb werd
de koninklijke uraeus, de heilige cobra
aangebracht.
Toen Horemheb eenmaal koning was
en hij bleef dat minstens
zevenentwintig jaar! liet hij zich een
passend koningsgraf maken op de plaats
waar zovele van zijn roemruchte
voorgangers werden bijgezet: in de
beroemde Vallei der koningsgraven in
Westelijk-Thebe. op de westelijke oever
van de Nijl tegenover het toeristenstadje
Luxor.
By de pijl het terrein, waar zich het
graf van Horemheb bevindt. Het grote
relief stelt Aziatische gevangenen voor,
die in een parade worden langs gevoerd.
Zo’n gevangene ziet men hierboven in
close up. De andere foto laat de gouden
zegelring zien van farao Horemheb met
zijn cartouche (Louvre Parijs).
We kunnen aannemen dat Horemheb
tijdens de regering van Echnaton zich
gevoegd zal hebben naar de heilloze
gang var. zaken. Hij vermeldt namelijk
onder andere dat wanneer er
„onenigheid of waanzin heerste in
Achetator (de door Echnaton gestichte
nieuwe hoofdstad die beter bekend staat
als Tel, el-Amarna) kon ik hem
(Echmaton) kalmeren door tot hem te
spreken” Tegen het einde van zijn
Met de teugels van het bewind stevig in
handen herstelde hij orde, recht en wet,
herbouwde hij de tempels en herstelde
hi i alle erediensten in het nele land. En
hij stelde vóór alles orde «aken in
Azië, de gevaarlijkste buurman
K -
..o
c 1F: 5.’ •’’"•SA'*
-
KW'
Maar hij bouwde ook! Niet minder dan
drie reusachtige pylonen (de typerende
dubbel-poorten voor een Egyptische
tempel) liet hij plaatsen bij de grote
tempel van Amon in Karnak. Als
fundament en ook als vulling voor die
pylonen weid gebruik gemaakt van de
kleine, vaak gebeeldhouwde
kalksteenblokken, die bekend staan als
talatat, waaruit de tempel van Atom in
Karnak was opgebouwd. Deze blokken
kwamen voor de dag toen enige jaren
terug de pylonen van Horemheb, die in
zeer bouwvallige staat verkeerden,
werden afgebroken om daarna opnieuw
te worden opgebouwd. Door middel van
een computer heeft men uit die talatat
de Atontempel kunnen reconstrueren en
een muur ervan wordt momenteel
opgebouwd in het nog niet geopende
nieuwe museum in Luxor.
H i
4 - *2
-Wta-x
I V
I
1
jStaSs" s’
K;
T ‘u 'pm -
-.2'
hniiüiië;--
■Mr-Ftil
7'-:; i
1 Tb.
'ii
s
-
